1 Εγγραμματισμός και Εκπαίδευση:.Διευκρινίσεις.Διαπιστώσεις.Δράσεις Εγγραμματισμός και Εκπαίδευση:.Διευκρινίσεις.Διαπιστώσεις.Δράσεις Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας Μαράσλειο Διδασκαλείο 12 Οκτωβρίου 2010

2

3 Δελτίο Μακροπρόθεσμης Πρόβλεψης Καιρού στις Χώρες της Ευρώπης (Ηλιοφάνεια, Ηλιοφάνεια με Ελαφρά Νέφωση, Χαμηλή Νέφωση, Υψηλή Νέφωση) Πηγή: Διεθνή Μετεωρολογικά Κέντρα

4

5 Ιδιότυπο Δελτίο Μεσοπρόθεσμης Πρόβλεψης Γλωσσικού Εγγραμματισμού σε Χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ηλιοφάνεια, Ηλιοφάνεια με Ελαφρά Νέφωση, Χαμηλή Νέφωση, Υψηλή Νέφωση) Πηγή: Διεθνή Κέντρα Εγγραμματισμού PISA, PIRLS και National Literacy Trust

6

7

8

9

10

ΕΝΑ ΑΝΟΙΚΤΟ ΜΕΤΕΩΡΟ(-λογικό) ΕΡΩΤΗΜΑ με πολλά υπο-ερωτήματα ;;;; Διαπιστώνονται μεγάλες διαφορές μεταξύ βορείων και νοτίων χωρών της Ευρώπης σε ό,τι αφορά τις επιδόσεις τους στον Γλωσσικό Εγγραμματισμό. Διαπιστώνονται μεγάλες διαφορές μεταξύ βορείων και νοτίων χωρών της Ευρώπης σε ό,τι αφορά τις επιδόσεις τους στον Γλωσσικό Εγγραμματισμό. Ποιες πιστεύετε ότι υπερέχουν και γιατί; Ποιες πιστεύετε ότι υπερέχουν και γιατί; 11

Τα Υπο-ερωτήματα ;;; Είναι θέμα πολιτισμικό; Είναι θέμα πολιτισμικό; Είναι θέμα εκπαιδευτικής πολιτικής; Είναι θέμα εκπαιδευτικής πολιτικής; Είναι θέμα διδακτικής προσέγγισης; Είναι θέμα διδακτικής προσέγγισης; Είναι θέμα κλιματολογικών συνθηκών; Είναι θέμα κλιματολογικών συνθηκών; Είναι όλα αυτά μαζί; Είναι όλα αυτά μαζί; Μια χώρα, που υστερεί τι μπορεί να κάνει και με ποια σειρά; Μια χώρα, που υστερεί τι μπορεί να κάνει και με ποια σειρά; Η διαφορά μεταξύ «βορείων» & «νοτίων» έχει όντως ιστορικό προηγούμενο ή αποτελεί ένα ακόμη στερεότυπο; Η διαφορά μεταξύ «βορείων» & «νοτίων» έχει όντως ιστορικό προηγούμενο ή αποτελεί ένα ακόμη στερεότυπο; 12

Διεθνείς Προβλέψεις Προβλημάτων Ελληνικής Εκπαίδευσης «Τα παιδιά στην Κορέα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες για υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, απ΄ ό,τι τα παιδιά στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, δύο χώρες που ξοδεύουν για την εκπαίδευση τα ίδια περίπου ποσοστά του ΑΕΠ με την Κορέα.» (Literacy Trust) «Τα παιδιά στην Κορέα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες για υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, απ΄ ό,τι τα παιδιά στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, δύο χώρες που ξοδεύουν για την εκπαίδευση τα ίδια περίπου ποσοστά του ΑΕΠ με την Κορέα.» (Literacy Trust) 13

SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΣΠΑ

« Μαθαίνω τη γλώσσα σημαίνει μαθαίνω τα θεμέλια της μάθησης αυτής καθ’ αυτής, καθ’ ότι μάθηση σημαίνει νοηματοδότηση, που είναι μια σημειωτική διαδικασία. Η γλώσσα είναι η πρωτοτυπική μορφή σημειωτικής. Άρα, η προσωπική ανάπτυξη στη γλώσσα σημαίνει προσωπική ανάπτυξη στη μάθηση ….. Η γλώσσα αποτελεί την ουσιαστική προϋπόθεση της μάθησης, τη διαδικασία μέσω της οποίας η εμπειρία μετατρέπεται σε γνώση»(Halliday 1993) « Μαθαίνω τη γλώσσα σημαίνει μαθαίνω τα θεμέλια της μάθησης αυτής καθ’ αυτής, καθ’ ότι μάθηση σημαίνει νοηματοδότηση, που είναι μια σημειωτική διαδικασία. Η γλώσσα είναι η πρωτοτυπική μορφή σημειωτικής. Άρα, η προσωπική ανάπτυξη στη γλώσσα σημαίνει προσωπική ανάπτυξη στη μάθηση ….. Η γλώσσα αποτελεί την ουσιαστική προϋπόθεση της μάθησης, τη διαδικασία μέσω της οποίας η εμπειρία μετατρέπεται σε γνώση»(Halliday 1993) 15 Το Πρόβλημα και η Σπουδαιότητά του

