ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Μυστήριον= (μύειν: κλείνω τα μάτια και το στόμα ως όργανα αποκάλυψης των απόκρυφων μυστικών πραγμάτων) μυστική ή θρησκευτική ιεροτελεστία, καθετί που ξεπερνάει την ανθρώπινη αντίληψη, κάθε απόκρυφο και μυστικό πράγμα, ο όρκος των στρατιωτών που κατατάσσονταν στον ρωμαϊκό στρατό, η μυστική θέληση του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου, κάθε συμβολική έννοια κάποιου θεσμού, διήγησης ή ονόματος. Στην Αγία Γραφή δεν έχει πουθενά την έννοια τελετής, κατά την οποία κάτι το αισθητό μεταδίδει υπεραισθητά την χάρη του Αγίου Πνεύματος. Στην Εκκλησιαστική Γραμματεία (πριν τον 4ο αι.) σημαίνει κάτι το ιερό, το απόκρυφο και μυστικό, π.χ. στον Ιγνάτιο Αντιοχείας ο θάνατος του Χριστού ονομάζεται μυστήριο της σωτηρίας μας. Κατά τον 4ο αι. (Χρυσόστομος) αποκτά την συμβολική έννοια του αισθητού (γεγονότος, πράγματος, φυσικού στοιχείου) με μια αλήθεια της πίστης μας. Αντίθετα η συμβολική αυτή έννοια δεν υπάρχει στην αντίληψη του άπιστου ανθρώπου (π.χ. ο θάνατος του Χριστού νοείται ως φιλανθρωπία ή αντίθετα ως αδυναμία). «Μυστήριον καλείται, ότι ουχ άπερ ορώμεν βλέπομεν, αλλ’ έτερα ορώμεν και έτερα πιστεύομεν. Τοιαύτη γαρ η των μυστηρίων πίστις.

Η διάκριση κτιστού – ακτίστου είναι ένα βασικό αξίωμα στην Πατερική Θεολογία. Έτσι ο διαχωρισμός του κόσμου δεν διαβαθμίζεται σε ανώτερο πνευματικό και αόρατο και στον κατώτερο υλικό και αισθητό, αλλά στον άκτιστο Θεό δημιουργό και σε μια ενοποιημένη κτιστή πραγματικότητα του αισθητού και νοητού κόσμου. Τα μυστήρια της Εκκλησίας ως δρώμενα τελετών και πράξεων του εκκλησιαστικού σώματος στηρίζονται στην παραπάνω ενότητα του κόσμου. Υπάρχει ενεργειακή σχέση Θεού και κόσμου και όχι ηθική. Ο κόσμος μεταλαμβάνει τις ενέργειες του Αγίου Πνεύματος και αγωνίζεται για την ριζική αλλαγή προς το καλύτερο. Με βάση αυτή σχέση νοούνται τα μυστήρια και η μυστηριακή σχέση με τον Θεό. Τα μυστήρια της Εκκλησίας ερμηνεύονται και ως μια ιστορική συνέχεια. Πρόκειται για συμβάντα της Π.Δ. όπου έχουμε εμφανίσεις του Θεού και συνεχίζονται στην Κ.Δ. μέχρι σήμερα στην Εκκλησία.

Ένας πρώτος ορισμός είναι αυτός που το μυστήριο είναι κάθε θεοσύστατη τελετή της Εκκλησίας μέσω της οποίας χορηγείται η αόρατη θεία χάρη. Αυτός όμως ο ορισμός περιορίζει τη μυστηριακή ζωή και δίνει την εντύπωση ότι το μυστήριο είναι κάτι που συνυπάρχει με την υπόλοιπη Εκκλησία. Ο μαγικός χαρακτήρας που αποκτούν τα μυστήρια συνδέεται με κάποιο ηθικό περιεχόμενο. Χάνει την ιστορικότητα των γεγονότων, π.χ. το Βάπτισμα δεν θα σήμαινε τίποτε αν δεν είχε προηγηθεί η Ενανθρώπηση του Θεού Λόγου, ο σταυρικός θάνατος και η Ανάστασή του. Εξάλλου μυστηριακή ζωή έχουμε συνεχώς και πάντα και πέρα από τα 7 Μυστήρια που όρισε η Σχολαστική Θεολογία. Επομένως στην Πατερική Θεολογία δεν ορίζονται τα μυστήρια, αλλά παρουσιάζονται με εικόνες, π.χ. ο Νικόλαος Καβάσιλας θεωρεί τα μυστήρια σαν θυρίδες και πύλες απ’ όπου μπαίνει στη ζωή μας το φως του ήλιου.

