ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ ΟΜΑΔΑ Γ΄ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΜΑΡΚΑΚΗ ΣΤΑΜΑΤΟΥΛΑ ΜΑΡΚΑΚΗ ΝΙΚΟΛΑΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ

Η θαλάσσια ρύπανση είναι ένα τεράστιο περιβαλλοντικό και κοινωνικό πρόβλημα το οποίο αξίζει να αναλυθεί.

ΟΡΙΣΜΟΙ Ρύπανση ονομάζεται η ανεπιθύμητη μεταβολή των ποιοτικών χαρακτηριστικών του νερού (φυσικών, χημικών, ραδιολογικών, βιολογικών - μικροβιολογικών), εξαιτίας κυρίως των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, σε βαθμό που μπορεί να δημιουργηθεί κίνδυνος για την υγεία και να υποβαθμιστεί η ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Η ρύπανση προκαλεί βλάβη στα φυσικά οικοσυστήματα και παρεμποδίζει τις επιθυμητές χρήσεις των υδατικών πόρων. Μόλυνση ονομάζεται η παρουσία στο νερό παθογόνων μικροοργανισμών ή και μικροοργανισμών δεικτών, που υποδηλώνουν τη πιθανότητα παρουσίας παθογόνων, εξαιτίας κυρίως των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Απόβλητο είναι κάθε ουσία ή αντικείμενο το οποίο ο κάτοχός του απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αποβλήτων, τα οποία, ανάλογα με τη φυσική τους κατάσταση, διακρίνονται σε στερεά, υγρά και αέρια. Τα απόβλητα διακρίνονται γενικά σε στερεά, υγρά και αέρια.

Υγρά βιομηχανικά απόβλητα. Ονομάζονται τα απόβλητα που απορρίπτονται από κτίρια και χώρους που χρησιμοποιούνται για οποιαδήποτε εμπορική ή βιομηχανική δραστηριότητα και τα οποία δεν είναι οικιακά λύματα ή όμβρια ύδατα Τα βιομηχανικά απόβλητα προέρχονται από την παραγωγική διαδικασία (κατανάλωση νερού σε πολυάριθμες υγρές διεργασίες) όπως π.χ. από βιομηχανίες μετάλλου, χημικών προϊόντων, συνθετικών υλών, κονσερβοποιείων, βαφείων, γαλακτοβιομηχανιών κ.λπ. τα οποία περιέχουν υπολείμματα υλών.

Σύσταση βιομηχανικών αποβλήτων. Οι ρυπαντικές ουσίες που υπάρχουν στα βιομηχανικά απόβλητα αλλοιώνουν τα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού. Διακρίνονται σε: Φυσικούς ρυπαντές βιομηχανικών αποβλήτων. Οι φυσικοί ρυπαντές προσδίδουν στα απόβλητα χρώμα, οσμή και θολότητα. Εκτός από την θερμοκρασία σ’ αυτούς ανήκουν: Αδιάλυτες ουσίες, (επιπλέουσες, αιωρούμενες, καθιζάνουσες) Διαλυτές ουσίες (ζάχαρη, άλλες γλυκαντικές ύλες, αλάτι, διάφορα άλατα κλπ.) Κολλοειδείς ουσίες σε λεπτό καταμερισμό (ουσίες που κυρίως προσδίδουν θολότητα).

Χημικούς ρυπαντές βιομηχανικών αποβλήτων Χημικούς ρυπαντές βιομηχανικών αποβλήτων. Στους χημικούς ρυπαντές των αποβλήτων ανήκουν: ανόργανες ουσίες, (χλωριούχα ιόντα, φώσφορος, άζωτο, διάφορες τοξικές ενώσεις, βαρέα μέταλλα κ.λπ.) οργανικές ουσίες, (υδρογονάνθρακες, αλκοόλες, υδατάνθρακες, λίπη, έλαια, φαινόλες, πρωτεΐνες, παρασιτοκτόνα, εντομοκτόνα κλπ.) ραδιενεργά στοιχεία και ενώσεις τους. Η παρουσία των χημικών ρυπαντών στα απόβλητα επηρεάζει και αλλοιώνει τα βιολογικά και τα χημικά χαρακτηριστικά του νερού.