Φύση της Γλώσσας Η γλώσσα έχει όλες αυτές τις δυνατότητες, διότι είναι νοητικής φύσεως λειτουργία μέσα στην οποία η κοινωνία ενσωματώνει τρόπους συμπεριφοράς, σκέψης, θέασης και ερμηνείας του κόσμου. Η γλώσσα έχει όλες αυτές τις δυνατότητες, διότι είναι νοητικής φύσεως λειτουργία μέσα στην οποία η κοινωνία ενσωματώνει τρόπους συμπεριφοράς, σκέψης, θέασης και ερμηνείας του κόσμου. «Τα όρια της γλώσσας μου είναι και τα όρια του κόσμου μου» ( Wittgenstein) «Τα όρια της γλώσσας μου είναι και τα όρια του κόσμου μου» ( Wittgenstein) Επομένως δεν είναι σαν τα βαγόνια που μεταφέρουν κάρβουνο. Είναι το ίδιο το καμίνι που φτιάχνει το κάρβουνο της σκέψης/ γνώσης Επομένως δεν είναι σαν τα βαγόνια που μεταφέρουν κάρβουνο. Είναι το ίδιο το καμίνι που φτιάχνει το κάρβουνο της σκέψης/ γνώσης 16

17 Δομή Εισήγησης I. Διευκρίνιση των Όρων II. Σπουδαιότητα του Εγγραμματισμού III. Κατάσταση στη Χώρα μας IV. Το Παράδοξο της Γλωσσικής Μάθησης V. Η Διπλή Δυσκολία του Μαθητή VI. Παιδαγωγική Σχολικού Εγγραμματισμού VII. Πρόταση Διδακτικού Μοντέλου Γλωσσικού Εγραμματισμού VIII. Πρόταση Παιδαγωγικού Ινστιτούτου IX. Συμπεράσματα

18 Ι. Ορισμός Γλωσσικού Εγγραμματισμού Α. Εγγραμματισμός: ικανότητα αποτελεσματικής διαχείρισης σημειωτικών πόρων. Γλωσσικός Εγγραμματισμός αφορά πρακτικές χρήσης της γλώσσας και ορίζεται ως: Α. Εγγραμματισμός: ικανότητα αποτελεσματικής διαχείρισης σημειωτικών πόρων. Γλωσσικός Εγγραμματισμός αφορά πρακτικές χρήσης της γλώσσας και ορίζεται ως: Η ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί τις γλωσσικές και μεταγλωσσικές γνώσεις και δεξιότητές του με τρόπο που προσιδιάζει σε κάθε περίσταση, για να αξιοποιεί τις εναλλακτικές μορφές λόγου στις οποίες οι «κοινότητες λόγου» έχουν εντάξει, ταυτόχρονα, γλωσσικές, κοινωνικές & επιστημολογικές πρακτικές Ο εγγραμματισμός καθιστά αποτελεσματικό το άτομο στην κατανόηση και παραγωγή κειμενικών ειδών/ τύπων διαφορετικής λειτουργίας και δόμησης. Ο εγγραμματισμός καθιστά αποτελεσματικό το άτομο στην κατανόηση και παραγωγή κειμενικών ειδών/ τύπων διαφορετικής λειτουργίας και δόμησης.

Β. Σχολικός Εγγραμματισμός Είναι η ικανότητα των μαθητών να διαβάζουν και να γράφουν και μέσα από τη διαδικασία (α) της κατανόησης, της ερμηνείας και της κριτικής ανάλυσης και (β) της παραγωγής ποικίλων κειμενικών ειδών και τύπων να οικοδομούν τη σχολική γνώση τους.

20 Γ. Ιδιαιτερότητες Σχολ/κού. Εγγραμματισμού Περίσταση: Εκπαιδευτικών προδιαγραφών έντυπο και ψηφιακό υλικό, πολυτροπικό και διαφορετικών κειμενικών τύπων. Σκοπός: Μέσω της κατανόησης η οικοδόμηση της σχολικής γνώσης με αυτο-ρυθμιζόμενη μάθηση. Προϋποθέσεις: Γνωστικές, γλωσσικές, μεταγνωστικές, μεταγλωσσικές δεξιότητες και γνώσεις για τους κειμενικούς τύπους και την κειμενική πολυτροπικότητα. Άρα, ΑΜΕΣΗ & ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ διδασκαλία.

21 ΙΙ. Σπουδαιότητα Εγγραμματισμού Α. Ειδικοί Σχετίζουν Εγγραμματισμό με: Κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη Κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη Πολιτική δημοκρατία Πολιτική δημοκρατία Κοινωνική κινητικότητα Κοινωνική κινητικότητα Γνωστική ανάπτυξη Γνωστική ανάπτυξη Σχολική πρόοδο Σχολική πρόοδο Ερώτημα: Εγγραμματισμός Αίτιο ή Αποτέλεσμά τους;

22 Β. Αντικείμενο Μελέτης Πολλών Επιστημών 1. Ανθρωπολόγοι «Μεγάλος Διαχωρισμός» (Grand Divide) μεταξύ κοινωνιών-πολιτισμών α) Προφορικότητας και β) Εγγραμματοσύνης. β) Εγγραμματοσύνης. Εγγραμματισμός: Ανάπτυξη της νόησης, της αφηρημένης σκέψης και του ορθού λόγου. Εγγραμματισμός: Ανάπτυξη της νόησης, της αφηρημένης σκέψης και του ορθού λόγου. W. Ong, Προφορικότητα και Εγγραμματοσύνη W. Ong, Προφορικότητα και Εγγραμματοσύνη

