ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Γ’ ΤΑΞΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Γ’ ΤΑΞΗ Υπεύθυνος Ε.Δ.Ε.: Αλέξανδρος Ταπάκης Σύμβουλος Ελληνικών: Μύριαμ Σεργίου - Τσολάκη

Εισαγωγή Η διδασκαλία του μαθήματος της γλώσσας στο δημοτικό αποσκοπεί και στην ανάπτυξη της ορθογραφικής ικανότητας των μαθητών. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ορθογραφία προκύπτει από τη στενή σχέση της με τις άλλες περιοχές του γλωσσικού μαθήματος και ειδικά του γραπτού λόγου.

Ορθογραφημένη γραφή κλίν – η και κλίν – ει Π.χ. βάζ – ο και βάζ – ω Οι σύγχρονοι γλωσσολόγοι θεωρούν δεδομένο ότι μόνο η ορθογραφημένη γραφή της λέξης αποδίδει τη φωνολογική και εννοιολογική της ταυτότητα γιατί σε κάθε λέξη περιέχονται η ακουστική, η οπτική και η σημαντική αξία. Π.χ. βάζ – ο και βάζ – ω κλίν – η και κλίν – ει

Ορθογραφημένη γραφή Επομένως η ορθή γραφή των λέξεων πρέπει να είναι αποτέλεσμα μαθησιακών διαδικασιών, κατά τις οποίες ο μαθητής θα κατανοήσει όλες τις αξίες της όπως δηλώνονται με διαφορετικά αλλά συγκεκριμένα μορφολογικά στοιχεία (οικογένειες λέξεων, πρόσωπα ρήματος, γένη και πτώσεις ουσιαστικών). Γι’ αυτό και θα πρέπει η διδασκαλία της ορθογραφημένης γραφής να εστιάζει την προσοχή της στο επίπεδο της μορφολογίας. Επίκεντρο στη διδασκαλία μας θα πρέπει να είναι τόσο τα θεματικά όσο και τα καταληκτικά μορφήματα της κάθε λέξης. Απαραίτητα εργαλεία μας η γραμματική για τα καταληκτικά μορφήματα και οι οικογένειες λέξεων για τα θεματικά…

Ορθογραφημένη γραφή Στα βιβλία του γλωσσικού μαθήματος η διδασκαλία της ορθογραφίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος στην όλη γλωσσική διδασκαλία και δε διαχωρίζεται ως ξεχωριστό ή αποσπασματικό κομμάτι του μαθήματος. Παράλληλα η γραμματική επίγνωση που αποκτούν οι μαθητές της ηλικίας αυτής καθορίζει και την ορθογραφική τους επίδοση.

Τι περιλαμβάνεται στα βιβλία Σε κάθε μάθημα υπάρχουν ορθογραφικές ασκήσεις ενώ παράλληλα γίνεται σύνδεση του λεξιλογίου με την ορθογραφία ή με τη γραμματική έτσι ώστε πολλές λεξιλογικές ή γραμματικές ασκήσεις να είναι παράλληλα και ορθογραφικές. Εντάσσονται δραστηριότητες όπως: Παρατηρώ και Μαθαίνω Παίζω με τις λέξεις Γράφω σωστά

Παρατηρώ και Μαθαίνω Ο Εύρης παρατηρεί και ανακαλύπτει… Με τις δραστηριότητες αυτές τα παιδιά εντοπίζουν στα κυρίως ή στα παράλληλα κείμενα τα γραμματικά φαινόμενα. Επίσης, οι δραστηριότητες αυτές εξηγούν στα παιδιά τις απαραίτητες γραμματικές γνώσεις οι οποίες εντάσσονται σε μια ποικιλία ασκήσεων στο Τετράδιο Εργασιών.

