Ειδικό Μέρος- Ενότητα 1.2 ΤΠΕ και Γραμματισμός

Γραμματισμός (literacy) Ικανότητα ανάγνωσης και γραφής (αλφαβητισμός) και η δυνατότητα του εγγράμματου ανθρώπου να λειτουργεί αποτελεσματικά σε διάφορες καθημερινές κοινωνικές πρακτικές που συμπεριλαμβάνουν ανάγνωση και γραφή στις ποικίλες εκδοχές τους (γραμματισμός).

Ο σύγχρονος εγράμματος άνθρωπος πρέπει να είναι σε θέση Να παράγει, να κατανοεί, με κριτικό τρόπο να επεξεργάζεται κείμενα γραπτού, προφορικού και ηλεκτρονικού λόγου, καθώς επίσης και πολυτροπικά κείμενα.

Το περιεχόμενο του όρου δεν είναι σταθερό αλλά συναρτάται με ευρύτερες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές μεταβολές, οι οποίες απαιτούν την πιθανή χρήση των νέων τεχνολογιών και την καλλιέργεια νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, ώστε να είναι ικανός κανείς να αντεπεξέλθει στη δεδομένη κοινωνία και να την «διαβάζει» κριτικά.

Ορισμοί Σύνολο δεξιοτήτων ανάγνωσης που επιτρέπουν στο άτομο να κινείται με επιτυχία στον χώρο εργασίας του & άνετα μέσα στην κοινωνία κατανοώντας μηνύματα & εκφράσεις που συναντά μπροστά του. (Κίνηση «Δικαίωμα στο διάβασμα», 1986) Σύνολο γνώσεων & δεξιοτήτων σχετικών με τη γραφή, την ανάγνωση & τον υπολογισμό, που είναι απαραίτητες για την ενεργητική συμμετοχή του ατόμου στην κοινωνική ζωή & του επιτρέπουν την απόκτηση & ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων. (Γραφείο Εκπαίδευσης Η.Π.Α) Τρόπος προετοιμασίας του ανθρώπου για ένα κοινωνικοοικονομικό & πολιτικό ρόλο, που ξεπερνά το επίπεδο των βασικών γνώσεων γραφής & ανάγνωσης. (Παγκόσμια Συνέλευση Υπουργών Παιδείας, 1965) UNESCO, 1956) Σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων στη γραφή & την ανάγνωση, που επιτρέπουν σε ένα άτομο να εμπλακεί στις εγγράμματες δραστηριότητες της ομάδας του. (UNESCO, 1956)

αναδυόμενος γραμματισμός λειτουργικός γραμματισμός συμβατικός γραμματισμός …ΚΑΙ ΟΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ πολιτιστικός γραμματισμός

Αναδυόμενος γραμματισμός Αναφέρεται στο σύνολο των συμπεριφορών που σχετίζονται με τη γραφή και την ανάγνωση και παρουσιάζονται στα παιδιά από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους έως την έναρξη της φοίτησής τους στο σχολείο και τη συστηματική εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης.

Συμβατικός γραμματισμός Είναι η ανάπτυξη του γραμματισμού μετά την έναρξη της συστηματικής διδασκαλίας της γραφής και της ανάγνωσης και συνεχίζει να έχει μια δυναμική και εξελικτική πορεία.

Λειτουργικός γραμματισμός Το σύνολο των γνώσεων και των δεξιοτήτων που αποκτάει το άτομο για τη γραφή και την ανάγνωση, οι οποίες του επιτρέπουν να εμπλακεί στις εγγράμματες δραστηριότητες της ομάδας όπου ανήκει. O ορισμός αυτός δόθηκε επίσημα από την UNESCO. Μέσα σε αυτόν διαφαίνεται η σχέση του γραμματισμού με την ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τις καθημερινές του δραστηριότητες ως πολίτης και ως επαγγελματίας.

