ΗΜΕΡΙΔΑ «Κοινωνική και Αλληλέγγυα Επιχειρηματικότητα: πρόκληση για νέους επιστήμονες» 9/4/2013 Γραφείο Διασύνδεσης Εξυπηρέτησης Φοιτητών και Νέων Αποφοίτων ΕΜΠ Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Ινστιτούτο Εκπαίδευσης & Επιμόρφωσης Μελών Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας «Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνικές Επιχειρήσεις: ένας άλλος τρόπος δημιουργίας, παραγωγής και επιχειρείν» Δημήτρης Ζιώμας, Ερευνητής - Επιστημονικός Υπεύθυνος Παρατηρητηρίου Κοινωνικής Οικονομίας ΕΚΚΕ

Τι είναι η Κοινωνική Οικονομία; Ο διακριτός χώρος της οικονομίας, ανάμεσα στον ιδιωτικό-κερδοσκοπικό/κεφαλαιουχικό τομέα και το δημόσιο τομέα, όπου διεξάγονται οικονομικές δραστηριότητες (παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών), με κυρίαρχο σκοπό την εξυπηρέτηση κοινωνικών σκοπών και στόχων.

Τι περιλαμβάνει η Κοινωνική Οικονομία; Η Κοινωνική Οικονομία περιλαμβάνει: ένα μεγάλο εύρος κοινωνικοοικονομικών δραστηριοτήτων σε διάφορα πεδία παραγωγής ή παροχής αγαθών και υπηρεσιών: κοινωνικές υπηρεσίες, καταναλωτικές υπηρεσίες, εκπαίδευση, στέγαση, προστασία περιβάλλοντος, πολιτισμός, ενέργεια, κλπ, που υλοποιούνται από συλλογικού χαρακτήρα επιχειρήσεις και οργανισμούς όπως συνεταιρισμοί, κοινωνίες αλληλοβοήθειας και σωματεία (ενώσεις), κοινωνικές επιχειρήσεις, κοινωνικοί συνεταιρισμοί κλπ, η ίδρυση και λειτουργία των οποίων διέπεται από ορισμένες βασικές αρχές:

Ποιες οι βασικές αρχές; προτεραιότητα του ατόμου και του κοινωνικού στόχου έναντι του κεφαλαίου εθελούσιο και ανοικτό σύστημα συμμετοχής μελών εφαρμόζουν δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων συνδυασμός των συμφερόντων των μελών/χρηστών και/ή του κοινού συμφέροντος ανεξάρτητη διοίκηση και αυτόνομη διαχείριση προάσπιση και εφαρμογή των αρχών της αλληλεγγύης και της υπευθυνότητας χρήση των πλεονασμάτων ως επί το πλείστον για την επίτευξη στόχων που προάγουν τη βιώσιμη ανάπτυξη, την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μελών ή του κοινού συμφέροντος

Η Κοινωνική Οικονομία ως τρίτος πόλος της Οικονομίας («Πόλος Κοινωνικής Χρησιμότητας») ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Υποτομέας μη εμπορευματικών προϊόντων - Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισμοί (Ενώσεις, Ιδρύματα κλπ) ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ-ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ = ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Υποτομέας της αγοράς Συνεταιρισμοί κλπ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΣ)

Χαρακτηριστικά & διαφορές μεταξύ των τριών τομέων της Οικονομίας Ιδιωτικός Τομέας Δημόσιος Τομέας Τρίτος Τομέας (Τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας) Ποιος αποφασίζει Ιδιοκτήτης ή Δ. Σ εταίρων Διοίκηση (υπό τον έλεγχο των εκλεγμένων) Οι (συν)εταίροι (ένα μέλος, μία ψήφος), Δημοκρατικά εκλεγμένα όργανα Πώς λειτουργεί Ιδιωτική πρωτοβουλία, μισθωτοί Νομικό πλαίσιο, υπάλληλοι Ιδιωτική- συλλογικού χαρακτήρα πρωτοβουλία. Μεικτό σύστημα: μισθωτοί και εθελοντές Χρηματοδότηση Αγορά Φόροι Μεικτή: Αγορά και Επιχορηγήσεις Στόχος Κέρδος Εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου Συνδυασμός κοινωνικών και οικονομικών στόχων. Μη κερδοσκοπικός. Κοινωνική χρησιμότητα Πώς καθορίζεται ο προσανατολισμός Ανάγκες της κοινωνίας ανάλογα με κανονιστικά πρότυπα Καταστατικό δράσης, ηθικές δεσμεύσεις, εξασφάλιση συμβατότητας μεταξύ οικονομικών και κοινωνικών στόχων Ως πότε συνεχίζει να λειτουργεί Αγορά και ελεύθερη απόφαση του Ιδιοκτήτη Απόφαση της εκάστοτε κυβέρνησης (ιδιωτικοποίηση, αναδιάρθρωση της υπηρεσίας) Κοινή απόφαση συνεταίρων/ μελών(ένα μέλος, μία ψήφος)

Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Η εμφάνιση νέων οργανωτικών μορφών: Κοινωνικές Επιχειρήσεις / Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Συνεταιρισμοί Εργαζομένων ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ χρηστών Κοινωνικές Επιχειρήσεις / Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Ενώσεις/ Σωματεία με παραγωγικές δραστηριότητες ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ-ΜΚεΟ Ενώσεις/σωματεία έκφρασης & διεκδίκησης ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Αυξανόμενος παραγωγικός ρόλος και επιχειρηματική οπτική

Κριτήρια για τον καθορισμό της Κοινωνικής Επιχείρησης Κοινωνικά κριτήρια Πρωτοβουλία που ξεκινάει από μία ομάδα πολιτών Δημοκρατικό σύστημα λήψης αποφάσεων (που δεν προκρίνει την κατοχή του κεφαλαίου αλλά στηρίζεται στην αρχή «ένα άτομο μία ψήφος») Συμμετοχικός χαρακτήρας στην άσκηση της διοίκησης και των δραστηριοτήτων Περιορισμένης έκτασης διανομή κερδών Εμφανής κοινωνικός σκοπός/κοινωνική ωφέλεια * Οικονομικά κριτήρια Αυτονομία στη διοίκηση και διαχείριση Ανάληψη επιχειρηματικού/ οικονομικού κινδύνου Υπαρκτό επίπεδο αμειβόμενης απασχόλησης Συνεχής οικονομική δραστηριότητα στην παραγωγή αγαθών/ υπηρεσιών 5 κοινωνικά κριτήρια + 4 οικονομικά κριτήρια = Κοινωνική Επιχείρηση

* Η έννοια του κοινωνικού σκοπού Ενδεικτικά……: Δημιουργία θέσεων απασχόλησης –ιδιαίτερα προς όφελος ατόμων με δυσκολίες πρόσβασης στην αγορά εργασίας Κάλυψη αναγκών των τοπικών κοινωνιών με κοινωνική ευθύνη Αξιοποίηση πόρων προς όφελος της κοινωνίας Δεσμεύσεις για προϊόντα και υπηρεσίες που σέβονται το περιβάλλον Ενδυνάμωση της τοπικής αλληλεγγύης, ενίσχυση της δημοκρατίας και της συμμετοχής των πολιτών Αποκατάσταση υποβαθμισμένων περιοχών …………………… …………………………

Τι διαφοροποιεί την «Κοινωνική Επιχείρηση» από έναν Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό; Η επιχειρηματική οπτική. Η δυνατότητα (περιορισμένης) διανομής κερδών. Ο υψηλός βαθμός αυτονομίας από το κράτος. Τα οικονομικά κριτήρια λειτουργίας. Ο συνδυασμός πόρων (εσόδων) από την αγορά και εκτός αγοράς (επιδοτήσεις). * Σε κάποιες περιπτώσεις οι δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων

Ποια τα βασικά πλεονεκτήματα της Κοινωνικής Επιχείρησης; Ευέλικτο θεσμικό πλαίσιο (συνδυασμός οικονομικών και κοινωνικών στόχων) Τοπικές ρίζες και ενσωμάτωση στην τοπική οικονομία (ευνοείται και ενσωματώνεται από την τοπική κοινωνία γιατί έχει συγκροτηθεί από μέλη της) Μικρό μέγεθος (που ευνοεί την ευελιξία της και απαλλάσσεται εν μέρει από τη γραφειοκρατία) Ικανότητα κινητοποίησης πληθυσμού γύρω από κοινούς στόχους – Ικανότητα μετατροπής του «Κοινωνικού Κεφαλαίου» σε συντελεστή παραγωγής Το κοινωνικό κεφάλαιο συνίσταται κατά βάση από στοιχεία όπως: - εμπιστοσύνη, αλληλεγγύη, συνείδηση του πολίτη, πνεύμα κοινωνίας πολιτών, ετοιμότητα για συνεργασία και δικτύωση με σκοπό την υποστήριξη και ανάπτυξη της κοινότητας σε ένα ορισμένο χωρικό και τοπικό περιβάλλον