Θερμική ρύπανση του νερού Η βιομηχανική ανάπτυξη άρχισε με όλο και μεγαλύτερη απαίτηση για ενέργεια, πηγή της οποίας υπήρξε και το νερό Η βιομηχανική χρήση του νερού για ψύξη καταλήγει στη θερμική ρύπανση του νερού. Κατά τη θερμική ρύπανση, μειώνεται το διαλυμένο οξυγόνο στο νερό, αυξάνεται η τοξικότητα των χημικών ρυπαντών, επιταχύνεται ο ρυθμός των φυσιολογικών λειτουργιών στους οργανισμούς και συχνά καταλήγουν στο θάνατο.

Αστικά λύματα – Παθογενείς μολύνσεις Αστικά λύματα είναι τα υγρά απόβλητα που προέρχονται κυρίως από χώρους υγιεινής, κουζίνες, πλυντήρια και γενικά από διαδικασίες καθαριότητας κατοικιών, γραφείων, καταστημάτων κ.τ.λ Η ρύπανση που προέρχεται από τα λύματα αποχετεύσεων και τις γεωργικές απορροές μπορεί να οδηγήσει σε ευτροφισμό, δηλαδή στην υπέρμετρη ανάπτυξη του φυτοπλαγκτού. Τα ακάθαρτα νερά χαρακτηρίζονται από τη μεγάλη τους περιεκτικότητα σε οργανικά συστατικά. Αποχετεύονται σε υδάτινους αποδέκτες ή και απορροφητικούς βόθρους. Οι αστικές αυτές απορρίψεις με το μικροβιακό τους φορτίο προξενούν διάφορες μολύνσεις. Συγκεκριμένα, ορισμένα βακτήρια προξενούν τυφοειδή πυρετό, δυσεντερία, γαστρεντερίτιδα και χολέρα. Ιοί στο νερό και ορισμένα στελέχη τους προκαλούν πολυομελίτιδα και ηπατίτιδα.

Αγροτική ρύπανση Η ρύπανση που προκαλείται στα νερά από τις γεωργικές δραστηριότητες αφορά τη ρύπανση από τα λιπάσματα που έχει σχέση με τον ευτροφισμό των νερών, καθώς και τη ρύπανση φυτοφαρμάκων. Η ρύπανση αυτή φτάνει στα επιφανειακά νερά μέσω της επιφανειακής απορροής με τα νερά της βροχής, ή με την επικοινωνία με τα υπόγεια νερά που εν τω μεταξύ έχουν ρυπανθεί από τη στράγγιση των νερών άρδευσης των αγρών.

Ευτροφισμός Στην ουσία δημιουργείται υπέρμετρη αύξηση της συγκέντρωσης θρεπτικών στοιχείων, που προκαλείται από τον εμπλουτισμό των υδάτων με απορροές θρεπτικών στοιχείων (νιτρικά και φωσφορικά ιόντα από λιπάσματα και απορρυπαντικά). Τα βακτήρια και οι άλγες (algae) αυξάνονται σε αριθμό τόσο, που σχηματίζουν επικάλυμμα στις υδάτινες επιφάνειες, προκαλώντας σκίαση στο νερό κάτω από την επιφάνεια. Χωρίς φως, οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί στον πυθμένα θανατώνονται, προσφέροντας ακόμη μεγαλύτερη ποσότητα τροφής σε άλλα βακτήρια, που συνεχίζουν να αναπτύσσονται. Καθώς ο αριθμός των βακτηρίων αυξάνεται, η κατανάλωση του διαλυμένου στο νερό οξυγόνου αυξάνεται δραματικά, ενώ η παραγωγή ελαττώνεται, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει οξυγόνο για τους μη φωτοσυνθετικούς οργανισμούς, όπως, π.χ. τα ψάρια. Τα ψάρια είναι οι πρώτοι οργανισμοί που πεθαίνουν ενώ ακολουθούν και τα βακτήρια δημιουργώντας ένα νεκρό οικοσύστημα.

