(Βάσει του έργου του Φρίντριχ Νίτσε «Η γέννηση της τραγωδίας») Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Ακαδημαϊκό Έτος 2015-2016 Εαρινό Εξάμηνο Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ (Βάσει του έργου του Φρίντριχ Νίτσε «Η γέννηση της τραγωδίας») Της Φοιτήτριας : Ιωάννας Κουτρουμπή Προφορική Ανακοίνωση στο μάθημα, Φιλοσοφική Ανθρωπολογία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με βάση το βιβλίο <<Η γέννηση της τραγωδίας>>, ο Nietzche περιγράφει μια στάση ζωής που χαρακτηρίζει τη νεωτερικότητα, το τραγικό αίσθημα της ζωής, σύμφωνα με το οποίο μόνο η ζωή δίνει νόημα στον κόσμο, αλλά η ίδια η ζωή δεν έχει κανένα νόημα. Κι αυτό το αίσθημα, κατά τον συγγραφέα, εκφράζεται κατ’ εξοχήν μέσα απ’ τη μουσική. Ειδικότερα, αυτό που μας απασχολεί είναι η δημιουργία, ή ίσως η γέννηση του τραγικού χορού, κομμάτι της ελληνικής τραγωδίας, ως αποτέλεσμα της σύνθεσης του διονυσιακού και του απολλώνιου στοιχείου.

ΤΟ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΟ ΣΤΑΔΙΟ Ο άνθρωπος στο στάδιο αυτό ζει κάτω απ την επήρεια αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, βιώνει τον ερχομό της άνοιξης, της εποχής που σκορπά ευωδία και χαρά στα πάντα γύρω του. Αυτές οι διονυσιακές ορμές, αφού αφυπνιστούν, οδηγούν στην εκμηδένιση του υποκειμένου, στην καταστροφή της αρχής της εξατομίκευσης. Οι άνθρωποι αυτοί, όχι πια ως άτομα αλλά σαν ένα ενιαίο σώμα, μέσα απ’ το χορό, το τραγούδι, τη μέθη, την μαγεία, την έκσταση, έχουν ξεχάσει τη φύση τους. Και ως αποτέλεσμα τούτου, όπως λέει ο φιλόσοφος, ο άνθρωπος δεν είναι πια ο καλλιτέχνης αλλά το έργο τέχνης. Έτσι, δημιουργείται μια πραγματικότητα που επιδιώκει, μέσω της εκμηδένισης και του αισθήματος ένωσης, τη λύτρωση.

ΤΟ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΟ ΣΤΑΔΙΟ Στις διονυσιακές γιορτές, το επίκεντρο είναι η αχαλίνωτη σεξουαλική ακολασία που δεν υπολογίζει συγγενικούς δεσμούς, θεσμούς, κανόνες και νόμους. Αυτή την ατελείωτη ακολασία έρχεται να μετριάσει ένα σύμφωνο με τον θεό Απόλλωνα, το οποίο μετατρέπει σε καλλιτεχνικό φαινόμενο την καταστροφή της αρχής της εξατομίκευσης. Ο διονυσιακός διθύραμβος παρακινεί τον άνθρωπο να βιώσει στο έπακρο αυτά τα συναισθήματα που δεν έχει βιώσει ως τώρα, την εκμηδένιση του εαυτού του και την ολοκληρωτική ένωσή του με τη φύση.

ΤΟ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟ ΣΤΑΔΙΟ Η απολλώνια στάση αποτελεί έναν νέο τρόπο αντίδρασης στο κακό που αντιπροσωπεύει το Είναι. Εδώ δημιουργεί κανείς «ψευδαισθήσεις», τις οποίες αναγνωρίζει ακριβώς ως τέτοιες και οι οποίες του προκαλούν όρεξη για ζωή. Το εσώτερο Είναι μας βιώνει τα όνειρα με βαθιά απόλαυση και χαρούμενη αναγκαιότητα. Η τελειότητα του ονείρου, της φαινομενικής αυτής πραγματικότητας, σε αντίθεση με την καθημερινή κατανοητή πραγματικότητα, κάνει τη ζωή ανεκτή και άξια να τη ζει κανείς. Ο απολλώνιος άνθρωπος, λοιπόν, ανέχεται την σκληρή πραγματικότητα στηριζόμενος και αφοσιωμένος στην αρχή της εξατομίκευσης, απόλυτος εκφραστής της οποίας είναι ο Απόλλωνας. Και αυτή η τελευταία, όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, καταρρέει με την εμφάνιση του διονυσιακού (ελληνικό διονυσιακό).

