ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΑΠΟΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Φοιτητές: Α. Γκαμπέσης & Α. Κωστής Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2014 Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Δ. Αηδόνης

Αντικείμενο-Σκοπός Εργασίας Αντικείμενο Εργασίας:  Φαινόμενο της αποβιομηχάνισης Σκοπός Εργασίας:  θεωρητική προσέγγιση του φαινομένου της αποβιομηχάνισης σε διεθνές όσο και εθνικό επίπεδο  εξέταση του φαινομένου της αποβιομηχάνισης στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας. το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης αποτελεί μια διαδικασία κοινωνικής και οικονομικής αλλαγής που προκαλείται από την κατάργηση ή τη μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας σε μια χώρα ή περιοχή, ειδικά της βαριάς βιομηχανίας ή της μεταποιητικής βιομηχανίας.

Δομή Παρουσίασης Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ  Το Φαινόμενο της Αποβιομηχάνισης  Αίτια Φαινομένου Αποβιομηχάνισης  Επιπτώσεις Αποβιομηχάνισης (Αρνητικές και Θετικές)  Διεθνής Εμπειρία Αποβιομηχάνισης  Αποβιομηχάνιση στην Ελλάδα Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ  Σχεδιασμός και Μεθοδολογία Έρευνας  Ανάλυση Αποτελεσμάτων  Συζήτηση Αποτελεσμάτων ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Το Φαινόμενο της Αποβιομηχάνισης «μείωση των μεριδίων του βιομηχανικού τομέα, τόσο της απασχόλησης, όσο και της αξίας που προστίθεται στα οικονομικά συστήματα» (Clark, 1940) Ορισμός «μακροχρόνια απόλυτη παρακμή στον βιομηχανικό τομέα» (Warn, 1998) Χαρακτηριστικά  Μείωση του αριθμού των ατόμων που απασχολούνται στον βιομηχανικό τομέα.  Μείωση του μεριδίου της βιομηχανίας στο σύνολο της απασχόλησης  Αποτυχία επιτυχίας πλεονάσματος των εξαγωγών των προϊόντων του βιομηχανικού τομέα σε σχέση με τις εισαγωγές.  Πτώση του δείκτη παραγωγής σε πολλούς βασικούς τομείς της βιομηχανίας.  Απώλεια της διεθνούς ανταγωνιστικότητας

Το Φαινόμενο της Αποβιομηχάνισης Τρόποι αποβιομηχάνισης μιας κοινωνίας Θετικού Τύπου Αποβιομηχάνιση  Η φυσιολογική διαδικασία ανάπτυξης προκαλεί την μετακίνηση της απασχόλησης από την βιομηχανία προς τον τομέα των υπηρεσιών.  Η μορφή αυτή αποβιομηχάνισης δεν οδηγεί σε αύξηση της ανεργίας.  Συνεπάγεται ώριμη δομή απασχόλησης Αρνητικού Τύπου Αποβιομηχάνιση  Η εργασία η οποία εκτοπίζεται από τον βιομηχανικό τομέα δεν δύναται να απορροφηθεί από τον τομέα των υπηρεσιών  Η μορφή αυτή αποβιομηχάνισης οδηγεί σε αύξηση της ανεργίας.

Αίτια Φαινομένου Αποβιομηχάνισης Η αποβιομηχάνιση οδηγεί σε μείωση της απασχόλησης στον τομέα της βιομηχανίας, όταν οι χώρες φτάσουν σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος. ανεστραμμένη-U σχέση του Rowthorn

Ωστόσο:  Η σχέση δεν είναι σταθερή με την πάροδο του χρόνου αλλά ακολουθεί μια συνεχή πτωτική κλίση Αίτια Φαινομένου Αποβιομηχάνισης  Εμφανίσθηκε μια τεράστια πτώση στην καμπή των καμπυλών από το 1980  Η σχέση τείνει να είναι διαφορετική στις χώρες που είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους οι οποίες είναι σε θέση να δημιουργήσουν ένα εμπορικό πλεόνασμα σε πρωτογενή προϊόντα (Dutch Disease)

Αίτια Φαινομένου Αποβιομηχάνισης Άλλες αιτίες:  Νέα μοντέλα του διεθνή ανταγωνισμού (νέοι μεγάλοι παίκτες, μετεγκατάσταση σε χώρες με χαμηλούς μισθούς κ.α.)  Απώλεια της ανταγωνιστικότητας  Έλλειψη επενδύσεων  Συναλλαγματικές ισοτιμίες  Εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού  Νέες μέθοδοι παραγωγής

Επιπτώσεις Αποβιομηχάνισης Αρνητικές επιπτώσεις αποβιομηχάνισης

Θετικές επιπτώσεις αποβιομηχάνισης Επιπτώσεις Αποβιομηχάνισης

Διεθνής Εμπειρία Αποβιομηχάνισης Μερίδιο της βιομηχανίας στο σύνολο της οικονομίας για ορισμένα επιλεγμένα κράτη