23 2. Κοινωνιολόγοι Εγγραμματισμός: «Πολιτιστικό Κεφάλαιο». Διαχωρισμός κοινωνίας σε έχοντες και μη έχοντες. Καθορίζει την πρόσβαση στη Γνώση, στον Πολιτισμό, στην Εξουσία και στα Αγαθά. Έχει, δηλαδή, κοινωνική και πολιτική διάσταση. Άρα, μεγάλη η ευθύνη του σχολείου να αντισταθμίσει το πολιτιστικό ισοζύγιο. αντισταθμίσει το πολιτιστικό ισοζύγιο.

24 3. Κοινωνιογλωσσολόγοι Εγγραμματισμός: Αφορά εναλλακτικές πρακτικές χρήσης του λόγου, οι οποίες ενσωματώνουν,ταυτόχρονα, γλωσσικές και κοινωνικές πρακτικές (Knapp & Watkins 1994) Εγγραμματισμός: Αφορά εναλλακτικές πρακτικές χρήσης του λόγου, οι οποίες ενσωματώνουν,ταυτόχρονα, γλωσσικές και κοινωνικές πρακτικές (Knapp & Watkins 1994) Διαμορφώνεται από και διαμορφώνει κοινωνικές καταστάσεις. Διαμορφώνεται από και διαμορφώνει κοινωνικές καταστάσεις. Άρα, διδασκαλία του εγγραμματισμού μέσα στην κοινωνική του λειτουργία.

25 4. Γνωστικοί Ψυχολόγοι Ο Εγγραμματισμός εξασφαλίζει τη νοητική, τη γνωσιακή και την νοητική, τη γνωσιακή και την πολιτιστική ανάπτυξη του ατόμου. πολιτιστική ανάπτυξη του ατόμου. Ψυχολόγοι καταλήγουν σε ανάλογες διαπιστώσεις με εκείνες των διαπιστώσεις με εκείνες τωνΑνθρωπολόγων. Διαφορά ως προς το επίπεδο της αναφοράς.

26 5. Παιδαγωγοί Εγγραμματισμός(=ικανότητα κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου) προϋπόθεση: α) μαθησιακής, γνωστικής, γνωσιακής και κοινωνικής ανάπτυξης και της κινητικότητας. Literacy across the Curriculum(Google ) β) αυτο-ρυθμιζόμενης μάθησης, διότι περιέχει μεταγνωστικά & μεταγλωσσικά στοιχεία. Τονίζουν ανάγκη άμεσης & συστηματικής διδασκαλίας σε όλα τα μαθήματα.

27 IIΙ. Κατάσταση στη Xώρα μας Α. Επίπεδο Εγγραμματισμού 1. Λειτουργικός Αναλφαβητισμός 2. Έκθεση PISA(2006): Ελλάδα τελευταία στην Ευρώπη 3. Έκθεση PIRLS(2001): Ελλάδα 6 η /7 10 η /14 της Ε.Ε

Β. Δεδομένα Προβλήματος: Τελευταίοι, Πτωτικές Τάσεις, Διασπορά 28

Γ. Διεθνείς Αναφορές «Τα παιδιά στην Κορέα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες για υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, απ΄ ό,τι τα παιδιά στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, δύο χώρες που ξοδεύουν για την εκπαίδευση τα ίδια περίπου ποσοστά του ΑΕΠ με την Κορέα.» «Τα παιδιά στην Κορέα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες για υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, απ΄ ό,τι τα παιδιά στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, δύο χώρες που ξοδεύουν για την εκπαίδευση τα ίδια περίπου ποσοστά του ΑΕΠ με την Κορέα.» 29

ΙV. Το Παράδοξο της Γλωσσικής Μάθησης Τα τετράχρονα νήπια κατακτούν και χειρίζονται επιτυχώς τις πολύπλοκες δομές της Γλώσσας. Τα τετράχρονα νήπια κατακτούν και χειρίζονται επιτυχώς τις πολύπλοκες δομές της Γλώσσας. Πρόκειται για το μεγαλύτερο μαθησιακό κατόρθωμα του ανθρώπου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο μαθησιακό κατόρθωμα του ανθρώπου. Αρκετά από αυτά, όμως, αργότερα ως παιδιά και ως έφηβοι θα παρουσιάσουν σημαντικές δυσκολίες στη Γλώσσα και θα εγκαταλείψουν το σχολείο!!! Αρκετά από αυτά, όμως, αργότερα ως παιδιά και ως έφηβοι θα παρουσιάσουν σημαντικές δυσκολίες στη Γλώσσα και θα εγκαταλείψουν το σχολείο!!! 30