Ποια τα καινοτόμα στοιχεία και καλές πρακτικές που εισάγει; Νέα προϊόντα ή προϊόντα με νέες προδιαγραφές (άμεση ανταπόκριση σε νέες ανάγκες) Νέες μέθοδοι οργάνωσης – νέοι συντελεστές παραγωγής (σύγχρονες εταιρικές σχέσεις, συμμετοχή διαφόρων κατηγοριών εταίρων-μελών, συνεργασία παραγωγών και χρηστών) Ευέλικτες μορφές απασχόλησης (συνδυασμός αμειβόμενης απασχόλησης με εθελοντική απασχόληση) Νέες σχέσεις αγοράς (καθώς δεν λειτουργεί με σκοπό το κέρδος αλλά δημιουργεί ανταγωνιστικές συνθήκες – φραγμός σε μονοπωλιακές καταστάσεις) Ευέλικτο νομικό πλαίσιο Ευαισθητοποίηση επιχειρήσεων και κοινωνικού συνόλου (προάγει το αλληλέγγυο επιχειρηματικό πνεύμα)

Ποιοι οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για τον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας; Περιορισμός σε δραστηριότητες που έχει απορρίψει η ιδιωτική πρωτοβουλία / δημόσιος τομέας Περιορισμός σε ενταξιακές πρωτοβουλίες – ‘απώλεια’ επιχειρηματικής οπτικής Άμβλυνση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της - «απομάκρυνση» από το σύστημα αξιών της που βασίζεται στη δημοκρατική λήψη αποφάσεων και στη προτεραιότητα του ανθρώπου έναντι του κεφαλαίου Προσπάθεια εκμετάλλευσης των δημόσιων πολιτικών/ρυθμίσεων για τον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας από παράγοντες/οργανώσεις που συμπεριφέρονται καιροσκοπικά

Τι είναι τελικά η Κοινωνική Οικονομία και οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις; Ένας άλλος τρόπος δημιουργίας, παραγωγής και επιχειρείν με βασικές συντεταγμένες: την κοινωνική στόχευση τη συλλογική οργάνωση και λειτουργία το αλληλέγγυο επιχειρηματικό πνεύμα Συνιστά προνομιακό πεδίο καινοτόμων και ευρηματικών προσεγγίσεων και πρωτοβουλιών, ειδικότερα για νέους επιστήμονες, σε όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας

Το εύρος των δραστηριοτήτων της Κοινωνικής Οικονομίας και Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει ότι η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα έχει σημαντική αναπτυξιακή δυναμική σε όλους τους τομείς της Οικονομίας: από τη γεωργία και την παραγωγή τροφίμων μέχρι τη βιομηχανική/βιοτεχνική παραγωγή, την ενέργεια και τις υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση δραστηριοτήτων βρίσκεται στον τομέα του περιβάλλοντος, τον κοινωνικό τομέα-υπηρεσίες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και τον πολιτιστικό τομέα.

Ενδεικτικοί τομείς οικονομικής δραστηριότητας με δυναμική ανάπτυξης στον Τομέα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών - Τηλεματική – τηλεργασία - Λειτουργία περιφερειακών δικτύων και βάσεων δεδομένων Εργασίες συντήρησης, ανακαίνισης, βελτίωσης κτηρίων - Ανακαινίσεις κτηρίων - Αναπαλαιώσεις και αποκατάσταση παραδοσιακών κτηρίων Διαρρύθμιση αστικού περιβάλλοντος - Διαμόρφωση και συντήρηση χώρων αναψυχής - Ανακαίνιση και συντήρηση κοινόχρηστων χώρων - Αποκατάσταση και αλλαγή βιομηχανικών χώρων - Προγράμματα αστικής αποκατάστασης