Διεθνής Εμπειρία Αποβιομηχάνισης Εξέλιξη τομέα βιομηχανίας και υπηρεσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση  Η αποβιομηχάνιση στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά το 1973 προήλθε από την παραγωγή – δηλαδή, το αποτέλεσμα της ταχείας επιβράδυνσης του ρυθμού αύξησης της παραγωγής – και όχι από την παραγωγικότητα  Το αντίθετο φαινόμενο παρουσιάσθηκε στον τομέα των υπηρεσιών  Μετά τις αρχές του 1970, οι δύο τομείς κατέδειξαν σημαντικές αντιθέσεις στην ικανότητά τους να απορροφούν την εργασία

Αποβιομηχάνιση στην Ελλάδα  Η Ελλάδα δεν ακολούθησε το βορειοκεντρικό πρότυπο ανάπτυξης  Η παραγωγική δραστηριότητα βασίσθηκε κυρίως σε μικρές μονάδες με μεγάλο ποσοστό οικογενειακών επιχειρήσεων  Στον κλάδο της μεταποίησης, περισσότερο από το 30% των εργαζομένων απασχολείται σε επιχειρήσεις με εννέα ή λιγότερους υπαλλήλους  Το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης στην Ελλάδα ακολούθησε χρονικά τις εξελίξεις της υπόλοιπης Ευρώπης  Τα πρώτα σημεία της κρίσης στην βιομηχανική παραγωγή της Ελλάδας, άρχισαν να εμφανίζονται από τα μέσα της δεκαετίας του 1970  Η κρίση της ελληνικής βιομηχανίας, χαρακτηρίζεται ως «Αποβιομηχάνιση Αρνητικού Τύπου»

Αποβιομηχάνιση στην Ελλάδα Γενικός Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής 2004 – 2014  Η απασχόληση στη μεταποίηση στην Ελλάδα μειώθηκε από το 1980 σε το 1992 και από το 1993 σε το  Η μεταποίηση συνεισέφερε το 1981 το 18,29% στο συνολικό ΑΕΠ, το 1990 το 15,62 % και το 2003 το 11,85 %

Αποβιομηχάνιση στην Βόρεια Ελλάδα  Η Βόρεια Ελλάδα αποτελούσε μία από τις πιο μεγάλες και σύγχρονες βιομηχανικές περιοχές της χώρας  Τα πρώτα συμπτώματα της κρίσης στην βιομηχανία της Βορείου Ελλάδος εμφανίζονται στις αρχές της δεκαετίας του 1980  Τη δεκαετία του 1990 μια σειρά νέων αρνητικών εξελίξεων επιβαρύνει περαιτέρω τη βιομηχανία της Βορείου Ελλάδος (μεταναστευτικά κύματα, νέες αγορές µε χαμηλό κόστος)  Από το 1988 έως το 2002 οι περισσότερες βιομηχανίες κλωστοϋφαντουργίας και ένδυσης κλείνουν ή μεταφέρονται σε φθηνές γειτονικές χώρες  Από το 1996 έως το 2010, οι περισσότερες από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες της Βορείου Ελλάδος, με προσωπικό άνω των 100 ατόμων, έκλεισαν (GOODYEAR, Βιομηχανία Φωσφορικών Λιπασμάτων, ΑΒΕΖ, SIEMENS, Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης κ.α.)

Αποβιομηχάνιση στην Βόρεια Ελλάδα Εξέλιξη του Κύκλου Εργασιών, των Καθαρών Αποτελεσμάτων προ Φόρων και του Περιθωρίου καθαρού Κέρδους την περίοδο 2002 – 2012 για 218 βιομηχανίες της Βορείου Ελλάδας

Αποβιομηχάνιση στην Βόρεια Ελλάδα Κατηγοριοποίηση του καθαρού περιθωρίου κέρδους ανά μέγεθος κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων της Βορείου Ελλάδος Περιθώριο Καθαρού Κέρδους Εύρος Κύκλου Εργασιών – 3 εκ. €7,0%- 5,8%- 8,6%- 28,3%- 94,2% 3 – 5 εκ. €3,2%- 1,4%- 6,8%- 6,2%- 13,5% 5 – 10 εκ. €- 8,4%- 6,4%- 8,2%- 13,3%- 19,1% 10 – 50 εκ. €2,3%4,3%0,6%- 3,1%- 3,4% 50 – 100 εκ. €7,1%4,6%2,2%- 1,2%0,2% 100 – 200 εκ. €5,2%2,3%2,1%9,6%0,9% Ο δείκτης «καθαρό περιθώριο κέρδους» έχει μετατραπεί σε δείκτη «καθαρών ζημιών»….

