Διαχείριση αστικών στερεών αποβλήτων Κίμων Χατζημπίρος Αν. Καθηγητής ΕΜΠ 2009

Φύση: Απορριπτόμενες ουσίες από οργανισμούς=> Φυσικοί κύκλοι οικοσυστημάτων Στερεά: αποδόμηση, αξιοποίηση θρεπτικών ουσιών Υγρά: αξιοποίηση νερού, θρεπτικών ουσιών Αέρια: μέρος του κύκλου του άνθρακα

Απόβλητα Έννοια άγνωστη στη φύση, χαρακτηρίζει ανθρώπινα συστήματα Υγρά απόβλητα (λύματα): ώριμη τεχνολογία επεξεργασίας Αστικά στερεά απόβλητα (απορρίμματα): ανώριμες οι τεχνολογίες, ανάγκη κοινωνικής συμμετοχής Λύση: κατάργηση της έννοιας του αποβλήτου

Άμεσος ρεαλιστικός στόχος: μέγιστη μείωση των παραπροϊόντων Η εξοικονόμηση ως προτεραιότητα: ενέργεια, προϊόντα, συσκευασίες κ.λπ. Η δυσφημισμένη έννοια της λιτότητας Έξυπνες τεχνολογίες διαχείρισης

Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ): η διαχείριση οφείλει να είναι: Τεχνολογικά εφικτή (μεγάλη χημική ποικιλία ουσιών) Νομικά επιτρεπτή Κοινωνικά αποδεκτή Περιβαλλοντικά και οικονομικά βιώσιμη (με μια λογική επιδότηση)

Η διαχείριση ΑΣΑ περιλαμβάνει: Συλλογή Μεταφορά -Επεξεργασία Αξιοποίηση-Διάθεση Πολύπλοκο περιβαλλοντικό και κοινωνικό ζήτημα που έχει τεθεί σε λάθος βάση λόγω εμμονής σε τυφλή διάθεση (ταφή ή καύση)

Ευρωπαϊκή πολιτική για την διαχείριση των ΑΣΑ Αξιοποίηση συσκευασιών Ανάκτηση υλικών ή ενέργειας Υποχρεωτική επεξεργασία Σταδιακός περιορισμός των βιοαποδομήσιμων ΑΣΑ προς ταφή Μελλοντικά ταφή μόνον αδρανούς υπολοίπου Αποφυγή χειρωνακτικής διαλογής

Τι προσφέρει η τεχνολογία Ιδανική λύση: ένα τέλειο ρομπότ Μηχανική διαλογή ή επεξεργασία: αποτυχημένη Διαλογή στην πηγή-ανακύκλωση-ταφή ελάχιστου υπολοίπου Καύση και παραλλαγές: ρεαλιστική ακριβή λύση, αβεβαιότητες Χ.Υ.Τ.Α.: μειονεκτική τεχνολογία

Λύσεις για διάθεση ΑΣΑ Ανεξέλεγκτη ή ανοργάνωτη ταφή Υγειονομική ταφή Αποτέφρωση Μηχανική διαλογή (καταλήγει σε ταφή)

Λύσεις για αξιοποίηση ΑΣΑ Αποτέφρωση (ενεργειακή αξιοποίηση) Μηχανική διαλογή Διαλογή στην πηγή – ανακύκλωση (χρήσιμα υλικά)

Μείζων πρόβλημα η κοινωνική αποδοχή Το σύνδρομο NIMBY Υπάρχει αξιόπιστη επιστημονική επιχειρηματολογία; Μόνη δυνατότητα κοινωνικής συμβολής είναι η αποδοχή ενός χώρου ταφής;

Η εναγώνια αναζήτηση χώρων ταφής Το πρόβλημα τίθεται λανθασμένα Το ερώτημα: «πού θα ταφούν;» οδηγεί σε αδιέξοδο, κανείς δεν τα θέλει Αναζήτηση κατάλληλης διαχείρισης, όχι χώρων ταφής Πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες της χώρας Πρόκειται για πολύπλοκο ζήτημα που απαιτεί σοβαρή επιστημονική προσέγγιση, οικονομικούς πόρους, κοινωνική ευαισθησία, επιλογή αξιόπιστης τεχνολογίας, διαδικασίες διαλόγου και συμμετοχής στις αποφάσεις

