Διδακτικές προσεγγίσεις γλωσσικής διδασκαλίας 1. Παραδοσιακή προσέγγιση Θεωρία της μάθησης: δεν ακολουθεί κάποια θεωρία, η προσέγγιση είναι εμπειρική, προεπιστημονική, χρηστική Θεωρία της γλώσσας: δεν ακολουθεί κάποια θεωρία, Το γραμματικό μοντέλο είναι «λέξη & παράδειγμα». Βασική μονάδα ανάλυσης είναι η λέξη. Η λέξη μελετάται στη γραμματική σε επίπεδο φωνητικής, μορφολογίας και ετυμολογίας. Η πρόταση μελετάται στο συντακτικό. Μεθοδολογική προσέγγιση:Έμφαση στη μορφολογία (τυπολογικό), στην παραδειγματική διάσταση και στην επίσημη γλώσσα (κανονιστικός/ρυθμιστικός χαρακτήρας)

1. Παραδοσιακή προσέγγιση Η αντίληψη αυτή δίνει προτεραιότητα στην επίσημη γλωσσική νόρμα ( χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη λειτουργική διαφοροποίηση της γλώσσας), στην καλλιέργεια του γραπτού λόγου, στην εκμάθηση των μορφοσυντακτικών δομών και της μεταγλώσσας με διάθεση ρυθμιστική. Βασική μονάδα λόγου θεωρεί τη λέξη. Η διδακτική που υποστηρίζει είναι επίσης παραδοσιακή, δασκαλοκεντρική με το μαθητή σε ρόλο παθητικό να απομνημονεύει κανόνες γραμματικής και ορολογία.

2. Συμπεριφορισμός Θεωρία της μάθησης: κλασική εξαρτημένη μάθηση, όπου μέσω της κλασικής συνεξάρτησης ή υποκατάστασης οι αυτόματες αντιδράσεις και οι συναισθηματικές καταστάσεις του ατόμου, μπορούν να αποκτηθούν. Κύριος εκφραστής αυτής της προσέγγισης είναι ο Pavlov Ivan Petrovich (1849-1936). συντελεστική μάθηση, όπου η συμπεριφορά συνδυάζεται με τις συνέπειές της. Για παράδειγμα η συμπεριφορά που συνοδεύεται από αμοιβή, δηλαδή ενισχύεται, τείνει να επαναληφθεί και να υιοθετηθεί (θετική ενίσχυση), ενώ αντίθετα η συμπεριφορά που συνδυάζεται με δυσάρεστες συνέπειες δηλαδή με τιμωρία, τείνει να περιοριστεί ή να απαλειφθεί. Κύριος εκφραστής αυτής της προσέγγισης είναι ο Burrhus Frederic Skinner (1904-1990).

2. Συμπεριφορισμός Ο Skinner υποστήριξε ότι η διαδικασία της μάθησης θα πρέπει να χωρίζεται σε μεγάλο αριθμό μικρών βημάτων και η ενίσχυση θα πρέπει να εξαρτάται από την επίτευξη κάθε βήματος. Εισάγει την έννοια της προγραμματισμένης διδασκαλίας (programmed instruction). Επιπρόσθετα επισήμανε ότι κάνοντας μικρά βήματα στη μάθηση η συχνότητα των ενισχύσεων μπορεί να αυξηθεί και η συχνότητα λαθών να μειωθεί.

Οι Αρχές Μάθησης του Συμπεριφορισμού (Skinner) απαιτούν: την ενεργό συμμετοχή του μαθητή, τη δόμηση της διδακτέας ύλης σε σύντομες διδακτικές ενότητες, τη σταδιακή πρόοδο της διδασκόμενης ύλης σύμφωνα με τους ρυθμούς του μαθητή (προσαρμογή), την ενίσχυση των προσπαθειών του μαθητή, την άμεση επαλήθευση της απάντησής του, την επιβράβευση της σωστής απάντησης

2. Συμπεριφορισμός και Δομισμός Θεωρία της γλώσσας: Επιστημονική προσέγγιση Γραμματική της πρότασης:Τα γραμματικά φαινόμενα νοούνται ως δομικά και λειτουργικά στοιχεία της πρότασης. Περιγραφική γραμματική. Προτεραιότητα προφορικού λόγου. Γλωσσικός σχετικισμός (γλωσσική ποικιλία)

