Ερευνητικές εργασίες: οργάνωση, μεθοδολογία, σύνθεση, αξιολόγηση Παλλήνη, 2/10/2012 Δρ. Χρύσα Αλεξοπούλου, Σχολ. Σύμβουλος Ανατ. Αττικής
Οργάνωση Οι διδάσκοντες θα πρέπει αρχικά να: διερευνήσουν τα ενδιαφέροντα των μαθητών τους, ώστε τα θέματα να συνδιαμορφωθούν για να προκαλέσουν ενεργητική συμμετοχή των μαθητών διερευνήσουν τους διαθέσιμους ερευνητικούς πόρους εντός του σχολικού διώρου (υπολογιστές, βιβλιοθήκη, τυχόν επισκέψεις κ.τ.ό.) συντάξουν τεκμηριωμένη εισήγηση προς τον Σύλλογο Διδασκόντων με τίτλο εργασίας, σκοπούς, μεθοδολογία, αναμενόμενα αποτελέσματα, απαιτούμενα παρακολουθούν τα χρονοδιαγράμματα εφόσον η εργασία εγκριθεί από το Σύλλογο.
Οργάνωση Βασικοί παράγοντες επιτυχίας είναι: Η διαχείριση του διδακτικού χρόνου και η συνάρτησή του με τον σχεδιασμό και την εξέλιξη των δραστηριοτήτων κάθε Ε. Ε. Η επιλογή θεμάτων προσαρμοσμένων στην ηλικία, την αντιληπτική ικανότητα και τις δυνατότητες των μαθητών. Η σημασία της οργάνωσης του χώρου για τη δημιουργία καλύτερου κλίματος αλλά και για τη διευκόλυνση των δράσεων. Η σημασία της αξιοποίησης (α) στοιχείων του χώρου ζωής των μαθητών (β) των ενδιαφερόντων και των προβλημάτων τους και (γ) της τοπικής κουλτούρας και των τοπικών δομών, προκειμένου να ενεργοποιηθεί η αβίαστη και δυναμική εμπλοκή τους στη μαθησιακή διαδικασία.
Οργάνωση Καλό θα ήταν, οι διδάσκοντες να ενθαρρύνουν και να δίνουν ιδέες στους μαθητές ώστε: 1) να επιλέγουν θέματα από το περιεχόμενο των διδασκομένων μαθημάτων που σχετίζονται αμεσότερα με την καθημερινή ζωή τους «εδώ και τώρα», για να μπορούν οι μαθητές, τουλάχιστον στην εκκίνηση της έρευνας, να «ακουμπούν» στις προσωπικές εμπειρίες τους (εγγύτητα του θέματος στη ζωή), πριν επιχειρήσουν αναγωγές σε γενικεύσεις που θα ξεπερνούν το «εδώ και τώρα» 2) να επιλέγουν τεχνικές που ανακαλούν αβίαστα τις γνώσεις, τις σκέψεις και τις ιδέες των παιδιών (αυτενέργεια) και (3) να δημιουργούν προϋποθέσεις, ώστε το πεδίο της Ερευνητικής Εργασίας να εποπτικοποιείται συμβολικά από τα παιδιά (εποπτεία), με πυρήνα το θέμα της Ερευνητικής Εργασίας, και τα συμπεράσματα να θεωρητικοποιούνται. Με άλλα λόγια, να αξιοποιούνται τέσσερις σημαντικές παιδαγωγικές αρχές: η εγγύτητα του θέματος με τη ζωή, η αυτενέργεια, η εποπτεία και η γενίκευση και μεταφορά της νέας γνώσης. Χρήσιμο και απαραίτητο είναι να λαμβάνεται υπόψη η σπουδαιότητα του διδακτικού και εποπτικού υλικού των Ερευνητικών Εργασιών, το οποίο δεν θα περιορίζεται σε βιβλιοκεντρικές μόνο επιλογές.
ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ 1. Θέμα, σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα 2. Προγραμματισμός Ομάδας 3. Δράσεις συλλογής δεδομένων 4. Επεξεργασία δεδομένων και συμπεράσματα 5. Τρόποι κοινοποίησης νέας Γνώσης ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ : 1. Δημόσια παρουσίαση 2. Ομαδικός φάκελος Ομάδα έρευνας – δι-ομαδικές σχέσεις – ολομέλεια ομάδων.
Η «ΟΜΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ» μέθοδος εργασίας Αποδοχή και εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου εντός και εκτός τάξης. Αποδέσμευση από τη γνωστή προσέγγιση των άλλων γνωστικών αντικειμένων (εκπλήξεις). Δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης και ενθάρρυνσης. Η Ε.Ε αντιμετωπίζεται ως ευκαιρία κοινού στοχασμού και αναστοχασμού, ώστε να προκύψει ένα συλλογικό «προϊόν». Σύνθεση Ομάδων με βάση τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και ονομασία τους – Ολομέλεια σε σχέση με το Αντικείμενο. Προσπάθεια δημιουργίας ισοδύναμων ομάδων. Φύλλα εργασίας. Λόγος.
