ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ: ΓΕΛ ΑΜΑΡΥΝΘΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: “Θα φάμε, θα πιούμε και νηστικοί θα κοιμηθούμε. Κυρίες και κύριοι και αγαπητά μου παιδιά η παράσταση αρχίζει”

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ι. ΣΚΟΠΟΣ-ΚΥΡΙΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ Βασικό ερευνητικό ερώτημα: Ποια είναι η ηθογραφία και το αξιακό περιεχόμενο του θεάτρου σκιών ως παραδοσιακό θέαμα και πως αυτά σκιαγραφούνται μέσα από τα στοιχεία (φιγούρες , μουσική κλπ) των παραστάσεων του θεάτρου σκιών.

ΙΙ. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Ποια είναι η ιστορία του θεάτρου σκιών. Πως εμφανίστηκε στην Ελλάδα; Ποια είναι η δομή μιας παράστασης; Ποια είναι η κοινωνική και πολιτική συμπεριφορά των πρωταγωνιστών; Πως παρουσιάζουν οι φιγούρες του θεάτρου σκιών την ανθρωπογεωγραφία, της χώρας μας; Ποια είδη μουσικής χρησιμοποιούνται;

ΙΙΙ. Συνοπτική αιτιολόγηση θέματος Το θέατρο σκιών περιγράφει και αναπαριστά με απλό, όχι όμως απλοϊκό, τρόπο σύνθετες κοινωνικές και πολιτικές όψεις της ιστορίας μας, αξίες, στάσεις και νοοτροπίες των ανθρώπων του τόπου μας. Κάθε φιγούρα του θεάτρου σκιών τοποθετείται σε αυτό το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι με το δικό της τρόπο. Ο Καραγκιόζης, λαϊκός ήρωας, αγωνίζεται για την επιβίωση. Σατιρίζοντας καυτηριάζοντας και με αυτοσαρκασμό, θέτει ζητήματα που είναι διαχρονικά και συνεπώς επίκαιρα.

Έρευνα σε πηγές από το Διαδίκτυο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Βιβλιογραφική έρευνα Έρευνα σε πηγές από το Διαδίκτυο Παρουσίαση και ανάλυση συνεντεύξεων από καλλιτέχνες του θεάματος Προβολή και ανάλυση παραστάσεων με ποιοτικά και ποσοτικά κριτήρια Παρατήρηση και καταγραφή της συμπεριφοράς κάθε φιγούρας και των αξιών και ηθών που εκφράζει Μελέτη των μουσικολογικών στοιχείων των παραστάσεων και των μουσικών παραδόσεων της χώρας μας

Πρώτο Μέρος Ιστορία του θεάτρου σκιών Πρώτο Μέρος Ιστορία του θεάτρου σκιών Η γέννηση του Θεάτρου Σκιών και η εξάπλωσή του Το θέατρο σκιών στην Ελλάδα Μεγάλοι Έλληνες Καραγκιοζοπαίχτες

Η ιστορία του Θεάτρου Σκιών πιθανολογείται πως αναπτύχθηκε ως τέχνη στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας (Ινδία, Ιάβα, Κεϋλάνη, Καμπότζη, Ταϋλάνδη). Οι πρώτες φιγούρες φτιάχτηκαν ως προσπάθεια των ανθρώπων να επικοινωνήσουν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα που δε βρίσκονταν πια στη ζωή. Οι περισσότεροι θεατές παρακολουθούσαν την παράσταση από το πίσω μέρος του πανιού, δηλαδή εκεί που ο παρουσιαστής με τους βοηθούς του κινούσαν τις φιγούρες

Η καταγωγή του Θεάτρου Σκιών Υπάρχουν μερικοί που υποστηρίζουν ότι παραστάσεις με σκιές γίνονταν ακόμα & στα Ελευσίνια μυστήρια στην αρχαιότητα, Ο Καραγκιόζης έχει τις ρίζες του στην Άπω Ανατολή. Από την Κίνα πήραν το Θέατρο Σκιών & άλλοι ανατολικοί λαοί: οι Ινδοί, οι Πέρσες, και τελικά οι Τούρκοι, που στην αρχή τού έδωσαν επίσης νόημα θρησκευτικό & σοβαρό, συνδυασμένο με τις γιορτές του Ραμαζανιού & σιγά-σιγά έφτασαν στο κωμικό, όπως το ξέρουμε σήμερα.

Θέατρο σκιών στην Κίνα  Οι Κινέζοι είχαν ανακαλύψει από παλιά το χαρτί και το χρησιμοποιούσαν για τα παράθυρά τους. Στα παράθυρα τη νύχτα έπεφταν οι σκιές των προσώπων και των πραγμάτων, εξαιτίας του φωτός που υπήρχε από μέσα. Η εικόνα αυτή έδωσε στους Κινέζους την έμπνευση για τη δημιουργία του Θεάτρου Σκιών.  Μια κινέζικη ιστορία απέδιδε τη γέννηση του Θεάτρου Σκιών σε ένα μάγο που προσπάθησε να παρηγορήσει τον αυτοκράτορα για το θάνατο της συζύγου του. Οι φιγούρες του κινέζικου Θεάτρου Σκιών ήταν περίπλοκες, λεπτοδουλεμένες και με πολλές αρθρώσεις (κινητά μέρη). Κατασκευάζονταν από δέρμα γαϊδάρου και αναπαριστούσαν το Βούδα, διάφορα φαντάσματα, καθώς και δαίμονες με κεφάλια ζώων