Μερικά σημεία αναφοράς για την παρουσία πρωτοβουλιών της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ε.Ε. Ευρωπαϊκή Ένωση: 2 εκατομμύρια επιχειρήσεις/οργανισμοί του Τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας (περίπου το 10% του συνόλου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων) - απασχολεί πάνω από 11 εκατομμύρια εργαζόμενους, (8% της μισθωτής απασχόλησης ή 6% της συνολικής απασχόλησης)

Μερικά σημεία αναφοράς για την παρουσία πρωτοβουλιών της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ε.Ε. Γαλλία: η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία σε αριθμούς (στοιχεία 2011) αποτελείται από περίπου 215.000 φορείς (181.000 ενώσεις, 25.000 συνεταιρισμούς, 6.672 αλληλοβοηθητικά ταμεία, 1.177 κοινωφελή και άλλα ιδρύματα ) καλύπτει το 10% της συνολικής μισθωτής απασχόλησης της χώρας απασχολεί 2,3 εκατομμύρια εργαζόμενους (54% εξ’ αυτών γυναίκες) απασχολεί κατά μέσο όρο 11 μισθωτούς ανά επιχείρηση (αντίστοιχος Μ.Ο. ιδιωτικού κερδοσκοπικού τομέα 8 μισθωτοί) - δημιουργούνται περίπου 100.000 νέες θέσεις εργασίας κάθε χρόνο

Η «εικόνα» της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα σήμερα Ισχνή παρουσία πρωτοβουλιών της Κοινωνικής Οικονομίας Περίπου 70.000 εργαζόμενοι-μέλη: 2,9% της μισθωτής απασχόλησης ή 1,8% της συνολικής απασχόλησης (συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων στους αγροτικούς συνεταιρισμούς, ιδρύματα, ενώσεις, κλπ) Σταδιακή αύξηση πρωτοβουλιών του Τομέα – κινητικότητα φορέων που δραστηριοποιούνται στα πεδία της καταπολέμησης του αποκλεισμού και της ανεργίας καθώς και στην προστασία του περιβάλλοντος. Θεσμική αναγνώριση του Τομέα (πρόσφατος Ν. 4019/2011 για την Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα) Σε εξέλιξη το Σχέδιο Δράσης για την ανάπτυξη του Τομέα Ανάγκη ανάληψης δράσης για μια συνολική ‘διακυβέρνηση’ του Τομέα

Ποια η πρόκληση για την Κοινωνική Οικονομία σήμερα; Αναγκαιότητα κάλυψης του «κενού χώρου» Αύξηση του προσανατολισμού προς το κέρδος – οικονομικός ατομικισμός ----------------------------------------------------------- κρίση του παραδοσιακού παραγωγικού/επιχειρηματικού μοντέλου Ανάπτυξη πρωτοβουλιών που υπερβαίνουν τα ατομικά συμφέροντα: - ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών επιχειρηματικότητας συλλογικού και αλληλέγγυου χαρακτήρα - ανάπτυξη πρωτοβουλιών –υπηρεσιών συλλογικού συμφέροντος - ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών απασχόλησης για τις λιγότερο ανταγωνιστικές ομάδες του πληθυσμού Κινητοποίηση Κοινωνικού Κεφαλαίου και μετατροπή του σε συντελεστή παραγωγής – δημιουργία νέου παραγωγικού προτύπου «Αδύναμο» Κοινωνικό Κράτος ------------------------------- περαιτέρω συρρίκνωση της κρατικής παρέμβασης - δράσης ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η πρόκληση… Η σημερινή συγκυρία καθιστά την αναζήτηση εναλλακτικών μορφών επιχειρηματικότητας, όπως η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Επιχειρηματικότητα, ιδιαίτερα απαραίτητη για να καλυφθεί η αδυναμία της ελληνικής οικονομίας να δημιουργήσει ικανό αριθμό θέσεων εργασίας απέναντι στην έκρηξη της ανεργίας και ιδιαίτερα των νέων. Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία: μπορεί και πρέπει να απορροφήσει ένα σημαντικό μέρος της υψηλής ανεργίας στην Ελλάδα σε έναν ορατό χρονικό ορίζοντα. μπορεί και πρέπει να αποτελέσει τη συλλογική απάντηση σε συνθήκες ανάγκης….. μετατρέποντας την αδυναμία του ενός σε δύναμη των πολλών

Σύμφωνα με τον Jeremy Rifkin Σας ευχαριστώ πολύ Δ.Ζιώμας * “Rethinking the future of employment in the European Union”, 2003