ΙΙ. Δεοντολογία της Έρευνας Κατερίνα Μανωλάκου Τμήμα Κτηνιατρικής Π.Θ.

Δεοντολογία της Έρευνας Επιστήμη Ερευνητική κοινότητα Κοινωνία Αλήθεια: Τα δεδομένα και τα συμπεράσματα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα; Εάν υπάρχει παραποίηση ή κατασκευή των δεδομένων, τότε πασιφανώς πρόκειται για μη αληθή στοιχεία. Δικαιοσύνη: κοινωνικές σχέσεις στο εσωτερικό της ερευνητικής κοινότητας. Αφορά τόσο τις σχέσεις μεταξύ συνεργατών – ερευνητών (π.χ. συμμετοχή στους συγγραφείς ενός άρθρου ή μιας μελέτης, και θέματα λογοκλοπής), τις σχέσεις ερευνητών με τα υποκείμενα της έρευνας (άνθρωπο, ζώα) αλλά και τις σχέσεις ερευνητών με τους χρηματοδότες της έρευνας. Εδώ να σημειώσουμε ότι μπορεί τα δεδομένα και τα συμπεράσματα μιας έρευνας να είναι αληθή αλλά να παραβιάζουν την αρχή της δικαιοσύνης όταν π.χ. δεν αναφέρονται βιβλιογραφικές πηγές ή δεν η έρευνα έγινε χωρίς να έχει εξασφαλισθεί η ενημέρωση και συναίνεση των συμμετεχόντων. Σύνεση: σχέση της επιστημονικής ατζέντα με το περιβάλλον, κοινωνικό και φυσικό, τωρινό και μελλοντικό. Θα βελτιώσει ή θα χειροτερέψει την κατάσταση του ανθρώπου, του κόσμου; Ή ποια από όλα τα πιθανά ερευνητικά προγράμματα είναι προτιμότερο να ακολουθηθεί;

Είναι αλήθεια; Η ακεραιότητα/επάρκεια του ερευνητή Τεχνική ικανότητα (π.χ. πειραματικός σχεδιασμός) Τήρηση αρχείων Χειρισμός / Επεξεργασία δεδομένων Στατιστικές μέθοδοι Παραποίηση στοιχείων Κατασκευή στοιχείων Ακεραιότητα: το μέτρο συμμόρφωσης του ερευνητή με τους νόμους, τους κανονισμούς, και τους κοινά αποδεκτούς κανόνες ορθής πρακτικής του εκάστοτε ερευνητικού τομέα

Σχέσεις μεταξύ των ερευνητών Αμοιβαίος σεβασμός Εχεμύθεια Αμεροληψία Αναγνώριση της ατομικής συμβολής Έγκαιρη δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων Λογοκλοπή Οικειοποίηση αποτελεσμάτων τρίτων

Η ευθύνη του ερευνητή Σεβασμός στην αξία του ανθρώπου Αρχή της ωφέλειας Σεβασμός της αυτονομίας Δίκαιη μεταχείριση Προστασία των ζώων Πειραματόζωα: Τα 3R (replacement, reduction, refinement) Εκτροφές: Οι 5 Ελευθερίες (πείνα/δίψα, ταλαιπωρία, πόνος, φόβος, έκφραση φυσικής συμπεριφοράς) Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος Τήρηση των κανονισμών ασφαλείας

Η αρχή της ωφέλειας Απαγόρευση της σκόπιμης πρόκλησης βλάβης Ηθική υποχρέωση ελαχιστοποίησης της βλάβης και μεγιστοποίησης της ωφέλειας Η έννοια της βλάβης Ερωτήσεις, καταστάσεις ή επεμβάσεις που μπορεί να προκαλέσουν σωματική ή ψυχολογική ζημία ή αγωνία ή μπορεί να θεωρηθούν ως υπερβολικά παρεμβατικές στην προσωπική ζωή Επεκτείνεται στα άτομα που απαρτίζουν την ομάδα Συνδέεται και με τον τρόπο επιλογής του δείγματος, ιδιαίτερα στις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες

Σεβασμός της αυτονομίας (1) Τα άτομα έχουν την ικανότητα να κρίνουν και να αποφασίζουν για τις προσωπικές τους επιλογές Περιλαμβάνει την προστασία ατόμων με μειωμένη ή ελλιπή αυτονομία Εκφραστικά (π.χ. αλλοδαποί) Νοητικά (π.χ. νοητική υστέρηση) Νομικά (π.χ. φυλακισμένοι, στρατιώτες) Συνήθους υποταγής (π.χ. παιδιά/γονείς, ασθενείς/ιατροί) Οικονομικά (π.χ. άστεγοι) Εκπαιδευτικά (π.χ. αναλφάβητοι)

Σεβασμός της αυτονομίας (2) Εκούσια συμμετοχή Δικαίωμα άρνησης απάντησης σε κάποιες ερωτήσεις Δικαίωμα αποχώρησης ανά πάσα στιγμή Συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης Ερευνητικός σκοπός Ταυτότητα του ερευνητή/ερευνητικού φορέα/χρηματοδότη Τρόπος επιλογής του δείγματος Πιθανά οφέλη και ζημίες Αρχειοθέτηση και πιθανή μελλοντική χρήση των δεδομένων Τήρηση απορρήτου / διασφάλιση ανωνυμίας Δημοσίευση και διάδοση αποτελεσμάτων Κυκλοφορία δεδομένων μεταξύ ερευνητών

Ζητήματα σεβασμού της αυτονομίας Πως εξασφαλίζεται η εκούσια συμμετοχή και η συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης; Έρευνα σε παιδιά, τροφίμους ιδρυμάτων κοκ.; Συγκαλυμμένη έρευνα; (π.χ. χουλιγκανισμός, trafficking) Πως εξασφαλίζεται η τήρηση του απορρήτου και η διασφάλιση της ανωνυμίας; Συνεντεύξεις παρουσία οικείων; Περιπτώσεις που το επιβάλει ο νόμος; (π.χ. σεξουαλική κακοποίηση παιδιών)

Δίκαιη μεταχείριση Σεβασμός των πολιτιστικών και ατομικών διαφορών Φυλή, εθνική καταγωγή, μειονότητα Φύλο Θρησκεία, Γλώσσα Σεξουαλική προτίμηση Ηλικία Καλύπτει όλα τα στάδια από το σχεδιασμό της έρευνας ως την δημοσίευση των αποτελεσμάτων Αποφυγή του στιγματισμού ή/και της περιθωριοποίησης κοινωνικών ομάδων

Πειραματόζωα (3R) Replacement Αντικατάσταση Reduction Ελάττωση Υπάρχουν εναλλακτικές μέθοδοι; Reduction Ελάττωση Ποιος είναι ο ελάχιστος αριθμός απαιτούμενων ζώων για έγκυρα (στατιστικά) αποτελέσματα; Refinement Βελτίωση Ποια μέτρα λαμβάνονται για την ανακούφιση ή την μείωση του πόνου και της ταλαιπωρίας των ζώων;

Προστασία των ζώων που χρησιμοποιούνται για επιστημονικούς σκοπούς (Οδηγία 2010/63/ΕΕ) Έρευνα, εκπαίδευση Βασίζεται στην αρχή των 3R Επιτρέπεται μόνο η χρήση ζώων εκτροφής Απαγορεύεται η χρήση ζώων που ανήκουν σε απειλούμενα είδη και σε ζώα που έχουν αποσπαστεί από το φυσικό τους περιβάλλον ή είναι αδέσποτα Καθίσταται υποχρεωτική η κατάταξη της δριμύτητας των διαδικασιών στις οποίες επιβάλλονται τα ζώα σύμφωνα με προκαθορισμένα κριτήρια Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση των ίδιων ζώων μόνο εφόσον πρόκειται για διαδικασίες ήπιας ή μέτριας δριμύτητας Ορίζεται η κατάλληλη μέθοδος θανάτωσης για κάθε είδος ζώου