Παίζω με τις λέξεις Ο Άριστος μας θυμίζει το λεξιλόγιο… Με τις δραστηριότητες αυτές τα παιδιά ασκούνται ώστε: να διακρίνουν την έννοια της λέξης με βάση την καταγωγή, τη συγγένεια, την αντίθεση και τη μεταφορική της χρήση να δίνουν εμπειρικούς ορισμούς λέξεων να ανακαλύπτουν τις έννοιες λέξεων και εκφράσεων με τη χρήση λεξικών να αξιοποιούν επικοινωνιακά λέξεις από το θεματικό λεξιλόγιο

Παίζω με τις λέξεις Στα πλαίσια αυτών των δραστηριοτήτων ο δάσκαλος θα μπορούσε να παροτρύνει ενδεικτικά τα παιδιά: - Να χρησιμοποιούν συστηματικά το λεξικό τους (ατομικό ή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Ελλάδας). - Να δημιουργούν τους δικούς τους καταλόγους λέξεων (π.χ. σύνθετες λέξεις, οικογένειες λέξεων, λέξεις που μας εντυπωσίασαν). Να συνθέτουν σύντομα κείμενα επιλέγοντας λέξεις από το θεματικό λεξιλόγιο κ.ά.. Να ασχολούνται με δημιουργικές δραστηριότητες εξοικείωσης με τη χρήση του λεξικού (φύλλα εργασίας χρήσης του λεξικού, γωνιά του λεξικού).

Γράφω σωστά Ο Άριστος μας θυμίζει την ορθή γραφή… Στις δραστηριότητες αυτές παρουσιάζονται οι ασκήσεις αντιγραφής και ορθογραφίας, που συνδέονται άμεσα με τα κείμενα του Βιβλίου Μαθητή και μπορούν να πάρουν τη μορφή ασκήσεων συμπλήρωσης κενών, αντιστοίχισης και γλωσσικών παιχνιδιών (σταυρόλεξα, ακροστιχίδες). Τα παιδιά ασκούνται στο: να ορθογραφούν το θεματικό και καταληκτικό μέρος των λέξεων να εφαρμόζουν τους βασικούς κανόνες συλλαβισμού να εντοπίζουν και να χρησιμοποιούν τα σημεία στίξης να αντιγράφουν σωστά και επιμελημένα

Δημιουργική ορθογραφημένη γραφή Ο εκπαιδευτικός μπορεί επίσης να εντάξει στη διδασκαλία του δημιουργικές ορθογραφικές και λεξιλογικές δραστηριότητες ώστε να υποβοηθήσει την κατάκτηση της ορθογραφικής ικανότητας από τα παιδιά. Η ευχάριστη αυτή εξερεύνηση στον κόσμο των λέξεων λειτουργεί συμπληρωματικά, δημιουργώντας ένα «αντίβαρο» στην εκμάθηση των απαραίτητων κανόνων που διέπουν τη δομή της γλώσσας και της έκφρασης.

Δημιουργική ορθογραφημένη γραφή Ο εκπαιδευτικός μπορεί επιπλέον να εντάξει στη διδασκαλία του δημιουργικές ορθογραφικές και λεξιλογικές δραστηριότητες που αφορούν:

Εξερεύνηση στον κόσμο των λέξεων… μέσα από δημιουργικές ορθογραφικές και λεξιλογικές δραστηριότητες…

ΔΡΟΜΟΣ, ΜΙΣΟ, ΙΣΙΟΣ, ΡΟΔΙ, ΔΗΜΟΣ κ.ά. 1. ΑΝΑΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ Με τη βοήθεια μιας λέξης συνήθως αρκετά μεγάλης, την οποία αναλύουμε στα γράμματά της σχηματίζουμε όσες περισσότερες νέες λέξεις μπορούμε. Παράδειγμα: ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΟΣ Από τα γράμματα της λέξης μπορούν να γίνουν οι νέες λέξεις: ΔΡΟΜΟΣ, ΜΙΣΟ, ΙΣΙΟΣ, ΡΟΔΙ, ΔΗΜΟΣ κ.ά. Στη συνέχεια με αυτές τις λέξεις τα παιδιά μπορούν να φτιάξουν ένα μικρό κείμενο ή μια αστεία ιστορία…

2. ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ πεινάει ποντίκι καρπούζι πικρό μικρό κλέβει Σ’ αυτή την άσκηση το παιδί καταγράφει ή παίρνει από τον εκπαιδευτικό σκόρπιες λέξεις σε ένα φύλλο εργασίας. Οι λέξεις μπορεί να είναι και το θεματικό λεξιλόγιο της ενότητας. Χωρίζει τις λέξεις σε ουσιαστικά, ρήματα, επίθετα κ.ά.. Στη συνέχεια συνθέτει με αυτές συντακτικά σωστές προτάσεις ή μικρό κείμενο. Παράδειγμα: πεινάει ποντίκι καρπούζι πικρό μικρό κλέβει στρογγυλό

