ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Η διδασκαλία του μαθήματος της φιλοσοφίας έχει σκοπό να κατανοήσουν οι μαθητές την ιδιοτυπία, τη μέθοδο και τη σπουδαιότητα της φιλοσοφίας ως πνευματικής επίδοσης. Οι μαθητές πρέπει να εξοικειωθούν με τους όρους και τις έννοιες της φιλοσοφίας, αλλά και με ιδέες που αναφέρονται στον κοινωνικό, επιστημονικό και πνευματικό βίο. Παράλληλα, ο στόχος είναι να προσεγγίσουν τα μεγάλα ερωτήματα που διατυπώνει ανέκαθεν ο άνθρωπος για την ύπαρξή του και το νόημα της και να δουν με κριτικό μάτι τις απαντήσεις που δόθηκαν κατά καιρούς σε αυτά. Τέλος, καλό είναι να αξιοποιούνται διδακτικά και να τονίζονται τα σημεία διαθεματικής και διεπιστημονικής επικάλυψης από άλλα αντικείμενα που διδάσκονται οι μαθητές/τριες (ιστορία, λογοτεχνία, θετικές επιστήμες). (Τα στοιχεία της παρουσίασης προέρχονται από το βιβλίο του εκπαιδευτικού)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ► Ενότητα Τρίτη ► Δημοκρατικές αξίες στη θεωρία και στην πράξη ► 1.Ελευθερία και ισότητα - Δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα

Διδακτικοί Στόχοι ► Με τη διδασκαλία της υποενότητας ο/η μαθητής/τρια πρέπει: ► Να προσδιορίσει τις βασικές διαστάσεις των εννοιών της ισότητας και της ελευθερίας, όπως αυτές χρησιμοποιούνται στον χώρο της πολιτικής φιλοσοφίας, και να προβληματιστεί σχετικά με το κατά πόσο αυτές οι έννοιες είναι συμβατές ή ασύμβατες και αν είναι δυνατή η παράλληλη πραγμάτωση και των δύο. ► Να συνειδητοποιήσει τη σημασία των δικαιωμάτων μέσα σε ένα περιβάλλον δικαιοσύνης, ισότητας και ελευθερίας, καθώς και την αναγκαιότητα σεβασμού κάθε ανθρώπινης ύπαρξης στο πλαίσιο του οικουμενικού πολιτισμού.

Διδακτική μέθοδος ► Το θέμα της υποενότητας μπορεί να διδαχτεί με τη μορφή διλήμματος. Για παράδειγμα, η δικαιοσύνη βασίζεται στη φυσική ισότητα ή στη θεσμικά κατοχυρωμένη ισότητα; ► Η δικαιοσύνη βασίζεται στη φυσική ισότητα των ανθρώπων: α) διότι οι άνθρωποι είναι τα μόνα όντα που μπορούν να φτιάχνουν νόμους, να υπακούουν αυτοβούλως σ’ αυτούς και έτσι να συνδέονται με μια κοινή θέληση και ελευθερία· β) διότι το ανθρώπινο πρόσωπο έχει μια αξιοπρέπεια που το καθιστά αυτοσκοπό, ούτως ώστε να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για άλλους σκοπούς, εξισώνοντας έτσι τους ανθρώπους ήδη από το γεγονός ότι είναι άνθρωποι, κτλ. ► Αντίθετη άποψη: η δικαιοσύνη βασίζεται σε μια θεσμικά καθοριζόμενη ισότητα, διότι οι άνθρωποι, στοχεύοντας στην αρμονική συμβίωση, “υπογράφουν” ένα κοινωνικό συμβόλαιο που προστατεύει τα ατομικά, τα πολιτικά, τα θρησκευτικά κτλ. δικαιώματά τους και εκφράζεται με το άγραφο και το γραπτό δίκαιο, κτλ.

Σχέδιο διδασκαλίας ► Προτείνεται να διεξαχθεί συζήτηση για την ισότητα και την ελευθερία. ► Ίση ελευθερία σημαίνει πως όλοι θα έπρεπε να έχουμε ίσες δυνατότητες δράσης, ίσα δικαιώματα για παιδεία και μόρφωση, εργασία, ισότητα ευκαιριών για δημιουργία και προκοπή, απουσία προνομιακής μεταχείρισης ή διακρίσεων ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, λευκούς και μαύρους, Έλληνες και βαρβάρους, δικούς μας και ξένους. ► Δεν μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι σε μια κοινωνία με ανισότητες ούτε ίσοι σε μια ανελεύθερη κοινωνία.

Σχέδιο διδασκαλίας ► Μιας και οι ανισότητες σημαίνουν αδικία και ανελευθερία, είναι δυνατόν με την κατάλληλη παιδεία και καλλιέργεια ► μερικές από αυτές τις ανισότητες να αμβλύνονται (π.χ. αυτές ανάμεσα σε ταλαντούχους και ατάλαντους) και ► άλλες να αίρονται ολότελα (όπως οι ανισότητες αντρών και γυναικών, δικών μας και ξένων).