Ρύπανση με βαρέα μέταλλα (από χημικές βιομηχανίες και βυρσοδεψεία) Ρύπανση με βαρέα μέταλλα (από χημικές βιομηχανίες και βυρσοδεψεία) Στη θάλασσα καταλήγουν χιλιάδες χημικές ενώσεις. Υπολογίζεται πως χρησιμοποιούνται 63.000 διαφορετικές χημικές ενώσεις παγκοσμίως, με τις 3.000 από αυτές να αντιστοιχούν στο 90% της συνολικής παραγωγής. Κάθε χρόνο, περίπου 1.000 νέα είδη συνθετικών χημικών ενώσεων ετοιμάζονται να εισαχθούν στην αγορά. Από όλες αυτές τις χημικές ενώσεις περίπου οι 4.500 ανήκουν στην πιο επικίνδυνη κατηγορία (εμμένοντες οργανικοί ρύποι).

Βιομηχανική ρύπανση Αποτελούν τις υγρές βιομηχανικές απορροές (νερό ή παραπροϊόντα) που σχετίζονται με την παραγωγική διαδικασία της βιομηχανίας. Η βιομηχανική ρύπανση που επιβαρύνει τα νερά της Ελλάδας είναι: Οργανική, με επιπτώσεις στην κατανάλωση οξυγόνου των νερών, όπως από τις βιομηχανίες τροφίμων που είναι αναπτυγμένες στην Ελλάδα (βιομηχανίες παστερίωσης γάλατος, σφαγεία).

Ρύπανση από πετρελαιοειδή Η πιο εύκολα αντιληπτή και διαδεδομένη μορφή ρύπανσης των θαλασσών είναι οι πετρελαιοκηλίδες που προκαλούνται από τα ατυχήματα των τάνκερ και, εκτός από τις πολύ σοβαρές επιπτώσεις που διακρίνουμε βραχυπρόθεσμα, εμφανίζονται και σοβαρότατα μακροπρόθεσμα προβλήματα.

Ρύπανση από Ναυάγια Στο το ναυάγιο του Sea Diamond στην Καλντέρα της Σαντορίνης, από μετρήσεις που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο Κρήτης, διαπιστώθηκαν υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων και τοξικών ουσιών, η συγκέντρωση των οποίων, σε κάποια δείγματα, ήταν 1.000 φορές μεγαλύτερη των θεσμοθετημένων ορίων για θαλάσσια ύδατα. Όπως εξήγησε ο κ. Γιδαράκος, τα τοξικά υλικά που βρέθηκαν είναι ουσίες που θα μπορούσαν να οφείλονται στον ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό του πλοίου, στις σωληνώσεις του ή σε άλλα υλικά κατασκευής του. Μάλιστα, η παρουσία τοξικών ουσιών σε υψηλές συγκεντρώσεις και σε δείγματα ψαριών είναι ανησυχητική, παρατηρεί ο καθηγητής, γιατί δείχνει ότι απειλείται και η τροφική αλυσίδα.

Μόλυνση από σκουπίδια H Μεσόγειος και οι ακτές της, εκτός από επισκέπτες, φιλοξενούν μοναδικά οικοσυστήματα, φυτά και ζώα. Μια από τις σοβαρές πιέσεις που δέχονται σήμερα είναι η ρύπανση. Τα θαλάσσια απορρίμματα αποτελούν μια σοβαρή απειλή για το ευαίσθητο οικοσύστημα της περιοχής, αν σκεφτούμε μάλιστα ότι τα νερά της πανέμορφης αυτής κλειστής θάλασσας ανανεώνονται το λιγότερο κάθε εκατό χρόνια. Θαλάσσια απορρίμματα είναι τα αντικείμενα τα οποία έχουν κατασκευαστεί ή χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο και έχουν εσκεμμένα ή ακούσια αφεθεί στις θάλασσες και τις ακτές. Σε αυτά περιλαμβάνονται υλικά που έχουν μεταφερθεί στο θαλάσσιο περιβάλλον από την ξηρά μέσω των ποταμών, αποστραγγιστικών και αποχετευτικών δικτύων ή των ανέμων.