2. Συμπεριφορισμός και Δομισμός Η Δομιστική προσέγγιση υιοθετεί αντιλήψεις της γλωσσολογικής σχολής του δομισμού (η γλώσσα – σύστημα, προτεραιότητα στον προφορικό λόγο) και της ψυχολογικής σχολής του Συμπεριφορισμού (η κατάκτηση της γλώσσας επιτυγχάνεται μέσω της μίμησης). Η γλώσσα διδάσκεται ως ενιαίο σύνολο και όχι διαιρεμένη σε τομείς (παραδοσιακή αντίληψη), ενώ βασική μονάδα λόγου θεωρείται η πρόταση. Δίνεται, ωστόσο, έμφαση στην καλλιέργεια της επίσημης μορφής γλώσσας, χωρίς να αναγνωρίζεται η ποικιλία που απορρέει από τις διαφορετικές επικοινωνιακές περιστάσεις. Κυριαρχούν οι μηχανιστικές ασκήσεις και τα οπτικοακουστικά μέσα αξιοποιούνται βάσει αυτής της λογικής.

2. Συμπεριφορισμός και Δομισμός Ειδικότερα: οι ασκήσεις της δομικής γραμματικής κινούνται στον παραδειγματικό και συνταγματικό άξονα. Δίνεται έμφαση στην εξάσκηση σε επίπεδο πρότασης Μέθοδοι για τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών: Ακουστικο-προφορική (audiolingual) Οπτικοακουστική(audiovisual) Χρήση γλωσσικών εργαστηρίων. Επίδραση στη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας. Θεωρία τριών σταδίων για τη δεξιότητα παραγωγής γραπτού λόγου: 1. Προετοιμασία (planning) 2. Γράψιμο (writing) 3. Επανεξέταση (revision)

Σε αυτές τις θεωρίες βασίστηκαν τα πρώτα προγράμματα σε υπολογιστή. Η θέση των Τ.Π.Ε. στη γλωσσική διδασκαλία σύμφωνα με τη δομιστική προσέγγιση Σε αυτές τις θεωρίες βασίστηκαν τα πρώτα προγράμματα σε υπολογιστή. Επίδραση στην αξιοποίηση του υπολογιστή στη διδασκαλία της ξένης ή της μητρικής γλώσσας έως και σήμερα. Ο Η/Υ θεωρείται η υπομονετική μηχανή για τη διδασκαλία και εξάσκηση των μαθητών (Tutorials, Drill and Practice)

CAI (Computer Assisted Instruction) CALL (Computer Assisted Language Η θέση των Τ.Π.Ε. στη γλωσσική διδασκαλία σύμφωνα με τη δομιστική προσέγγιση Πεδία εφαρμογών: CAI (Computer Assisted Instruction) CALL (Computer Assisted Language Learning) Πλεονεκτήματα: διευκόλυνση διδάσκοντα, δυνατότητα αυτοδιδασκαλίας, παραστατικότητα κ.ά.

3. Επικοινωνιακή Προσέγγιση Θεωρία της γλώσσας:Αμφισβήτηση του δομισμού (δεκαετίες 1970 και 1980) Chomsky: καθολική γραμματική, «γλωσσική ικανότητα»=γνώση και κατάκτηση γλωσσικού συστήματος Halliday: έμφαση στο κείμενο, συγκείμενο (context) και στις ιδιαιτερότητες του σχολικού λόγου, διδασκαλία με βάση τα κειμενικά είδη (Αυστραλία) Hymes: «επικοινωνιακή ικανότητα», κατοχή γλωσσικού συστήματος-περιστάσεις επικοινωνίας Vygotsky:ΖΕΑ (ζώνη επικείμενης ανάπτυξη,zone of proximal development). Ο μαθητής προχωρεί σταδιακά από μια «ζώνη» γνώσεων στην επόμενη. Εξατομικευμένη στήριξη και φθίνουσα καθοδήγηση Bruner: (υποβοηθούμενη ανακάλυψη γνώσης-σκαλωσιά (scaffolding)

Μεθοδολογικές προσεγγίσεις Νέα δεδομένα στη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος με την επικοινωνιακή προσέγγιση Αναπτύσσονται δύο γλωσσοδιδακτικά κινήματα 1. Ολιστική αντίληψη για τη γλώσσα (Whole language): Η γλώσσα θεωρείται ενιαίο σύνολο Η γλωσσική ανάπτυξη εξυπηρετεί επικοινωνιακές ανάγκες Έμφαση στην παραγωγή και κατανόηση αυθεντικών κειμένων

