ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Αθανάσιος Κ. Ρισβάς

Ορισμοί 1 Ο ομοσπονδιακός ορισμός της ειδικής μαθησιακής δυσκολίας είναι ο εξής: μία διαταραχή σε μία ή περισσότερες βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που αφορούν στην κατανόηση ή στη χρήση της γλώσσας, προφορικής ή γραπτής, η οποία εκδηλώνεται με τη μορφή της ατελούς ικανότητας ακρόασης, σκέψης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, ορθογραφίας ή επιτέλεσης μαθηματικών υπολογισμών. Η Εθνική Μεικτή Επιτροπή για τις ΜΔ (NJCLD) ορίζει τις ΜΔ ως μία ετερογενή ομάδα διαταραχών που εκδηλώνονται με τη μορφή σημαντικών δυσκολιών στην κατάκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, λογικής ή μαθηματικών. Αυτές οι διαταραχές είναι εγγενείς στο άτομο και θεωρείται ότι οφείλονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Ορισμοί 2 Δεν υπάρχει παγκόσμια συμφωνία για τον ορισμό των μαθησιακών δυσκολιών. Οι περισσότερες πολιτείες απαιτούν την ικανοποίηση τριών κριτηρίων: (α) σοβαρή διαφορά μεταξύ του νοητικού δυναμικού ή της ικανότητας και της πραγματικής επίδοσης, (β) μαθησιακές δυσκολίες που δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλες αναπηρίες, και (γ) ανάγκη για υπηρεσίες ειδικής εκπαίδευσης, προκειμένου ο μαθητής να επιτύχει στο σχολείο.

Ορισμοί 3 Η ανταπόκριση στην παρέμβαση, μία ελπιδοφόρα προσέγγιση για την πρόληψη και πρώιμη διάγνωση των μαθησιακών δυσκολιών, χρησιμοποιεί βασισμένες στο αναλυτικό πρόγραμμα αξιολογήσεις της προόδου παιδιών που βρίσκονται σε επικινδυνότητα για ένα διάστημα 10-12 εβδομάδων εντατικής ατομικής διδασκαλίας ή διδασκαλίας σε μικρές ομάδες. Η αποτυχία ανταπόκρισης σε αυτή την παρέμβαση υποδηλώνει την ύπαρξη μιας μαθησιακής δυσκολίας.

Χαρακτηριστικά Η δυσκολία στην ανάγνωση είναι το πιο κοινό χαρακτηριστικό των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες. Εκτιμάται ότι το 90% όλων των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες παραπέμπονται για υπηρεσίες ειδικής αγωγής λόγω δυσκολιών στην ανάγνωση. Πολλοί μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: ελλείμματα στη γραπτή γλώσσα, υποεπίδοση στα μαθηματικά, φτω¬χές κοινωνικές δεξιότητες, ελλείμματα προσοχής και υπερκινητικότητα, προβλήματα συ¬μπεριφοράς και χαμηλή αυτοεκτίμηση/αυτοαποτελεσματικότητα. • Το θεμελιώδες, καθοριστικό χαρακτηριστικό των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες εί¬ναι η παρουσία συγκεκριμένων και σημαντικών ελλειμμάτων επίδοσης παρά την επαρκή γενική νοημοσύνη. • Επιπρόσθετα των ακαδημαϊκών και κοινωνικών ελλειμμάτων τους, οι μαθητές με μαθη¬σιακές δυσκολίες διαθέτουν θετικά γνωρίσματα και ενδιαφέροντα, τα οποία οι εκπαιδευ¬τικοί πρέπει να εντοπίσουν και να προσπαθήσουν να ενδυναμώσουν.