Θέατρο σκιών στην Κίνα

Το θέατρο σκιών και σε άλλες χώρες Μετά την Ασία το Θέατρο Σκιών ταξίδεψε στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής. Σημαντικός σταθμός της διαδρομής του Θεάτρου Σκιών ήταν η γειτονική μας Τουρκία, το 16ο αιώνα. Σύμφωνα με μια παράδοση, οι Τούρκοι γνώρισαν το Θέατρο Σκιών από έναν Έλληνα, το Μαυρομάτη, ο οποίος το μετέφερε από την Κίνα όπου ζούσε. Στο τούρκικο Θέατρο Σκιών πρωταγωνιστές ήταν ο Καραγκιόζης με το Χατζηαβάτη και οι φιγούρες. Η γλώσσα που χρησιμοποιούνταν ήταν χυδαία καθώς περιείχε πολλές βωμολοχίες και χοντροκομμένα αστεία.

Το θέατρο σκιών και σε άλλες χώρες

Το ελληνικό θέατρο σκιών Οι Έλληνες γνώρισαν το Θέατρο Σκιών κατά την επαφή τους με Τούρκους την περίοδο της Τουρκοκρατίας, Οι πρώτες παραστάσεις από Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες πραγματοποιήθηκαν αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση και βασίζονταν στα τούρκικα πρότυπα. Ιδρυτής του ελληνικού Θεάτρου Σκιών θεωρείται ο Βραχάλης ή Μπραχάλης, ο οποίος είχε καταγωγή από την Καλαμάτα, αλλά ζούσε στην Κωνσταντινούπολη. Ο καραγκιοζοπαίχτης που έδωσε ελληνικό χαρακτήρα στο Θέατρο Σκιών, το 1890, ήταν ο πατρινός ψάλτης Δημήτριος Σαρδούνης που έμεινε γνωστός ως Μίμαρος εξαιτίας της ικανότητάς του στη μίμηση φωνών. Ο Μίμαρος περιόδεψε σε πολλά μέρη της Ελλάδας σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Το παράδειγμά του ακολούθησαν πολλοί άλλοι καραγκιοζοπαίχτες, κυρίως μαθητές του,  δημιουργώντας μια σχολή άξιων καραγκιοζοπαιχτών (Ρούλιας, Μέμος, Θεοδωρέλλος, ο Πάγκαλος, ο Θεοδωρόπουλος, ο Μανωλόπουλος, ο Βασίλαρος, ο Μόλλας, ο Σπαθάρης, κ.ά.) που το 1924 θα ιδρύσουν το σύλλογό τους Στις μέρες μας, παρά την κυριαρχία θεαμάτων και των μέσων που υπερισχύουν με τη δύναμη της εικόνας (τηλεόραση, κινηματογράφος, ηλεκτρονικά παιχνίδια κλπ.), ο Καραγκιόζης εξακολουθεί να έχει σημαντική θέση στις καρδιές των μικρών του φίλων και να τους δίνει ξεχωριστή χαρά.

Η ιστορία του Καραγκιόζη Στην Ελλάδα αρχίζει γύρω στα μέσα του 19ου αι. Ίσως να είχε εμφανιστεί λίγο πριν την επανάσταση, αλλά η πρώτη παράσταση που αναφέρεται, & μάλιστα σε εφημερίδα της εποχής, είναι στις 21 Αυγούστου 1841, στο Ναύπλιο. Πολλές παραδόσεις σχετίζονται με τη γέννηση του Καραγκιόζη στην Τουρκία (στην Προύσσα). Ιστορικά πάντως, δημιουργός του τούρκικου Θεάτρου Σκιών θεωρείται ο σεΐχης Μεχμέτ Κιουστερή, που δοξάστηκε & έμεινε ως τώρα το όνομά του & το μνημείο του στην Προύσα. Τον 16ο αι. ο Καραγκιόζης έχει διαδοθεί σ' όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία & έχουν πια καθοριστεί τα χαρακτηριστικά του.  Ένα άλλο γνώρισμα του τούρκικου Καραγκιόζη, εκτός από τη φοβερή ελευθεροστομία & χυδαιολογία του ήταν ότι κυριαρχούσε σ' αυτόν η κοινωνική ανισότητα. Ο Καραγκιόζης καθαρίζεται εντελώς από το χυδαίο στοιχείο. Δημιουργεί τύπους μέσα απ' το ελληνικό περιβάλλον της εποχής, όπως ο σιορ-Διονύσιος, ο Μπαρμπαγιώργος, ο Μορφονιός, ο Σταύρακας, η Καραγκιόζαινα, το Κολλητήρι,ο Πασάς, η Βεζιροπούλα και ο Δερβέναγας.

