Ιδιωτικοποίηση των τηλεπικοινωνιών Εξέταση της διεθνούς εμπειρίας Ημερίδα ΣΗΔΗΚΕΚ-ΠΕΟ, 21/1/2013, Λευκωσία. Γ.Ευσταθόπουλος, ΙΝΕΚ-ΠΕΟ.

Εισαγωγικά Επιστημονικός συνεργάτης ΙΝΕΚ-ΠΕΟ & ΙΝΕ- ΓΣΕΕ. Έρευνα ΙΝΕΚ-ΠΕΟ για CYTA και ΑΗΚ που παρουσιάστηκε το 2007 σε διεθνή ημερίδα στην Λευκωσία. Συνεργασία ΙΝΕΚ-ΣΗΔΗΚΕΚ σε διεθνή ημερίδα, σεμινάριο και στρογγυλό τραπέζι για τον εκσυγχρονισμό των ημικρατικών οργανισμών (2009). Συμπεράσματα ημερίδων στην ιστοσελίδα της ΣΗΔΗΚΕΚ

Εισαγωγικά Τηλεπικοινωνίες δεν συνιστούν μία απλή περίπτωση νεοφιλελεύθερης μεταρρύθμισης (φιλελευθεροποίηση / ιδιωτικοποίηση). Σημείο εκκίνησης, εργαστήριο και παράδειγμα «καλής πρακτικής» για όλες τις συντελούμενες και σχεδιαζόμενες αλλαγές στο πεδίο των βιομηχανιών δικτύου (network industries) όπως η ενέργεια, ο σιδηρόδρομος, οι ταχυδρομικές υπηρεσίες, κλπ. Εκμετάλλευση ραγδαίων τεχνολογικών αλλαγών για την προβολή ενός (αμφισβητήσιμου) success story σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον μη βιώσιμης ανάπτυξης και άκρατου καταναλωτισμού (δεκαετία 2000). Σχέση μεταξύ μείωσης τιμών και μεταρρυθμίσεων τελεί σήμερα υπό αμφισβήτηση από την επιστημονική βιβλιογραφία. Παράδειγμα επίσης υπό αμφισβήτηση από την σκοπιά της κοινωνικής και αναπτυξιακής αποτελεσματικότητας.

Υποβάθμιση και περιθωριοποίηση χαρακτηριστικών και επιπτώσεων από τη δημόσια συζήτηση, την έρευνα και την άσκησης πολιτικής του δίπτυχου «ανταγωνισμός/ ιδιωτικοποίηση»  Πρωτοφανούς έκτασης χρηματιστηριακή κρίση στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών στις αρχές της δεκαετίας 2000 (“dot-com bubble”).  Χαμηλά εισοδηματικά στρώματα δεν επωφελήθηκαν στον ίδιο βαθμό με τα υψηλότερα και τις επιχειρήσεις ενώ επιβαρύνθηκαν με μεγάλες «κρυφές» αυξήσεις (π.χ. συνδρομές).  Αναπτυξιακό έλλειμμα σε όρους χωρικής συνοχής λόγω πόλωσης των δικτύων στα (προσοδοφόρα) αστικά κέντρα («ιντερνέτ δύο ταχυτήτων»).  Επιλογή τεχνολογιών και πολλαπλασιασμός δικτύων κινητής τηλεφωνίας αυξάνει την ένταση των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων (π.χ. Ελλάδα).  Πολλαπλασιασμός δικτύων συνιστά κόστος που μετακυλίεται στο καταναλωτικό κοινό (απώλεια οικονομιών κλίμακας).

Δομή παρουσίασης 1. Σύντομη ιστορική αναδρομή 2. Αξιολόγηση αποτελεσμάτων μεταρρυθμίσεων ως προς τις τιμές και την παραγωγικότητα στην Ε.Ε. 3. Ανάλυση κατανεμητικών (κοινωνικών) επιπτώσεων. 4. Ιδιωτικοποιήσεις & Δημόσιο Χρέος

1. Ιστορική αναδρομή κλάδου των τηλεπικοινωνιών Από την ίδρυση των δημοσίων επιχειρήσεων στην ιδιωτικοποίηση

Ίδρυση και ανάπτυξη Δημοσίων Επιχειρήσεων Τηλεπικοινωνιών (Δ.Ε.Τ) Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας 1970:  «αποτυχίες της αγοράς» (φυσικό μονοπώλιο, υψηλό σταθερό κόστος υποδομών)  στρατηγική και οικονομική σημασία τηλεπικοινωνιών (ανάπτυξη, καταπολέμηση ολιγοπωλίων, εθνική κυριαρχία)  κοινωνική δικαιοσύνη και χωρική συνοχή, εγκαθίδρυση υπηρεσιών κοινής ωφέλειας (public services).  Αδιαμφισβήτητα τεχνολογικά, οικονομικά και αναπτυξιακά επιτεύγματα που έχουν καταγραφεί στην Οικονομική Ιστορία* (Millward, 2005).