Διαχείριση στερεών παραπροϊόντων Ανάγκη κοινωνικής συμμετοχής Ευθύνη για εξοικονόμηση Προώθηση επαναχρησιμοποίησης Ευθύνη για διαλογή στην πηγή Ευθύνη για ανακύκλωση

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις ΑΣΑ Αισθητική Οσμές Υγεία Ρύπανση εδάφους Ρύπανση υπόγειων-επιφανειακών νερών Ρύπανση αέρα, φαινόμενο θερμοκηπίου Δασικές πυρκαγιές

Επιπτώσεις στην υγεία Ξενοβιοτικές ουσίες (τοξικές, καρκινογόνες, μεταλλαξιογόνες) Κίνδυνος μολύνσεων Ανάπτυξη παρασίτων Ψυχολογικές συνέπειες

Για τις ανεξέλεγκτες χωματερές Παραδοσιακός τρόπος διαχείρισης Λύση ανάγκης Άγνοια κινδύνων Κοινωνική ανοχή, διότι είναι προσωρινή κατάσταση, χωρίς θεσμοθέτηση

Αποτέφρωση ΑΣΑ (καύση) Ανάκτηση ενέργειας Μεγάλη διάδοση σε ανεπτυγμένες χώρες Περιβαλλοντικές επιπτώσεις (τοξικά απόβλητα-διοξίνες, απαιτείται κατάλληλη τεχνολογία και συντήρηση) Υψηλό κόστος Σχεδιασμός-δέσμευση για δεκαετίες Σταθερή ροή ΑΣΑ Σημαντική η θερμογόνος δύναμη

Μηχανική «ανακύκλωση» Ανύπαρκτη έννοια Απόπειρα παραπλάνησης κοινού και πολιτείας από επιτήδειους Βολεύει ως επιχείρηση παράκαμψης ευρωπαϊκών οδηγιών Δυσφημίζει την ευγενή πρόθεση των πολιτών να συμβάλουν σε ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή

Η παραπλανητική έννοια του ΟΕΔΑ (‘Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Απορριμμάτων’) «Λύση» γνωστή από χρόνια Αδιέξοδη, διεθνώς αποτυχημένη Απόπειρα παράκαμψης ευρωπαϊκής νομοθεσίας Μεγάλο κόστος χωρίς αντίκρυσμα Εργοστάσια προβληματικά Προϊόν κακής ποιότητας, άχρηστο (δήθεν υποκατάστατο καυσίμου και εδαφοβελτιωτικό) Ανταγωνιστική πραγματικής ανακύκλωσης Ιταλία: το προϊόν αποθηκευόταν «προσωρινά» σε ΧΥΤΑ, η μέθοδος εγκαταλείφθηκε

Χ.Υ.Τ.Α. (χώρος υγειονομικής ταφής απορριμμάτων) Τεχνολογία περιβαλλοντικά μειονεκτική Έλλειψη κοινωνικής αποδοχής Απουσία ανάκτησης Δύσκολη διαχείριση, αποκλείεται εγγύηση 70 ετών!

Διαδικασίες χωροθέτησης ΧΥΤΑ Οι διαδικασίες πρέπει να είναι αξιόπιστες Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις να ελαχιστοποιούνται Να επιτυγχάνεται κοινωνική αποδοχή με διαβούλευση-συμμετοχή στις αποφάσεις Τα έργα διαχείρισης αποβλήτων να εναρμονίζονται με την ευρωπαϊκή πολιτική

Βασικά ερωτήματα για χωροθέτηση ΧΥΤΑ Η προτεινόμενη θέση είναι κατάλληλη για το εξεταζόμενο έργο ή υπάρχει σοβαρός περιβαλλοντικός κίνδυνος; Έχει γίνει σύγκριση υποψήφιων θέσεων με αντικειμενικά επιστημονικά κριτήρια; Ανταποκρίνονται οι μελέτες στις ιδιομορφίες των διαφόρων χώρων; Μερικές φορές παρατηρείται ότι εκπονούμενες μελέτες για διαφορετικές περιοχές είναι περίπου ταυτόσημες. Τα εφαρμοζόμενα προγράμματα διαχείρισης στερεών αποβλήτων είναι συμβατά με τις κατευθύνσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας; Μήπως μια εναλλακτική, αποτελεσματική και κοινωνικά αποδεκτή διαχείριση των στερεών αποβλήτων;