Πολιτιστικός γραμματισμός Σύμφωνα με τον Hirsch, είναι η ικανότητα κατοχής ενός σώματος βασικών πληροφοριών που είναι απαραίτητες και αναγκαίες για να επιβιώσει ένα άτομο στη σύγχρονη κοινωνία. Περιλαμβάνει την πρότυπη εθνική γλώσσα και ένα σύνολο πολιτιστικών γνώσεων που έχουν σχέση κυρίως με την ιστορία και την πολιτιστική παραγωγή ενός έθνους, στοιχεία που βοηθούν την ένωση μιας κοινότητας ανθρώπων και τη συγκρότηση μιας κοινής κουλτούρας.

Κριτικός γραμματισμός στη γλωσσολογία Σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων σχετικών με την κριτική ανάγνωση προφορικών και γραπτών κειμένων και του πολιτισμού, που στοχεύουν στη δημιουργία υποκειμένων που θα είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τον λόγο για να αμφισβητούν, να διεκδικούν, να δρουν και να συμμετέχουν στην κοινωνία ενεργά.

Κριτικός γραμματισμός στην παιδαγωγική Σύνολο δεξιοτήτων κριτικής ανάγνωσης, βαθύτερης κατανόησης και ερμηνείας προφορικών και γραπτών κειμένων αλλά και της ανάγνωσης, κατανόησης και ερμηνείας, που στοχεύει στη δημιουργία υποκειμένων που θα είναι σε θέση να αμφισβητούν τα κυρίαρχα κοινωνικά δεδομένα, απόψεις και ιδεολογίες, να αναπτύσσουν δράσεις για τη διεκδίκηση ισότιμων θέσεων μέσα στις κοινωνικές δομές και να τις μετασχηματίζουν.

Κριτικός γραμματισμός και διδακτική μεθοδολογία Ανάδειξη των εμπειριών των εκπαιδευόμενων. Κριτική επεξεργασία των εμπειριών. Τα κείμενα της διδασκαλίας θα πρέπει να καλλιεργούν τον προβληματισμό. Σκοπός διδασκαλίας: μετασχηματισμός της κοινωνίας.

Διδασκαλία φιλολογικών μαθημάτων: προσαρμογή του περιεχομένου της δ/λίας, προκειμένου να ανταποκρίνεται στις λειτουργικές και κριτικές διαστάσεις του νέου γραμματισμού. ΤΠΕ: μέσο πρακτικής γραμματισμού (μέσ ο για διάβασμα, γράψιμο, επικοινωνία).

Κατευθύνσεις της σύγχρονης έρευνας σχετικά με το γραμματισμό Αυτόνομο μοντέλο γραμματισμού Ιδεολογικό μοντέλο γραμματισμού

Αυτόνομο μοντέλο γραμματισμού Η θεώρηση αυτή μελετά τις τεχνολογίες του γραμματισμού ως ανεξάρτητη μεταβλητή, οι επιπτώσεις της οποίας μπορούν να απομονωθούν & να μελετηθούν ανεξάρτητα από το πολιτικό, κοινωνικό & οικονομικό πλαίσιο. Η προσέγγιση αυτή δίνει έμφαση στα εγχειρίδια, στα προγράμματα, στις εξετάσεις πιστοποίησης κτλ.

Ιδεολογικό μοντέλο γραμματισμού Η θεώρηση αυτή υποστηρίζει ότι η εισαγωγή του γραμματισμού δεν επηρεάζει μόνο αλλά & επηρεάζεται από την κοινωνία στην οποία εισάγεται. Στο πλαίσιο αυτής της θεώρησης οι πρακτικές γραμματισμού αντιμετωπίζονται ως αναπόσπαστα δεμένες με τις πολιτικές, κοινωνικές & οικονομικές δομές & τις δομές εξουσίας μιας κοινωνίας.