Ευρύτερη Στόχευση της Ε.Ε. Από όποιο γνωστικό πεδίο και αν ξεκινά μια Ερευνητική Εργασία χρειάζεται να ανακαλύπτει και να οικοδομεί γέφυρες με διαφορετικά μαθήματα και διαφορετικά πεδία. Η ανάγκη π.χ. οι Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά να εγκαινιάσουν έναν γόνιμο διάλογο με τη Γλώσσα και τις Κοινωνικές Επιστήμες, με τις Τέχνες και την Τεχνολογία, με το Περιβάλλον και τη Βιωσιμότητα. Πρόκειται για έναν διάλογο που θα ανακαλύπτει και θα τοποθετεί κατάλληλα διδακτικούς στόχους των παραπάνω γνωστικών αντικειμένων στο πεδίο της Ερευνητικής Εργασίας, κυρίως όμως θα συνδυάζει δημιουργικά τα διαφορετικά μεθοδολογικά εργαλεία και ερμηνευτικά σχήματα των επιστημών.
Επιπλέον στόχοι Να συμβάλουν οι Ε.Ε.στην κατανόηση και αποδοχή των ετεροτήτων,ιδιαίτερα μέσω της «ομαδοσυνεργατικότητας», μπορεί να υποστηρίξει τα παιδιά έτσι ώστε να επικοινωνούν μέσα από τις πολιτισμικές, φυλετικές, θρησκευτικές και ιστορικές τους διαφορές. Οι ετερότητες στο σχολείο χρειάζεται να αντιμετωπίζονται από τον εκπαιδευτικό ως πρόκληση και να τον ενθαρρύνουν προς την κατεύθυνση διδακτικών προσεγγίσεων, όπως η «βιωματική»,για την οποία τα πολιτισμικά στοιχεία που κάθε παιδί φέρει αποτελούν πλούτο. Οι μαθητές μέσω των Ε. Ε. να δημιουργούν ολοκληρωμένη «εικόνα» του θέματος που πραγματεύονται, ενώ παράλληλα να έχουν την ευκαιρία να εμβαθύνουν στη θεωρητική τους κατάρτιση και να δημιουργούν στο πεδίο των επιστημών, της τεχνολογίας και των τεχνών.
1η και 2η φάση να οριοθετηθεί ένα θέμα, να διατυπωθούν τα ερευνητικά ερωτήματα και να ενταχθούν σε σύνολα που θα αντικατοπτρίζουν τις πτυχές του θέματος (υπο-θέματα) να αναζητηθούν συνειρμοί που θα συνδέουν τα υπο-θέματα και θα σχηματοποιούν το «όλο», να συγκροτηθεί η προβληματική του, να προγραμματιστεί ο «βηματισμός» των ομάδων.
Λειτουργία ομάδων Η κάθε ομάδα κινητοποιείται προσπαθώντας με την καθοδήγησή μας να βρει: λέξεις-κλειδιά που προκύπτουν από το θέμα ερευνητικά ερωτήματα υπο-θέματα γνωστικά αντικείμενα.
Σύνταξη ημερολογίου ομάδας με Λειτουργία ομάδων Σύνταξη ημερολογίου ομάδας με Πτυχές του θέματος/υποθέματα. Σύντομη παρουσίαση της προβληματικής. Τελικές πτυχές του θέματος.
Π.χ. η Ομάδα Α΄εντοπίζει Λειτουργία ομάδων Υπο-θέμα. Προβληματική. Πηγές. Μεθόδους-ερευνητικά εργαλεία (Παρατήρηση, Πείραμα, Διερεύνηση Στάσεων, Ανάλυση Περιεχομένου, Ερμηνεία Νοήματος Ερωτηματολόγια, Συνεντεύξεις). Ανάλογη σχεδίαση λοιπών ομάδων.
Λειτουργία ομάδων Σύνθεση προσωπικών ημερολογίων: Ονοματεπώνυμο, θέμα εργασίας, περιγραφή διαδικασίας, απολογισμός (τι με δυσκόλεψε, τι βρήκα ενδιαφέρον, τι μου άρεσε κλπ.). Αυτοαξιολόγηση ομάδας με βάση τη συγκεκριμένη προσφορά του καθενός και τις πιθανές δυσκολίες που ανέκυψαν.