Αμφισβήτηση των Δ.Ε.Τ (τέλη δεκαετίας 1970 => ) Τεχνολογικές εξελίξεις αμφισβήτησαν το επιχείρημα του φυσικού μονοπωλίου και πεποίθηση ότι ο ολιγοπωλιακός ανταγωνισμός δύναται να ρυθμιστεί. Σταυροειδείς επιδοτήσεις απομειώνουν την παραγωγική αποτελεσματικότητα («στρεβλώσεις»). Εντεινόμενη ιδεολογική ηγεμονία νεοφιλελεύθερων απόψεων για τα οφέλη και τις αρετές του ανταγωνισμού σε συνδυασμό με την επικράτηση ατομιστικών κοινωνικών προτύπων. Διεκδίκηση από πολυεθνικές επιχειρήσεις και χρηματιστικούς οργανισμούς* των εσόδων των δημοσίων επιχειρήσεων (ισχυρά επιχειρηματικά lobby στην Ε.Ε). Πίεση εκ μέρους επιχειρήσεων για μείωση κόστους τηλεπικοινωνιών λόγω παγκοσμιοποίησης. Έλλειψη αποτελεσματικότητας και ευελιξίας καθώς και η εσωστρέφεια ορισμένων Δ.Ε.Τ (κρατισμός). Ενιαία Αγορά & Κριτήρια σύγκλισης (ΟΝΕ).

Ανταγωνισμός, ιδιοκτησιακό καθεστώς και οικονομική αποτελεσματικότητα (νεοκλασική θεωρία)

2. Αξιολόγηση νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων

Επισκόπηση βιβλιογραφίας Έρευνα M. Florio (University of Milan / CIRIEC*) για την επίπτωση δίπτυχου «ιδιωτικοποιήσεις / ανταγωνισμός» ως προς τις τιμές (των παγίων συμπεριλαμβανομένων) και την παραγωγικότητα στην περίοδο στην Ε.Ε-15:  Στοιχεία Eurostat, ΟΟΣΑ, Eurobarometer, IUT. Έρευνα του E.Ο. Ruhle (2008) με αντικείμενο την επίπτωση των ιδιωτικοποιήσεων ως προς τον ανταγωνισμό και τις τιμές (Ε.Ε-25, ).

Διαπίστωση 1 _ α: Δεν διαφαίνεται συσχέτιση μεταξύ ιδιωτικοποίησης και τιμών για οικιακούς καταναλωτές (Florio and al, 2008; Ruhle, 2008).

Διαπίστωση 1-β: Δεν καταγράφεται συσχέτιση μεταξύ ιδιωτικοποίησης και τιμών για επιχειρήσεις (Florio and al, 2008; Ruhle, 2008).

Διαπίστωση 2 η : Καμία συσχέτιση δίπτυχου με αύξηση παραγωγικότητας που ανάγεται σε μακροχρόνια δυναμική (τεχνολογική ανάπτυξη). Διαπίστωση 3 η : Πολύ χαμηλή συσχέτιση ιδιωτικοποίησης με ποιότητα υπηρεσιών. Διαπίστωση 4: Μείωση τιμών συνοδεύεται με αύξηση παγίων (rebalancing effect).

Συμπεράσματα 2 ης ενότητας Δεν επιβεβαιώνεται εμπειρικά η υποτιθέμενη θετική επίδραση ενός εκ των δύο πυλώνων των μεταρρυθμίσεων (ιδιωτικοποιήσεις). Ανταγωνισμός διαδραματίζει συγκριτικά σημαντικότερο ρόλο. Δεν καταγράφεται ωστόσο ισχυρή συσχέτιση μεταξύ ιδιωτικοποιήσεων και έντασης του ανταγωνισμού.