Παράρτημα Α (2007): Στέγαση και φροντίδα των ζώων Προστασία των σπονδυλωτών που χρησιμοποιούνται για επιστημονικούς σκοπούς (Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης) Παράρτημα Α (2007): Στέγαση και φροντίδα των ζώων Εγκαταστάσεις (κατασκευή, θάλαμοι διαβίωσης, θάλαμοι διαδικασιών, χώροι υπηρεσίας) Περιβάλλον και έλεγχος (αερισμός, θερμοκρασία, υγρασία, φωτισμός, θόρυβος, συστήματα συναγερμού) Εκπαίδευση και επιμόρφωση προσωπικού Μέριμνα (υγεία, μεταφορά, διατροφή, καθαρισμός, αρχεία, ταυτοποίηση) Κατευθυντήριες οδηγίες ανά ζωικό είδος

Θεσμική ακεραιότητα Θεσμική ευθύνη του Π.Θ. ή/και των ερευνητών Διαφύλαξη της ελευθερίας της έρευνας Δημοσιοποίηση της πηγής χρηματοδότησης Υποχρέωση ενημέρωσης και ελέγχου Υποχρέωση παροχής κατάλληλων υποδομών Συμμόρφωση με το κανονιστικό πλαίσιο (πνευματικά δικαιώματα) Σύγκρουση συμφερόντων Απόκρυψη δεδομένων Σχέσεις των ερευνητών με τους χρηματοδότες

Είναι συνετό; Κοινωνική υπευθυνότητα των ερευνητών Ενεργό συμμετοχή στην μετάδοση της γνώσης και της φιλοσοφίας που διέπει την επιστημονική πρακτική Συμμετοχή στο δημόσιο διάλογο για τα μέτρα προφύλαξης ή/και την ύπαρξη επιστημονικής αβεβαιότητας Ερευνητικές προτεραιότητες Οικονομική διαχείριση Περιβαλλοντικές ή/και κοινωνικές επιπτώσεις Επιστημονική εκλαΐκευση

Κώδικας Δεοντολογίας Π.Θ. Αλήθεια / Δικαιοσύνη Άρθρα 1 και 7: Σχεδιασμός, τεκμηρίωση, αποτελέσματα Αλήθεια – Θεσμική ακεραιότητα Άρθρο 2: Προϋποθέσεις διεξαγωγής έρευνας Ευθύνη του ερευνητή και Θεσμική ακεραιότητα Άρθρα 3 – 6: Ευθύνη του ερευνητή, του Π.Θ., Ανεξαρτησία της έρευνας και Χρηματοδότηση Ευθύνη του ερευνητή και θεσμική ακεραιότητα Άρθρο 8: Τήρηση κανονισμών ασφαλείας Άρθρο 9: Τήρηση αρχείων Αλήθεια Άρθρα 10-11: Σχέσεις μεταξύ των ερευνητών, αναγνώριση ατομικής συμβολής Σχέσεις μεταξύ των ερευνητών Άρθρα 12-17: Τήρηση αρχών βιοηθικής Ευθύνη του ερευνητή Άρθρα 18-19: Υποχρέωση ενημέρωσης, ελέγχου και εργασιακό περιβάλλον Θεσμική ακεραιότητα

Βιβλιογραφία K. D. Pimple (2002): Six domains of research ethics. Science and Engineering Ethics 8: 191-205 M. Kalichman (2002): Ethical decision-making in research. Science and Engineering Ethics 8: 215-218 G. Sponholz (2000): Teaching scientific integrity and research ethics. Forensic Science International 113: 511-514 Ευρωπαϊκή Χάρτα του Ερευνητή (2005): Ευρωπαϊκή Επιτροπή TB Hansen (2006): Academic and social responsibility of scientists. Journal of Science and World Affairs 2: 71-92