1. Ολιστική αντίληψη για τη γλώσσα (Whole language): Το κίνημα πήρε την ονομασία του από τη γλώσσα, την οποία εκλαμβάνει ως αρραγές σύνολο και έτσι διδάσκεται, σε αντίθεση με τις πρακτικές διδασκαλίας, στα πλαίσια των οποίων η γλώσσα κατακερματίζεται. Υιοθετεί τις κονστρουκτιβιστικές απόψεις του Piaget, τη μάθηση μέσω συμμετοχής (learning by doing) του Dewey και την κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky Halliday:η γλώσσα αξιοποιείται για την εξυπηρέτηση κοινωνικολειτουργικών αναγκών και η γλωσσική ανάπτυξη σχετίζεται με την ανάγκη του παιδιού για επικοινωνία

2. Το γράψιμο ως διαδικασία (Process writing) Προτεραιότητα η διαδικασία παραγωγής του γραπτού λόγου και όχι το τελικό γραπτό προϊόν Αλληλοεγκιβωτισμός των σταδίων γραφής και όχι γραμμική ακολουθία Η επιστημονική κοινότητα στρέφει το ενδιαφέρον της στο μαθητή ως γράφοντα και εξετάζει τις ιδιαιτερότητες και δυσκολίες που αντιμετωπίζει Οι μαθητές, επειδή δεν έχουν αναπτύξει μεταγνωστικές δεξιότητες, έχουν ανάγκη από βοήθεια, η οποία είναι περισσότερο αποτελεσματική κατά τη διάρκεια παραγωγής λόγου Πρέπει να δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές με κατάλληλες οδηγίες να βελτιώνουν το κείμενό τους Το γράψιμο είναι δυναμική διαδικασία

Συγχώνευση των δύο ρευμάτων Επικοινωνιακή ικανότητα: H επικοινωνιακή ικανότητα απαιτεί να ληφθούν υπόψη εξωγλωσσικοί παράγοντες όπως η περίσταση επικοινωνίας, το θέμα και η σχέση μεταξύ πομπού και δέκτη. Μια γραμματική που διδάσκει την επικοινωνιακή ικανότητα αναλύει τα επίπεδα ύφους (registers), δηλαδή τους γλωσσικούς κώδικες που είναι κατάλληλοι για κάθε περίσταση επικοινωνίας. Στην Ελλάδα λήφθηκε υπόψη μόνο η καλλιέργεια της γλωσσικής ποικιλότητας στο πλαίσιο της επικοινωνιακής διάστασης της γλώσσας και δεν δόθηκε καμιά έμφαση στο γράψιμο ως δυναμική διαδικασία

Η θέση των Τ.Π.Ε. στη γλωσσική διδασκαλία σύμφωνα με την επικοινωνιακή προσέγγιση Ο υπολογιστής θεωρείται πλέον ως μέσο εργασίας Αποτελεί ένα περιβάλλον που διευκολύνει την αναζήτηση και τον πειραματισμό κατά το γράψιμο, τη συνεργατική μάθηση, τη δημιουργία πραγματικών περιστάσεων επικοινωνίας εντός και εκτός σχολείου, στο πλαίσιο της προώθησης της κοινωνικής διάστασης της μάθησης και της γλώσσας.

Η θέση των Τ.Π.Ε. στη γλωσσική διδασκαλία σύμφωνα με την επικοινωνιακή προσέγγιση Χρησιμοποιούνται τα προγράμματα επεξεργασίας κειμένου, τo υπερκείμενο κ.ά Το λογισμικό διακρίνεται σε: 1. Λογισμικό που παρέχει στήριξη στον μαθητή κατά την παραγωγή λόγου 2. Λογισμικό που δεν είναι σχεδιασμένο για εκπαιδευτικούς σκοπούς (Προγράμματα Επεξεργασίας Κειμένου και χρήσης των υπηρεσιών του Διαδικτύου) 3. Λογισμικό που αξιοποιεί τα πολυμέσα και το υπερκείμενο 4. Λογισμικό που αξιοποιεί τα Σώματα Κειμένων και τα ηλεκτρονικά λεξικά

4. Πρόσφατες Εξελίξεις στη Γλωσσική Διδασκαλία Οι δύο προσεγγίσεις Whole language και Process writing θεωρήθηκε ότι υποβάθμισαν την ενασχόληση με την ίδια τη γλώσσα Από το 1980 και μετά θεωρείται ότι η κατάκτηση της γλώσσας μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματικότερα με την καλύτερη γνώση της γλώσσας ως συστήματος και μέσου επικοινωνίας Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 επισημαίνονται τρεις αναζητήσεις στο χώρο της γλωσσικής διδασκαλίας: εστίαση στη διδασκαλία των κειμενικών ειδών, κριτική οπτική και κίνημα πολυγραμματισμών