Α. Δυνατότητες Φυσικής Μάθησης Κατά τους Ψυχολόγους και τους Ανθρωπολόγους, η εξελικτική πορεία του ανθρώπου του κληροδότησε μια ειδική ικανότητα για φυσική και αβίαστη γλωσσικο-κοινωνική μάθηση. Κατά τους Ψυχολόγους και τους Ανθρωπολόγους, η εξελικτική πορεία του ανθρώπου του κληροδότησε μια ειδική ικανότητα για φυσική και αβίαστη γλωσσικο-κοινωνική μάθηση. Bruner (1997) : «βιολογία νοήματος» και Egan (2007) «διαφοροποιημένο νοητικό δομοστοιχείο». Bruner (1997) : «βιολογία νοήματος» και Egan (2007) «διαφοροποιημένο νοητικό δομοστοιχείο». 31

Β. Προϊόντα Φυσικής Μάθησης: Γλώσσα & Γνώσεις Καθημερινότητας Μέσα από τη γλωσσικά θεμελιωμένη φυσική ικανότητα μάθησης το άτομο, εντός του κοινωνικού πλαισίου επικοινωνίας, νοηματοδοτεί τις εμπειρίες του και τις μετατρέπει σε εμπειρικο- βιωματικές γνώσεις, τις οποίες κοινοποιεί και διαπραγματεύεται με τον κοινωνικό περίγυρό του. Μέσα από τη γλωσσικά θεμελιωμένη φυσική ικανότητα μάθησης το άτομο, εντός του κοινωνικού πλαισίου επικοινωνίας, νοηματοδοτεί τις εμπειρίες του και τις μετατρέπει σε εμπειρικο- βιωματικές γνώσεις, τις οποίες κοινοποιεί και διαπραγματεύεται με τον κοινωνικό περίγυρό του. 32

Γ. Τα Όρια της Φυσικής Γλώσσας, Σκέψης και Γνώσης Φυσική Σκέψη, Γλώσσα, Γνώση αρκούν για ανάγκες της ατομικής ζωής και τις κοινωνικές των μη εγγράμματων κοινωνιών. Φυσική Σκέψη, Γλώσσα, Γνώση αρκούν για ανάγκες της ατομικής ζωής και τις κοινωνικές των μη εγγράμματων κοινωνιών. Δεν αρκούν όμως για τις προσωπικές, εκπαιδευτικές, κοινωνικές και επαγγελματικές ανάγκες των εγγράμματων κοινωνιών. Δεν αρκούν όμως για τις προσωπικές, εκπαιδευτικές, κοινωνικές και επαγγελματικές ανάγκες των εγγράμματων κοινωνιών. Ανάγκη το Παιδί να γίνει Μαθητής! Ανάγκη το Παιδί να γίνει Μαθητής! 33

V. Η Διπλή Δυσκολία του Μαθητή Α. Απώλεια Αβίαστης Φυσικής Μάθησης Υποχωρεί η εξειδικευμένη και αβίαστη ικανότητα για τη γλωσσικο-κοινωνική μάθηση. ικανότητα για τη γλωσσικο-κοινωνική μάθηση. Αντικαθίσταται, βέβαια, από μία γενική ικανότητα μάθησης, που απαιτεί τη συστηματική και την κοπιώδη προσπάθεια από το άτομο και τη μεθοδευμένη στήριξη από το εκπαιδευτικό πλαίσιο. 34

Β. Η Αφύσικη Γλώσσα και Σκέψη της Επιστήμης 1. Αντικαθίστανται οι φυσικές έννοιες με επιστημονικές έννοιες υψηλού βαθμού αφαίρεσης και ιεραρχικής οργάνωσης. 1. Αντικαθίστανται οι φυσικές έννοιες με επιστημονικές έννοιες υψηλού βαθμού αφαίρεσης και ιεραρχικής οργάνωσης. 2. Αντικαθίσταται ο ρηματικός λόγος της αφήγησης με τον ονοματικό λόγο του επιστημονικού γλωσσικού κώδικα. Έτσι, προκύπτει ανάγκη για συστηματική εκπαίδευση, με τις γνωστές δυσκολίες. 2. Αντικαθίσταται ο ρηματικός λόγος της αφήγησης με τον ονοματικό λόγο του επιστημονικού γλωσσικού κώδικα. Έτσι, προκύπτει ανάγκη για συστηματική εκπαίδευση, με τις γνωστές δυσκολίες. 35

Γ. Παραδείγματα 1α. Ρηματικού Λόγου Αύριο το πρωί θα πάμε να ψαρέψουμε στη Στροβίλιζα που συναντιούνται τα δύο ποταμάκια και μαζεύονται πολλά ψάρια. Εκεί θα ρίξουμε τα δίχτυα μας και θα πιάσουμε εύκολα και γρήγορα όσα ψάρια θέλουμε. Θα τρώμε μια βδομάδα. (Περιστασιακή εμπειρικο- βιωματική γνώση εμπλαισιωμένη σε τόπο, χρόνο και πρόσωπα) εμπλαισιωμένη σε τόπο, χρόνο και πρόσωπα) 36

1β. Ονοματικός Λόγος Η συμβολή των ποταμών αποτελεί ιδανικό σημείο αλίευσης. (Αποπλαισιωμένη γενίκευση καθολικής αλήθειας, διατυπωμένη με δύο ονοματοποιήσεις και ένα ρήμα και αλήθειας, διατυπωμένη με δύο ονοματοποιήσεις και ένα ρήμα και αυτό αμετάβατο, έναντι των 8 μεταβατικών ρημάτων του πρώτου παραδείγματος !!!). αυτό αμετάβατο, έναντι των 8 μεταβατικών ρημάτων του πρώτου παραδείγματος !!!). Αποδεδειγμένα ο ονοματικός λόγος της επιστήμης με τη λεξική πύκνωση και τις παθητικές συντάξεις είναι πολλαπλά δύσκολος για τους μαθητές. 37

