Στις αρχές του 20ού αιώνα είχε ενταθεί o αποικιακός ανταγωνισμός και η διαμάχη ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις για τις γεωπολιτικές και οικονομικές ζώνες επιρροής τους. Παράλληλα, το Aνατολικό Zήτημα έμπαινε στην τελική του φάση με την αποσύνθεση της Οθωμανικής Aυτοκρατορίας και το διαμελισμό των εδαφών της.

Λίγο πριν από την έναρξη του πολέμου οι συμμαχίες είχαν διαμορφωθεί ως εξής: Aπό τη μια μεριά η Aγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία ήταν οι χώρες της "Eγκάρδιας Συνεννόησης" (Entente Cordiale) και από την άλλη η Γερμανία, η Αυστροουγγαρία και η Ιταλία αποτελούσαν την "Τριπλή Συμμαχία" ή με άλλη ονομασία τις "Kεντρικές Δυνάμεις".

Τον Αύγουστο του 1914 ξεκίνησε η μεγαλύτερη σύγκρουση της παγκόσμιας ιστορίας. Η έκρηξη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ήταν αποτέλεσμα της ταυτόχρονης δράσης τριών κυρίως παραγόντων:

Αίτια Ιμπεριαλισμός Εθνικισμός Μιλιταρισμός

Ιμπεριαλισμός Είναι η πολιτική επέκτασης των βιομηχανικά αναπτυγμένων κρατών σε βάρος άλλων κρατών. Ο όρος ιμπεριαλισμός προέρχεται από τη λατινική λέξη imperium (αυτοκρατορία) και αρχικά αποτέλεσε νεολογισμό στη γαλλική γλώσσα (impérialisme) κατά τα τέλη του 1800 για να περιγράψει την πολιτική κάποιων κρατών, όπως οι επεκτάσεις της Βρετανίας και της Γαλλίας στην Αφρική την Ασία και την Αμερική.

Για πολλές δεκαετίες, χώρες του ονομαζόμενου δυτικού κόσμου (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία κ.ά.) ίδρυσαν αποικίες με σκοπό την εκμετάλλευση του πλούτου για δικό τους όφελος, αφήνοντας τους κατοίκους να ζουν σε σχεδόν πρωτόγονη κατάσταση.

Εθνικισμός Είναι το εθνικό συναίσθημα που μετατράπηκε σιγά σιγά σε αλαζονικό και απόλυτο πάθος, που δεν ικανοποιείται παρά μόνο με την εξύψωση ενός κράτους σε βάρος άλλων.

Ο μιλιταρισμός Είναι ο υπερτονισμός των στρατιωτικών αξιών. Ο μιλιταρισμός εκφράστηκε με τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών μεταξύ της Γερμανίας και των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων και με την προβολή του πολέμου ως μέσου επίλυσης των διεθνών διαφορών.

Τα αντίπαλα στρατόπεδα Στις αρχές του 20ού αιώνα , οι χώρες της Ευρώπης με ανεπτυγμένη βιομηχανία συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Αιτία ήταν η προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν περισσότερες πρώτες ύλες και νέες αγορές για τα προϊόντα τους.

Κεντρικές δυνάμεις Γερμανία Αυστρο-ουγγαρία Βουλγαρία Τουρκία

Αντάντ Βρετανία Γαλλία Ρωσία Βέλγιο Σερβία Μαυροβούνιο Ρουμανία Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία Η.Π.Α

Η αφορμή του πολέμου Τον Ιούνιο του 1914 δολοφονήθηκε στο Σαράγεβο της Βοσνίας ο διάδοχος του αυστριακού θρόνου Φραγκίσκος Φερδινάνδος από νεαρό Σέρβο εθνικιστή τον Γκαβρίλο Πρίντσιπ.

Έναρξη και γενίκευση του πολέμου Η Αυστροουγγαρία κηρύσσει πόλεμο κατά της Σερβίας. Η Ρωσία και η Γαλλία δηλώνουν τη συμπαράστασή τους στη Σερβία. Η Γερμανία τάσσεται στο πλευρό της Αυστροουγγαρίας. Ακολουθούν 60 κηρύξεις πολέμου.

Μέσα σε λίγες μέρες ο πόλεμος γενικεύτηκε στη διαιρεμένη Ευρώπη και επεκτάθηκε σε τρία μεγάλα μέτωπα: το Ανατολικό μέτωπο το Δυτικό μέτωπο και το Μακεδονικό μέτωπο

Στο  Δυτικό μέτωπο αντιπαρατάχθηκαν οι συνασπισμένες δυνάμεις της ΕΝΤΕΝΤΕ (Αγγλία Γαλλία, ) και ο Γερμανικός στρατός. Τα δύο πρώτα χρόνια , ο πόλεμος στο Δυτικό μέτωπο μεταβλήθηκε σε αγώνα χαρακωμάτων, όπου οι αντίπαλοι στρατοί κρατήθηκαν επί πολλούς μήνες. Η μεγάλη επίθεση που εξαπέλυσαν οι Γερμανοί στην περιοχή του Βερντέν κατέληξε σε τρομακτικές απώλειες: 600.00 νεκροί και ένα εκατομμύριο τραυματίες.

