ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΠΡΑΣΣΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ Α.Ε.Μ.: 3204 ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: κ. ΤΑΧΟΥ-ΗΛΙΑΔΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟ: 6 Ο ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ:

 Το συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών – κατά τη διάρκεια της μακροχρόνιας πορείας του – έχει καταγράψει μια σημαντική δυναμική και πρακτική στην εξέλιξη της εκπαιδευτικής πραγματικότητας.  Θεωρώντας την ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος των εκπαιδευτικών ως ένα θέμα της νεοελληνικής εκπαίδευσης, ορίζουμε – για λόγους ουσίας και μεθοδολογίας – δύο περιόδους: 1) 1870 – 1920: Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η ποικιλία των εκπαιδευτικών συλλόγων τόσο από πλευράς σύνθεσης όσο και προσανατολισμού. 2) 1920 – σήμερα: Η περίοδος αυτή οριοθετείται από τη μετάβαση στις επαγγελματικές ομοσπονδίες ( Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας και Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης), κάτω από τις οποίες στεγάζονται οι δάσκαλοι και οι καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης αντίστοιχα, οι οποίες διαθέτουν ομοιογένεια ως προς τη σύνθεση και κάνουν χρήση συνδικαλιστικών πρακτικών.  Ο όρος συνδικαλιστικό κίνημα δεν μπορεί να καλύψει την πρώτη περίοδο, κατά την οποία μπορούμε να μιλάμε μόνο για προσπάθειες αναζήτησης συλλογικής έκφρασης ( σύμπτυξη των εκπαιδευτικών σε ομάδες με ποικίλους σκοπούς, βάση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι). Υπάρχει, βέβαια, το ‘κορπορατίστικο’ στοιχείο που εκφράζεται με την προώθηση σωματειακών συμφερόντων ( βελτίωση της υπηρεσιακής κατάστασης των εκπαιδευτικών, βαθμολιγικής και μισθολογικής)· ωστόσο, αυτό δε νομιμοποιεί τη χρήση του όρου συνδικαλισμός, τουλάχιστον με τη σημασία που αποδίδεται σ’αυτόν μετά το 1920.

 Τη δεκαετία του 1870 ιδρύονται τα πρώτα εργατικά σωματεία. Βέβαια, τα χρόνια αυτά, οι εργατικές οργανώσεις δεν ήταν παρά σωματεία αλληλεγγύης, με πνεύμα περισσότερο συντεχνιακό παρά συνδικαλιστικό ( το συνδικαλιστικό κίνημα στην Ελλάδα αρχίζει με την ίδρυση των εργατικών κέντρων του Βόλου – 1905 – και της Λάρισας, το 1910).  Οι σύλλογοι των εκπαιδευτικών που ιδρύθηκαν την περίοδο 1870 – 1920 είναι οι εξής: α) Ελληνικός Διδασκαλικός Σύλλογος ( Ε.Δ.Σ.) β) Σύνδεσμος Ελλήνων Δημοδιδασκάλων ( Σ.Ε.Δ.) γ) Εκπαιδευτικός Σύνδεσμος (Ε.Σ.)  Όλοι οι εκπαιδευτικοί σύλλογοι ( 1870 – 1920 ) θέτουν ως στόχο την υλική, αλλά και ηθική βελτίωση του δασκάλου και του σχολείου. Έτσι, λειτουργεί το σχήμα: υλική αναβάθμιση του δασκάλου – ηθική βελτίωση – βελτίωση της εκπαίδευσης, το οποίο μπορεί να λειτουργήσει και αντίστροφα.

 Ο πρώτος σύλλογος εκπαιδευτικών με έντονη παρουσία και ουσιαστική παρέμβαση στα εκπαιδευτικά πράγματα είναι ο Ε.Δ.Σ.. που ιδρύθηκε στην Αθήνα το Αυτοαποκαλείται, επίσης, « Ένωσις των διδακτικών ανδρών σύμπαντος του Ελληνισμού ». Μέλη αυτού μπορούν να είναι οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης και ως σκοποί τίθενται: α) η βελτίωση της μέσης και κατώτερης εκπαίδευσης β) η ίδρυση σχολής για τη μόρφωση δασκάλων γ) η οικονομική αρωγή των μελών που αποχωρούν από την υπηρεσία λόγω γήρατος ή ασθένειας  Η πρωτοβουλία για την ίδρυση του Ε.Δ.Σ. ανήκει στους Γ.Μιστριώτη και Μ.Βρατσάνο, άτομα γνωστά για την συντηρητική τους ιδεολογία.  Το 1889, διατυπώθηκε έντονα η αμφισβήτηση της συνύπαρξης εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης κάτω από τον ίδιο σύλλογο που οδήγησε σε αποδυνάμωση και αδράνεια και, τελικά, στη διάλυση του Ε.Δ.Σ.  Ωστόσο, το 1904, ο Ε.Δ.Σ. επανιδρύεται ως « σύλλογος εκπαιδευτικός των απανταχού δασκάλων παντός βαθμού ». Ουσιαστικά, όμως, καλύπτει τους εκπαιδευτικούς των δύο βαθμίδων της Μ.Ε., τα διδασκαλεία, το πανεπιστήμιο και τις ανώτερες εποπτικές θέσεις της εκπαίδευσης.

 Συνεπώς, ο Ε.Δ.Σ. – που συγκέντρωσε στους κόλπους του πλέον τους καθηγητές και μόνο – εμπλέκεται στις κοινωνικοπολιτικές διεργασίες αυτής της περιόδου και εξυπηρετεί συγκεκριμένους στόχους στο χώρο της εκπαίδευσης και της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.

 Παράλληλα με τον Σ.Ε.Δ., δρα και ο Σύνδεσμος Ελλήνων Δημοδιδασκάλων, ο οποίος ιδρύθηκε στην Αθήνα το  Ως σκοπός του ορίζεται η βελτίωση του Έλληνα διδασκάλου από ηθικής και υλικής πλευράς, καθώς και η ανύψωση της δημοτικής εκπαίδευσης. Μέλη του Σ.Ε.Δ. είναι μόνο δάσκαλοι και δασκάλες της δημοτικής εκπαίδευσης και η επίτευξη του σκοπού επιδιώκεται με συζητήσεις για τη μεθοδολογία και την παιδαγωγική κατάσταση του δασκάλου και του δημοτικού σχολείου, με υπομνήματα, διαλέξεις και με τη σύσταση σχολών για την πρακτική εξάσκηση των δασκάλων.  Σημαντική περίοδος για τους δασκάλους, κατά την οποία διευθετούνται με θετικά αποτελέσματα πολλά προβλήματα χάρη στις παρεμβάσεις του Σ.Ε.Δ. αποτελεί η περίοδος 1895 –  Επίσης, από το 1900 είχαν ιδρυθεί αρκετοί επαρχιακοί σύλλογοι δασκάλων, οι οποίοι υπάγονταν στο Σ.Ε.Δ..  Διασπαστικές κινήσεις εμφανίστηκαν στο Σ.Ε.Δ. το 1908, όταν τέθηκε το ζήτημα της ίδρυσης ενός νέου συλλόγου με την επωνυμία « Ένωσις των απανταχού Ελλήνων Δημοδιδασκάλων αμφοτέρων των φύλων », ο οποίος και συστάθηκε.  Τέλος, μπορεί ο Σ.Ε.Δ. να δρα υποτονικά μετά το 1913, παραμένει – ωστόσο – ο κύριος εκφραστής των δασκάλων.

 Ο Εκπαιδευτικός Σύνδεσμος ιδρύθηκε, με πρωτοβουλία του Δ.Γληνού, το 1914 και καλύπτει μόνο τους εκπαιδευτικούς της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.  Σημείο αιχμής για τον Ε.Σ. είναι η σύνθεσή του, η οποία αποτελεί και το διαφοροποιητικό στοιχείο σε σχέση με τους προηγούμενους συλλόγους των εκπαιδευτικών.  Ως σκοπός του Ε.Σ. τίθεται η μελέτη των ζητημάτων της εκπαίδευσης και, κυρίως, της μέσης, καθώς και η προαγωγή των ηθικών, υλικών και πνευματικών συμφερόντων των λειτουργών αυτής.  Βασική και συνεχής επιδίωξη του Ε.Σ. είναι η βελτίωση της μισθολογικής κατάστασης του καθηγητή, η οποία παραμένει ίδια από το 1836 και αντανακλά στην κοινωνική του θέση.  Αν και οι οικονομικές απαιτήσεις του Ε.Σ. δεν ικανοποιήθηκαν, ωστόσο πέτυχε ευνοïκές ρυθμίσεις για τις μεταθέσεις των καθηγητών.  Παράλληλα με τον Ε.Σ. δρα και η Πανελλήνιος Ένωσις Δημοδιδασκάλων, η οποία πατρονάρεται επιστημονικά από τον Ν.Εξαρχόπουλο.

 Μέχρι το 1920, την πρωτοβουλία ίδρυσης των συλλόγων των εκπαιδευτικών έχουν, κυρίως, πρόσωπα ή παράγοντες που βρίσκονται έξω από τον χώρο των εν ενεργεία εκπαιδευτικών της δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης, τα οποία καθοδηγούν – άτυπα, αλλά καθοριστικά – τους εκπαιδευτικούς σε ζητήματα παιδαγωγικής θεωρίας και εκπαιδευτικής πράξης και έχουν, συνήθως, την εποπτεία των περιοδικών που εκδίδουν οι σύλλογοι.  Οι σύλλογοι που ιδρύθηκαν μέχρι το 1920 δε διακρίνονται για τη μεγάλη μαζικότητά τους, είναι ευάλωτοι σε έξωθεν επεμβάσεις και η συνοχή τους βρίσκεται υπό διαρκή απειλή.  Οι αντιθέσεις που εκδηλώνονται στο εσωτερικό των συλλόγων ενεργούν ανασταλτικά στην πορεία ενίσχυσής τους με περισσότερα μέλη και στην ενδυνάμωσή τους, ώστε να αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πραγματικότητας.  Δεν αποτελούν συνδικαλιστικές ενώσεις με τη σημασία που αποκτά ο όρος μετά το 1920, αλλά είναι – πρωτίστως – οργανώσεις που αυτοαποκαλούνται επιστημονικές ενώσεις, που υπερασπίζονται το « λειτούργημά » τους και αγωνίζονται ν’αναγνωρίζονται ως « λειτουργοί » του κράτους, εκδηλώνουν – όμως – και δραστηριότητα επαγγελματικού σωματείου.

 Η δεκαετία του 1920 αρχίζει με εμφανείς τις συνέπειες των βαλκανικών πολέμων, καθώς και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, συνέπειες κοινωνικές και πολιτικές. Παράλληλα, το κράτος έχει να αντιμετωπίσει και την άφιξη των προσφύγων, μετά την καταστροφή του  Μέσα σ’αυτό το κλίμα εντείνεται το συνδικαλιστικό κίνημα, κυρίως το εργατικό, το οποίο παίρνει πιο ενεργό μέρος στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας, με τη δημιουργία της Ελληνικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών και του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος ( το οποίο προσχωρεί το 1920 στην Κομμουνιστική Διεθνή και το 1924 μετονομάζεται σε ΚΚΕ ).  Μέσα σ’αυτό το πλαίσιο που δημιουργείται – κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό και εκπαιδευτικό – ιδρύονται οι επαγγελματικές ομοσπονδίες εκπαιδευτικών, δηλαδή: α) η Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας ( Δ.Ο.Ε. ) β) η Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης ( Ο.Λ.Μ.Ε. )

 Από το 1920 λειτουργούν δύο σωματεία δασκάλων στην Ελλάδα: α) η Γενική Ομοσπονδία, με έδρα τη Χαλκίδα, και β) η Πανελλήνιος Ομοσπονδία, με έδρα την Αθήνα.  Το Μάρτιο του 1922 ιδρύεται η Δ.Ο.Ε., με έδρα τη Χαλκίδα ( ένα μήνα αργότερα μεταφέρεται η έδρα της στην Αθήνα ).  Σκοπός της Δ.Ο.Ε. είναι η προαγωγή, εξύψωση και εξυπηρέτηση του σχολείου και των λειτουργών της στοιχειώδους εκπαίδευσης και των ηθικών και υλικών συμφερόντων τους εντός των ορίων που θέτουν οι νόμοι του κράτους, τα συμφέροντα του έθνους και τα θέσμια του συνδικαλισμού.  Η Δ.Ο.Ε. πέρασε από αρκετές διασπαστικές φάσεις, οι οποίες ξεκίνησαν ήδη από το 1923 και επεκτάθηκαν – κατά διαστήματα – μέχρι και το  Με όλη της τη δράση, αναδείχτηκε σε σημαντικό παράγοντα στην αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών προβλημάτων αυτής της περιόδου. Βρισκόταν, σχεδόν πάντα, κοντά στους προοδευτικούς παιδαγωγούς και ήταν υπέρμαχος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Όμως, η δεινή οικονομική κατάσταση των δασκάλων την υποχρέωσε να αναλωθεί στις οικονομικές και επαγγελματικές διεκδικήσεις, παραβλέποντας μ’αυτόν τον τρόπο – εν μέρει – τα προβλήματα της εκπαίδευσης.