Μεγάλοι Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες του θεάτρου σκιών

Σωτήρης Σπαθάρης  Ήταν  ο πατέρας του διάσημου δάσκαλου του θεάτρου σκιών Ευγένιου. Λέγεται ότι κατά τον 18ο αιώνα ήρθε με το θέατρο σκιών του για να εγκατασταθεί μόνιμα στην Πόλη. Προσαρμόζοντας το θέατρό του στα ήθη των Τούρκων, ονόμασε τον πρωταγωνιστή του Καραγκιόζ, που στα τούρκικα σημαίνει μαυρομάτης. Πηγή:http://www.karagiozismuseum.gr/spatharides/eugenios_spatharis.htm

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ Γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, μέσα στην τέχνη του πατέρα, Σωτήρη, την οποία λάτρεψε. Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο. Όταν οι άσχημες συνθήκες της γερμανικής κατοχής ήταν πλέον βέβαιο ότι δεν θα του επέτρεπαν να ακολουθήσει τον τομέα της αρχιτεκτονικής, που επίσης αγαπούσε, και αφιερώθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών.  Πηγή:http://www.karagiozismuseum.gr/spatharides/eugenios_spatharis.htm

Δημήτρης Σαρδούνης (Μίμαρος) O γεννήθηκε στην Πάτρα το 1865. .Το 1890 εγκαταλείπει τα κεκτημένα και αποφασίζει να αφοσιωθεί στη τέχνη του θεάτρου σκιών Έτσι συγκρούεται με την οικογένειά του ενώ Οι λαϊκοί άνθρωποι, αυθόρμητα των πλησιάζουν και τον ενθαρρύνουν στο νέο του αυτό εγχείρημα .Ο Μίμαρος, (το καλλιτεχνικό όνομα του) καθιέρωσε τη σκηνογραφία του πανιού, το παλάτι του Βεζίρη και την καλύβα του Καραγκιόζη παίζοντας έτσι με τα σύμβολα του πλούτου και της δύναμης από τη μία και της φτώχειας και της κακομοιριάς από την άλλη. Ο Μίμαρος πέθανε πάμφτωχος από πνευμονία το 1912. Πηγή:http://www.toportal.gr

ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΟΛΛΑΣ Γεννήθηκε στην Αθήνα, στο Βατραχονήσι. Πολλές φορές πρέπει να είχε γύρω στις 100 με 120 παραστάσεις, τις οποίες τις συμπλήρωνε με ζωντανή μουσική. Όλες οι κοινωνικές τάξεις απολάμβαναν τον Καραγκιόζη του Μόλλα. Εκείνος δούλευε στην Αθήνα, όπου είχε μόνιμα θέατρα που έπαιζε επί χρόνια. Πηγή:https://sites.google.com/site/parathirogiovanos/karankiozes/o-antones-mollas.

Ερευνητική Ομάδα «Κολλητήρια» ΔΑΦΝΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΥ ΕΛΕΝΗ ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΑΤΡΗ ΙΩΑΝΝΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΛΕΛΑ ΡΑΛΛΟΥ

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΛΑΟΣ ΚΑΙ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΡΟΛΟΙ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ

Δομή παραστάσεων Στην αριστερά πλευρά της σκηνής βρίσκεται η παράγκα, σύμβολο της λαϊκής φτώχειας Στη δεξιά το Σαράι, σύμβολο της εξουσίας

Δομή παράστασης Ο Καραγκιόζης εισέρχεται στη σκηνή από αριστερά χορεύοντας το γνωστό σέρβικο χορό συνοδευόμενος από τα παιδιά του Χαιρετάει την ορχήστρα το κοινό και συνομιλεί με τα παιδιά του Παρουσιάζει το θέμα της παράστασης και αποχωρεί

Ο Χατζηαβάτης Εμφανίζεται στη σκηνή ο Χατζηαβάτης από δεξιά Συνήθως συναντά κάποιον εκπρόσωπο από το Σαράι ή κάποιο άλλο πρόσωπο που αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα Ο Χατζηαβάτης αναλαμβάνει, τις περισσότερες φορές με αμοιβή, να βρει τη λύση στο πρόβλημα

Η συνάντηση Ο Χατζηαβάτης διαλαλεί το πρόβλημα Συναντιέται με τον Καραγκιόζη ο οποίος αυτοπαρουσιάζεται ως ειδικός ή το κατάλληλο πρόσωπο για την αποστολή Στόχος του είναι να χορτάσει την πείνα του ή και να εξαπατήσει το Χατζηαβάτη Τελικά αναλαμάνει την αποστολή

Η διεκπεραίωση Ο Καραγκιόζης σταδιακά διεκπεραιώνει την αποστολή Συναντιέται σταδιακά με τις υπόλοιπες φιγούρες τις οποίες και εξαπατά Κάθε φιγούρα έχει και τα χαρακτηριστικά του τόπου της (διάλεκτο, συμπεριφορά, μουσική παράδοση)

Πολλές φορές εμφανίζεται ο Βεληγκέκας εκπρόσωπος του Παλατιού, ο οποίος εξαπατάται, εξαγριώνεται και διώκει τον Καραγκιόζη Συνήθως επεμβαίνει ο Μπαρμπαγιώργος ο οποίος σώζει τον Καραγκιόζη. Είναι ο μόνος που μπορεί να αντιμετωπίσει το Βεληγκέκας