Επίσης στον πόλεμο αυτό: θα χρησιμοποιηθούν  για πρώτη φορά ως όπλο αεροπλάνα

Οι στρατηγοί του Κάιζερ, Γουλιέλμου Β' χρησιμοποίησαν δοκιμαστικά ασφυξιογόνα αέρια -προκαλώντας σάλο από σχόλια για την «καταπάτηση των νόμων του πολέμου» από τους Βρετανούς και τους Γάλλους αξιωματούχους. Αυτό δεν τους εμπόδισε να χρησιμοποιήσουν και αυτοί δηλητηριώδη αέρια στο Λόος τον Σεπτέμβρη του 1915 και να συνεχίσουν να τα χρησιμοποιούν σε όλη τη διάρκεια του πολέμου.  θα χρησιμοποιηθούν από τους εμπόλεμους δηλητηριώδη αέρια (παρόλο που τα απαγόρευαν οι συνθήκες της Χάγης).

Θα εμφανιστούν τα πρώτα τανκς.

Στο Ανατολικό μέτωπο ο Ρωσικός στρατός αντιμετώπισε τις  κεντρικές αυτοκρατορικές δυνάμεις της Αυστροουγγαρίας και Γερμανίας και κατέλαβε την Πρωσία. Το 1917 την πορεία των επιχειρήσεων επηρέασε αρνητικά για την ΕΝΤΕΝΤΕ η ρωσική επανάσταση , που αποδέσμευσε μεγάλο μέρος των γερμανικών δυνάμεων από το ανατολικό μέτωπο.

Η κατάσταση στο  Μακεδονικό μέτωπο που αναπτύχθηκε στα νότια Βαλκάνια ήταν περίπλοκη. Για δύο περίπου χρόνια (1916-1918)  1.000.000  στρατιώτες από δέκα διαφορετικά κράτη παρατάχθηκαν κατά μήκος της οροσειράς Καϊμακτσαλάν και Τζένας αλλά και σε ένα τεράστιο τόξο οχυρών και χαρακωμάτων που άρχιζε από την Αδριατική και κατέληγε στον κόλπο Ορφανού της Καβάλας.

Εξελίξεις του πολέμου Η Ιταλία εγκαταλείπει τις Κεντρικές Δυνάμεις το 1915 και συμμαχεί με την Αντάντ έναντι υποσχέσεων για εδαφικά ανταλλάγματα στη Μ.Ασία. O πόλεμος εξελίχτηκε σε μακροχρόνια σύγκρουση χαρακωμάτων στο δυτικό, το ανατολικό, το ιταλοαυστριακό και το βαλκανικό μέτωπο. Επρόκειτο για έναν πόλεμο νεύρων με επιθέσεις γύρω από τις γραμμές άμυνας και εκατόμβες νεκρών στρατιωτών.

Φεβρουάριος 1915: Η Αντάντ επιχειρεί με αποτυχία κατάληψη των Δαρδανελίων και τον Οκτώβριο αποβιβάζει στρατό στη Θεσσαλονίκη.

Από τα βαλκανικά κράτη, η Τουρκία [1914] και η Βουλγαρία [1915] προσχωρούν στις Κεντρικές Δυνάμεις.

Στην Ελλάδα διαμορφώνονται δύο στάσεις: Ο πρωθυπουργός Ε. Βενιζέλος υποστηρίζει τη συμμετοχή της Ελλάδας με το μέρος της Αντάντ, προσβλέποντας σε οφέλη από τη νίκη της στον πόλεμο. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος υποστηρίζει μια ουδέτερη στάση, χωρίς συμμετοχή στον πόλεμο, στάση που ευνοεί περισσότερο τις Κεντρικές Δυνάμεις. Αυτή η κατάσταση διχάζει τον ελληνικό λαό.

Η Ελλάδα τελικά προσχωρεί στον πόλεμο το 1917, στο πλευρό της Αντάντ. Η ενεργός συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο, στο πλευρό των συμμάχων έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα τη θριαμβευτική νίκη κατά των ΓερμανοΒουλγάρων στα υψώματα του Σκρά στις 17 Μαΐου 1918

Το 1917 εκδηλώθηκε η Ρωσική επανάσταση που ανέτρεψε στη Ρωσία τον Τσάρο και εγκαθίδρυσε το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος.  Υπογραφή συνθήκης ειρήνης Μπρεστ Λιτόβσκ μεταξύ Ρώσων και Γερμανών.