Ιδιωτικοποιήσεις & Ανταγωνισμός

Από το δημόσιο στο ιδιωτικό μονοπώλιο; Ένα ιδιωτικό μονοπώλιο δεν λύνει τα προβλήματα που προκύπτουν από την απουσία ανταγωνισμού σε καθεστώς δημόσιου μονοπωλίου (Ruhle, 2008). Κέρδη της British Telecom κατά την περίοδο ήταν μονοπωλιακής φύσεως λόγω δεσπόζουσας θέσης της (ιδιωτικής πλέον) εταιρείας (Florio, 2001). Έσοδα από δημόσιο μονοπώλιο > Έσοδα από Ιδιωτικό Μονοπώλιο από πλευράς κοινωνικής ευημερίας (social welfare analysis).

Καθοριστικοί παράγοντες για τη μείωση των τιμών Τεχνολογική πρόοδος και μη εξακριβωμένοι «εθνικοί» θεσμικοί παράγοντες κατέχουν μεγαλύτερη επεξηγηματική ισχύ που οφείλουν να ληφθούν υπόψη (Florio, 2008).

Συμπληρωματικά στοιχεία Πρόσφατα συγκριτικά στοιχεία για τις τιμές, “Telecom Prices Developments” ( ), Teligen, produced for DG Information Society (European Commission). Σύνθετο καλάθι τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών + σταθερά κόστη (ΟΟΣΑ).

Οικιακά τιμολόγια (μέσο μηνιαίο κόστος σε ευρώ)

Τιμολόγια για επιχειρήσεις (μέσο μηνιαίο κόστος σε ευρώ)

Κινητή τηλεφωνία (μεσαία χρήση), σύγκριση για το έτος 2009

3. Οι κατανεμητικές διαστάσεις των μεταρρυθμίσεων Συνοπτική εξέταση

Αύξηση παγίων Θεμελιώδης υπόθεση υποστηρικτών μεταρρυθμίσεων (Clifton and al, 2011): «Οι καταναλωτές θα επωφεληθούν καθολικά από τις μεταρρυθμίσεις στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών». Διεθνής εμπειρίας επιβεβαιώνει ότι οι μειώσεις τιμών υπήρξαν άνισες από κατανεμητική άποψη. Μείωση σε τιμές υπερκαλύφθηκε για ορισμένες ομάδες από την ραγδαία αύξηση στα σταθερά κόστη (σύνδεση, μηνιαία συνδρομή) που επιβαρύνει δυσανάλογα τους χρήστες με μικρή κατανάλωση. Παράδειγμα British Telecom (Florio, 2001):  Μεγάλη μείωση πραγματικών τιμών κατά την περίοδο αλλά διπλασιασμός (ονομαστικές τιμές) κόστους μηνιαίας συνδρομής. Ραγδαία αύξηση μηνιαίας συνδρομής στην Κύπρο από EUR 2,5 (με ΦΠΑ) το 2000 σε EUR 16 το 2009.

Ανισότητες μεταξύ επιχειρηματικών και οικιακών πελατών Περίπτωση British Telecom (Florio, 2001): «Oι πλέον κερδισμένοι ανήκουν στον επιχειρηματικό τομέα (διεθνείς κλήσεις) ενώ τα νοικοκυριά (περιορισμένος αριθμός αστικών και τοπικών κλήσεων) είτε ζημιώθηκαν είτε επωφελήθηκαν σε πολύ μικρότερο βαθμό από τις άλλες κατηγορίες χρηστών».

Ανισότητες μεταξύ οικιακών καταναλωτών Προγράμματα σύνδεσης που προσφέρονται στους συνδρομητές ευνοούν τους καταναλωτές που κάνουν μεγάλη χρήση των υπηρεσιών (π.χ. μεγάλα συμβόλαια), ενώ αντιθέτως οι μικροί χρήστες επιβαρύνονται με υψηλότερες χρεώσεις (καρτοκινητή τηλεφωνία). Τιμολογιακή πολιτική σε συνθήκες απελευθέρωσης καταργεί κάθε μορφή προοδευτικότητας που επιβάλει η παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Αναφορά σε μείωση των τιμών δεν συνιστά από μόνη της επαρκές κριτήριο αξιολόγησης των μεταρρυθμίσεων.

