ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ ΣΥΕΕΠ Εισηγήτρια: Τσακίρη Θεανώ, PhD in Developmental Psychology, MA Education (Psychology), Παιδαγωγός Προσχολικής Ηλικίας

Μαρτυρίες Ζωής Προφορικές Ιστορίες Στις κοινωνικές επιστήμες, η εμφάνιση της βιογραφικής προσέγγισης συνδέθηκε με την αναζήτηση εναλλακτικών θεωρήσεων και μεθοδολογιών προς το κυρίαρχο παραγωγικο-υποθετικό υπόδειγμα της ποσοτικής έρευνας.  Η προφορική ιστορία και η βιογραφική προσέγγιση αναδεικνύονται ως προνομιακά εργαλεία για να μελετηθούν, μεταξύ άλλων, οι τρόποι με τους οποίους τα δρώντα υποκείμενα επεξεργάζονται και διαχειρίζονται ραγδαίες κοινωνικές μεταβολές και ρήξεις στην καθημερινότητά τους· εμπειρίες οδύνης, που σχετίζονται με διαδικασίες πολιτικής ή οικονομικής κρίσης, μετανάστευσης ή προσφυγιάς, αποδόμησης των εργασιακών σχέσεων και αποσύνθεσης του κοινωνικού κράτους. Η προφορική ιστορία συνδέθηκε επίσης με τον εκδημοκρατισμό της ιστορίας και την ανάδυση υποκειμένων που είχαν αποκλειστεί από την ιστορική αφήγηση. Π.χ. υλικό από προφορικές και βιογραφικές πηγές, για να αναδείχθούν«αποσιωπημένες ιστορίες» και οπτικές των γυναικών, στις οποίες η πρόσβαση μέσω συμβατικών ερευνητικών μεθόδων δεν ήταν δυνατή. Επίσης, εργατικές ιστορίες στο πλαίσιο μιας αντίληψης που πρέσβευε ότι παράλληλα με τη διερεύνηση της εργατικής συνείδησης είναι σημαντικό να εξεταστεί η καθημερινή ζωή των εργατών, οι βιογραφίες, οι εμπειρίες, ο λόγος τους και οι όροι διαμόρφωσης της υποκειμενικότητάς τους. Στην εποχή κρίσης που διανύουμε, αυτό το είδος έρευνας είναι ιδιαίτερα επίκαιρο.

Ενδεικτικές θεματικές ενότητες της προφορικής ιστορίας 1) Η προφορική ιστορία και η κοινότητα H σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από μια ακραία τάση ατομικισμού, αλλά παράλληλα αναδύονται νέες συλλογικότητες. Ερωτήματα που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα είναι: α) Πώς μπορούν οι ατομικές αφηγήσεις να συμβάλουν στη δημιουργία μιας αίσθησης του ανήκειν σε μια κοινότητα; β) Με ποιο τρόπο συμβάλλει η προφορική ιστορία στην ενδυνάμωση (τοπικών ή παγκοσμιοποιημένων) κοινοτήτων ώστε να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του παρόντος; γ) Ποια είναι η συνεισφορά της προφορικής ιστορίας στη βελτίωση της αμοιβαίας κατανόησης διχασμένων ή πολυπολιτισμικών κοινοτήτων; δ) Πώς μπορούμε να «επιστρέψουμε» στην κοινότητα τα αποτελέσματα ερευνών που διεξάγονται για αυτήν σε ακαδημαϊκά πλαίσια; ε) Πώς μπορούν τοπικές κοινότητες να δημιουργήσουν τις δικές τους αφηγήσεις για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον; Ένα βασικό εργαλείο της προφορικής ιστορίας είναι η αφηγηματική συνέντευξη, μέσα από την οποία μεταβιβάζονται γνώσεις και νοήματα από τη μια γενιά στην άλλη

2) Η προφορική ιστορία και οι ψηφιακές τεχνολογίες 2) Η προφορική ιστορία και οι ψηφιακές τεχνολογίες Η εξάπλωση των ψηφιακών τεχνολογιών έχει αλλάξει συθέμελα το τοπίο στο χώρο της βιογραφικής έρευνας. Υπάρχουν παραδείγματα αξιοποίησης των ψηφιακών τεχνολογιών στη διάδοση προφορικών μαρτυριών στο ευρύτερο κοινό, π.χ. μέσω ψηφιακών εκθέσεων, οπτικοακουστικών αρχείων ή σε ηλεκτρονικές συλλογές προσβάσιμες μέσω Διαδικτύου.

3) Η προφορική ιστορία σε εποχές κρίσης Η ενότητα αυτή αφορά αφενός εποχές κρίσης του παρελθόντος (π.χ. πολέμων, εμφύλιων συγκρούσεων, καταστροφών), και αφετέρου τη σημερινή κρίση που θίγει όλες τις κοινωνίες του κόσμου, αλλά ιδιαίτερα την Ευρώπη. Η Ελλάδα που βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα αυτής της κρίσης αλλάζει ραγδαία και αποτελεί εμβληματική περίπτωση για τις κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτή η αλλαγή. Ως εκ τούτου αποτελεί ένα προνομιούχο πεδίο έρευνας σχετικά με τις νέες κοινωνικές δυναμικές που δημιουργεί η κρίση.

4) Η προφορική ιστορία στην εκπαίδευση Σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία, η εισαγωγή προγραμμάτων προφορικής ιστορίας στην σχολική εκπαίδευση, και ειδικότερα στην ιστορική, μπορεί να έχει εξαιρετικά αποτελέσματα, όχι μόνον ως προς την ενίσχυση του ενδιαφέροντος των μαθητών για τη μαθησιακή διαδικασία, αλλά κυρίως ως προς την καλλιέργεια κριτικής ιστορικής γνώσης, σκέψης και ικανοτήτων ιστορικής ερμηνείας, στοιχεία που μπορεί να έχουν θετικές επιπτώσεις για την αντιμετώπιση κρίσιμων κοινωνικών ζητημάτων, όπως η περιθωριοποίηση εθνοτικών ομάδων, μεταναστών και άλλων μειονοτήτων, αλλά και κοινωνικών τραυμάτων, όπως αυτά που αντιμετωπίζουν βαθιά διχασμένες κοινωνίες μετά από εμφύλιες συγκρούσεις. στην ενότητα αυτή μας ενδιαφέρει και η μελέτη, μέσω προφορικών μαρτυριών, εκπαιδευτικών πρακτικών του παρελθόντος και πώς αυτές διαφοροποιούνται σήμερα.

5) Η προφορική ιστορία και οι σπουδές μνήμης Από τη δεκαετία του 1980 και μετά η προφορική ιστορία και η βιογραφική έρευνα έχουν συμβάλει ουσιαστικά στη καλύτερη κατανόηση των διαδικασιών συγκρότησης της ατομικής και κοινωνικής μνήμης. Κάποια από τα θέματα που θα μπορούσαν να μας απασχολήσουν αφορούν τη σχέση μεταξύ ατομικής και συλλογικής μνήμης, τον ρόλο της υποκειμενικά βιωμένης εμπειρίας σε σχέση με τις ευρύτερες κοινωνικές και πολιτισμικές διαδικασίες, κοκ.

Έρευνες που χρησιμοποίησαν τη μέθοδο της προφορικής ιστορίας Ο Μ. Τζανάκης (2012) αξιοποίησε «επώδυνες» αφηγήσεις ζωής για να μελετήσει την εμπειρία της ψυχικής ασθένειας, τη σταδιοδρομία στους ψυχιατρικούς θεσμούς και τους μετασχηματισμούς του εαυτού που την συνοδεύουν. Η παραγωγή και η μελέτη βιογραφικών αφηγήσεων θεωρήθηκε, επίσης, ενδεδειγμένη ερευνητική πρακτική για τη γνωστική πρόσβαση σε ανεξερεύνητους ή περιθωριακούς κοινωνικούς κόσμους. Ενδεικτική είναι η μελέτη του Μ. Σαββάκη (2008) που ερεύνησε την κοινότητα των λεπρών στο νησί Σπιναλόγκα (κοντά στην Κρήτη), ως έναν διακριτό κοινωνικό μικρόκοσμο με πολλαπλά επίπεδα κοινωνικής διαντίδρασης και οργάνωσης της καθημερινότητας. Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι έρευνες που ανασυγκροτούν κοινωνικούς κόσμους της εργασίας ειδικών επαγγελματικών ομάδων ή περιοχών, όπως η μελέτη της Κ. Μπάδα (2004) για τους ψαράδες της Λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, της Β. Ρόκου (2004) για τα βυρσοδεψεία των Ιωαννίνων και της Δ. Λαμπροπούλου (2009) για τον εργασιακό και κοινωνικό κόσμο των οικοδόμων. Η ένταση του φαινομένου της μετανάστευσης προς την Ελλάδα μετά το 1990 δημιούργησε ένα νέο ερευνητικό πεδίο στο οποίο αξιοποιούνται βιογραφικές αφηγήσεις. Π.χ. Ο Β. Νιτσιάκος (2003) συνέλεξε και επεξεργάστηκε μαρτυρίες αλβανών μεταναστών και η Κ. Βασιλικού (2003) μεταναστριών οικιακών βοηθών από τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βασιλικού, Κ. (2007). Γυναικεία μετανάστευση και ανθρώπινα δικαιώματα. Μια βιογραφική έρευνα για τις οικιακές βοηθούς από τα Βαλκάνια και την Ανατολική Ευρώπη,.Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών. Λαμπροπούλου Δ. (2009). Οικοδόμοι. Οι άνθρωποι που έχτισαν την Αθήνα (1950-1967), Αθήνα : Βιβλιόραμα. Μπάδα, K. (2004). Ο κόσμος της εργασίας : οι ψαράδες της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου – Αιτωλικού, Αθήνα: Πλέθρον Νιτσιάκος, Β. (2003). Μαρτυρίες Αλβανών Μεταναστών.,Αθήνα:Οδυσσέας. Ρόκου, Β (2004). Τα βυρσοδεψεία των Ιωαννίνων. Από το εργαστήριο στο «εργοστάσιο» της βιοτεχνικής πόλης, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Σαββάκης, Μ. (2008). Οι Λεπροί της Σπιναλόγκας (1903-1957). Ιατρική, Εγκλεισμός και Βιωμένες Εμπειρίες, Αθήνα: Πλέθρον. Τζανάκης, Μ. (2012). Ψυχική ασθένεια και σύγχρονες πρακτικές του εαυτού. Μία μαρτυρία ζωής, Αθήνα: Πεδίο.