Ο Καραγκιόζης πολλές φορές επιχειρεί να εξαπατήσει και τον αφελή Μπαρμπαγιώργο Ο τελευταίος αργά ή γρήγορα το καταλαβαίνει και δέρνει τον Καραγκιόζη Στο τέλος τον συγχωρεί και τον προσκαλεί στο χωριό για να φάνε με τα παιδιά του

ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Ανάλογα με τη θεματολογία (ηρωικά, επαγγελματικά, κοινωνικά έργα και έργα με μυθολογικό περιεχόμενο) παρουσιάζονται οι κατάλληλες φιγούρες τα σκηνικά ευρήματα η πλοκή και οι διάλογοι από τον καλλιτέχνη

Κωμωδίες

Ηρωικές παραστάσεις

Παραστάσεις με επαγγέλματα

Παραστάσεις με κοινωνικό περιεχόμενο

Παραστάσεις με περιεχόμενο μυθολογίας και ιστορίας

Παραστάσεις με πολιτικό περιεχόμενο

Λαός και Καραγκιόζης Τι προσέφερε ο Καραγκιόζης στις φτωχές γενιές έως το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και λίγο μετά;

Ο Καραγκιόζης προσέφερε παρηγοριά και έδινε θάρρος στους φτωχούς. Μέσα από την αλληγορία περνούσε τη σάτιρα. Δεν βρίζει τον Τούρκο αξιωματούχο αλλά την εξουσία, γλιτώνοντας από τη λογοκρισία σε όλες τις δύσκολες περιόδους, όπως οι δικτατορίες, η Κατοχή.

Τι συμβολίζει και εκφράζει ο Καραγκιόζης ως άτομο, ως φιγούρα

O Καραγκιόζης είναι δάσκαλος Κυρίως, όμως, η φιγούρα του Καραγκιόζη, που ομοιάζει με τους αριστοφανικούς λαϊκούς ήρωες.

Πάντα ξέγνοιαστος , με κέφι, παραιτημένος από τη φιλοδοξία, την προσποίηση, την αναγνώριση, την εργασιακή άνοδο, τα καταναλωτικά αγαθά. Η καθημερινότητα του δεν είναι καλύτερη από την εμφάνιση του. Φτωχός μονίμως πεινασμένος, ζει σε μια παράγκα που μπάζει από παντού. Ο Καραγκιόζης αποτελεί το πρότυπο του αντιήρωα, του περιθωριακού, αλλά και του ελευθέρου, περίεργου, ανήσυχου πνεύματος,που δεν συμβιβάζεται με καμία εξουσία και με κανέναν κοινωνικό ρόλο.

Ρόλοι και εξουσία Βεζίρης Χατζηαβάτης Βεληγκέκας

Ο Καραγκιόζης γελοιοποιεί, σαρκάζει, αυτοσαρκάζεται, κοροϊδεύει και εξαπατά την εξουσία και τους υποτακτικούς σε αυτή. Είναι φτωχός και πεινασμένος Είναι η φωνή και η συνείδηση του φτωχού λαού

Γιατί δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες στο θέατρο σκιών;

Η γυναίκα στο θέατρο σκιών θα μπορούσε να είναι η ηρωίδα ενός ιπποτικού μυθιστορήματος ή η μούσα ενός ρομαντικού ποιητή. Πρόκειται για μορφή εξιδανικευμένη για ένα ποθητό πλάσμα και ταυτόχρονα απλησίαστο,θεϊκό,μοναδικό. Υπάρχουν όμως και κάποιες ανεξάρτητες φιγούρες όπως η γριά, η όμορφη νέα, η υπηρέτρια, η νοσοκόμα, η βλαχοπούλα, η γόησσα.

ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Ο πρωταγωνιστής του ελληνικού θεάτρου σκιών. ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Καραγκιόζης Ο πρωταγωνιστής του ελληνικού θεάτρου σκιών. Είναι πολύ φτωχός που φαίνεται ιδιαίτερα από τα μπαλωμένα ρούχα και τα ξυπόλητα πόδια του, έχει τρία παιδιά και μένει σε μια ετοιμόρροπη καλύβα.

Ο Καραγκιόζης μπαίνει πάντα στη σκηνή από αριστερά χορεύοντας το γνωστό σε όλους μας σέρβικο χορό Υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά αντιπροσωπευτικά τραγούδια που συνοδεύουν τις παραστάσεις

Οι συγγενικές φιγούρες: ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Συγγενικές φιγούρες Αγλαΐα Κολλητήρι Κοπρίτης Μιρικόκος Μπάρμπα Γιώργος

ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Η Αγλαΐα Αγλαΐα η γυναίκα του Καραγκιόζη. Η Αγλαΐα λέγεται ότι ήταν η νεότερη από τις Τρεις Χάριτες, οι οποίες προσωποποιούσαν τη γοητεία, την ομορφιά, τη φύση, τη γονιμότητα και τη δημιουργικότητα στην Ελληνική μυθολογία. Το όνομα «Αγλαΐα» εξάλλου σημαίνει λαμπερή και ωραία. Ο σαρκασμός και πάλι είναι προφανής

ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Χατζηαβάτης Παμπόνηρος, ανήσυχος για όλα, αδύνατος, δειλός, κόλακας, κυρίως απέναντι στους ισχυρούς. Προσποιείται τον μισοκακόμοιρο ενώ ο νους του δουλεύει και ειδικά στις βρωμοδουλειές. Το επάγγελμά του είναι τελάλης, μεσίτης και ταχυδρόμος που εκτελεί παραγγελίες του μπέη και του πασά. Ωστόσο είναι ευγενικός, αξιοπρεπής και αξιόπιστος.

ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Μπαρμπαγιώργος ΜΠΑΡΜΠΑΓΙΩΡΓΟΣ Περίπου το 1897 και μετά τον πόλεμο, ο Γιάννης Ρούλιας (μαθητής του Μίμαρου) δημιούργησε την φιγούρα του Μπαρμπαγιώργου. Επιτέλους ο Δερβέναγας, όργανο του πασά βρίσκει έναν ισχυρό προσωπικό αντίπαλο. Εκπροσωπεί τον βουνίσιο έλληνα, τον γνήσιο ρουμελιώτη που ο χαρακτήρας του παρέμεινε αδιάφθορος μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Είναι τύπος αγαθός, ηθικός και δυνατός. Καμαρώνει που είναι θείος του Καραγκιόζη και γι'αυτό του προσφέρει στοργικά την προστασία του. . Είναι θείος του Καραγκιόζη που πάντα τον συμβουλεύει και μερικές φορές φτάνει να τον προστατεύει και να τον υπερασπίζεται.. Η μουσική που τον συνοδεύει είναι η Δημοτική

Δημιουργία του Μίμαρου. ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Σιορ Διονύσιος Δημιουργία του Μίμαρου. Σατυρίζει τον τύπο του ξεπεσμένου αριστοκράτη από την Ζάκυνθο ή απλά του φαντασιόπληκτου ζακυνθινού που πιστεύει πως κατάγεται από αρχοντική και πλούσια οικογένεια Βγαίνει πάντα στην σκηνή τραγουδώντας μια ζακυνθινή καντάδα.

ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Σταύρακας Δημιούργημα του Γιάννη Μώρου . Τύπος βγαλμένος από την αθηναϊκή κοινωνία του 1900. Είναι ο κουτσαβάκης του ταβερνείου εκείνης της εποχής μιλάει μάγκικα  με την χαρακτηριστική αργκό. Φοράει καβουράκι και στο μακρύ του χέρι κρατάει κομπολόι. Ντυμένος κουτσαβάκικα, ο Σταύρακας, έχει θεωρία παλληκαρά αλλά συνέχεια τρώει ξύλο Εισέρχεται στη σκηνή συνοδευόμενος από ρεμπέτικη μουσική

ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Μορφονιός ΜΟΡΦΟΝΙΟΣ Τον εισήγαγε στο θέατρο σκιών ο Μόλλας, κατάγεται από τον Μπεμπέ Ρουί του τούρκικου Καραγκιόζη.  Ο Μορφονιός, "μαμάκας", με τεράστια μύτη, ο οποίος πιστεύει ότι είναι ωραίος Ονομάζεται Ζαχαρίας, είναι νάνος με πελώριο κεφάλι και μακριά μύτη γι'αυτό μιλάει και μ'αυτή. Είναι καλοαναθρεμμένος και πολύ λιγόψυχος, έτσι, όταν τον φοβερίζει ο Καραγκιόζης λιποθυμάει. Είναι, μάλιστα, τόσο πεπεισμένος για το… θείο κάλλος του, ώστε βάζει και υψηλούς στόχους: κορίτσια με προίκα την κόρη του Βεζίρη ή την εκάστοτε περιζήτητη καλλονή Το όνομα «Μορφονιός» σίγουρα αποτελεί ευφημισμό όσον αφορά στο συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου

Το όνομά του είναι Σολομών ή Σολομός όπως τον λέει ο Καραγκιόζης. ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Εβραίος Το όνομά του είναι Σολομών ή Σολομός όπως τον λέει ο Καραγκιόζης. Είναι πλούσιος, τσιγκούνης, πονηρός, αλλά και δειλός. Είναι χαρακτήρας εμπόρου της πόλης και συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης, αρκετά πλούσιος, πολύ τσιγγούνης, πονηρός και δειλός. Σαν φιγούρα είναι πολύ ευχάριστη γιατί είναι δεμένος σε δυο μεριές και όταν χορεύει κουνιέται η μέση και το κεφάλι του σαν να είναι "ξεβιδωμένος", με αποτέλεσμα να γελάνε οι θεατές.

ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Πασάς-Βεζίρης ΠΑΣΑΣ – ΒΕΖΙΡΗΣ Είναι ο εκπρόσωπος της τούρκικης εξουσίας και την επισημότητά του την εκδηλώνει με το σοβαρό, αυστηρό ύφος του και με τον στόμφο της ομιλίας του. Είναι επιβλητικός, με πλούσιο ντύσιμο και δεν τραγουδάει ποτέ όπως τα άλλα πρόσωπα του θιάσου επειδή θεωρείται αξιοσέβαστος. Συνήθως εμφανίζεται με τη μουσική υπόκρουση του «αμανέ»

γυναικείας καπατσοσύνης, ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ Βεζιροπούλα Σύμβολο ομορφιάς γυναικείας καπατσοσύνης, Είναι η κόρη του Πασά. Καλομαθημένη, και δείχνει να σέβεται τον πατέρα της, ωστόσο, καταφέρνει πάντα να πετυχαίνει  αυτό που επιδιώκει. Η μικρή βεζυροπούλα έχει πόνο στην καρδούλα Τον Τσαούση αγαπάει Αχ! Βεζύρη μου πονάει