Αποβιομηχάνιση στην Βόρεια Ελλάδα Κατανομή Κερδοφόρων – Ζημιογόνων Επιχειρήσεων της Βορείου Ελλάδος κατά την πενταετία

Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Σχεδιασμός και Μεθοδολογία Έρευνας Πλαίσιο της Έρευνας:  για την πληρέστερη προσέγγιση του θέματος της διερεύνησης των βασικών αιτιών αποβιομηχάνιση στην Βόρεια Ελλάδα διεξήχθη η έρευνα  Η έρευνα:  πραγματοποιείται με τη χρήση ερωτηματολογίου  απευθύνεται σε επιλεγμένες ελληνικές επιχειρήσεις της Βορείου Ελλάδας Μεθοδολογία της Έρευνας:

Σχεδιασμός και Μεθοδολογία Έρευνας Ερευνητικοί Στόχοι:  Κύριος Στόχος: διερεύνηση των απόψεων των επιχειρήσεων για το ζήτημα της μετακίνησής τους σε κάποια γειτονική χώρα.  Δευτερεύοντες Στόχοι:  διερεύνηση προφίλ επιχειρήσεων δείγματός  διερεύνηση λόγων που οδήγησαν στο να μην μετακινηθούν οι επιχειρήσεις στο εξωτερικό  διερεύνηση του ενδεχόμενου μελλοντικής μετακίνησης των επιχειρήσεων  διερεύνηση κινήτρωνπου θα μπορούσαν να επηρεάσουν την απόφασή τους για μελλοντική μετακίνηση στο εξωτερικό.

Σχεδιασμός και Μεθοδολογία Έρευνας  Ερευνητικό Εργαλείο: Ερωτηματολόγιο 16 ερωτήσεων κυρίως κλειστού τύπου  Ομάδα Στόχος: επιχειρήσεις σημαντικού μεγέθους της Βόρειας Ελλάδας που δραστηριοποιούνται σε παραγωγικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας  Συλλογή Ερωτηματολογίων:  πραγματοποιήθηκε τους μήνες Μάιο και Ιούνιο 2014  έγινε τηλεφωνικώς αφού πρώτα είχαν σταλεί με  Επεξεργασία Ερωτηματολογίων:  οι απαντήσεις των συμμετεχόντων κωδικοποιήθηκαν  καταχωρήθηκαν σε μια βάση δεδομένων (MS Excel)  αναλύθηκαν τα αποτελέσματα και παρουσιάστηκαν σε μορφή διαγραμμάτων και πινάκων

Ανάλυση Αποτελεσμάτων  Ανάλυση Στοιχείων Ερωτώμενων:

Ανάλυση Αποτελεσμάτων  Ανάλυση Στοιχείων Επιχειρήσεων:

Ανάλυση Αποτελεσμάτων  Ανάλυση Στοιχείων Μετακίνησης Επιχειρήσεων στο Εξωτερικό:

Ανάλυση Αποτελεσμάτων  Ανάλυση Στοιχείων Μετακίνησης Επιχειρήσεων στο Εξωτερικό:

Ανάλυση Αποτελεσμάτων  Συζήτηση Αποτελεσμάτων:  Από την ανάλυση των βασικών στοιχείων των ερωτώμενων φαίνεται σε γενικές γραμμές, ότι τα στελέχη των μεγάλων επιχειρήσεων στην Ελλάδα δεν ακολουθούν τις διεθνείς τάσεις.  Από την ανάλυση των βασικών στοιχείων των επιχειρήσεων του δείγματός μας φαίνεται, ότι οι συμμετέχουσες επιχειρήσεις είναι κατά κύριο λόγο μεγάλες και σημαντικές που καλύπτουν παραγωγικούς κλάδους της οικονομίας.  Από την ανάλυση των στοιχείων για τη μετακίνηση των επιχειρήσεων σε κάποια γειτονική χώρα φαίνεται ότι οι επιχειρήσεις αυτές έχουν στενούς δεσμούς με τη χώρα και η επιλογή τους να παραμείνουν στην Ελλάδα ήταν συνειδητή.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Γενικά Συμπεράσματα  Η Αποβιομηχάνιση αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο, καθώς δεν είναι απλά το αποτέλεσμα μιας ενιαίας διαδικασίας αλλά αποτελεί συνέπεια της αλληλεπίδρασης μεταξύ διάφορων φαινομένων.  Τα αίτια εμφάνισης του φαινομένου αλλά και οι επιπτώσεις διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα.  Το φαινόμενο της Αποβιομηχάνισης συνδέεται τόσο με αρνητικές όσο και με θετικές επιπτώσεις.

Γενικά Συμπεράσματα  Η κρίση της ελληνικής βιομηχανίας, χαρακτηρίζεται ως «Αποβιομηχάνιση Αρνητικού Τύπου».  Η περιοχή της Βόρειας Ελλάδας έχει πληγεί ιδιαίτερα από το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης.  Η Αποβιομηχάνιση εξακολουθεί να πλήττει την περιοχή ενώ υπάρχουν σαφείς πτωτικές τάσεις.

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας!