Διδακτικός σχεδιασμός: προδιαγραφή ή ανταπόκριση; Μαρία Μαμούρα Δρ. Παιδαγωγικής - ΕΚΠΑ

Ο διδακτικός σχεδιασμός ως προδιαγραφή Η διδασκαλία άρχισε να θεωρείται εφαρμοσμένη επιστήμη (1950). Η θεωρία της διδασκαλίας ως εφαρμοσμένης επιστήμης, ως ένα τυπικό προϊόν του θετικισμού, θεμελιώνεται στην πεποίθηση ότι ο κοινωνικός και πολιτισμικός κόσμος έχει μια “αντικειμενική δομή”. Έργο του Α.Π. είναι να παρουσιάσει αυτή την “αντικειμενική δομή” στους μαθητές. Θεμελιώδη ερωτήματα: «τι θα μπορούσε να μάθει ή να κάνει ένας μαθητής;» (διδακτικοί στόχοι) και «πώς μαθαίνει ένας μαθητής;» (στρατηγικές διδακτικές επιλογές) (Hudson, 2007).

Ο διδακτικός σχεδιασμός ως προδιαγραφή Το τεχνικό – γραμμικό (ορθολογικό- τεχνικό) μοντέλο διδακτικού σχεδιασμού προκύπτει ως ερμηνεία του έργου του Tyler (1949). Κινείται στα όρια των θεωρητικών αρχών του τεχνικού ορθολογισμού και της συμπεριφοριστικής θεωρίας της μάθησης: η μάθηση είναι μια νέα επιθυμητή προδιαγεγραμμένη συμπεριφορά. Σχεδιασμός  α) κατασκευή στόχων μάθησης, β) επιλογή περιεχομένων, στρατηγικών, μεθόδων, μέσων και πηγών, γ) εφαρ­μογή & δ) αξιολόγηση αποτελεσμάτων.

Τα διαδοχικά βήματα ενός συστηματικού σχεδιασμού, στο πνεύμα του τεχνικού ορθολογισμού: 1ο: καθορισμός του θέματος:  πρωταρχικές συνιστώσες για την αναζήτηση των κατάλληλων στόχων. 2ο: ακριβής διατύπωση σκοπών και στόχων, που πρέπει να αποτελούν εξειδικεύσεις των κατευθύνσεων του Α.Π. Διατυπώνονται με τρόπο που να επιτρέπει τον ποσοτικά μετρήσιμο έλεγχο της επίτευξής τους. Λ.χ.: οι μαθητές να διακρίνουν τις μεταβολές στην Ευρώπη, ως συνέπεια των ανακαλύψεων 3ο: Διδακτικές ενέργειες και υλικό (κείμενα, εικόνες, διαφάνειες, φύλλα εργασίας), μέθοδος, που θα επιλεγούν για την κάλυψη του θέματος και την επίτευξη των στό­χων. Σχεδιασμός: διασπάται σε τμήματα που ορίζουν τον χρόνο για κάθε δραστηριότητα. 4ο: Αξιολόγηση, ώστε να αποτιμηθούν οι μεθοδεύσεις σε σχέση με τους στόχους. Όλα τα βήματα στο μοντέλο αυτό οδηγούν σε στόχους, σε μια γραμμική ακολουθία σκοπών – μέσων.

Παράδειγμα Σκοποί και στόχοι διδασκαλίας Γενικός σκοπός: Οι μθ να παρατηρήσουν πώς οι μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις είχαν επίπτωση στη ζωή της Ευρώπης Να κατανοήσουν πως οι ανακαλύψεις των Ευρωπαίων ήταν καθοριστικές για την διαμόρφωση της πεποίθησης, πως η Γη είναι σφαιρική. Επιμέρους στόχοι: - Να μπορούν οι μθ να διακρίνουν τα κίνητρα των ανακαλύψεων στο πλαίσιο της γενικότερης ανάπτυξη της Ευρώπης κατά τον 15ο και 16ο αιώνα (Ανάλυση) -Να μπορούν οι μθ να σχολιάζουν την επίδραση των ανακαλύψεων στην οικονομική ζωή της Ευρώπης (Σύνθεση) - Να μπορούν να εντοπίζουν μέσα από την επεξεργασία της ιστορικής πηγής οι μθ τις κυριότερες συνέπειες των γεωγραφικών ανακαλύψεων στην κοινωνία της Ευρώπης (Ανάλυση) Μέθοδος- Μορφή Διδασκαλίας Διερευνητική/ εκμαίευση απαντήσεων με ερωταποκρίσεις & Κατευθυνόμενος διάλογος. Μέσα διδασκαλίας Φωτοτυπίες, παραδοσιακός πίνακας, σχολικό εγχειρίδιο. Αξιολόγηση: διαμορφωτική- αλληλεπίδραση μθ-διδ. Ερωτήσεις: στοχευμένες: τεκμηριώνονται από τις πηγές. Ο διδ καθοδηγείται από το σχέδιο διδασκαλίας, χωρίς όμως να δεσμεύεται από αυτό. Ενδεικτικές διδακτικές ενέργειες Οι μαθητές ρωτώνται σχετικά με την κατάσταση της Ευρώπης κατά τον 15ο-16ο αιώνα (στόχος 1). Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκεται οι μαθητές να θυμηθούν την περίοδο της Αναγέννησης στην Ευρώπη και να συνδυάσουν την περίοδο αυτή με την ανάγκη των Ευρωπαίων για εξερεύνηση και άλλων περιοχών πέρα από αυτές που ήδη γνωρίζουν, αλλά και να πετύχουν ποικίλους άλλους σκοπούς. Στον πίνακα καταγράφεται η λέξη Αναγέννηση αλλά και τα χαρακτηριστικά της Ευρώπης εκείνη την χρονική περίοδο, οικονομική και πνευματική ανάπτυξη. Παράλληλα, η εκπαιδευτικός τονίζει πως η κατάσταση αυτή στην Ευρώπη ήταν η προϋπόθεση ώστε ο άνθρωπος εκείνης της εποχής να προβεί σε εξερευνήσεις και να αναπτυχθεί περαιτέρω. Ερώτηση προβληματισμού: «Γιατί οι ανακαλύψεις ξεκίνησαν από την Ισπανία και την Πορτογαλία;» (στόχος 1). Προβάλλεται η διαφάνεια με τις εισαγωγές προϊόντων από την Ασία και από την Αμερική. Οι μθ ερμηνεύουν τον πίνακα (στόχος 2).

Αλλαγή αντιλήψεων για τη μάθηση Κονστρουκτιβιστικό παράδειγμα. Η γνώση, από αντανάκλαση της “αντικειμενικής δομής” του κόσμου στο νου του μαθητή, γίνεται “ανακάλυψη”· η μάθηση, από προδιαγεγραμμένη συμπεριφορά-αντίδραση σε ερεθίσματα, γίνεται συστηματική οικοδόμηση της νέας γνώση πάνω στην προυπάρχουσα. Έμφαση όχι στην ανάκληση μιας «αντικειμενικά ορθής απάντησης», αλλά στο πώς οικοδομεί κανείς μια συγκεκριμένη απάντηση, όχι στην «απόκτηση νέων συμπεριφορών ή δεξιοτήτων αλλά στην ανάπτυξη της σκέψης και την κατανόηση σε βάθος» (Fosnot, 1996: 10). Η κονστρουκτιβιστική διδασκαλία: α) θέτει στο κέντρο τον μαθητή, παρέχοντάς του ευκαιρίες να διερευνά τα πράγματα και τις ιδέες του, και να οικοδομεί μια γνώση βασισμένη στις δικές του προϋπάρχουσες γνώσεις, β) δίνει σημαντικό ρόλο στην διερευνητική συζήτηση, και γ) επιδιώκει μια μάθηση “με νόημα” (meaningful), που διασφαλίζεται με αυθεντικά και όχι μηχανικά καθήκοντα μάθησης.

Ο διδακτικός σχεδιασμός ως ανταπόκριση Προτάσσει την ίδια τη μαθησιακή διαδικασία απέναντι στο προδιαγεγραμμένο μαθησιακό αποτέλεσμα: (1) στο αίτημα της επιλογής εκπαιδευτικών σκοπών και στόχων, που του επιτρέπουν να ενσωματώσει προσωπικούς σκοπούς & προτεραιότητες & (2) το αίτημα της αναγνώρισης των τρόπων με τους οποίους μαθαίνουν οι μαθητές, καθώς και της υποστήριξης της μάθησης και της όλης αναπτυξιακής διαδικασίας  στοχαστική διερεύνηση του πώς θα οργανώσει ο διδάσκων τη διδασκαλία, ώστε να στρέψει την προσοχή των μαθητών σε “σημαντικά” θέματα, και να προκαλέσει τη γνωστική και κοινωνική τους ανάπτυξη (Beck & Kosnik, 2014).

Η Ευρώπη μετά τις ανακαλύψεις Γενικοί σκοποί: να ανακαλύψουν οι μθ τη νέα γνώση με συνεργασία και με βάση την προϋπάρχουσα γνώση τους Να αντιληφθούν ότι ένα ιστορικό γεγονός μπορεί να φωτισθεί από πολλές ή/και αντιτιθέμενες οπτικές, ανάλογα με τον στόχο του συντάκτη της ιστορικής πηγής, την ιδεολογική του τοποθέτηση, και τον ιστορικό χρόνο συγγραφής της πηγής

Ο απολογισμός της ημέρας από έναν τραπεζίτη και τη γυναίκα τον Ο απολογισμός της ημέρας από έναν τραπεζίτη και τη γυναίκα τον. Πίνακας (1538) του Ραϋμερσβέλλε ( Martinus van Reymerswaele). Μουσείο Φλωρεντίας.

VS. Οι ευρωπαίοι μαθαίνουν τον υπόλοιπο κόσμο …αλλά τον οργανώνουν με κέντρο την Ευρώπη Άλλαξε ριζικά η εικόνα που είχαν οι Ευρωπαίοι για τον κόσμο. Αμφισβητήθηκαν οι παλιές μεσαιωνικές αντιλήψεις και άρχισαν να διαφαίνονται νέες τάσεις, π.χ. άνοδος αστικής τάξης. Ενοποιήθηκε η εικόνα του κόσμου: ανταλλαγή φυτών και ζώων, εισαγωγή νέων προϊόντων. Εκμεταλλεύτηκαν οικονομικά τους λαούς που κατέλαβαν Διέδωσαν με τη βία τη θρησκεία τους Περιφρόνησαν τις αντιλήψεις και τον πολιτισμό των ιθαγενών Ερώτηση: γιατί η ονομασία «προ-κολομβιανοί πολιτισμοί»;

Ένας κονκισταδόρ περιγράφει τα «κατορθώματα» των Ισπανών Αζτέκοι περιγράφουν μια επιδημία πανούκλας Όταν οι Ισπανοί εγκατέλειψαν την πόλη του Μεξικού και πριν κάνουν άλλα σχέδια για να μας επιτεθούν ξανά, έπεσε ανάμεσά μας μια μεγάλη αρρώστια, η πανούκλα. Μας σάρωσε σκοτώνοντας τεράστιο αριθμό ανθρώπων. Τα σώματα πολλών άλλων καλύφθηκαν με πληγές πολλοί πέθαναν από την αρρώστια και πολλοί άλλοι από την πείνα, καθώς δεν υπήρχε κανείς ζωντανός για να τους φροντίσει πολλοί είχαν τα πρόσωπά τους παραμορφωμένα, άλλοι είχαν σημάδια που τους έμειναν για πάντα. Άλλοι έχασαν την όρασή τους, έμειναν τυφλοί. Φλωρεντινός Κώδικας, Ιστορία της κατάκτησης, γραμμένη το 1550 από Αζτέκους, για τον μοναχό Μπερναρντίνο ντε Σαχαγκούν. Η Εξοχότητά του θα πρέπει να ξέρει ότι βρήκαμε τις χώρες αυτές σε μια κατάσταση, όπου δεν υπήρχαν κλέφτες, κακοί άνθρωποι ή αργόσχολοι. Εμείς μεταμορφώσαμε αυτούς τους ντόπιους που έχουν τόση σοφία και διαπράττουν τόσο λίγα εγκλήματα. Τότε δεν υπήρχε καθόλου κακό, αλλά τώρα δεν υπάρχει τίποτα καλό. Μάντσιο Σιέρρα, κονκισταδόρ στην υπηρεσία του Πιθάρο, Έκθεση προς τον βασιλιά της Ισπανίας, 1589.

Οι προ-κολομβιανοί πολιτισμοί