Το πρόβλημα των θαλάσσιων απορριμμάτων είναι παγκόσμιο με ανυπολόγιστες περιβαλλοντικές, οικονομικές επιπτώσεις καθώς και επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και την αισθητική. Απορρίμματα και κάθε λογής σκουπίδια απορρίπτονται στις θάλασσες και τους ωκεανούς του κόσμου ως ανέξοδη πρακτική μέχρι και σήμερα. Αποτσίγαρα, πλαστικά και κάθε είδους σκουπίδια συναντούμε ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από κατοικημένες περιοχές. Υπολογίζεται ότι το 80% των θαλάσσιων απορριμμάτων προέρχεται από ανθρώπινες δραστηριότητες στη στεριά και ένα 20% από δραστηριότητες στη θάλασσα.

Κάθε χρόνο εκατομμύρια χελώνες, πουλιά και άλλα θαλάσσια ζώα βρίσκουν τραγικό θάνατο καταπίνοντας θαλάσσια απορρίμματα, κυρίως πλαστικά. Ειδικότερα οι θαλάσσιες χελώνες μπερδεύουν τις πλαστικές σακούλες που καταλήγουν στη θάλασσα με τον αγαπημένο τους μεζέ τις τσούχτρες. Πολλές φορές εξαιτίας του μεγέθους τους και του σχήματός τους, τα πλαστικά, καταπίνονται από τα θαλασσοπούλια, τις θαλάσσιες χελώνες, θηλαστικά και ψάρια που είτε τα μπερδεύουν με μικρούς οργανισμούς που αποτελούν την τροφή τους είτε τα καταπίνουν κατά λάθος. Το κύριο πρόβλημα με την κατάποση είναι ότι με το στομάχι τους γεμάτο πλαστικά τα ζώα αυτά αισθάνονται ότι είναι χορτάτα ενώ στην πραγματικότητα πεθαίνουν από ασιτία. 

Το πλαστικό διασπάται σε μικρότερα κομμάτια με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με τις συνθήκες στις οποίες βρίσκεται. Αυτό δε σημαίνει ότι εξαφανίζεται από το περιβάλλον. Αντίθετα, καθίσταται ακόμη πιο δύσκολο στη διαχείρισή του και πιο επιβλαβές. Τα πλαστικά περιέχουν διάφορες τοξικές ουσίες τις οποίες αποκτούν είτε κατά την παραγωγή τους είτε κατά την παραμονή τους στη θάλασσα. Τα μικρότερα κομματάκια πλαστικού διαμέτρου περίπου 3-5 χιλιοστών ονομάζονται μικροπλαστικά 

Τα μικροπλαστικά αφθονούν περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο υλικό σε βιότοπους ανά τον κόσμο και μπορεί να μολύνουν όχι μόνο το νερό, αλλά και την τροφή και τον αέρα. Τα μικροπλαστικά συσσωρεύονται στο θαλάσσιο περιβάλλον σε σημαντικές ποσότητες και αποτελούν ένα πρόβλημα για το οποίο η γνώση μας είναι πολύ περιορισμένη. Εξαιτίας του μικρού μεγέθους τους είναι πολύ πιθανή η κατάποσή τους από διάφορα ζώα και ψάρια που βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας προκαλώντας τους παθήσεις και καταλήγοντας τελικά στο πιάτο μας.

Οφείλουμε να την σεβόμαστε… Η θάλασσα αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στη ζωή μας. Οφείλουμε να την σεβόμαστε…