Δράσεις συλλογής δεδομένων: 3η φάση Δράσεις συλλογής δεδομένων: να αποσαφηνιστεί το πέρασμα από τα ερευνητικά ερωτήματα στις ερευνητικές δραστηριότητες, εστιάζοντας στην αναζήτηση συμβατών μεταξύ τους (i) πηγών (ii) μεθόδων έρευνας και (iii) ερευνητικών εργαλείων-τεχνικών να περιγραφούν συνοπτικά τρόποι παρουσίασης και κριτικής ερμηνείας των δεδομένων-μαρτυριών.
Υλικά 3ης φάσης Πηγές: γραπτά δεδομένα, μαρτυρίες (βιβλία, έγγραφα, αντικείμενα, φωτογραφίες, μαρτυρίες και διερεύνηση τους, π.χ. ποιος μιλάει, σε ποιον, με ποιον στόχο, πώς κλπ.). Συνεντεύξεις. Ερωτηματολόγια.
Επεξεργασία δεδομένων και συμπεράσματα. 4η φάση Επεξεργασία δεδομένων και συμπεράσματα. να προταθούν εναλλακτικοί τρόποι επεξεργασίας των «πρωτογενών» δεδομένων από την μαθητική ομάδα, προκειμένου οι μαθητές να κατανοούν σε βάθος τις πλευρές του θέματος που μελετούν, να αναπτύσσουν τις γνωστικο-γλωσσικές δεξιότητες επεξεργασίας των πρωτογενών δεδομένων αλλά και δεξιότητες κοινοποίησης και πραγμάτευσης της νέας γνώσης που παρήγαγαν.
Τρόποι κοινοποίησης νέας γνώσης: 5η φάση Τρόποι κοινοποίησης νέας γνώσης: να προσδιοριστούν (i) η δομή της Έκθεσης, (ii) οι επιμέρους ενότητές της, (iii) τα περιεχόμενα των ενοτήτων να δημιουργήσουν κάποιο τέχνημα (αφίσα, ιστολόγιο κλπ.) να συζητηθεί το κρίσιμο ζήτημα της αξιολόγησης.
Μεθοδολογία Καταγραφή υλικού με παραπομπές για την προέλευσή του. Μετά την ανεύρεση του υλικού ακολουθεί η επιλογή όσων υπηρετούν το θέμα μας. Να προηγηθεί η καταγραφή σε απλές σημειώσεις. Ακολουθεί η εκτίμηση του υλικού (τι είναι χρήσιμο από το βιβλιογραφικό υλικό, τις μαρτυρίες, τα παραδείγματα, τα στατιστικά). Διάρθρωση της εργασίας (βασικό διάγραμμα). Σύνθεση και όχι συρραφή του υλικού. Συγκεκριμένος τρόπος αναφοράς σε βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες ή ιστοτόπους, από τα οποία ελήφθη το υλικό μέσα στο σώμα της εργασίας. Υποσημειώσεις Αν το υλικό παρουσιάζεται αυτούσιο, τότε μπαίνει σε «….». Πίνακες, σχεδιαγράμματα. Αλφαβητική ταξινόμηση βιβλίων κλπ. στη Βιβλιογραφία.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ (30%) ΦΥΛΛΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: …………………….. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ (30%) ΛΙΑΝ ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ ΚΑΤΩ ΤΟΥ ΜΕΤΡΙΟΥ ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΛΑ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΆΡΙΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΗΓΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΡΗΣΗ ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ, ΚΑΝΟΝΩΝ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΈΚΘΕΣΗΣ (30%) ΦΥΛΛΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: …………………….. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΈΚΘΕΣΗΣ (30%) ΛΙΑΝ ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ ΚΑΤΩ ΤΟΥ ΜΕΤΡΙΟΥ ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΛΑ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΆΡΙΣΤΑ ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ, ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ, ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΓΝΩΣΕΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΕΝΝΟΙΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΓΕΝΙΚΕΥΣΕΩΝ, ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΕ ΝΕΑ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΦΥΛΛΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: …………………….. ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: …………………….. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΛΩΣΣΑΣ, ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ (20%) Λίαν Ανεπαρκής Κάτω του μετρίου Μέτρια Καλά Πολύ καλά Άριστα ΓΛΩΣΣΑ ΔΟΜΗ 1. Εισαγωγή στο θέμα, το σκοπό και στη σπουδαιότητα του θέματος, με σχετική βιβλιογραφική επισκόπηση. 2. Παρουσίαση των υπο-θεμάτων και των κεντρικών ερωτημάτων.
ΦΥΛΛΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 3. Περιγραφή και αιτιολόγηση των πηγών, των μέσων και των διαδικασιών συλλογής των δεδομένων. 4. Εξήγηση και αιτιολόγηση των διαδικασιών επεξεργασίας των δεδομένων. 5. Σαφής διατύπωση και κριτική των συμπερασμάτων. 6. Αναστοχαστική κριτική του όλου εγχειρήματος, των εμπειριών και των ζητημάτων που ανέκυψαν.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (20%) ΦΥΛΛΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: …………………….. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (20%) ΛΙΑΝ ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ ΚΑΤΩ ΤΟΥ ΜΕΤΡΙΟΥ ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΛΑ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΆΡΙΣΤΑ 1. Σαφής ενημέρωση του κοινού για τους στόχους και τις ερευνητικές διαδικασίες, τα δεδομένα και τα συμπεράσματα της έρευνας, τις θέσεις της ομάδας στα ερευνητικά ερωτήματα και την κριτική στάση της στα διαλαμβανόμενα ζητήματα. 2. Η χρήση της γλώσσας και των συμπληρωματικών/ πολυτροπικών μέσων και ΤΠΕ για τη στήριξη του λόγου και στις κατάλληλες στιγμές. 3. Η χρήση χιούμορ, δημιουργικότητας και παραστατικότητας στη σωστή αναλογία και την κατάλληλη στιγμή . 4. Η ετοιμότητα και πληρότητα των απαντήσεων στις ερωτήσεις και τα σχόλια του κοινού.
Αυτοαξιολόγηση Ομάδας ΟΜΑΔΑ: …………………………………… ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: …………………….. ΑΥΤΟ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 1 ΚΑΘΟΛΟΥ 2 3 4 5 ΑΠΟΛΥΤΑ Α. Πόσο αποτελεσματικός είναι/ήταν ο προγραμματισμός των επιμέρους φάσεων που κάνατε; Β. Πόσο συνεπείς είστε/ήσασταν στην τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων; Γ. Σε τι βαθμό επικρατεί/επικρατούσε στην ομάδα σας πνεύμα ανάληψης ρόλων και πρωτοβουλιών; Δ. Πόσο αποτελεσματικοί είστε/ήσασταν στη διαχείριση αντίθετων απόψεων, διαφωνιών και συγκρούσεων; Ε. Πόσο εύκολα καταλήγετε/καταλήγατε στη λήψη των αποφάσεων; Στ. Πόσο θετικό είναι/ήταν το κλίμα και το πνεύμα αποδοχής, συνεργασίας και στήριξης των μελών; Ζ. Πόσο εύκολος είναι/ήταν στην ομάδα σας ο συντονισμός και ο συλλογικός τρόπος εργασίας; Η. Πόσο αποτελεσματική είναι/ήταν η ομάδα σας στην αξιοποίηση του χρόνου;
Αυτοαξιολόγηση ατόμου ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: …………………………………… ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: …………………….. ΑΥΤΟ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 1 ΚΑΘΟΛΟΥ 2 3 4 5 ΑΠΟΛΥΤΑ Α. Συμμετέχω ενεργά με πληροφορίες, ιδέες, ερωτήματα και επιχειρήματα στις συζητήσεις και τις λοιπές εργασίες της ομάδας; Β. Αναγνωρίζω, επαινώ και ενθαρρύνω τις προσπάθειες των άλλων μελών; Γ. Προσφέρω βοήθεια σε μέλη της ομάδας μου, όταν την έχουν ανάγκη; Δ. Ζητώ βοήθεια και ιδέες από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, όταν είμαι σε δύσκολη θέση; Ε. Είμαι συνεπής στα χρονοδιαγράμματα και παραδίδω τις εργασίες μου έγκαιρα; Στ. Είμαι υπεύθυνος και εκπληρώνω τις υποχρεώσεις μου με επάρκεια; Ζ. Συμβάλλω θετικά στην άμβλυνση εντάσεων, συγκρούσεων και στην αναζήτηση συνθετικών λύσεων; Η. Αποδέχομαι και συζητώ την κριτική και τις διαφορετικές απόψεις και αναζητώ τρόπους σύνθεσης, αποφεύγοντας τις στείρες αντιπαραθέσεις;
Γενική Αξιολόγηση Λαμβάνει υπόψη: β. το αποτέλεσμα της όλης Ερευνητικής Εργασίας, β. τη συμμετοχή τους σε όλες τις διαδικασίες ολοκλήρωσης της έρευνας, συγγραφής της Ερευνητικής Έκθεσης και σύνθεσης του τεχνήματος και γ. τη συγκρότηση και την πληρότητα της δημόσιας παρουσίασης και υποστήριξης της εργασίας τους. Οι διαδικασίες παρουσίασης και υποστήριξης αποβλέπουν στην εξοικείωση των μαθητών με την έκθεση των μαθητών στο δημόσιο χώρο και τη διαχείριση του δημόσιου λόγου, αλλά και στη διασφάλιση της ποιότητας και, κυρίως, της γνησιότητας των εργασιών.