Πολλαπλασιασμός υπηρεσιών και αύξηση δαπανών νοικοκυριών (σταθερό, κινητό, Διαδίκτυο) Σημαντική αύξηση στο ποσοστό του προϋπολογισμού των νοικοκυριών που δαπανάται για τηλεπικοινωνίες. Η αύξηση αυτή αποδίδεται πρωτίστως στη διαθεσιμότητα νέων τεχνολογιών, η οποία τροφοδότησε νέες κοινωνικές ανάγκες. Φτωχότερα νοικοκυριά ξοδεύουν σαφώς μεγαλύτερο μερίδιο του εισοδήματός τους για τη χρήση υπηρεσιών τηλεπικοινωνίας σε σύγκριση με τα πλουσιότερα νοικοκυριά (Eurostrategies, 2006; George and al, 2008).

Ηνωμένο Βασίλειο

Ανελαστική ζήτηση για τηλεπικοινωνίες «Κοινωνικά αναπόφευκτο ρόλο» των Τ.Π.Ε για:  ελευθερία έκφρασης και τη δημοκρατία (εμφάνιση συμμετοχικών πρακτικών στο Διαδίκτυο)  συμμετοχή στην κοινωνία της πληροφορίας (π.χ. ενημέρωση)  ισότιμη συμμετοχή στα σύγχρονα κοινωνικά, οικονομικά και εργασιακά δρώμενα (αναζήτηση εργασίας, εκπαίδευση, ηλεκτρονική διακυβέρνηση κ.λπ.) => Τηλεπικοινωνίες εμπεριέχουν στοιχεία «Κοινωνικού Αγαθού».

Ανισότητες & Κοινωνικά τιμολόγια Ανισότητες συνοδεύονται από συρρίκνωση εργαλείων κοινωνικής πολιτικής. Από «υπηρεσία κοινής ωφέλειας» (public service) σε καθολική υπηρεσία (κοινωνικό τιμολόγιο). Η μετάβαση από την υπηρεσία κοινής ωφέλειας στην καθολική υπηρεσία δεν σημειώνεται απλά σε εννοιολογικό επίπεδο, αντιπροσωπεύοντας αντιθέτως μια ριζική ανατροπή της παραδοσιακής αντίληψης περί κοινωνικής αλληλεγγύης (Mas, 2005).

Ανισότητες & Κοινωνικά τιμολόγια Με την καθολική υπηρεσία, καθίσταται δυνατή η πρόσβαση -στην χειρότερη περίπτωση- σε μια ελάχιστη υπηρεσία. Έννοια της καθολικής υπηρεσίας εξαιρεί πρακτικά όλες οι σύγχρονες υπηρεσίες όπως τις ευρυζωνικές υπηρεσίες και την κινητή τηλεφωνία από το πεδίο εφαρμογής της. Αντίφαση με διακηρυγμένους στόχους και πολιτικές Ε.Ε για κοινωνία της πληροφορίας, οικονομία γνώσης, άμβλυνση ψηφιακού χάσματος, ψηφιακή ατζέντα Εμβάθυνση ιδιωτικοποιήσεων προμηνύει επιδείνωση οικονομικής προσιτότητας των τηλεπικοινωνιών λόγω κρίσης (μείωση εισοδημάτων, αύξηση ανεργίας, κοινωνικός αποκλεισμός, φτώχεια).

Κοινωνικό κόστος από τον αμιγώς αγοραίο χαρακτήρα των υπηρεσιών Αδυναμία των παρόχων να ακολουθήσουν στόχους για την ανάπτυξη και την παροχή υπηρεσιών που εξυπηρετούν πρωτίστως αναδυόμενες συλλογικές και κοινωνικές ανάγκες. Πειθαρχία που επιβάλλουν οι μηχανισμοί της αγοράς περιορίζει τη δυνατότητα ικανοποίησης αναγκών πέρα από αυτές που εκφράζει ο πολίτης-καταναλωτής (Κανελλόπουλος, 1992).

Ενδεικτικοί άξονες εναλλακτικού μοντέλου τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών…  Τηλεϊατρική και φροντίδα εξ αποστάσεως.  Μείωση επιπτώσεων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον.  Σχεδιασμός προϊόντων και υπηρεσιών που να ικανοποιούν τις ανάγκες των ατόμων με ειδικές ανάγκες.  Ηλεκτρονική διακυβέρνηση.  Πλήρης αξιοποίηση των δυνατοτήτων της εκπαίδευσης εξ αποστάσεως.  Διάδοση ευφυών περιβαλλοντικών εφαρμογών (λ.χ. προστασία δασών).  Επέκταση Δημόσιων Κέντρων Πληροφόρησης και δημόσιων σημείων ασύρματης ευρυζωνικής πρόσβασης στο Διαδίκτυο (public hotspots).