 Επίσης, η Δ.Ο.Ε. είναι ευαίσθητος δέκτης των κοινωνικών προβλημάτων και βρίσκεται κοντά στα λαïκά στρώματα, λόγω καταγωγής και μόρφωσης. Αρνητικός παράγοντας στην αντιμετώπιση των προβλημάτων είναι η έλλειψη ενότητας του κλάδου. Πρόσθετα προβλήματα δημιούργησε και το κλίμα του αντικομμουνισμού, αφού κάθε διεκδίκηση και κινητοποίηση χαρακτηριζόταν ως κομουνιστική δραστηριότητα και διωκόταν.  Η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου προέβει σε ικανοποίηση αρκετών αιτημάτων της Δ.Ο.Ε. – μισθολογικών και βαθμολογικών – και προωθήθηκε το ζήτημα του ενιαίου μισθολογίου για όλους τους δημοσίους υπαλλήλους ( το οποίο και ψηφίστηκε το 1966 ).  Κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο ( ), η Δ.Ο.Ε. έχει προσανατολισμό καθαρά επαγγελματικό. Προσπαθεί να πετύχει την κοινωνική καταξίωση του δασκάλου με την υλική – μισθολογική εξύψωσή του.  Κατά την περίδο της δικτατορίας του 1967, η Δ.Ο.Ε., όπως και άλλες συνδικαλιστικές οργανώσεις, κατάντησε βήμα εξύμνησης του καθεστώτος και προπαγάνδας υπέρ της δικτατορίας.  Επιπλέον, η Δ.Ο.Ε. είναι εκείνη που προτείνει την κατάργηση των παιδαγωγικών ακαδημιών και την ίδρυση πανεπιστημιακών παιδαγωγικών σχολών με 4ετή φοίτηση και ένταξή τους στα πανεπιστήμια. Οι προτάσεις της αρμόδιας επιτροπής απορρίφθηκαν από τους δασκάλους και σημειώθηκε η πρώτη σύγκρουση με το Υ.Π.Ε.Π.Θ. για το θέμα αυτό. Το Υπουργείο Παιδείας, παρά τις αντιδράσεις της Δ.Ο.Ε., συγκρότησε ομάδα εργασίας για την κατάρτιση εκσυγχρονισμένων προγραμμάτων σπουδών των παιδαγωγικών ακαδημιών και των σχολών νηπιαγωγών ( 1980 ).

 Στις ρυθμίσεις για τα ζητήματα αυτά έχει ισχυρό σύμμαχο το Κέντρο Εκπαιδευτικών Μελετών και Επιμόρφωσης ( Κ.Ε.Μ.Ε. ), με το οποίο η Δ.Ο.Ε. έρχεται σε ανοιχτή σύγκρουση. Εδώ, αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη στη Δ.Ο.Ε. εμφανίστηκαν οι πρώτες συνδικαλιστικές παρατάξεις.  Τις θέσεις της Ομοσπονδίας έρχεται να υλοποιήσει πρόταση νόμου που κατέθεσε το ΠΑΣΟΚ το 1980, ως αντιπολίτευση. Ωστόσο, η πρόταση δεν έγινε αποδεκτή από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας και καταψηφίστηκε.  Το 1982, το ΠΑΣΟΚ, ως κυβέρνηση πλέον, θεσμοθετεί τα παιδαγωγικά τμήματα δημοτικής εκπαίδευσης και τα παιδαγωγικά τμήματα νηπιαγωγών στα πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών, Ιωαννίνων, Θράκης και Κρήτης.