Το κυρίαρχο μοντέλο σήμερα Το αυτόνομο μοντέλο: Η ελληνική και διεθνής εμπειρία δείχνει ότι, αντί οι ΤΠΕ να γίνουν αφετηρία και αφορμή για ουσιαστικές αλλαγές στην εκπ/ση, έγινε το αντίθετο: Εντάχθηκαν βιαστικά και πρόχειρα, χωρίς σοβαρό πολιτικό σχεδιασμό, με αποτέλεσμα να αφομοιωθούν από το υπάρχον σύστημα. Η παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ συνοδεύεται με θετικές προσδοκίες για την επαγγελματική εξέλιξη και γενικότερα την κοινωνική – οικονομική πρόοδο (τεχνοκεντρική ρητορεία και εργαλειακή προσέγγιση).

Το ζητούμενο Το ιδεολογικό μοντέλο γραμματισμού: Δεν μπορούμε να μελετάμε τις επιπτώσεις από τη χρήση της τεχνολογίας ανεξάρτητα από το περιεχόμενό της, αλλά & από ένα ευρύ αριθμό άλλων κοινωνικών παραμέτρων, συμπεριλαμβανομένων & των πολιτικών & οικονομικών προϋποθέσεων, της δομής του εκπαιδευτικού συστήματος, τις τοπικές ιδεολογίες & την ποικιλία των ισχυουσών παιδαγωγικών πρακτικών (Κουτσογιάννης, σσ ).

Σχολικός γραμματισμός και φιλολογικές πρακτικές Γλωσσικά μαθήματα ή μαθήματα γραμματισμού (νέα ελληνική γλώσσα & λογοτεχνία). Αρχαίες γλώσσες (αρχαία ελληνικά και λατινικά). Ιστορία και Κοινωνική και πολιτική αγωγή.

Σε ποια από τα παραπάνω μαθήματα θα αξιοποιηθούν οι ΤΠΕ; Απάντηση πρώτη: σε όλα ή στα κυριότερα. Απάντηση δεύτερη: συνολικότερη προσέγγιση των διδακτικών πρακτικών στις οποίες εμπλέκονται οι φιλόλογοι και δημιουργική ανάγνωσή τους.

Μορφές σχολικού γραμματισμού Τυπικός: περιλαμβάνει τα μαθήματα του σχολικού προγράμματος με τα συνακόλουθα προγράμματα σπουδών, βιβλία, οδηγίες, βιβλία ύλης & όσα συνεπάγεται η διδασκαλία των εν λόγω μαθημάτων.

Ημιτυπικός: κατηγορία όπου εντάσσονται καινοτόμοι θεσμοί και προγράμματα, όπως η «ευέλικτη ζώνη», η διαθεματικότητα στη διδακτική προσέγγιση, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η αγωγή υγείας κ.ά., στο πλαίσιο των οποίων μπορούν να εφαρμοστούν εναλλακτικές διδακτικές / μαθησιακές προσεγγίσεις & μορφές αξιολόγησης.

Άτυπος: κατηγορία που σχετίζεται με την ευρύτερη σχολική -κυρίως εξωδιδακτική ζώνη- & περιλαμβάνει εκδηλώσεις όπως οργάνωση & πραγματοποίηση σχολικών εορτών & εκδρομών, μαθητικές κοινότητες, έκδοση εφημερίδας / περιοδικού, οργάνωση και πραγματοποίηση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων (λ.χ.θεατρικής παράστασης) κ.ά.

Αξιοποίηση των ΤΠΕ στο πλαίσιο του τυπικού γραμματισμού Του ημιτυπικού γραμματισμού Του άτυπου γραμματισμού

Στο πλαίσιο του τυπικού γραμματισμού Προσκόλληση στη διδασκαλία ορισμένης ύλης Εργασία στην τάξη με βάση στρατηγικές Αξιοποίηση σε όλο το εύρος της φιλολογικής ζώνης

Προσκόλληση στη διδασκαλία ορισμένης ύλης Αξιοποίηση εκπαιδευτικού λογισμικού στο πλαίσιο της διδασκαλίας μιας συγκεκριμένης ενότητας (λ.χ., της Λογομάθειας για την εκμάθηση ενός γραμματικού φαινομένου, του Ηροδότου στο πλαίσιο του ομώνυμου μαθήματος, του επεξεργαστή κειμένου για τη συγγραφή στο μάθημα της γλώσσας).