Το μυστήριο ως έννοια ανταποκρίνεται στην ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου και την αισθητή και υπεραισθητή αντίληψη του κόσμου. Την τέλεση των μυστηρίων επιτελούν όσοι έχουν την ειδική ιεροσύνη και ιδίως οι πρεσβύτεροι και οι Επίσκοποι. Αυτοί όμως θεωρούνται ως τα απαραίτητα όργανα του Ιησού Χριστού δια των οποίων επιτελούνται τα μυστήρια. Διαπιστώνεται αυτό και από τις μυστικές ευχές της Εκκλησίας, όπου ο λειτουργός ζητάει από τον Χριστό να αγιάσει τα προσφερόμενα Δώρα της αναίμακτης θυσίας και δι’ αυτού να μεταδοθούν στον λαό. Στο βάπτισμα επίσης ο ιερέας δεν λέει εγώ βαπτίζω, αλλά μιλάει σε τρίτο πρόσωπο, βαπτίζεται κ.λ.π. Οι Πατέρες της Εκκλησίας λένε ότι ουκ εξ ανθρώπων η χάρις, αλλ’ εκ του Θεού δι’ ανθρώπων η δόσις. Ο προσωπικός βίος των λειτουργών των μυστηρίων δεν επηρεάζουν τον αγιασμό κατά την τέλεσή τους. Δεν πρέπει λοιπόν να σκανδαλίζονται οι Χριστιανοί από την ζωή του ιερέα, αλλά να δίνουν βαρύτητα στα όσα τελούνται στα μυστήρια.

Ούτε στην Κ. Διαθήκη, ούτε στους Πατέρες της Εκκλησίας ή εκκλ Ούτε στην Κ.Διαθήκη, ούτε στους Πατέρες της Εκκλησίας ή εκκλ.συγγραφείς καθορίζεται σαφώς ο αριθμός των μυστηρίων. Από τον 12ο αι. και μετά, επτά είναι εκείνα που κατονομάζονται και επιβεβαιώνονται ως τα βασικά μυστήρια. Στη σύνοδο της Λυώνος το 1274, όσοι Ανατολικοί συμμετείχαν, με επικεφαλής τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, αποδέχτηκαν χωρίς δυσκολία ομολογία πίστης, που προβλήθηκε από τον Πάπα Κλήμη τον Δ’ , όπου απαριθμούνται και κατονομάζονται τα επτά μυστήρια. Ο πατριάρχης Ιωάννης ο Βέκκος το 1277 επανέλαβε στη διακήρυξή του τα επτά μυστήρια, όπως καθορίστηκαν στη Λυών, με την αλλαγή του μυστηρίου της “ιεράς τάξης” σε μυστήριο “ιερατικής χειροτονίας”. Όλα αυτά διαπιστώνουμε ότι αποτελούν δυτικές επιδράσεις και αντιλήψεις, αφού παγιδεύουν ακόμη και μη σχολαστικούς θεολόγους. Ο Χριστιανισμός είναι μία κατεξοχήν μυστηριακή θρησκεία και δεν περιορίζεται σε επτά μυστήρια. Θεία και ανθρώπινη συμμετοχή (έτσι ορίζεται το μυστήριο) υπάρχει σε κάθε εκδήλωση της Εκκλησίας και του κάθε πιστού ξεχωριστά. Ο χωρισμός επίσης σε προαιρετικά και υποχρεωτικά δεν είναι σωστός, αφού ο άγαμος νυμφεύεται την Εκκλησία και όλοι μας έχουμε ιεροσύνη (γενική) από τη στιγμή που βαπτιζόμαστε.

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ (Γρηγόριος ο Θεολόγος) Διακρίνει 5 είδη βαπτίσματος: α) του Μωϋσή ή εν ύδατι, β) του Ιωάννη ή πνευματικό, γ) του Ιησού Χριστού ή εν Πνεύματι, δ) του μαρτυρίου και του αίματος και ε) των δακρύων. Τα ονόματα του μυστηρίου δηλώνουν την αναγεννητική κατάσταση και την αρχή της πνευματικής ανάτασης του ανθρώπου: γέννηση, αναγέννηση, δώρο και χάρισμα, φώτισμα, λουτρό, χρίσμα και σφραγίδα. Πρώτο και απαραίτητο μυστήριο για την εισαγωγή του πιστού στην Εκκλησία και στη συμμετοχή των μυστηρίων. Ως χρόνος έναρξης του μυστηρίου θεωρείται εκείνος μετά την ανάσταση του Κυρίου, ώστε το βάπτισμα συνδέθηκε με την χάρη που απορρέει από την σταυρική θυσία του Χριστού. Έτσι από την ημέρα της Πεντηκοστής και μετά αποκτάει το μυστήριο ιδιαίτερη θέση στην Εκκλησία.