Το ποντίκι κλέβει ένα μικρό καρπούζι. 2. ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ Στη συνέχεια το παιδί χωρίζει τις λέξεις σε ομάδες. Τέλος το παιδί συνθέτει προτάσεις με το λεξιλόγιο. Το ποντίκι κλέβει ένα μικρό καρπούζι. Ρήματα Ουσιαστικά Επίθετα πεινάει ποντίκι στρογγυλό κλέβει καρπούζι μικρό

2. ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ Προέκταση της δραστηριότητας είναι το παιχνίδι «Λέξη 7». Το παιδί καλείται να συμπληρώσει έναν κατάλογο με έξι λέξεις της ίδιας ομάδας με μια έβδομη, όγδοη κτλ με τη χρήση του λεξικού του. Στη συνέχεια το παιδί γράφει ένα κείμενο με βάση το νέο αυτό λεκτικό υλικό, χρησιμοποιώντας το όπως θέλει και προσθέτοντας όσες λέξεις θέλει. αχνιστό ποντίκι μικρό καρπούζι κόκκινο κουνέλι τυρί στρογγυλό φούρνος σκληρό γιατρός ;

3. ΚΑΛΛΙΓΡΑΜΜΑ Πρόκειται για ένα απεικονιστικό είδος σύνθεσης όπου οι λέξεις παίρνουν μορφή και δίνουν μια εικόνα. Μπορεί η δημιουργία του καλλιγράμματος να είναι καθοδηγημένη ή ελεύθερη. Παράδειγμα: Στη συνέχεια τα παιδιά δίνουν τίτλο στην εικόνα που έφτιαξαν και γράφουν μια ιστορία….

4. ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΕΣ Με τη βοήθεια των γραμμάτων μιας λέξης τα παιδιά φτιάχνουν μια ακροστιχίδα. Στην ακροστιχίδα μπορούμε να δώσουμε κι ένα στόχο ή να την αφήσουμε εντελώς ελεύθερη. Παράδειγμα: Στην ακροστιχίδα αυτή η Μαρία περιγράφει τον εαυτό της… αλλιά έχω κατσαρά και μάτια σκούρα καφετιά. πό τα ρούχα μου φαίνεται πόσο μου αρέσει η καθαριότητα. ΜΑΡΙΑ εβίθια, φακές και φασόλια δεν μου αρέσουν. ανουάριο γεννήθηκα και Αύγουστο έχω τη γιορτή μου. ντώνη λένε τον αδερφό μου και Ειρήνη την αδερφή μου.

5. ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ 5. ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ Η άσκηση έχει στόχο την εξοικείωση του μαθητή με την ύλη των λέξεων, καθώς του δίνεται η δυνατότητα να παίξει με τα γράμματα στο χώρο, τοποθετώντας τα κάθετα ή οριζόντια. Παράλληλα, προσφέρει μοναδική ευκαιρία στο παιδί να θυμηθεί το λεκτικό του υλικό ή να το εμπλουτίσει. Παράδειγμα:

6. ΛΙΣΤΕΣ ΜΕ ΛΕΞΕΙΣ Η άσκηση έχει στόχο την εξοικείωση του μαθητή με τη δημιουργία καταλόγων με λέξεις με βάση συγκεκριμένη κατηγορία: Λέξεις ουδέτερου γένους που είναι ζώα. Λέξεις επίθετα που ταιριάζουν στον Οδυσσέα. Σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό τη λέξη «πολύ» Παράγωγες λέξεις από τη λέξη «παιδί» Τα παιδιά κάνουν χρήση του λεξικού τους για να εργαστούν στη συγκεκριμένη δραστηριότητα.

7. ΛΕΙΠΟΓΡΑΜΜΑ ΤΑΥΤΟΓΡΑΜΜΑ Η άσκηση αυτή βοηθάει το μαθητή να ακονίσει το λεκτικό του υλικό, καθώς απαγορεύει τη χρήση ενός συγκεκριμένου γράμματος. Έτσι το παιδί εντοπίζοντας μια λέξη που δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει θα πρέπει να βρει συνώνυμες ή αντίθετες λέξεις ή ακόμη παραφράσεις για να προχωρήσει την ιστορία του… Παράδειγμα Λειπογράμματος με το γράμμα – ε-: Ταλαιπωρώ το μυαλό μου προσπαθώντας να θυμηθώ την καλοκαιρινή βραδιά που καθόμασταν όλοι στην ταράτσα του σπιτιού μου. Θυμάμαι πως ο ουρανός φωτιζόταν από τα φώτα…