Χαρακτηριστικά Η δυσκολία στην ανάγνωση είναι το πιο κοινό χαρακτηριστικό των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες. Εκτιμάται ότι το 90% όλων των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες παραπέμπονται για υπηρεσίες ειδικής αγωγής λόγω δυσκολιών στην ανάγνωση. Πολλοί μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: ελλείμματα στη γραπτή γλώσσα, υποεπίδοση στα μαθηματικά, φτωχές κοινωνικές δεξιότητες, ελλείμματα προσοχής και υπερκινητικότητα, προβλήματα συμπεριφοράς και χαμηλή αυτοεκτίμηση/αυτοαποτελεσματικότητα.

Χαρακτηριστικά 2 Το θεμελιώδες, καθοριστικό χαρακτηριστικό των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες είναι η παρουσία συγκεκριμένων και σημαντικών ελλειμμάτων επίδοσης παρά την επαρκή γενική νοημοσύνη. Επιπρόσθετα των ακαδημαϊκών και κοινωνικών ελλειμμάτων τους, οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες διαθέτουν θετικά γνωρίσματα και ενδιαφέροντα, τα οποία οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εντοπίσουν και να προσπαθήσουν να ενδυναμώσουν.

Συχνότητα εμφάνισης Οι μαθησιακές δυσκολίες συνιστούν τη μεγαλύτερη κατηγορία ειδικής αγωγής. Οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες αντιπροσωπεύουν σχεδόν τους μισούς μαθητές που δέχονται ειδική εκπαίδευση. Περίπου τρεις φορές περισσότερα αγόρια απ' ό,τι κορίτσια διαγιγνώσκονται με μαθησιακές δυσκολίες. Κάποιοι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες είναι αποτέλεσμα των υπερβολικά πολλών και λανθασμένων διαγνώσεων μαθητών με χαμηλή σχολική επίδοση.

Αίτια Παρόλο που τα ακριβή αιτία των μαθησιακών δυσκολιών σπάνια είναι γνωστά, τέσσερις κατηγορίες πιθανών αιτίων είναι η εγκεφαλική βλάβη, η κληρονομικότητα, η βιοχημική ανισορροπία και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Συγκεκριμένες περιοχές του εγκέφαλου ορισμένων ατόμων με αναγνωστικές και γλωσσικές δυσκολίες εμφανίζουν μη φυσιολογικά πρότυπα ενεργοποίησης κατά τη διάρκεια εκτέλεσης έργων φωνολογικής επεξεργασίας. Η γενετική μπορεί να εξηγήσει τουλάχιστον κάποια οικογενή προέλευση της δυσλεξίας. Η έρευνα έχει εντοπίσει πιθανή χρωμοσωμική περιοχή για τη γενετική μεταβίβαση των φωνολογικών ελλειμμάτων που μπορεί να προδιαθέτουν ένα παιδί για εμφάνιση μελλοντικών αναγνωστικών δυσκολιών.

Αίτια 2 Η βιοχημική ανισορροπία λόγω τεχνητών χρωστικών και αρωματικών ουσιών στο διαιτολόγιο ενός παιδιού ή η έλλειψη βιταμινών έχουν προταθεί ως αίτια των μαθησιακών δυσκολιών. Στις μέρες μας, οι περισσότεροι επαγγελματίες αποδέχονται ελάχιστα αυτές τις υποθέσεις. Περιβαλλοντικοί παράγοντες - διαβίωση σε συνθήκες υψηλής αποστέρησης πρώιμα στη ζωή του παιδιού και φτωχή διδασκαλία - συμβάλλουν πιθανόν στα ελλείμματα επίδοσης πολλών παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες.

Εντοπισμός και αξιολόγηση Πέντε μορφές αξιολόγησης χρησιμοποιούνται συχνά για μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες: Τα τεστ που αναφέρονται σε τυπικούς βαθμούς συγκρίνουν τη βαθμολογία ενός παιδιού με τις βαθμολογίες άλλων μαθητών ίδιας ηλικίας. Τα τεστ που αναφέρονται σε κριτήριο συγκρίνουν τη βαθμολογία ενός παιδιού με ένα προκαθορισμένο επίπεδο επάρκειας· είναι χρήσιμα για τον εντοπισμό συγκεκριμένων δεξιοτήτων που έχει ήδη αποκτήσει το παιδί και δεξιοτήτων που απαιτούν διδασκαλία. Οι εκπαιδευτικοί προβαίνουν σε ανεπίσημες καταγραφές της ανάγνωσης για να παρατηρήσουν άμεσα και να καταγράψουν τις αναγνωστικές δεξιότητες ενός παιδιού.