Στο Βάπτισμα κατά τον 2ο – 5ο αι. οι υποψήφιοι ήταν κυρίως ενήλικες Στο Βάπτισμα κατά τον 2ο – 5ο αι. οι υποψήφιοι ήταν κυρίως ενήλικες. Η προετοιμασία κρατούσε 40 ημέρες και περιλάμβανε: α. μία ημέρα πριν την Μ.Τεσσαρακοστή γινόταν εγγραφή των Κατηχουμένων. Διαβάζονταν οι εξορκισμοί και γινόταν κατήχηση. Οι εξορκισμοί γίνονταν για να καταργηθεί η επιρροή του διαβόλου και για να καθαρθεί η ψυχή από τα αμαρτήματα. β. Την τελευταία εβδομάδα μάθαιναν το Σύμβολο της Πίστεως και την Κυριακή των Βαΐων εξετάζονταν σ’ αυτό από τον Επίσκοπο. Παράλληλα την περίοδο αυτή ασκούνταν στον πνευματικό αγώνα, όπως μας πληροφορεί ο αγ.Γρηγόριος ο Θεολόγος (νηστείες, προσευχές, αγρυπνίες κ.λ.π.). γ. Κατά τη διάρκεια της αγρυπνίας του Μ.Σαββάτου προς την Κυριακή του Πάσχα γινόταν η τελευταία προβαπτισματική τελετουργία: η απόταξη του Σατανά και η σύνταξη με τον Χριστό. Καθιερώθηκε η Δύση σαν σημείο απόταξης του Σατανά (λόγω του ότι από εκεί προέρχεται τη νύκτα το σκοτάδι) και η Ανατολή (εκεί ο Θεός φύτευσε τον Παράδεισο) σύνταξης με τον Χριστό. Τελείωνε η τελετή με την απαγγελία του Συμβόλου της πίστεως. δ. Στο Βάπτισμα γινόταν ο καθαγιασμός του νερού, η χρίση με λάδι, η βύθιση στο νερό και η ένδυση με λευκά ρούχα. Οι Πατέρες της εποχής προτρέπουν τους Κατηχούμενους να προσέλθουν στο Βάπτισμα, επειδή ήταν κρίμα να φύγουν από τη ζωή, χωρίς να έχουν ενταχθεί στην Εκκλησία, αν και συμμετείχαν στις εκδηλώσεις της και στο μέρος της λατρείας που επιτρεπόταν. Βλέπουν ακόμη την αναγέννηση του ανθρώπου, αυτή τη φορά “εξ ύδατος και πνεύματος”. Η αγία κολυμβήθρα είναι η μήτρα της Εκκλησίας, στην οποία αναγεννάται ο άνθρωπος. Ο βαπτισμένος ιδιαίτερα της μεγάλης ηλικίας επανέρχεται στην αθωότητα του βρέφους. Όπως το νεογέννητο είναι απαλλαγμένο από κατηγορίες και τιμωρίες, έτσι και αυτός που αναγεννάται από το Βάπτισμα δεν έχει ν’ απολογηθεί για κάτι, αφού απαλλάχθηκε από τις ευθύνες του.

Το υλικό στοιχείο του Βαπτίσματος είναι το νερό, σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού ότι η αναγέννηση του ανθρώπου γίνεται εξ ύδατος και Πνεύματος και σύμφωνα με τα πρώτα χριστιανικά κείμενα. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις επιτρέπεται άλλος τρόπος βαπτίσματος. Ο νηπιοβαπτισμός δεν είναι κάτι που ξεκινάει επίσημα τον 5ο αι. μέσα στην Εκκλησία. Στις Πράξεις των Αποστόλων αναφέρεται ότι βαπτίζονταν οικογένειες, τότε σίγουρα σ’ αυτές θα υπήρχαν νήπια. Ο αγ. Ειρηναίος λέει ότι ο Ι.Χριστός ήλθε να σώσει παιδιά και νήπια και όλοι τους να αναγεννήθηκαν στο Θεό. Στις Αποστολικές Διαταγές λέγεται: “Βαπτίζετε και τα νήπια και εκτρέφετε αυτά εν παιδεία και νουθεσία Θεού”. Οι λόγοι καθιέρωσης του νηπιοβαπτισμού ήταν: α. Ο κίνδυνος αιφνίδιου θανάτου, ιδιαίτερα των νηπίων (Ο Ι.Χριστός δεν βαπτίστηκε νήπιο, αλλά στα τριάντα του, γιατί ήταν αναμάρτητος και γιατί ήθελε να μας παραδώσει τότε το μυστήριο του βαπτίσματος, όπως αναφέρει ο αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος). β. Το νήπιο απαλλάσσεται από το προπατορικό αμάρτημα και έχει την ευκαιρία να ξεκινήσει από νωρίς την πνευματική του ζωή.

Τι ακολουθεί μετά το Βάπτισμα στον άνθρωπο; Ο ανακαινισμός και η μετατροπή της φύσης του προς το αγαθό. Αποδεχόμαστε ουσιαστικά και συνειδητά την αλλαγή της προαίρεσής μας προς το καλό. Γι’ αυτό και αναφέρεται ότι κατεβαίνουμε στο νερό νεκροί και ανεβαίνουμε ζωντανοί. ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΜΑΤΟΣ Γίνεται μετά το βάπτισμα με το καθαγιασμένο μύρο στα μέλη του βαπτισμένου δια του σημείου του σταυρού. Μεταδίδεται η χάρη του αγίου Πνεύματος για ενίσχυση και ενδυνάμωση του νεοφώτιστου. Η θεία σύστασή του μαρτυρείται από τις υποσχέσεις του Χριστού για χορηγία του Αγίου Πνεύματος και με την τοποθέτηση των χεριών των Αποστόλων στο κεφάλι των βαπτισμένων. Το προφητικό χρίσμα της Π.Δ. τύπος του χρίσματος του Χριστού και του μυστηρίου.