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Στροφή στη διδασκαλία κειμενικών ειδών Σχολικός λόγος, κειμενική ποικιλότητα, καταγραφή κειμενικών ειδών, διδασκαλία γλώσσας κάθε διδακτικού αντικειμένου κ.ά. Κριτική Γλωσσολογία: Κρίνεται απαραίτητη η διδασκαλία της γραμματικής, για να αποκτήσουν οι μαθητές κριτική ικανότητα Κίνημα Πολυγραμματισμών:

Γραμματισμός Ο γραμματισμός αποτελεί ένα σχετικά νέο όρο στο ελληνικό λεξιλόγιο και, ενώ περιλαμβάνει την έννοια του αλφαβητισμού, είναι ευρύτερος από αυτόν. Πρόκειται για μετάφραση του αγγλικού όρου literacy, που έχει επίσης αποδοθεί στην ελληνική γλώσσα ως εγγραμματοσύνη και ο οποίος δεν αναφέρεται απλά στην ικανότητα για ανάγνωση και γραφή. Η έννοια "γραμματισμός" αφορά τη δυνατότητα του ατόμου να λειτουργεί αποτελεσματικά σε διάφορα περιβάλλοντα και καταστάσεις επικοινωνίας, χρησιμοποιώντας κείμενα γραπτού και προφορικού λόγου, καθώς επίσης και μη γλωσσικά κείμενα (λ.χ. εικόνες, σχεδιαγράμματα, χάρτες κλπ.).

Γραμματισμός Ο σχολικός γραμματισμός έχει παραδοσιακά συνδεθεί με τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής, καθώς και με την ανάπτυξη γνωσιακών δεξιοτήτων, όπως είναι η καλλιέργεια της λογικής σκέψης, η κατανόηση γραμματικών κανόνων, η ικανότητα διαχείρισης αφηρημένων εννοιών και υποθετικών ερωτήσεων, η ανάπτυξη επικοινωνιακών και άλλων διανοητικών δεξιοτήτων.

Γραμματισμός Πρέπει βεβαίως να τονιστεί ότι η ίδια η μορφή του σχολικού γραμματισμού μεταβάλλεται, καθώς οι κοινωνικές ανάγκες αλλάζουν με γρήγορο ρυθμό. Για παράδειγμα, η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στη ζωή μας απαιτεί πλέον την ανάπτυξη δεξιοτήτων γραμματισμού στις νέες τεχνολογίες. Όπως επισημαίνουν οι Aronowitz & DiFazio (1994), η εισαγωγή των νέων αυτών μορφών γραμματισμού έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην ίδια την κατανόηση του σχολικού γραμματισμού, όπως αυτή είχε προσεγγιστεί μέχρι πρόσφατα, καθώς και στις παραδοσιακές απόψεις για τις μορφές του. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, η διαρκώς αυξανόμενη χρήση προηγμένης τεχνολογίας απαιτεί εξειδικευμένες δεξιότητες γραμματισμού.

Γραμματισμός Τα είδη κοινωνικού γραμματισμού που απαιτούνται από τα μέλη των σύγχρονων κοινωνιών, για να είναι παραγωγικά στην ιδιωτική, την κοινωνική και την επαγγελματική τους ζωή αυξάνονται με πολύ γοργούς ρυθμούς, καθώς συνεχώς αυξάνονται οι ανάγκες για κατανόηση και παραγωγή διαφορετικών ειδών κειμένων. Η παραγωγή και κατανόηση διαφορετικών ειδών λόγου και κειμένων προϋποθέτει εξοικείωση με το συγκεκριμένο είδος κειμένων, με τους τρόπους γραφής τους και, γενικότερα, γνώση των τρόπων παραγωγής, διακίνησης αλλά και προσέγγισης αυτών των κειμένων. Συνεπάγεται ότι διαφορετικού είδους κείμενα απαιτούν για την κατανόησή τους τόσο διαφορετικές τεχνικές "ανάγνωσης" όσο και κατανόηση του συγκειμενικού τους πλαισίου· απαιτούν δηλαδή διαφορετικού είδους γραμματισμό, όπως άλλωστε και η παραγωγή διαφορετικού είδους μονοτροπικών ή πολυτροπικών κειμένων.

