ΥΠΟΤΑΓΗ ΣΤΟ ΔΟΓΜΑ « Εκείνο που σκεφτόμαστε είναι κατά κανόνα λάθος, αλλά εκείνο που γνωρίζουμε είναι κατά κανόνα σωστό ». Γεωργούση Άννα Γκιούρα Κλαίρη Γολιδόπουλος Άγγελος Παπουνίδου Χαρούλα Χρυσοστομίδου Λίνα

Τι είναι δόγμα / δογματισμός ; Ο όρος δόγμα σημαίνει « γνώμη, φρόνημα », ενώ στην αρχαιότητα σήμαινε επίσης « απόφαση, κρίση », « έννοια » και « εντολή, διαταγή ». Είναι δυνατόν να αφορά μια θεμελιώδη αρχή ενός φιλοσοφικού ή θρησκευτικού συστήματος ή να περιγράφει το σύνολο των δοξασιών μιας θρησκευτικής πίστης, το οποίο οι οπαδοί της αποδέχονται ως αληθινό και αναμφισβήτητο.

Το δόγμα παρουσιάζεται από τα αρχαιότατα χρόνια στις πολυθεϊστικές αιγυπτιακές και μεσοποτάμιες θρησκείες και αργότερα στις μονοθεϊστικές. Ο δογματισμός γίνεται σατανικός, όταν πετύχει να συγκεντρώσει ανθρώπινα πλήθη, κράτη, ηπείρους, αλλά και όλη την ανθρωπότητα. Τι είναι δόγμα / δογματισμός ;

Ο άνθρωπος πιστεύει ότι κατέχει δύο ειδικά, αποκλειστικά ανθρώπινα, χαρακτηριστικά : Ψυχή και ελευθερία επιλογής. Το πρώτο, η ψυχή, είναι θέμα πίστης και δεν μπορούμε να το αμφισβητήσουμε. Το δεύτερο όμως, η ελευθερία επιλογής, είναι ένα από τα δυσκολότερα φιλοσοφικά - θεολογικά - επιστημονικά ζητήματα : Οι αποφάσεις μας και οι πεποιθήσεις μας διαμορφώνουν τις καταστάσεις ή μήπως οι καταστάσεις μας διαμορφώνουν ; Η απάντηση στο τελευταίο ερώτημα διαφέρει ανάλογα με τον άνθρωπο στον οποίο τίθεται η ερώτηση. Είναι αποδεκτή και η άποψη πως η σχέση μεταξύ αποφάσεων και καταστάσεων είναι αμφίδρομη, δηλαδή τόσο οι αποφάσεις και οι πεποιθήσεις όσο και οι καταστάσεις αλληλοεπηρεάζονται και δεν ευθύνεται αποκλειστικά μια από αυτές για τη διαμόρφωση της άλλης. Τι είναι δόγμα / δογματισμός ;

Πώς δημιουργείται ένα δόγμα ; Οι τρεις παράγοντες που οδηγούν στη δημιουργία δόγματος είναι οι εξής :  Η εμπιστοσύνη στη « θεωρία » ενός δασκάλου, όσο καλή κι αν είναι αυτή, τη στιγμή που ιδρύεται μια « σχολή » κι όσο κι αν βοηθάει ( τη « σχολή ») να προοδεύσει προς μια καινούργια κατεύθυνση, περιλαμβάνει τον κίνδυνο να προκαλέσει το σχηματισμό ενός δόγματος.  Αν η θεωρία δεν είναι πολύ εύπλαστη και, συνεπώς, παρέχει ελάχιστες προτροπές για παραποιήσεις, και αν συνάμα ο δάσκαλος είναι αξιοσέβαστος, οι μαθητές μεταβάλλονται σε οπαδούς και η σχολή σε θρησκεία ή λατρεία.  Ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός οπαδών.

Γιατί ο άνθρωπος έχει έμφυτη ροπή στο δογματισμό ;  Πρώτον, γιατί είναι πιο εύκολο να αποδεχτείς άκριτα τις προκατασκευασμένες ιδέες παρά να τις αξιολογήσεις. Το να ζητωκραυγάζεις και να καταδικάζεις απαιτεί μικρότερη νοητική προσπάθεια από το να σκέφτεσαι.  Δεύτερον, γιατί οι άνθρωποι – όπως όλα τα ζώα - έχουμε ανάγκη να ανήκουμε σε ομάδες.

Πώς επιβιώνουν τα δόγματα ; Οι άνθρωποι μάχονται για τη δογματική πίστη τους με τέτοιο πάθος, που θα ήταν δικαιολογημένο μόνο αν επρόκειτο για την υπεράσπιση της σοφίας που έχει κληρονομηθεί από έναν αρχαίο πολιτισμό, και των γνώσεων του που έχουν εξαγνιστεί δια μέσου της επιλογής. Όποιος αρνείται να συμμορφωθεί με το δόγμα αυτ o στιγματίζεται σαν αιρετικός, συκοφαντείται και, αν είναι δυνατό, πέφτει στην ανυποληψία του κόσμου. Η εξαιρετικά ειδικευμένη αντίδραση της « κατακραυγής » του όχλου, εξαπολύεται τότε εναντίον του.

Ποια είναι η συμπεριφορά μεταξύ των οπαδών διαφορετικών δογμάτων ;  Ο Φίλιπ Ουάιλι γράφει : « Παντού, όπου συναντήθηκαν άνθρωποι με συγκρουόμενους μύθους, ιδέες και δόγματα, παρατηρήθηκε ένα αμφίπλευρο αβυσσαλέο μίσος, και μια ακλόνητη πίστη στην κάθε πλευρά ότι οι “ άλλοι ” βρίσκονται σε αναμφισβήτητη πλάνη και θεωρούνται ως εισβολείς, άπιστοι, ειδωλολάτρες, προδότες της ιδέας κλπ. Έτσι ακριβώς γεννήθηκαν οι ιεροί πόλεμοι ».  Είπε χαρακτηριστικά ο Γκαίτε : « Σε όλα τούτα τα ξεφαντώματα του Διαβόλου, το πιο δραστικό φαρμάκι θα είναι πάντα οι φατριαστικοί καυγάδες ».

Το δόγμα σε διάφορους τομείς  Στην πολιτική, περιγράφει τη θεμελιώδη καταστατική αρχή ενός πολιτικού κόμματος ή παράταξης.  Στον εκκλησιαστικό χώρο, δόγμα είναι η απόφαση που λαμβάνεται σε θέματα πίστης και η οποία γίνεται γενικά παραδεκτή από το σύνολο των πιστών.  Στην αρχαιότητα, ο όρος περιέγραφε τη νομοθετική απόφαση της ρωμαϊκής συγκλήτου, τις εντολές τού ιουδαϊκού νόμου και μεταγενέστερα τις αποφάσεις της ιεράς συνόδου.  Δόγμα στη φιλοσοφία είναι η άποψη η οποία, για εκείνον που την ασπάζεται, δεν επιδέχεται απόδειξη και επομένως, υπό μία έννοια, δεν επιδέχεται και αμφισβήτηση, σε αντιδιαστολή με αυτό που ονομάζεται αντικειμενική πραγματικότητα.

Η επιστήμη απειλεί την θρησκεία.