 Η Ο.Λ.Μ.Ε. ιδρύθηκε το Σ’αυτήν δεν παρατηρούνται οι συγκρούσεις που συμβαίνουν αυτά τα χρόνια στην Δ.Ο.Ε.. Εκδηλώνονται, όμως, έντονες συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο ομοσπονδίες των εκπαιδευτικών, οι οποίες ξεκινούν από την τακτική διάκρισης που ακολουθεί η πολιτεία στην αντιμετώπιση δασκάλων και καθηγητών.  Η Ο.Λ.Μ.Ε. προσπαθεί να διατηρήσει για την ίδια το χαρακτήρα μιας οργάνωσης λειτουργών, επιδιώκει να μην υπάγονται οι καθηγητές στον υπαλληλικό νόμο και να έχουν την ελευθερία των επιστημονικών σωματείων.  Η Ο.Λ.Μ.Ε. διαλύθηκε το 1935 και μέχρι την επανασύστασή της, το 1949, δε μαρτυρείται καμία προσπάθεια οργανωτική των καθηγητών της μέσης εκπαίδευσης.  Επίσης, το αίτημα για ιδιαίτερη διαβάθμιση των καθηγητών είναι κυρίαρχο μέχρι και το Έτσι, για την ικανοποίηση αυτού του αιτήματος, η Ο.Λ.Μ.Ε. εγκαινιάζει μια νέα συνδικαλιστική πρακτική, την υποβολή μαζικών παραιτήσεων των καθηγητών.  Σημαντικό σταθμό στην ιστορία της Ο.Λ.Μ.Ε. αποτελεί η συνεργασία με τη Δ.Ο.Ε. ( 1961 ) και η εξαγγελία κοινού αγώνα διαρκείας. Η συνεργασία αυτή ανάγκασε την κυβέρνηση Καραμανλή να αναθέσει σε επιτροπή διαιτησίας τη μελέτη των αιτημάτων δασκάλων και καθηγητών και αποφάσισε – αφού αναγνωρίστηκε η άδικη μεταχείρηση των εκπαιδευτικών – αύξηση δρχ., κατά βαθμούς και σε δόσεις.

 Η άνοδος της κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου στην εξουσία είχε ως αποτέλεσμα την ικανοποίηση οικονομικών αιτημάτων των καθηγητών με τη χορήγηση επιδομάτων και προώθησε το ενιαίο μισθολόγιο των δημοσίων υπαλλήλων, στο οποίο – όμως – η Ο.Λ.Μ.Ε. είναι αντίθετη.  Η Ο.Λ.Μ.Ε. έχει, κατά βάση, ιδεολογία συντηρητική. Η έντονη συνδικαλιστική δράση, παρότι αντιβαίνει σ’αυτό το συντηρητισμό, δικαιολογείται, αφού πρόκειται για ζητήματα βιοπορισμού.  Ακόμη, το διδακτορικό καθεστώς οδήγησε τους καθηγητές σε κατάσταση οικονομικής και ηθικής εξουθένωσης. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964 ανεστάλη και απέναντι στους καθηγητές ακολουθήθηκε η τακτική των απολύσεων, των παραιτήσεων και των δυσμενών μεταθέσεων.  Από το 1979, άρχισε να φαίνεται έντονα η κομματική σύνθεση στο Δ.Σ. της Ο.Λ.Μ.Ε., αφού εκπροσωπούνται τα πολιτικά κόμματα. Το ΚΚΕ και το ΠΑΣΟΚ ‘ελέγχουν’ την Ο.Λ.Μ.Ε., το  Κατά την τριετία 1977 – 1980, η Ο.Λ.Μ.Ε. διακρίνεται για την οργανωτική της συνέπεια, τη συστηματικότητα και την αγωνιστικότητά της. Σημαντικό γεγονός στο τέλος της μεταπολιτευτικής περιόδου αποτελεί η πραγματοποίηση του Α’ Εκπαιδευτικού Συνεδρίου των καθηγητών.  Οι αγώνες της ομοσπονδίας των καθηγητών μετά το 1976 στοχεύουν, κυρίως, στην αναγνώριση από την πολιτεία και την κοινωνία της ιδιαιτερότητας του εκπαιδευτικού έργου. Η Ο.Λ.Μ.Ε. χρησιμοποιεί ποικιλία συνδικαλιστικών πρακτικών και προσφεύγει, συχνά, στην απεργία.

 Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών έχουν διττό χαρακτήρα και αποστολή. Στοχεύουν: α) όχι μόνο στην προώθηση και την επίλυση επαγγελματικών ζητημάτων γενικά ή εργασιακών ειδικότερα, αλλά β) - παράλληλα και αδιάκριτα με τον πρώτο στόχο - και στη βελτίωση της ελληνικής εκπαίδευσης και, κατά συνέπεια, και της ελληνικής κοινωνίας.  Οι δύο στόχοι συνυπάρχουν, έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός συνδικαλισμός να μην είναι ούτε στενά επαγγελματικός ούτε να αγνοεί το γεγονός ότι τα μέλη ενός συνδικαλιστικού και εκπαιδευτικού σωματείου είναι άτομα εργαζόμενα σ’έναν πολύ σημαντικό χώρο, σ’αυτόν της εκπαίδευσης.  Ο συνδικαλιστικός λόγος των εκπαιδευτικών απευθύνεται, κυρίως, προς το Υπουργείο Παιδείας και, γενικότερα, προς την κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα.  Ακόμη ένα χαρακτηριστικό του εκπαιδευτικού συνδικαλισμού είναι ο δημοσιοϋπαλληλικός χαρακτήρας του.  Η διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής είναι ζήτημα πολιτικό, ζήτημα της κυβέρνησης και των πολιτικών κομμάτων. Αυτό που απομένει για τις εκπαιδευτικές οργανώσεις είναι να ασκήσουν επιρροή ως « ομάδες πίεσης », γιατί ο συνδικαλισμός αποτελεί ένα μέσο για την άσκηση πίεσης. Η δυνατότητα και η αποτελεσματικότητα της πίεσης εξαρτώνται από την κοινωνική δυναμική των οργανώσεων.

 Στην αδυναμία των κυβερνήσεων, η οποία κατάντησε διαχρονική, να ικανοποιήσουν αιτήματα των εκπαιδευτικών για την αναβάθμισή τους – από κάθε άποψη – προστίθενται ιδεολογήματα και κοινωνικά στερεότυπα που περιορίζουν την αποτελεσματικότητα των αγώνων των εκπαιδευτικών.  Οι εκπαιδευτικοί είναι σίγουρα οι άμεσα ενδιαφερόμενοι για την κατάσταση της εκπαίδευσης και γι’αυτό επιζητούν να συμμετέχουν ενεργά και ουσιαστικά στην εκπόνηση μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων, τα οποία καλούνται να εφαρμόσουν.  Η εμπλοκή τους αυτή στα εκπαιδευτικά δρώμενα ( τυπική ή άτυπη, αποτελεσματική ή μη ) αντικατοπτρίζει όχι μόνο τη δυναμική των οργανώσεων και των μελών τους, αλλά και τις πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές ορίζουσες μιας χρονικής περιόδου.

 Η εκπαίδευση ως κοινωνικός θεσμός, ως υποσύστημα του κοινωνικού συστήματος βρίσκεται σε στενή σχέση εξάρτησης με την κοινωνική δυναμική. Αποτέλεσμα αυτής της σχέσης είναι η αντανάκλαση της κοινωνικής δυναμικής στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι και το αντίστροφο.  Με τον όρο εκπαιδευτική μεταρρύθμιση εννοούμε κάθε αλλαγή ή τροποποίηση ή ανανέωση του εκπαιδευτικού συστήματος που έχει δύο πόλους αναφοράς, δύο αλληλοσυμπληρούμενα επίπεδα: αφενός, το οργανωτικό πλαίσιο της εκπαίδευσης και, αφετέρου, τη δομή της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής – παιδαγωγικής διαδικασίας και το πλαίσιο αλληλεπίδρασης εκπαιδευτικού – εκπαιδευομένου.  Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ως γεγονός δεν είναι στατικό, αλλά δυναμικό και συναρτάται άμεσα με το κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο εκδηλώνεται ως αίτημα, αρχικά, μορφοποιείται και πραγματοποιείται ως εκπαιδευτική ενέργεια, στη συνέχεια.  Η στενή σχέση σχολείου – κοινωνίας, καθώς και η αλληλεπίδρασή τους συνεπάγονται την αμοιβαιότητα της κοινωνικής και εκπαιδευτικής αλλαγής.  Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση οφείλει να προσαρμόζεται θεωρητικά προς τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας της εποχής που πραγματοποιείται.  Βασικός συντελεστής στις διαδικασίες προετοιμασίας μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και αποκλειστικός, σχεδόν, στο στάδιο της εφαρμογής της είναι ο εκπαιδευτικός και οι οργανώσεις που τον αντιπροσωπεύουν ( επιστημονικές ή συνδικαλιστικές – επαγγελματικές ).