Γραμματισμός Η έννοια των πολυγραμματισμών υποδηλώνει την ποικιλία των μορφών κειμένου που έχουν σχέση με τις τεχνολογίες της πληροφορίας και των πολυμέσων, αλλά και την ποικιλία μορφών κειμένου που παράγονται μέσα σε μια πολύγλωσση και πολυπολιτισμική κοινωνία. Δηλώνει τη γλωσσική πολυμορφία τόσο σε γεωγραφικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. H κοινωνική ενδυνάμωση μαθητών είναι επίσης ανάμεσα στις βασικές επιδιώξεις μιας νέας προσέγγισης για τη γλωσσική αγωγή που έχει ως κεντρικό άξονα την έννοια των πολυγραμματισμών, μια έννοια που στην αγγλική γλώσσα αναφέρεται ως multiliteracies.

Πολυτροπικότητα-Μονοτροπικότητα Το νέο πολιτισμικό τοπίο που προέκυψε την τελευταία δεκαετία στις δυτικού τύπου κοινωνίες είναι αυτό που ανάγκασε τους επιστήμονες να εισαγάγουν στο λεξιλόγιό τους δύο νέους όρους και να μιλήσουν για πολυτροπικότητα και μονοτροπικότητα. Με τον πρώτο όρο νοείται η μορφή παρουσίασης ενός πολιτισμικού προϊόντος, στο οποίο περιέχονται και συνδυάζονται περισσότεροι από έναν σημειωτικοί τρόποι (modes), ενώ με το δεύτερο νοείται η μορφή παρουσίασης ενός πολιτισμικού προϊόντος, στο οποίο περιέχεται μόνο ένας σημειωτικός τρόπος. Οι σημειωτικοί τρόποι που μπορούν να συνδυάζονται σε ένα κείμενο είναι ο γραπτός λόγος, ο προφορικός λόγος, η εικόνα, η φωτογραφία, το σχέδιο, το σχεδιάγραμμα, το χρώμα, η γραμματοσειρά, η κινούμενη εικόνα, η μουσική, ο ήχος, ο ρυθμός, οι χειρονομίες.

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ Τ.Π.Ε. ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Μεταβάλλονται και ανανεώνονται τα κειμενικά και επικοινωνιακά δεδομένα. Αναδεικνύονται νέες μορφές κειμενικότητας (π.χ. υπερκείμενο, ποικίλες μορφές ιστοσελίδων, κ.ά) Συστηματική χρήση Σωμάτων Κειμένων Διδακτική αξιοποίηση των υπηρεσιών του διαδικτύου στη γλωσσική διδασκαλία Οι δυνατότητες των νέων μέσων μπορούν να αξιοποιηθούν για την υιοθέτηση της ανακαλυπτικής και διερευνητικής μάθησης στη διδασκαλία της γλώσσας.

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ Τ.Π.Ε. ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Επιπλέον, οι Τ.Π.Ε. μπορούν να δημιουργήσουν τις συνθήκες για την υλοποίηση των σύγχρονων γλωσσοδιδακτικών αντιλήψεων που υποστηρίζουν την κατάκτηση της γλώσσας σε συνεργατικά περιβάλλοντα, υπογραμμίζοντας τον κοινωνικό χαρακτήρα της. Η κατάλληλη αξιοποίηση των προγραμμάτων παραγωγής ψηφιακού κειμένου μπορεί να συμβάλλει στη συνεργατική παραγωγή γραπτού λόγου. Επιπλέον, λόγω του περιορισμένου αριθμού υπολογιστών που υπάρχουν συνήθως στα σχολικά εργαστήρια, οι μαθητές εργάζονται ανά δύο ή τρεις σε κάθε σταθμό εργασίας, γεγονός που επίσης δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για συνεργασία. Η παραγωγή συλλογικών κειμένων, άλλωστε, μπορεί να πραγματοποιηθεί και μεταξύ ατόμων ή ομάδων που δε βρίσκονται στον ίδιο φυσικό χώρο, με την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του Διαδικτύου για επικοινωνία μεταξύ μαθητών, και συστηματική ανταλλαγή υλικού.

Από τον τόμο «ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΝΕΑ ΛΟΓΟΜΑΘΕΙΑ- ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ» του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, 2008 και «Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στη χρήση και αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.) στην εκπαιδευτική διδακτική διαδικασία. Ειδικό Μέρος του Προγράμματος Σπουδών των Φιλολόγων» του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, 2008