Tο 1917 θετική επίδραση είχε η κήρυξη του πολέμου εναντίον της Γερμανίας από τις ΗΠΑ και η ενίσχυση των συμμάχων με οικονομικούς πόρους, με πολεμικό υλικό και με στρατό.

Προς το τέλος του πολέμου Το φθινόπωρο του 1918 αρχίζουν να συνθηκολογούν οι Κεντρικές Δυνάμεις και οι σύμμαχοί τους. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος λήγει στα τέλη του 1918 με νίκη των Δυνάμεων της Αντάντ. Στη Γερμανία επανάσταση ανατρέπει τον Κάιζερ και την εξουσία παίρνει το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα.

Οι άμεσες συνέπειες του πολέμου 8.000.000 νεκροί. 20.000.000 τραυματίες. Τεράστιες υλικές καταστροφές. Η Ευρώπη εξαντλήθηκε και η παγκόσμια πρωτοκαθεδρία της κλονίστηκε.

Συνθήκη των Βερσαλλιών, την 28η Ιουνίου 1919 Συνθήκη των Βερσαλλιών, την 28η Ιουνίου 1919. Υπογράφτηκε μεταξύ των Συμμάχων και της Γερμανίας.

Σύμφωνα με αυτή: η Γερμανία υποχρεώθηκε να πληρώσει αποζημιώσεις 226 δισεκατομμυρίων χρυσών μάρκων για τις καταστροφές που προκάλεσε στη διάρκεια του πολέμου, να μειώσει το στρατό της σε 100.000 άντρες και το στόλο της σε δυναμικό 108.000 τόνων. Υποχρεώθηκε επίσης σε μεγάλες εδαφικές παραχωρήσεις στην Πολωνία και στη Γαλλία: έχασε περίπου 75.000 τ. χλμ. του εδάφους της με πληθυσμό 7.000.000 κατ.

Συνθήκη του Σεν Ζερμέν, τη 10η Σεπτεμβρίου 1919 Συνθήκη του Σεν Ζερμέν, τη 10η Σεπτεμβρίου 1919. Υπογράφτηκε μεταξύ των Συμμάχων και της Αυστρίας. Η Αυστρία υποχρεώθηκε να παραχωρήσει εδάφη με συνολική έκταση 220.000 τ.χλμ. και πληθυσμό 22.000.000 κατ., από τα οποία το μεγαλύτερο μέρος στην Πολωνία, στην Τσεχοσλοβακία και στην Ιταλία.

Συνθήκη του Νεϊγί, την 27η Νοεμβρίου 1919 Συνθήκη του Νεϊγί, την 27η Νοεμβρίου 1919. Υπογράφτηκε μεταξύ των Συμμάχων και της Βουλγαρίας. Μ' αυτήν αποσπάστηκαν από τη Βουλγαρία εδάφη συνολικής έκτασης 9.000 τχλμ. με πληθυσμό 500.000 κατ., που παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα (Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη) και στη Γιουγκοσλαβία.

Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 Στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, και η Ανατολική Θράκη. Η περιοχή της Σμύρνης θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα. Τα στενά των Δαρδανελίων και η θάλασσα του Μαρμαρά αποστρατικοποιήθηκαν και έγιναν διεθνής περιοχή.

Μια σημαντική συνέπεια του πολέμου Σχολιάστε την έκφραση των γυναικών στη φωτογραφία. Γιατί είναι χαμογελαστές;

Όταν οι άντρες πήγαν στον πόλεμο, οι γυναίκες πήραν τις θέσεις τους στα εργοστάσια. Έτσι έγινε ένα ακόμα ουσιαστικό βήμα προς τη χειραφέτηση της γυναίκας.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η μεγάλη αυτή σύγκρουση μετέβαλε όχι μόνο τα σύνορα αλλά και τα ενδιαφέροντα και τον χαρακτήρα της ανθρώπινης ζωής. Δημιούργησε γιγαντιαία αναστάτωση σε θέματα κυβερνήσεως, δικαίου, διεθνών σχέσεων, οικονομίας, εμπορίου, δημοκρατίας, ελευθέριας, βιομηχανίας, δημοσιονομίας και εργασίας. Η «πυρκαγιά» αυτή περιέλαβε το 93% του παγκόσμιου πληθυσμού. Θρόνοι κατέρρευσαν. Ανακατατάξεις και επανεκτιμήσεις κατέστησαν αναγκαίες σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης προσπάθειας.

Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1914-1918 Χουρμουζιάδου Δέσποινα Καθηγήτρια γαλλικών 2011