Χ.Υ.Τ.Α. -2 Βιοχημικά ενεργός επί δεκαετίες Ανάγκη συστηματικής παρακολούθησης Στραγγίσματα, βιαέριο, VOC: δεκάδες τοξικές ενώσεις Πιθανή τοξική ρύπανση υπόγειων νερών Πιθανή τοξική ρύπανση ατμόσφαιρας Μεγάλη συμβολή στο φαινόμενο θερμοκηπίου Κίνδυνοι αστοχίας στεγάνωσης ή αγωγών, ανεπαρκής συντήρηση, ατυχήματα, φυσικές καταστροφές

Χ.Υ.Τ.Α. -3 Χωρίς ανάκτηση υλικών ή ενέργειας Δεν είναι βέλτιστη διαθέσιμη τεχνική Ασύμβατος με αρχή αειφορίας (κληροδοτεί ένα καυτό περιβαλλοντικό πρόβλημα στις 2 τουλάχιστον επόμενες γενιές) Αδύνατη η κοινωνική αποδοχή Κακή τεχνολογία που βρίσκεται σε υποχώρηση στις ευρωπαϊκές χώρες

Χ.Υ.Τ.Α. -4 Ποιός θα θελήσει ποτέ να έχει στην γειτονιά του μια εγκατάσταση που (ακόμη και με τις καλύτερες προδιαγραφές) είναι πολύ βρώμικη, ενώ δεκάδες φορτηγά με σκουπίδια θα πηγαινοέρχονται; Ποιός θα δεχτεί να μετατραπεί μια ειδυλλιακή χαράδρα της περιοχής του σε ΧΥΤΑ; Πώς προστατεύεται η ψυχική και σωματική υγεία;

Σύνθεση των ελληνικών ΑΣΑ (στοιχεία Αττικής, 1997) χαρτί 23.5% πλαστικό 10.8% μέταλλα 3.8% γυαλί 3.4% οργανικά ζυμώσιμα 46.5% υπόλοιπα 12%

Ανακυκλώσιμα απορρίμματα (διαλογή στην πηγή) χαρτί πλαστικό μέταλλα γυαλί αδρανή οργανικά ζυμώσιμα (οικιακή κομποστοποίηση, μονάδα επεξεργασίας, αξιοποίηση)

Χ.Υ.Τ.Υ. (χώρος υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων) Συμπλήρωμα της ανακύκλωσης Οδηγείται σε ταφή μόνον το αδρανές υπόλειμμα Βιοχημικά ανενεργός, αμελητέες περιβαλλοντικές συνέπειες Περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποδεκτός Με βελτιωμένη διαλογή στην πηγή και το υπόλειμμα είναι δυνατόν να ανακυκλωθεί

Νομικές δεσμεύσεις (Οδηγίες Ε.Ε.) Οδηγία 94/62: Σταδιακή αύξηση της υποχρέωσης ανακύκλωσης των ΑΣΑ συσκευασίας Οδηγία 99/31: (άρθρο 6) στους ΧΥΤΑ διατίθενται μόνον απόβλητα που έχουν υποστεί επεξεργασία, (άρθρο 5) από το 2006 η ποσότητα βιοαποδομήσιμων (οργανικά ζυμώσιμα συν χαρτί, περιλαμβάνονται και προϊόντα μηχανικής επεξεργασίας) που οδηγούνται σε υγειονομική ταφή δεν πρέπει να υπερβαίνει το 75% της ποσότητας βιοαποδομήσιμων ΑΣΑ που είχαν παραχθεί το 1995

Επίσημη παραβίαση νομικών δεσμεύσεων Απόφαση 29407/3508: Μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων, ΦΕΚ Β1572/ Απόφαση 50910/2727: Μέτρα και όροι για την Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασμός, ΦΕΚ Β1909/ Παράνομη παράταση των προθεσμιών (2006=>2010) Ο σχεδιασμός ‘διαχείρισης’ ΑΣΑ προτείνει να γεμίσει η χώρα με ΧΥΤΑ και εργοστάσια μηχανικής επεξεργασίας, τα προϊόντα των οποίων αναπόφευκτα θα θάβονται Οι σχεδιαζόμενοι ΧΥΤΑ βαφτίζονται ΧΥΤΥ

Η αντιστροφή της ευρωπαϊκής πολιτικής Καλύτερες διαθέσιμες τεχνολογίες που δεν συνεπάγονται υπερβολικό κόστος (Ε.Ε.) Αποτυχημένες τεχνολογίες που συνεπάγονται υπερβολικό οικονομικό και κοινωνικό κόστος (εδώ) Προγράμματα διαλογής στην πηγή: ο φτωχός συγγενής οικονομίας και νομοθεσίας

Η κατάσταση στην Ελλάδα με επικεφαλής την Αττική Αδυναμία λύσης επί 30 χρόνια Οργάνωση προβληματική Αλλεπάλληλες λανθασμένες επιλογές Οικονομική διαχείριση (;) Έντονη κοινωνική αντίδραση

Η επιλογή ‘κατάλληλων’ θέσεων Το παράδειγμα των τενεκεδουπόλεων Το σύνδρομο των Λιοσίων Τελικά ο ‘Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης ΑΣΑ’ ισοδυναμεί με: Βιομηχανία κατασκευής ΧΥΤΑ σε αδύναμες περιοχές

Υπάρχει μόνον μια αποδεκτή και ρεαλιστική λύση Άμεση οργάνωση συστημάτων διαλογής στην πηγή με δύο ή περισσότερα ρεύματα ΑΣΑ

Στοιχεία λύσης Σταθερή προσπάθεια επίτευξης ποσοστών ευρωπαϊκών οδηγιών 94/62 και 99/31 Παύση αδιέξοδων, χρονοβόρων, πανάκριβων, αντικοινωνικών και παραπλανητικών προγραμμάτων (μηχανική διαλογή, ΟΕΔΑ) Σταδιακή απεξάρτηση από υπάρχοντες ΧΥΤΑ και ανεξέλεγκτες χωματερές Αναζήτηση δυνατοτήτων σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα Σαφώς μικρότερο κόστος και χρόνος υλοποίησης

Ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή Συμβατή με την προστασία του περιβάλλοντος Συμβατή με την εξελισσόμενη ευρωπαϊκή πολιτική για το περιβάλλον Τεχνολογικά και οικονομικά εφαρμόσιμη, παράγει χρήσιμα προϊόντα Ευρέως εφαρμοζόμενη σε πολλές χώρες Προωθείται κατά προτεραιότητα στις ανεπτυγμένες χώρες

Οι πραγματικοί λόγοι έλλειψης κοινωνικής αποδοχής Η επιστημονική τεκμηρίωση της εφαρμοζόμενης πολιτικής είναι διάτρητη Η νομοθεσία παραβιάζεται Λείπουν οι διαδικασίες συμμετοχής στις αποφάσεις Οι τοπικές κοινωνίες αντιδρούν και δεν αποδέχονται διότι ακολουθούν το ένστικτό τους, έχοντας εμπειρίες από το παρελθόν

Μα επιτέλους πού θα διατεθούν τα σκουπίδια; Πουθενά μ’ αυτό τον τρόπο Εμμονή αδιέξοδης τεχνοκρατικής νοοτροπίας 30 χρόνια άγονες προσπάθειες Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις χωρίς ανάληψη ευθύνης από τον καταναλωτή Υπάρχουν άφθονα κονδύλια (εθνικά, ευρωπαϊκά), να γίνει κατάλληλη εκμετάλλευση Η κοινωνική συνείδηση είναι αρκετά υψηλή

Μια συνιστώσα της προόδου Πιο φυσική λειτουργία του τεχνικοοικονομικού συστήματος Μείωση σπατάλης, ανάληψη ευθύνης Κατάργηση της έννοιας «απόβλητο», μετατροπή του σε πρώτη ύλη για παραγωγή