Εργασία στην τάξη με βάση στρατηγικές Ο εκπαιδευτικός, έχοντας την εποπτεία της ύλης, κινείται βάσει στρατηγικής: θέτει διδακτικούς στόχους και συνεκτιμώντας παράγοντες όπως: δυναμικό της τάξης, υποδομές, διαθέσιμο χρόνο σχεδιάζει τη διδασκαλία του επιλέγοντας μέσα & εργαλεία, τα οποία εντάσσει στο μέρος ή τα μέρη της διδασκαλίας που κρίνει ότι υπηρετούν τους στόχους.

Παράδειγμα

Αξιοποίηση σε όλο το εύρος της φιλολογικής ζώνης Οι ΤΠΕ αντιμετωπίζονται ως ευκαιρία για να στηθούν γέφυρες ανάμεσα στα φιλολογικά μαθήματα & να επιτευχθούν συνδυαστικά πολλοί από τους στόχους του προγράμματος σπουδών.

Στο πλαίσιο του ημιτυπικού γραμματισμού

στο πλαίσιο του άτυπου γραμματισμού 1

Η διδασκαλία ως διαδικασία διαμόρφωσης εγγράμματων ταυτοτήτων Οι διδακτικές επιλογές, επομένως και οι επιλογές μας ως προς την αξιοποίηση της τεχνολογίας, σχετίζονται με τον τύπο της εγγράμματης ταυτότητας που επιδιώκουμε να διαμορφώσουμε. Η διδασκαλία, εν τέλει, αποτελεί μια βαθιά πολιτική επιλογή.

Αξιοποίηση των ΤΠΕ σε πιο καινοτόμες κατευθύνσεις Οι ΤΠΕ δίνουν ευκαιρίες στους εκπαιδευτικούς να κινηθούν και σε πιο σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις, κυρίως προς την κατεύθυνση του δημιουργικού ρόλου των μαθητών, οι οποίοι δεν παρακολουθούν απλώς τον δάσκαλο, αλλά εμπλέκονται δημιουργικά στη παραγωγή σχολικής γνώσης (λειτουργικός ψηφιακός γραμματισμός/ λειτουργικός νέος γραμματισμός). Ο δάσκαλος διαβάζει την ύλη περισσότερο δημιουργικά και κάθετα και λιγότερο διεκπεραιωτικά – γραμμικά.

Η τάξη μετατρέπεται σε κοινότητα δημιουργικής μάθησης. Οι μαθητές Εμπλέκονται δημιουργικά στην παραγωγή σχολικής γνώσης. Αναπτύσσουν γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες ανωτέρου επιπέδου. Εξοικειώνονται με πρακτικές ψηφιακού γραμματισμού (λειτουργικός νέος γραμματισμός).

Αξιοποίηση των ΤΠΕ προς την κατεύθυνση του κριτικού και νέου γραμματισμού Η εκπαιδευτική πρόταση του κριτικού νέου γραμματισμού δεν αρκείται στην αξίωση για απλή καλλιέργεια του λειτουργικού ψηφιακού γραμματισμού, αλλά επιχειρεί να προσθέσει την κριτική διάσταση στην προσέγγιση του νέου γραμματισμού. Εδώ υπάρχει η λογική της αμφισβήτησης και της απομυθοποίησης των υπολογιστών ως ουδέτερων τεχνολογικών μέσων πρακτικής γραμματισμού και η προσπάθεια συνειδητής σύνδεσής τους με τη συγκεκριμένη οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα που τους δημιουργεί (Κουτσογιάννης 2004).