38 2α. Ρηματικός Λόγος Ια. Χρειαζόμαστε το δάσος// διότι τα φυτά μετατρέπουν το διοξείδιο του άνθρακα σε οξυγόνο //και αν δεν είχαμε οξυγόνο// θα είχαμε πεθάνει.// Οι άνθρωποι ανησυχούν //ότι αν το τροπικό δάσος της Βραζιλίας κοπεί // η γη δεν θα έχει αρκετό οξυγόνο για να κρατήσει ανθρώπους και ζώα στη ζωή. (Derewianka 1999:24) Ια. Χρειαζόμαστε το δάσος// διότι τα φυτά μετατρέπουν το διοξείδιο του άνθρακα σε οξυγόνο //και αν δεν είχαμε οξυγόνο// θα είχαμε πεθάνει.// Οι άνθρωποι ανησυχούν //ότι αν το τροπικό δάσος της Βραζιλίας κοπεί // η γη δεν θα έχει αρκετό οξυγόνο για να κρατήσει ανθρώπους και ζώα στη ζωή. (Derewianka 1999:24) Περίοδοι 7, 8 ρήματα Περίοδοι 7, 8 ρήματα Λεξικές λέξεις 23/7=3.29 Λεξικές λέξεις 23/7=3.29

2β. Ονοματικός Λόγος β. Η εξάρτησή μας από τη ζωογόνο ικανότητα της δασικής πανίδας να παράγει μέσω φωτοσύνθεσης οξυγόνο δημιουργεί ανησυχία ότι η καταστροφή του βραζιλιάνικου τροπικού δάσους θα έχει ως αποτέλεσμα την εξάντληση του αναγκαίου για τη ζωή οξυγόνου. β. Η εξάρτησή μας από τη ζωογόνο ικανότητα της δασικής πανίδας να παράγει μέσω φωτοσύνθεσης οξυγόνο δημιουργεί ανησυχία ότι η καταστροφή του βραζιλιάνικου τροπικού δάσους θα έχει ως αποτέλεσμα την εξάντληση του αναγκαίου για τη ζωή οξυγόνου. Περίοδος 1, 3 ρήματα Περίοδος 1, 3 ρήματα Λεξικές λέξεις 20/1=20 Λεξικές λέξεις 20/1=20

Δ. Διδασκαλία Ονοματικού Λόγου 1. Ο Αι-Γιώργης ο Συκούσης της Χίου και τ΄άλλα χωριά στα διπλανά νησιά με τις βροχές που έριξε την άνοιξη και τη στέγνα του καλοκαιριού, παρήγαγαν διπλάσια ποσότητα ξηρών σύκων από πέρσι, χρονιά που έβρεχε συνεχώς το καλοκαίρι (ειδικό και συγκεκριμένο). 1. Ο Αι-Γιώργης ο Συκούσης της Χίου και τ΄άλλα χωριά στα διπλανά νησιά με τις βροχές που έριξε την άνοιξη και τη στέγνα του καλοκαιριού, παρήγαγαν διπλάσια ποσότητα ξηρών σύκων από πέρσι, χρονιά που έβρεχε συνεχώς το καλοκαίρι (ειδικό και συγκεκριμένο). 2. Τα νησιά παράγουν άλλοτε περισσότερα και άλλοτε λιγότερα αποξηραμένα σύκα, ανάλογα με τον καιρό της άνοιξης και του καλοκαιριού. (λιγότερο ειδικό και συγκεκριμένο). 2. Τα νησιά παράγουν άλλοτε περισσότερα και άλλοτε λιγότερα αποξηραμένα σύκα, ανάλογα με τον καιρό της άνοιξης και του καλοκαιριού. (λιγότερο ειδικό και συγκεκριμένο). 3. Η παραγωγή (=ονοματοποίηση) αποξηραμένων σύκων (ή των γεωργικών προϊόντων) εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες (γενίκευση). 3. Η παραγωγή (=ονοματοποίηση) αποξηραμένων σύκων (ή των γεωργικών προϊόντων) εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες (γενίκευση).

Ε. Δυσκολίες Λόγω Διπλής Συνάφειας του Γραπτού Λόγου Προϋποθέτει μια υψηλού επιπέδου διαλεκτική ικανότητα(discursive ability) διαχείρισης της αποκαλούμενης «διπλής συνάφειας»: Προϋποθέτει μια υψηλού επιπέδου διαλεκτική ικανότητα(discursive ability) διαχείρισης της αποκαλούμενης «διπλής συνάφειας»: α. της ενδο-κεμενικής συνάφειας, που είναι γλωσσικο-γνωστικής φύσης, και β. της περι-κειμενικής συνάφειας, που είναι γλωσσικο-κοινωνικής φύσης. 41