Εντοπισμός και αξιολόγηση 2 Η βασισμένη στο αναλυτικό πρόγραμμα αξιολόγηση είναι μία μέθοδος διαμορφωτικής αξιολόγησης που μετρά την πρόοδο ενός μαθητή σε σχέση με το αναλυτικό πρόγραμμα που παρακολουθεί. Αποτελεί πρωταρχικό μέσο αξιολόγησης στα μοντέλα ΑΣΠ. Η άμεση και καθημερινή μέτρηση αφορά στην αξιολόγηση της επίδοσης ενός μαθητή σε μία συγκεκριμένη δεξιότητα κάθε φορά που αυτή διδάσκεται. Η διδασκαλία ακρίβειας είναι ένας ειδικός τύπος άμεσης και καθημερινής μέτρησης. Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν το διάγραμμα τυπικής προόδου για να λαμβάνουν τις διδακτικές τους αποφάσεις βάσει των αλλαγών στην επίδοση ενός μαθητή.

Εκπαιδευτικές προσεγγίσεις Η καλύτερη σύγχρονη πρακτική στην εκπαίδευση των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες χαρακτηρίζεται από σαφή διδασκαλία, χρήση ενισχύσεων του περιεχομένου και διδασκαλία στρατηγικών μάθησης. Η σαφής διδασκαλία είναι η μη αμφίσημη, σαφής και άμεση διδασκαλία γνώσεων-στόχων ή δεξιοτήτων: Οι μαθητές βλέπουν τι πρέπει να κάνουν, έχουν συχνές ευκαιρίες εξάσκησης με ανατροφοδότηση του εκπαιδευτικού και ευκαιρίες για μετέπειτα εφαρμογή των όσων έχουν μάθει. Οι ενισχύσεις του περιεχομένου, όπως τα διαγράμματα οργάνωσης, οι στρατηγικές λήψης σημειώσεων και οι μνημονικές στρατηγικές καθιστούν το περιεχόμενο του αναλυτικού προγράμματος πιο προσβάσιμο στους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες. Οι στρατηγικές μάθησης βοηθούν τους μαθητές να καθοδηγήσουν τον εαυτό τους με επιτυχία σε συγκεκριμένα έργα ή γενικά προβλήματα.

Εναλλακτικά εκπαιδευτικά πλαίσια Περίπου οι μισοί από τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες εκπαιδεύονται στις σχολικές τάξεις γενικής εκπαίδευσης. Σε κάποια σχολεία, ένας σύμβουλος εκπαιδευτικός βοηθά τους δασκάλους της σχολικής τάξης γενικής εκπαίδευσης να δουλέψουν με παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Στο τμήμα ένταξης, ένας ειδικός παιδαγωγός παρέχει εξειδικευμένη διδασκαλία σε μαθητές για μία ή περισσότερες περιόδους στους ακαδημαϊκούς ή κοινωνικούς τομείς στους οποίους χρειάζονται την περισσότερη υποστήριξη. Περίπου 1 στους 10 μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες εκπαιδεύεται σε ξεχωριστές τάξεις. Πολλοί ερευνητές και συνήγοροι των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες δεν υποστηρίζουν την πλήρη ένταξη, η οποία θα εξάλειφε το συνεχές των εναλλακτικών παροχής υπηρεσιών. Το πού διδάσκεται ένας μαθητής δεν είναι τόσο σημαντικό όσο η ποιότητα της παρεχόμενης διδασκαλίας.