Σχέδιο διδασκαλίας ► Άλλες ανισότητες δε σημαίνουν οπωσδήποτε καταπίεση και αδικία. Αν, για παράδειγμα, όλοι εμείς που εργαζόμαστε στην ίδια επιχείρηση παίρναμε τον ίδιο μισθό, θα ήταν μόνο γιατί όλοι αποδίδουμε εξίσου στη δουλειά μας· ► εάν όμως ένας από εμάς έχει ταλέντο και εξαιρετική απόδοση στη δουλειά του, θα ήταν τάχα αδικία να παίρνει πολύ μεγαλύτερο μισθό από όλους τους άλλους που απλώς εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους;

Σχέδιο διδασκαλίας ► Η δίκαιη κοινωνία οφείλει να μάχεται τις ανισότητες που παράγονται από λανθασμένες διακρίσεις και όχι από αξιοκρατικές συγκρίσεις. ► Ο εργοδότης, λόγου χάριν, που ορίζει διαφορά μισθού στους εργαζόμενους με κριτήριο το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία ή την ηλικία ελέγχεται ως άδικος, μιας και επιβάλλει διακρίσεις, σαφώς άσχετες με τη φύση και την αξία του παραγόμενου έργου.

Σχέδιο διδασκαλίας ► Φιλοσοφικές προϋποθέσεις του εξισωτισμού: ► Ενώ η ισότητα εμφανίζεται συχνά ως πολιτικός στόχος, το κίνητρό της είναι συνήθως ηθικό. ► Μπορεί να βασιστεί ► είτε στις χριστιανικές πεποιθήσεις ότι είμαστε όλοι ίσοι στα μάτια του Θεού ► είτε στις ιδέες του Καντ, που θεωρεί λογικό το δικαίωμα του σεβασμού της ισότητας για όλους τους ανθρώπους, ► ή ίσως στην ωφελιμιστική πεποίθηση ότι ο καλύτερος τρόπος να μεγιστοποιήσει κανείς τον βαθμό ευτυχίας είναι να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους ανθρώπους.

Σχέδιο διδασκαλίας ► Οι περισσότεροι υποστηρικτές της ελευθερίας πιστεύουν ότι πραγματική ελευθερία σημαίνει ένα είδος αυτοπραγμάτωσης, μέσα από το οποίο τα άτομα κάνουν τις προσωπικές τους επιλογές. ► Για παράδειγμα, αν κάποιος είναι αλκοολικός και, παρ’ ότι γνωρίζει ότι αυτό που κάνει δεν είναι σωστό, ξοδεύει όλα τα χρήματά του μεθώντας, αυτό σημαίνει ότι ζει ελεύθερος; ► Μάλλον όχι, αντίθετα θεωρούμε ότι ο αλκοολικός κυριαρχείται από το ποτό και ότι είναι σκλάβος της επιθυμίας του γι’ αυτό

Ανθρώπινα δικαιώματα Στόχος ► Όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, στόχος μας είναι ► να αποδεχτούν οι μαθητές την οικουμενική αξία του σεβασμού αυτών των δικαιωμάτων και ► να προβληματιστούν για τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα που προκύπτουν από την παραβίασή τους στον παγκόσμιο χώρο.

Διδακτικές επισημάνσεις ► H προσεκτική εξέταση των διαφορετικών χρήσεων του όρου “δικαίωμα” δείχνει ότι η έννοια μπορεί να αναφέρεται ► στην ύπαρξη κάποιας δυνατότητας πράξης, κάποιας “άδειας” και απουσίας απαγόρευσης, κάποιας νόμιμης κατοχύρωσης, απαίτησης ή αξίωσης. ► Ιδιαίτερη προσοχή έχει αποδοθεί στη συνάφεια και στα όρια της αντιστοίχισης δικαιωμάτων και καθηκόντων ή υποχρεώσεων.

ΚΕΙΜΕΝΑ ► Άρθρο 6: Η Ελευθερία είναι εκείνη η δύναμις οπού ο άνθρωπος έχει εις το να κάμη όλον εκείνο, όπου δεν βλάπτει εις τα δίκαια των γειτόνων του. Αυτή έχει ως θεμέλιον την φύσιν, διότι φυσικά αγαπώμεν να είμεθα ελεύθεροι, έχει ως κανόνα την δικαιοσύνην, διατί η δικαία ελευθερία είναι καλή, έχει ως φύλακα τον Νόμον, διατί αυτός προσδιορίζει έως πού πρέπει να είμεθα ελεύθεροι. Το ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν: “Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουν“

ΚΕΙΜΕΝΑ ► Άρθρο 21: Αι δημόσιοι συνδρομαί και ανταμοιβαί είναι ένα ιερόν χρέος της πατρίδος. Το κοινόν χρεωστεί μίαν βοήθειαν εις τους δυστυχείς εγκατοίκους, τόσον εις το να τους προμηθεύσει να έχουν τι να εργάζωνται, όσον και να δώση τρόπον ζωής εις εκείνους οπού δεν ημπορούν πλέον να δουλεύσουν (Από το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα, “Τα δίκαια του ανθρώπου”)