Ε1. Εσωτερική Συνάφεια Διασφάλιση εσωτερικής συνάφειας μεταξύ γλωσσικών και νοηματικών στοιχείων του κειμένου, τα οποία δεν παρατίθενται συσσωρευτικά, αλλά πρέπει να ευρίσκονται σε μια συστημική σχέση μεταξύ τους. Διασφάλιση εσωτερικής συνάφειας μεταξύ γλωσσικών και νοηματικών στοιχείων του κειμένου, τα οποία δεν παρατίθενται συσσωρευτικά, αλλά πρέπει να ευρίσκονται σε μια συστημική σχέση μεταξύ τους. Οι δείκτες γλωσσικής συνοχής και νοηματικής συνεκτικότητας δηλώνουν αυτές τις σχέσεις και διασφαλίζουν την κειμενικότητα στα κείμενα. Οι δείκτες γλωσσικής συνοχής και νοηματικής συνεκτικότητας δηλώνουν αυτές τις σχέσεις και διασφαλίζουν την κειμενικότητα στα κείμενα. 42

Ε2. Περικειμενική Συνάφεια Διασφάλιση συνάφειας μεταξύ: Διασφάλιση συνάφειας μεταξύ: (α) των δομικών, λεξικο-γραμματικών και υφολογικών στοιχείων του κειμένου και (α) των δομικών, λεξικο-γραμματικών και υφολογικών στοιχείων του κειμένου και (β) των κοινωνικών λειτουργιών των κειμένων και του επικοινωνιακού πλαισίου εντός του οποίου καλούνται να λειτουργήσουν τα κείμενα. (β) των κοινωνικών λειτουργιών των κειμένων και του επικοινωνιακού πλαισίου εντός του οποίου καλούνται να λειτουργήσουν τα κείμενα. 43

44 ΣΤ. Δυσκολίες Κατανόησης Επιστημονικού Λόγου Δεν κατανοούν Π οιος είναι Τ ι ή Τ ι κάνει σε Π οιον, Π ότε, Γ ιατί και με ποια αποτελέσματα και για Π οιους, λόγω: Περιορισμένων προϋπαρχουσών γνώσεων Περιορισμένων προϋπαρχουσών γνώσεων Ορολογιών και λεξιλογίου Ορολογιών και λεξιλογίου Πολύπλοκης σύνταξης προτάσεων Πολύπλοκης σύνταξης προτάσεων Παθητικής σύνταξης Παθητικής σύνταξης Ονοματικού λόγου Ονοματικού λόγου Ασυνήθιστης οργάνωσης κειμένου (=μη αφηγηματικοί τύποι κειμένων) Ασυνήθιστης οργάνωσης κειμένου (=μη αφηγηματικοί τύποι κειμένων)

Ζ. Αναγκαία η Εκπαιδευτική Διαμεσολάβηση Egan (2005): «Η εξέλιξη δεν μας έχει εφοδιάσει ιδανικά για τους εκπαιδευτικούς στόχους που επιβάλλουν οι αναπτυγμένες εγγράμματες κοινωνίες» Egan (2005): «Η εξέλιξη δεν μας έχει εφοδιάσει ιδανικά για τους εκπαιδευτικούς στόχους που επιβάλλουν οι αναπτυγμένες εγγράμματες κοινωνίες» Αναγκαίες διαμεσολαβητικές παρεμβάσεις Μαθητείας του Εκπαιδευτικού για τη μετάβαση από την εμπειρικο-βιωματική Γλώσσα, Σκέψη, Γνώση στην Επιστημονική Αναγκαίες διαμεσολαβητικές παρεμβάσεις Μαθητείας του Εκπαιδευτικού για τη μετάβαση από την εμπειρικο-βιωματική Γλώσσα, Σκέψη, Γνώση στην Επιστημονική 45

Η. Κάθε Επιστήμη και τη Γλώσσα της Ικανότητα μαθητών να εντοπίζουν πώς κάθε επιστήμη εκφράζει κειμενικώς στοιχεία της γνώσης, όπως είναι τα παρακάτω: -χρονική αλληλουχία μεθοδολογικών διαδικασιών -σχέσεις αιτίου και αποτελέσματος, -ανάπτυξη εννοιών, -σύγκριση δεδομένων, γραμμική ή παράλληλη, -επεξηγηματική περιγραφή φαινομένων, -διατύπωση υποθέσεων και συμπερασμάτων, ώστε να κατανοούν τα σχετικά κείμενα και να οικοδομούν μέσα από αυτά τη σχολική γνώση.

VΙ. Παιδαγωγική Εγγραμματισμού: Α. Τομείς Μαθητείας στην Επιστήμη 1. Περιεχόμενο Σχολικής Γνώσης 2. Μεθοδολογία Επιστημονικού Κλάδου 3. Τρόπος Σκέπτεσθαι και Θεωρείν του Επιστημονικού Κλάδου 4. Γλωσσικός Κώδικας Επιστημονικού Κλάδου 47

B. Προτεραιότητα του Γλωσσικού Κώδικα στην Επιστήμη Hasan (2006:12):«Οι επιστημονικοί κλάδοι είναι στο κάτω-κάτω, σε μεγάλο βαθμό ένας αστερισμός συγκεκριμένων τύπων λόγου, και, τελικά, αυτό που μετράει ως γνώση ενός κλάδου, είναι, η ικανότητα να συμμετέχεις με επιτυχία στους λόγους αυτού του κλάδου». Hasan (2006:12):«Οι επιστημονικοί κλάδοι είναι στο κάτω-κάτω, σε μεγάλο βαθμό ένας αστερισμός συγκεκριμένων τύπων λόγου, και, τελικά, αυτό που μετράει ως γνώση ενός κλάδου, είναι, η ικανότητα να συμμετέχεις με επιτυχία στους λόγους αυτού του κλάδου». 48

Γ. Μέντορες Μαθητείας στην Επιστημονική Γλώσσα και Γνώση Σε αυτή τη δύσκολη, αλλά γοητευτική, περιπέτεια κατάκτησης της Επιστημονικής Γνώσης καλούνται οι εκπαιδευτικοί να λειτουργήσουν ως εμπνευσμένοι Μέντορες. Και να θυμόμαστε πάντοτε το λόγο του Πλουτάρχου: «Το μυαλό των παιδιών δεν είναι δοχείο να το γεμίσουμε, είναι εστία, φωτιά, να την ανάψουμε»! Σε αυτή τη δύσκολη, αλλά γοητευτική, περιπέτεια κατάκτησης της Επιστημονικής Γνώσης καλούνται οι εκπαιδευτικοί να λειτουργήσουν ως εμπνευσμένοι Μέντορες. Και να θυμόμαστε πάντοτε το λόγο του Πλουτάρχου: «Το μυαλό των παιδιών δεν είναι δοχείο να το γεμίσουμε, είναι εστία, φωτιά, να την ανάψουμε»! 49

50 VΙΙ. Πρόταση Διδακτικού Μοντέλου Κριτικής Επίγνωσης Επιστημ. Λόγου: Νόημα Κειμένου, Επιλογές Γλώσσας, Κοινωνικοί Ρόλοι Α. Θεωρητικοί του Μοντέλου: Vygotsky, Brun er, Halliday, Sydney School, New London Group ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΔΟΚΙΜΑΣΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΞΗ Αποτελέσματα literacy across the curriculum Αποτελέσματα literacy across the curriculum Αποτελέσματα για school literacy Αποτελέσματα για school literacy Αποτελέσματα literacy in/and content area Αποτελέσματα literacy in/and content area Αποτελέσματα για science literacy Αποτελέσματα για science literacy Αποτελέσματα για literacy // Αποτελέσματα για literacy // Β&Ν books οn literacy Β&Ν books οn literacy

Β. Η Κειμενοκεντρική Προσέγγιση: Βασική Μονάδα Λόγου το Κείμενο 1. Τύποι Σχολικών Κειμένων και Ταξινόμησή τους 2. Γνωσιακός - Κοινωνικός Ρόλος Κειμενικών Τύπων 3. Δομικά Στοιχεία Κειμενικών Τύπων και Σχέση τους με το Σκοπό του Κειμένου. 4. Σχήμα Υπερδομής των Κειμενικών Τύπων 5. Άξονας Συσχέτισης Δεδομένων Κειμενικών Τύπων 6. Γραμματική, Σύνταξη, Ύφος Κειμενικών Τύπων Μηχανισμοί της Γλωσσικής Συνοχής και της Νοηματικής Συνεκτικότητας των Κειμενικών Τύπων. Μηχανισμοί της Γλωσσικής Συνοχής και της Νοηματικής Συνεκτικότητας των Κειμενικών Τύπων. 51

Γ. Διδακτική Έρευνα Στηρίζει: - Άμεση διδασκαλία κειμενικών τύπων σε πλαίσιο «φθίνουσας καθοδήγησης» (fading scaffolding). Χρήση Μεταγλώσσας (με μέτρο). Χρήση Μεταγλώσσας (με μέτρο). Γραμματική της λέξης και της πρότασης στο πλαίσιο των κειμενικών τύπων. Γραμματική της λέξης και της πρότασης στο πλαίσιο των κειμενικών τύπων. Δηλαδή, ταυτόχρονη διδασκαλία τριών επιπέδων γραμματικής. 52

Δ. Φάσεις Μοντέλου Κριτικής Επίγνωσης Ι. Ταυτοποίηση Κειμένου 1. Υποθετική ταυτοποίηση βάσει προθεώρησης 2. Διαπιστωτική ταυτοποίηση βάσει ανάγνωσης ΙΙ. Κριτική Κατανόηση Περιεχομένου Α. Συντακτική Ανάλυση Προτάσεων Β. Δείκτες Γλωσσικής Συνοχής Γ. Ταξινόμηση Ρημάτων Δ. Ανάδειξη Αιτιοκρατικών Ε. Αποδόμηση Ονοματικού Λόγου ΙΙΙ. Κριτική Κατανόηση Οπτικής & Κοινωνικού Ρόλου Κειμένου Α. Ανάδειξη δρώντων, δράσεων και αποδεκτών Β. Ανάδειξη υποκρυπτομένων δρώντων Γ. Ανάδειξη απόντων και σιωπώντων Δ. Κλίμακα Αιτιότητας ΙV. Συσχέτιση Νέας Γνώσης με Κυρίαρχες Ιδέες V. Παραγωγή Κειμενικών Τύπων 53