8. ΛΕΙΠΟΓΡΑΜΜΑ ΤΑΥΤΟΓΡΑΜΜΑ Η άσκηση αυτή βρίσκεται στον αντίποδα του λειπογράμματος, αφού δημιουργούμε ένα κείμενο όπου προσπαθούμε κάθε λέξη που το αποτελεί (εκτός από τα άρθρα και τις αντωνυμίες) να περιέχει κάποιο συγκεκριμένο γράμμα του αλφαβήτου. Παράδειγμα Ταυτογράμματος με το γράμμα – α-: Αναπολώ την καλοκαιρινή βραδιά που καθόμασταν όλα τα παιδιά στην ταράτσα μας. Θυμάμαι πως τα μάτια μου ήταν σφαλιστά και άκουγα δυνατά κλάματα…

9. ΣΥΡΡΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Παίρνοντας ως βάση δύο ξεχωριστά κείμενα, τα παιδιά κατασκευάζουν ένα νέο κείμενο χρησιμοποιώντας μόνο τις προτάσεις ή τις λέξεις που θέλουν από το κάθε κείμενο. Στόχος της άσκησης είναι να δείξει πως η σημασία των λέξεων αλλάζει ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. Παραλλαγή του παιχνιδιού: Τα παιδιά θα μπορούσαν παίρνοντας ένα μόνο κείμενο να το αλλάξουν βάζοντας συνώνυμες ή αντίθετες λέξεις στη θέση των επιθέτων κτλ.

10. ΓΩΝΙΑ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ Η΄ΛΕΞΙΚΟΥ Μπορούμε με τη βοήθεια των παιδιών να φτιάξουμε τη «Γωνιά της Ορθογραφίας» ή/και τη «Γωνιά του Λεξικού». Στις συγκεκριμένες γωνιές μπορούν να υπάρχουν λεξικά, σχετικά φύλλα εργασίας με δημιουργικές δραστηριότητες, παιχνίδια με λέξεις που κυκλοφορούν στην αγορά, λογισμικά προγράμματα κ.ά.. Τα παιδιά μπορούν να πηγαίνουν στις γωνιές αυτές μετά την ολοκλήρωση της εργασίας τους ατομικά ή σε ομάδες για να ασχοληθούν με επιπλέον δημιουργικές δραστηριότητες.

Ιστοσελίδες στο Διαδίκτυο http://asprilexi.com

Εκπαιδευτικό Λογισμικό Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Ελλάδας (Γ’- Δ’) Εξάσκηση στις καταλήξεις ρημάτων

Εκπαιδευτικό Λογισμικό Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Ελλάδας (Γ’- Δ’) Λεξιλογικές ασκήσεις

Αντί επιλόγου Μέσα από την ένταξη δημιουργικών λεξιλογικών και ορθογραφικών δραστηριοτήτων μπορούμε να αναπτύξουμε την ικανότητα του παιδιού για ορθογραφημένη γραφή. Τέτοιες δραστηριότητες βοηθούν στην καλλιέργεια προσωπικής σχέσης του παιδιού με τις λέξεις, τη σημασία και την ορθογραφία τους. Τέλος το παιδί ευαισθητοποιείται απέναντι στο λεκτικό υλικό που έχει κάθε φορά μπροστά του κατανοώντας την πρακτική της γραφής που συνήθως το φοβίζει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) της Ελληνικής Γλώσσας για το Δημοτικό σχολείο 2003. ΦΕΚ 303 ΤΕΧ. Β’ /13/-3-03 Γλώσσα Γ’ Δημοτικού, Βιβλίο Δασκάλου, Μεθοδολογικές οδηγίες, ΟΕΔΒ, AΘHNA 2006 Γλώσσα Γ’, Βιβλίο Μαθητή, Μεθοδολογικές οδηγίες, ΟΕΔΒ, AΘHNA 2006 Πασσιά Α. και Μανδηλαράς Φ. (2000) Εργαστήριο Δημιουργικής Γραφής για παιδιά Αθήνα. Εκδόσεις Πατάκη Γκότοβος, Α.Ε. (1992) Ορθογραφική μάθηση στο Δημοτικό, Αθήνα GUTENBERG