ΜΕΡΟΣ Γ:ΟΙ ΦΙΓΟΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ ΒΕΛΗ ΓΚΕΚΑΣ – ΔΕΡΒΕΝΑΓΑΣ Αντιπροσωπεύει την εκτελεστική εξουσία της δημόσιας τάξης. Είναι τουρκαλβανός στην καταγωγή, κουτός, απολίτιστος, λιγόλογος και μιλά άσχημα τα ελληνικά με ανάμικτες αρβανίτικες και τούρκικες εκφράσεις. Ήταν πολύ γνωστός στη Θεσσαλία και τη Δυτική Στερεά και αργότερα σ' όλη τη χώρα για τη σκληρότητα και την τραχύτητα που επέδειξε.

Ο Βεληγκέκας ήταν υπαρκτό πρόσωπο Υπήρξε ονομαστός τόσο για τη σκληρότητά του όσο και για την ανδρεία του την οποία και είχε εκτιμήσει ο Αλή Πασάς προσλαμβάνοντάς τον στις υπηρεσίες του, χρησιμοποιώντας τον κυρίως ως διώκτη των Ελλήνων αρματωλών, από τους οποίους και σκότωσε πολλούς. Ήταν πολύ γνωστός στη Θεσσαλία και τη Δυτική Στερεά και αργότερα σ' όλη τη χώρα για τη σκληρότητα και την τραχύτητα που επέδειξε. Το τραγούδι από την Ήπειρο αναφέρεται στο περιστατικό της αιχμαλωσίας της γυναίκας του Κατσαντώνη από τον Βελή Γκέκα, όπως τραγουδιέται στην Ήπειρο.

Ερευνητική Ομάδα «Αλάνια» ΒΑΘΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΚΙΚΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΚΗΡΥΚΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΙΚΙΔΗ ΑΝΝΑ ΚΟΥΣΕΡΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ

Μέρος Τέταρτο Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Η ανατολική, η βαλκανική και η δυτική μουσική ταυτότητα  Είδη μουσικής στον Ελλαδικό χώρο Τα μουσικά όργανα

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΕΙΔΗ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΕΙΔΗ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Ρεμπέτικο Δημοτικό τραγούδι Ηπειρώτικο Καντάδες Εβραϊκή Ανατολίτικη Πειραιάς Ρούμελη Ιωάννινα Επτάνησα Θεσσαλονίκη Μικρά Ασία

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Η μουσική εισαγωγή του Καραγκιόζη Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Η μουσική εισαγωγή του Καραγκιόζη. Το χασαποσέρβικο Η μουσική εισαγωγή του Καραγκιόζη είναι ένα χασαποσέρβικο (αστικο-λαϊκός κυκλικός χορός με μουσικό μέτρο 2/4 και γρήγορη ρυθμική αγωγή) από τα Ταταύλα Κωνσταντινούπολης, ο οποίος ανήκει στην ανώνυμη λαϊκή πολίτικη μουσική (γνωστή στα τουρκικά ως «Istanbul Turkuleri»). Το γεγονός ότι αυτός ο χορός είναι από τους βασικούς της ρεμπέτικης μουσικής και έχει μορφολογικές και χορογραφικές ομοιότητες με άλλους βαλκανικούς λαϊκούς χορούς, όπως τον κυκλικό χορό «hora» στη Ρουμανία, το «kasapsko horo» στη Βουλγαρία, το «kasapsko kolo» στη Σερβία, όπως επίσης και τον γρήγορο κυκλικό χορό «hora» στο Ισραήλ, επιβεβαιώνει τις κοινές ρίζες ή/και την ίδια καταγωγή, όπως και τα πολιτισμικά «δάνεια» από τον Βορρά στις βαλκανικές χώρες και από κει προς την Ανατολή.

Η μελωδία του χασαποσέρβικου έχει ταυτιστεί με την έναρξη της παράστασης του Θεάτρου Σκιών, και κυρίως με τον ήρωα του, τον Καραγκιόζη, ο οποίος συνήθως πρωτοεμφανίζεται στη σκηνή χορεύοντας μαζί με τα παιδιά του (το Κολλητήρι, τον Κοπρίτη και τον Μπιριμπόγκο). Η ταύτιση αυτή –πέρα από τον προφανή λόγο (την επαναλαμβανόμενη χρήση του χασαποσέρβικου κατά την έναρξη της παράστασης)– έχει και ιδεολογική βάση (όχι απαραίτητα πλήρως συνειδητοποιημένη από τους ανθρώπους που πρωτοχρησιμοποίησαν τούτη τη μουσική): ο χασαποσέρβικος χορός και το Θέατρο Σκιών ανήκουν στον αστικο-λαϊκό πολιτισμό, έχουν βαλκανικές και οθωμανικές (με την ευρύτερη –λόγω Οθωμανικής Αυτοκρατορίας– γεωγραφική και πολιτισμική έννοια) επιρροές , και τα δύο είδη έχουν γίνει κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού με ευρεία κοινωνική λειτουργικότητα

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΕΙΔΗ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ-ΛΑΪΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΕΙΔΗ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ-ΛΑΪΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ Χασαποσέρβικο Ζεϊμπέκικο Χασάπικο Τσιφτετέλι

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Το ρεμπέτικο τραγούδι Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Το ρεμπέτικο τραγούδι Ρεμπέτικο τραγούδι ονομάζεται το ελληνικό αστικό λαϊκό τραγούδι που εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και απέκτησε τη γνώριμη μορφή του, περίπου μέχρι την τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Εξελίχθηκε κυρίως στα λιμάνια ελληνικών πόλεων όπου ζούσε η εργατική τάξη (τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη, τον Βόλο) και στη συνέχεια πέρασε και σε άλλα αστικά κέντρα.

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΛΑΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Αναπόσπαστο κομμάτι της νεοελληνικής ψυχής. Ένα μνημείο στη δύναμη του λαού μας να τραγουδά και να ζει με τη χαρά και τον πόνο, με τις αρετές και τα πάθη του. Πολυσχιδές, ευρηματικό αλλά πάνω απ’ όλα παντοδύναμο, το Λαϊκό Τραγούδι είναι ο γίγαντας που γεννήθηκε στη μεταπολεμική Ελλάδα και από τότε συντροφεύει τους Έλληνες σε όλα ταγεωγραφικά μήκη και πλάτη του πλανήτη.

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Δημοτικό τραγούδι Είδη Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Δημοτικό τραγούδι Είδη Ακριτικό (π.χ. Ο Θάνατος του Διγενή) Κλέφικο (π.χ. Μάνα μου τα κλεφτόπουλα) Ιστορικό Θρησκευτικό Νανούρισμα Ταχτάρισμα Λίχνισμα Ερωτικό Γαμήλιο Ξενιτιάς Γιορταστικό Μοιρολόγι Γνωμικό Σατιρικό

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Το δημοτικό τραγούδι είναι ανώνυμη δημιουργία, προιόν προφορικής παράδοσης. Κάθε δημοτικό τραγούδι δεν είναι δημιούργημα ενός ατόμου.  Έχει συλλογικό χαρακτήρα και είναι κοινό δημιούργημα και κτήμα, πνευματικό εργαλείο και τρόπος έκφρασης του λαού. Ένας αυτοσχέδιος λαικὸς δημιουργός, με στιχουργική επιδεξιότητα και αναπτυγμένο μουσικό αίσθημα, δημιουργεί από εσωτερική παρόρμηση κάποιους στίχους, προσαρμοσμένους σε μελωδία γνωστή ή που δημιουργεί ο ίδιος. Στη συνέχεια επαναλαμβάνει το τραγούδι άλλος, προσαρμόζοντάς το στα δικά του συναισθήματα. Έτσι τροποποημένο το παραλαμβάνει τρίτος κ.ο.κ. Με τον καιρό το όνομα του αρχικού δημιουργού ξεχνιέται και το τραγούδι μετουσιώνεται σε πνευματικό προιόν της κοινότητας. Κάθε νέο τραγούδι  είναι συνήθως ανασύνθεση γνωστών παραδοσιακών στοιχείων, τα οποία ο ανώνυμος δημιουργός διασκευάζει και εμπλουτίζει.

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Οι καντάδες Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Οι καντάδες Τα Επτάνησα αποτελούν για τον ελλαδικό χώρο μια νησίδα πολιτισμού με αρκετές ιδιαιτερότητες, αφού τα νησιά αυτά δεν γνώρισαν παρά ελάχιστη οθωμανική κατοχή κι αυτή μόνο στη Λευκάδα, ενώ αποτέλεσαν κτήσεις της Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας με πρώτη την Κέρκυρα, ήδη από το 1386 . Έτσι λοιπόν η ιταλική επιρροή στη μουσική ζωή της Επτανήσου είναι προφανής και έντονη. Τα Επτάνησα ήλθαν σε επαφή με την έντεχνη – λόγια μουσική της δύσης και το μουσικό ύφος που αναπτύχθηκε, ακόμα και στην λαϊκή μουσική, υπακούει σε μεγάλο βαθμό στους κανόνες της δυτικής αρμονίας.

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΚΑΝΤΑΔΕΣ Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών ΚΑΝΤΑΔΕΣ Καντάδα μπορεί να την περιγράψει κανείς σαν Σερενάτα της Μεσαίας τάξης. Πιθανότητα να ήρθε στην Ελλάδα γύρo στα 1863 όταν ενώθηκε η Ηπειρωτική  Ελλάδα με τα Επτάνησα.     Αυτού του είδους τα τραγούδια, ήταν πολύ δημοφιλή στην Κέρκυρα και στην Κεφαλονιά. Περίπου μέχρι το 1940 και πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ήταν συνήθεια για τους νέους άνδρες να περιπατούν στης γειτονιές με φεγγαράδα και να τραγουδούν στα κορίτσια. Η Καντάδα, είναι μελωδική κι ευχάριστη. Τα τραγούδια αντηχούσαν πάντα με το ίδιο θέμα: αγάπη, λουλούδια, φυσική ομορφιά, τη θάλασσα και την ομορφιά της ζωής. Πολύ σπάνια ανέφεραν αρρώστιες θάνατο ή διαμάχη για τη ζωή.    

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Τα Μουσικά όργανα Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών Τα Μουσικά όργανα ΘΡΑΚΗ γκάιντα ούτι φλογέρα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ νταούλι ζουρνάς ΗΠΕΙΡΟΣ βιολί λαούτο ντέφι κλαρίνο ΘΕΣΣΑΛΙΑ κλαρίνο νταούλι ζουρνάς ΡΟΥΜΕΛΗ πίπιζα (ζουρνάς) νταούλι κλαρίνο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ κλαρίνο λαούτο νταούλι ντέφι βιολί ΕΠΤΑΝΗΣΑ Κιθάρα Μαντολίνο ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ Λατέρνα μπαγλαμάς Ταμπουράς μπουζούκι κιθάρα ΤΡΑΓΟΥΔ ΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ Λατέρνα ντέφι λαούτο βιολί ΜΙΚΡΑΣΙΑ κανονάκι Ούτι κουτάλια βιολί ΠΟΝΤΟΣ Ποντιακή λύρα νταούλι γκάιντα ΚΡΗΤΗ λύρα Κρητική λαγούτο(πρίμο) λαγούτο(μπάσο) ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ βιολί σαντούρι ΚΥΚΛΑΔΕΣ τσαμπούνα βιολί τουμπί λύρα ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Βιολί σαντούρι λύρα τσαμπούνα ΚΥΠΡΟΣ Βιολί λαγούτο

Μέρος Δ: Η Μουσική του Θεάτρου Σκιών O καραγκιόζης ενέπνευσε δημιουργούς όπως ο Διονύσης Σαββόπουλος. Το τραγούδι του είναι χαρακτηριστικό για την έκφραση του λαού μέσω του ηρώα μας.

Κείνο που με τρώει κείνο που με σώζει είναι π’ ονειρεύομαι σαν τον καραγκιόζη Φίλους και εχθρούς στις φριχτές μου πλάτες όμορφα να σήκωνα σαν να `ταν επιβάτες Λευκό μου σεντονάκι λάμπα μου τρελή Ποια αγάπη τάχα μας φυσάει Βάλε στη σκιά σου τούτο το παιδί Που δεν έχει απόψε πού να πάει πού να πάει Σαν κουκιά μετρώ τα λόγια του καμπούρη πίσω απ’ το λευκό πανί μέσα στο κιβούρι Μα όσο κι αν μετρώ κάτι περισσεύει Τρύπια ειν’ η αγάπη μας και δε μας προστατεύει Λευκό μου σεντονάκι λάμπα μου τρελή Κόκκινα αυγά ή καρναβάλια μέσα από την κάλπη τη στατιστική Μας κοιτάζει ο Χάρος και του τρέχουνε τα σάλια Σαν σκιές γλιστρούν λόγια και εικόνες Κάρα σκουπιδιάρικα,  φεύγουν οι χειμώνες Αν δε ντρέπεσαι να καθίσεις πίσω Έλα Ηπείρου κι Αχαρνών να σε γιουχαΐσω Λευκό μου σεντονάκι λάμπα μου τρελή Ποια αγάπη τάχα μας φυσάει Βάλε στη σκιά σου τούτο το παιδί Που δεν έχει απόψε πού να πάει πού να πάει

Ερευνητική Ομάδα «Καραγκιοζοπαίχτες» ΑΝΔΡΕΟΥ ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΛΑΣΣΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΔΗΜΟΥ ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ ΠΑΠΑΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΣΕΦΕΡΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δαμιανάκος Σ., (2011) Παράδοση και νεωτερικότητα, Πλέθρον, Αθήνα Καλαϊτζίδης Δ., Το Αειφόρο Σχολείο, Δείκτες Αειφόρου Σχολείου και Μεθοδολογία Οργάνωσης Ματσαγγούρας Η. (2012) Η καινοτομία των ερευνητικών εργασιών στο νέο λύκειο, ΙΤΥΕ ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ Κιουρτσάκης Γ., (1983) Προφορική Παράδοση και Ομαδική Δημιουργία, Το παράδειγμα του Καραγκιόζη, Κέδρος, Αθήνα Μόλλας Δ. (2001) Ο Καραγκιόζης μας. Ελληνικό Θέατρο σκιών, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα Βενάρδος,Σ.: Με τον Σωτήρη Σπαθάρη. "Ε. Ροδάκη και Σία" 1975 Κοταρίδης Νίκος (επιμ.): Μάνθος Αθηναίος: Φιγούρες και σκηνικά του Θεάτρου Σκιών. "Βιβλιόραμα" Μπίρης, Κώστας: Ο Καραγκιόζης. Ένα ελληνικό λαϊκό θέατρο. 1952. (ανάτυπο από "Νέα Εστία" 52 (1952))

Πηγές από διαδίκτυο www.karagkiozis.com/‎ www.karagiozismuseum.gr/ www.karagiozismuseum.gr/figoures www.karagiozisspiropoulou.gr/ http://www.athosdanellis.com/ http://www.melt.gr/ http://www.mla.gr/song_info?song_id=4274 http://www.musicaldialogues.gr/karagiozis/4_Senario_gia_parastasi.pdf http://el.wikipedia.org/ http://kostasmakris.weebly.com/