Ε. Κριτική Επίγνωση Κοινωνικού Ρόλου της Γλώσσας Οι Ευρωπαίοι ως δρώντες και …. Δράστες «Κατά τον 15 ον και τον 16 ο αιώνα, οι ευρωπαίοι εξερευνητές ανακαλύπτουν, άγνωστα έως τότε, μέρη. Αρκετοί τολμηροί θαλασσοπόροι, αξιοποιώντας τη γεωγραφία και εφευρέσεις, όπως η μαγνητική πυξίδα, έφτασαν ως τα πέρατα του κόσμου, για να χαράξουν νέους εμπορικούς δρόμους. Έτσι, ο Βαρθολομαίος Ντιάζ ανακάλυψε το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, ο Βάσκο Ντα Γκάμα διέπλευσε τον Ινδικό Ωκεανό, ενώ ο Μαγγελάνος πραγματοποίησε τον πρώτο περίπλου της Γης, αποδεικνύοντας τη σφαιρικότητά της. Το 1492 ο Χριστόφορος Κολόμβος έφτασε στην Αμερική. 54

… συνέχεια κειμένου Ήταν η εποχή των Υπερπόντιων Ανακαλύψεων. Η Ευρώπη απολαμβάνει νέα είδη διατροφής και εισάγει πολύτιμα μέταλλα και αναπτύσσει το εμπόριο σε παγκόσμια κλίμακα. Οι ευρωπαίοι ίδρυσαν αποικίες στις νέες περιοχές. Εκεί ήρθαν σε επαφή με τους πολιτισμούς αρχαίων λαών, όπως οι Ίνκας και οι Αζτέκοι, αλλά ελάχιστα επηρεάστηκαν από αυτούς. Συχνά οι ιθαγενείς αντιμετωπίσθηκαν με περιφρόνηση από τους νέους κατοίκους και υπήρξαν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Η δουλεία, ιδιαίτερα στις αποικίες, αποτελεί την πιο αρνητική συνέπεια των Ανακαλύψεων (Κ:10) 55

1. Ανάδειξη δρώντων, δράσεων και αποδεκτών 1. Β. Ασκήσεις Κριτικής Κατανόησης Ευρω-κεντρικής Οπτικής 56  Το κείμενο είναι γραμμένο από την οπτική των ευρωπαίων ή των ιθαγενών;  Ποιοι είναι δρώντες, ποιοι αποδέκτες;  Πώς αποκαλούνται στο κείμενο οι ευρωπαίοι;  Η ονομασία «νέοι κάτοικοι» ή άλλη αποδίδει ακριβέστερα την πραγματικότητα;  Ποια θα χρησιμοποιούσαν οι ιθαγενείς, αν έγραφαν αυτοί το κείμενο;  Κύπριος επίσημος: Οι έποικοι είναι παρείσακτοι Πρέπει να φύγουν, να επιστρέψουν σπίτια τους.

1. Ανάδειξη δρώντων, δράσεων και αποδεκτών 1.Γ. Ασκήσεις Κριτικής Κατανόησης Διαδικασιών Φυσικοποίησης Κοινωνικών Πράξεων 57 Φυσικοποίηση, Αποενοχοποίηση Δουλείας Φυσικοποίηση, Αποενοχοποίηση Δουλείας «Η δουλεία, ιδιαίτερα στις αποικίες, αποτελεί την πιο αρνητική συνέπεια των Ανακαλύψεων».  Ποιανού φυσική συνέπεια είναι η δουλεία;  Φυσικών προσώπων ή αφηρημένης έννοιας;  Η δουλεία εμφανίζεται ως φυσική, αναπόφευκτη συνέπεια των ανακαλύψεων.  Οι Ευρωπαίοι που … έτυχε να είναι εξερευνητές και … «ανακαλυπτές» δεν φαίνεται να ευθύνονται και πολύ για αυτήν την «παράπλευρη» συνέπεια.

1. Ανάδειξη δρώντων, δράσεων και αποδεκτών 1. Δ. Ασκήσεις Κριτικής Κατανόησης: Ενεργητική και Παθητική Σύνταξη 1. Ανάδειξη δρώντων, δράσεων και αποδεκτών 1. Δ. Ασκήσεις Κριτικής Κατανόησης: Ενεργητική και Παθητική Σύνταξη 58  Οι μ αθητές να μετατρέψουν σε ενεργητικό ρηματικό λόγο την περίοδο: - «Συχνά οι ιθαγενείς αντιμετωπίσθηκαν με περιφρόνηση από τους νέους κατοίκους και υπήρξαν αντικείμενο εκμετάλλευσης (Κ:10) - Πότε αναδεικνύονται οι … δράστες της υπόθεσης με την παθητική ή με την ενεργητική σύνταξη;

59 VI. Συμπεράσματα 1. Ικανότητες του εγγραμματισμού σημαντικές για εξέλιξη ατόμων και κοινωνιών, αλλά και πολύ δύσκολες. 2. Δεν μπορούμε να αφήσουμε την ανάπτυξή τους στην τύχη τους. 3. Το ΠΙ προγραμματίζει δράσεις 4. Η Οικογένεια θέτει τις βάσεις και το σχολείο οικοδομεί πάνω σε αυτές. 5. Προγράμματα ανάπτυξης του εγγραμματισμού στηρίζονται στη συνεργασία σχολείου και οικογένειας.

60 Σας ευχαριστώ!