ΤΟ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟ ΣΤΑΔΙΟ Ο απολλώνιος άνθρωπος, λοιπόν, ανέχεται την σκληρή πραγματικότητα στηριζόμενος και αφοσιωμένος στην αρχή της εξατομίκευσης, απόλυτος εκφραστής της οποίας είναι ο Απόλλωνας. Και αυτή η τελευταία, όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, καταρρέει με την εμφάνιση του διονυσιακού (ελληνικό διονυσιακό). Ο Nietzche αναγνωρίζει στη φύση πανίσχυρες καλλιτεχνικές ενορμήσεις, οι οποίες αναζητούν τη φαινομενικότητα, μέσω της οποίας επέρχεται η λύτρωση του πρωταρχικού Ενός. O άνθρωπος όμως είναι υποχρεωμένος να εκλάβει αυτή τη φαινομενικότητα που τον περικλείει ως μια εμπειρική πραγματικότητα. Αυτή η εμπειρική πραγματικότητα, αν ειδωθεί ως μία παράσταση του πρωταρχικού Ενός, αναγάγει το όνειρο σε φαινομενικότητα της φαινομενικότητας, δηλαδή ως μία ακόμη μεγαλύτερη ικανοποίηση της πρωταρχικής επιθυμίας για φαινομενικότητα.

ΤΟ ΑΠΟΛΛΩΝΙΟ ΣΤΑΔΙΟ Αυτή η εμπειρική πραγματικότητα, αν ειδωθεί ως μία παράσταση του πρωταρχικού Ενός, αναγάγει το όνειρο σε φαινομενικότητα της φαινομενικότητας, δηλαδή ως μία ακόμη μεγαλύτερη ικανοποίηση της πρωταρχικής επιθυμίας για φαινομενικότητα. O απολλώνιος κόσμος της ομορφιάς μπορεί να εκπληρωθεί μόνο μέσα από την αρχή της εξατομίκευσης. Ο Απόλλωνας είναι η θεοποίηση αυτής της αρχής, και πρεσβεύει ως ηθική θεότητα το μέτρο, το οποίο για να μπορεί να διατηρηθεί απαιτεί την αυτογνωσία. Το απολλώνιο άτομο, που επιδιώκει το μέτρο και την ομορφιά, δεν μπορεί να αποτινάξει από πάνω του το διονυσιακό στοιχείο, στοιχείο απόλυτα συνυφασμένο με την απολλώνια ύπαρξή του.

Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ Οι δύο παραπάνω αντικρουόμενες ενορμήσεις, επέρχονται σε μια μυστηριώδη ένωση. Με την ένωσή τους αυτή γεννάται η δοξασμένη τέχνη της τραγωδίας. Βασικό στοιχείο της ελληνικής τραγωδίας, είναι ο χορός. Μέσα από τον χορό των σατύρων φανερώνεται το αληθινό ανθρώπινο ον, η πιο αληθινή πλευρά της ενθάδε ύπαρξης. Αντίθετα, ο πολιτισμένος άνθρωπος, ο αμεταμφίεστος, που προβάλλει τα χαρακτηριστικά που του προσέδωσε η φύση, εικόνα την οποία προτιμά ο διονυσιακός άνθρωπος, θεωρεί ως μόνη πραγματικότητα τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ Ο χορός των σατύρων εκφράζει ακριβώς αυτό: την αιώνια αντιπαράθεση μεταξύ του πράγματος καθ’ εαυτού και του φαινομένου. Έτσι, και ο διονυσιακός Έλληνας, που θεωρεί ως τη μοναδική αλήθεια τη φύση του, μέσω της γνώσης, βλέπει και ο ίδιος τον εαυτό του σαν σάτυρο, κι επομένως, στην αττική τραγωδία δεν μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ χορού και θεατών. Η παραπάνω διαδικασία, αποτελεί το πρωταρχικό δραματικό φαινόμενο και την προϋπόθεση κάθε δραματικής τέχνης. Για να είναι όμως το δράμα πλήρες απαραίτητη είναι η απολλώνια ολοκλήρωση του διονυσιακού ζηλωτή. Αυτή θα επιτευχθεί μ’ ένα ακόμη όραμα, τη θέαση του θεού.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Μπορούμε έτσι να καταλήξουμε στο ότι το δράμα είναι μεν ένα όνειρο αλλά είναι και αντικειμενοποίηση μιας διονυσιακής κατάστασης και άρα καταστροφή της εξατομίκευσης και συγχώνευση του ατόμου με το πρωταρχικό Είναι. Με πιο απλά λόγια, κατά τον φιλόσοφο, το δράμα είναι η απολλώνια υλοποίηση διονυσιακών γνώσεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Φρίντριχ Νίτσε, Η Γέννηση της Τραγωδίας, Μετάφραση Ζήσης Σαρίκας, εκδ. Πανοπτικόν.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας! Ioanna_koutroumpi@yahoo.com