 Η διερεύνηση της σχέσης του εκπαιδευτικού και των οργανώσεών του με τη μεταρρύθμιση και την εκπαιδευτική ποιλιτική συνδυάζεται και με τις στρατηγικές της μεταρρύθμισης.  Σύμφωνα με τους μελετητές Bennis, Benne και Chin, είναι δυνατό να διακρίνουμε τρεις τύπους στρατηγικών: 1) πολιτικο – διοικητικές, οι οποίες στηρίζονται στην πολιτική, οικονομική και διοικητική δύναμη των κυβερνήσεων 2) εμπειρικο – ορθολογιστικές, οι οποίες στηρίζονται στην ουδετερότητα και αντικειμενικότητα της έρευνας 3) κανονιστικο – αναμορφωτικές, οι οποίες αποβλέπουν στο να διαμορφώσουν τις κατάλληλες τάσεις, ικανότητες, αξίες και σχέσεις και στηρίζονται σε τεχνικές των επιστημών της συμπεριφοράς.  Επιπλέον, οι ειδικοί διακρίνουν τρία μοντέλα διαδικασιών των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων: α) Μοντέλο έρευνας, ανάπτυξης και διάδοσης, το οποίο στηρίζεται σε μια λογική ακολουθία φάσεων, με τις οποίες ορίζεται το πρόβλημα, ερευνάται και, στη συνέχεια, το «προïόν» της έρευνας διαδίδεται, για να χρησιμοποιηθεί. β) Μοντέλο κοινωνικής αλληλεπίδρασης, σύμφωνα με το οποίο κάθε μέλος του μεταβαλλόμενου συστήματος (εκπαιδευτικό) περνά από το κύκλωμα «συνειδητοποίηση – αποδοχή» των ανανεωμένων στοιχείων.

γ) Μοντέλο ανάλυσης προβλημάτων, το οποίο ξεκινά από την υπόθεση ότι ο «χρήστης» μιας αλλαγής έχει μια ανάγκη, σαφώς, προκαθορισμένη και η επιχειρούμενη αλλαγή ικανοποεί αυτήν την ανάγκη.  Σήμερα, τόσο οι παιδαγωγοί όσο και οι κοινωνιολόγοι της εργασίας υποστηρίζουν ανεπιφύλακτα ότι οι ομοσπονδίες των εκπαιδευτικών έχουν μετατραπεί σε κάποιες χώρες σε ακραιφνείς επαγγελματικές ομάδες, ενώ σε άλλες τείνουν να «επαγγελματοποιηθούν». Τόσο η φονξιοναλιστική θεώρηση των επαγγελμάτων και του επαγγελματισμού όσο και η συμβολιστική – «διαδρασιακή» υποστηρίζουν ότι σήμερα οι ομοσπονδίες των εκπαιδευτικών πρέπει να αντιμετωπίζονται ως επαγγελματικές ομάδες κι όχι μόνο ως συνδικαλιστικές.

 Το «καθεστώς εκτάκτου ανάγκης» του 1967 ανέστειλε οριστικά τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια που είχε ξεκινήσει με τη θεσμοθέτηση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου, το Με την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος, το Ν.Δ. 4379/64 καταργήθηκε με δύο αναγκαστικούς νόμους.  Παράλληλα, η δικτατορική κυβέρνηση παίρνει τις αποφάσεις της για τον έλεγχο της λειτουργίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εκπαιδευτικών. Στα πλαίσια της ανελεύθερης πολιτικής της, διορίζεται διοικητική επιτροπή στην Ο.Λ.Μ.Ε., ενώ με παρόμοιο τρόπο ρυθμίζεται και το θέμα της ηγεσίας στη Δ.Ο.Ε..  Ο αναγκαστικός νόμος 129/67 ψηφίστηκε εσπευσμένα, για να καταργηθούν όσα ίσχυαν με το το Ν.Δ. 4379/64. Επειδή, όμως, δημιούργησε σύγχυση και πλήθος προβλημάτων, άρχισε να ετοιμάζεται, ερήμην κάθε ενδιαφερόμενου φορέα, νέος νόμος που ψηφίστηκε στις 27 Αυγούστου 1970.