Συμπεράσματα 3 ης ενότητας «Η αποτελεσματικότητα δεν έχει μόνο την τελική διάσταση της ελαχιστοποίησης του κόστους παραγωγής αλλά και την κατανεμητική που, παρότι προϋποθέτει την πρώτη, έχει εντούτοις ιδιαίτερη σπουδαιότητα διότι συνδέεται άμεσα με τη διασφάλιση της γενικότερης αποτελεσματικότητας της οικονομίας αλλά και της κοινωνίας σε τελική ανάλυση» (Κανελλόπουλος, 1992).

Ιδιωτικοποιήσεις & Δημόσιο Χρέος

Διεθνείς οργανισμοί (ΟΟΣΑ, Παγκόσμια Τράπεζα, Ε.Ε) προπαγάνδισαν ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, «συμβουλεύοντας» τις κυβερνήσεις την υιοθέτησή του. Η αποτελεσματικότητα του εν λόγω μοντέλου δεν επιβεβαιώνεται εμπειρικά στην Ευρώπη. Οικονομικό δογματισμό και περιθωριοποίηση παραδειγμάτων που αμφισβητούν την καθολική ισχύ κυρίαρχων μεταρρυθμιστικών πολιτικών (Florio, 2009).

Επιστροφή της αναγκαιότητας του Δημοσίου… Επιστροφή επιχειρήματος περί φυσικού μονοπωλίου στο προσκήνιο. Κύρια πρόκληση της κοινωνίας της πληροφορίας αποτελεί σήμερα η κατασκευή ενός ολοκαίνουργιου δικτύου οπτικών ινών σε όλη την επικράτεια, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών της υπαίθρου και των μη κερδοφόρων περιοχών (Florio, 2012).

Γιατί τέτοια επιμονή στην συνέχιση του εν λόγω μοντέλου; Οι ιδιωτικοποιήσεις μέσα από το πρίσμα της χρηματιστικοποίησης (financialisation)

Φαινόμενο των ιδιωτικοποιήσεων στην Ευρώπη είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την χρηματιστικοποίηση. (Huffschmid, 2008). Αποτέλεσμα πιέσεων του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου για την εισχώρηση σε δραστηριότητες που δεν υπόκεινται στο διεθνή ανταγωνισμό. Όσο πιο ολιγοπωλιακή η δομή των αγορών, τόσο πιο ελκυστικές ήταν για τους υποψήφιους επενδυτές (Frangakis, Huffschmid, 2010). Ιδιωτικοποιήσεις χρησιμοποιήθηκαν ως διέξοδο του ολοένα και μεγαλύτερου όγκου χρηματιστικών κεφαλαίων που συσσωρεύτηκαν από τις αρχές της δεκαετίας 1980 σε ένα περιβάλλον χαμηλής οικονομικής ανάπτυξης.

ΑΞΙΑ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΘΕΣΜΙΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ ΣΕ ΤΡΙΣ. ΔΟΛΑΡΙΑ

Μέτοχοι-κλειδιά της British Telecom το 1999 ήταν 10 χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί που διέθεταν 20% των μετοχών (Florio, 2001). Μέτοχοι με πάνω από 1 εκατ. μετοχές ήταν μόλις 600, κατέχοντας το 80% συνολικά του κεφαλαίου.

Ιδιωτικοποιήσεις & Δημοσιονομικά: Φαύλος κύκλος;

Δημόσιο χρέος & Μνημόνια: Προς μια νέα γενιά ιδιωτικοποιήσεων… “Low asset prices are an incentive to those who still have money to buy cheap shares, which could in the end lead to a higher degree of concentration of asset ownership – and of economic power and political influence of the winners of the crisis” ( Frangakis, Huffshmid, 2010). Αύξηση δημοσίου χρέους και δημοσιονομικών πιέσεων συνιστούν μοναδική ευκαιρία για το διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση της πολιτικής και οικονομικής τους δύναμης...