Το πρόβλημα της αντίληψης Κουσουρνά Ελίνα Μαστοράκης Παναγιώτης Παντελίδης Παναγιώτης Παππούδος Αλέξανδρος Πλέσσια Ειρήνη

Οι 5 αισθήσεις Όραση: όργανο αντίληψης τα μάτια αντικείμενο της = το φως. Οσμή: όργανο αντίληψης η μύτη αντικείμενο της = οι οσμές. Αφή: όργανο αντίληψης  το δέρμα αντικείμενο της = οι υφές των άλλων σωμάτων. Ακοή : όργανο αντίληψης το αυτί αντικείμενο αντίληψης = ο ήχος. Γεύση: όργανο αντίληψης  η γλώσσα αντικείμενο της = η χημική σύσταση των τροφών. Αισθήσεις = εργαλείο για να γνωρίσουμε τον κόσμο.

Απλοϊκός Ρεαλισμός Έχει τύχει σε όλους μας να μην είμαστε σίγουροι για κάτι και να το ελέγξουμε με τις αισθήσεις μας. Υπάρχει ως πραγματικότητα ένας κόσμος αντικειμένων που μπορούμε να τα γνωρίσουμε άμεσα με τις αισθήσεις μας. Όλα τα αντικείμενα συνεχίζουν να υπάρχουν και όσο δεν τα βλέπουμε εμείς. Τα αντικείμενα αυτά που αντιλαμβανόμαστε γύρω μας «είναι» έτσι ακριβώς όπως «φαίνονται» ή καλύτερα όπως εμείς τα αντιλαμβανόμαστε. Οι αισθήσεις μας έιναι τα μόνα εργαλεία, αξιόπιστα, που μπορούν να μας δείξουν πώς είναι πραγματικά ο κόσμος.

«Είναι» ό,τι «Φαίνεται»;

Άρα τι ισχύει; Τελικά οι αισθήσεις μας μπορούν να μας βοηθήσουν στο να γνωρίσουμε με βεβαιότητα τον κόσμο; Μήπως όσο διαφορετικοί είμαστε εξωτερικά άλλο τόσο διαφορετικά αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας; Αν κάποιος έχανε όλες τις αισθήσεις του τι θα έμενε από τον κόσμο που τον περιβάλλει;

Μήπως ο κόσμος που αντιλαμβάνεται ο καθένας μας δεν είναι παρά καθαρά υποκειμενικός?

Το επιχείρημα της πλάνης και της ψευδαίσθησης

Ρενέ Ντεκάρτ Το επιχείρημα της πλάνης: Αμφισβητεί την αξιοπιστία των αισθήσεών μας. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας = Διαφορετικό από την πραγματικότητα. Αμφισβήτηση Απλοϊκού Ρεαλισμού.

«Πλάνη» (illusion): Λανθασμένη αντίληψη για ένα υπαρκτό αντικείμενο. Πλάνη και Ψευδαίσθηση: Διάκριση εννοιών «Πλάνη» (illusion): Λανθασμένη αντίληψη για ένα υπαρκτό αντικείμενο. «Ψευδαίσθηση» (Delusion): Κάτι που δεν υπάρχει εμφανίζεται σε μας ως υπαρκτό.

Πλάνη της αίσθησης της γεύσης: κάτι γλυκό που φαίνεται πικρό. Παραδείγματα αντιληπτικής πλάνης Πλάνη της αίσθησης της γεύσης: κάτι γλυκό που φαίνεται πικρό. Πλάνη στην αίσθηση της αφής: κάτι χλιαρό που φαίνεται κρύο (Πείραμα με σκάφες και νερό σε διαφορετικές θερμοκρασίες). Πλάνη της αίσθησης της όρασης: Αντίληψη των χρωμάτων σε σχέση με τις διαφορετικές ποιότητες του φωτός. Γραμμές του τραίνου που φαίνονται να συγκλίνουν. Φεγγάρι φαίνεται μεγαλύτερο όταν βρίσκεται χαμηλά.

Το επιχείρημα της πλάνης Αν οι αισθήσεις μας έχουν παραπλανήσει έστω και μία φορά . Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι δεν μας παραπλανούν πάντα. Αισθήσεις μας = Αναξιόπιστες για απόκτηση βέβαιης γνώσης. Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε πότε μας παραπλανούν οι αισθήσεις μας; Υπάρχει τρόπος να διακρίνουμε την πραγματικότητα από την πλάνη;

Άλφρεντ Τζουλς Άγιερ – Το πείραμα με το ραβδί. Άλφρεντ Τζουλς Άγιερ – Το πείραμα με το ραβδί. Ο συλλογισμός του Αγιερ: α)βλέπω κάτι λυγισμένο. β) το ραβδί δεν είναι λυγισμένο. οπότε : γ) βλέπω κάτι άλλο και όχι το ραβδί. Δεν αντιλαμβανόμαστε το ραβδί άμεσα, αλλά μέσω της εικόνας που έχουμε γι αυτο κάθε στιγμή. Το ραβδί δεν μπορεί να είναι και ίσιο και λυγισμένο. Η νοητική παράσταση του ραβδιού δεν μπορέι να μας δώσει πληροφορίες για της πραγματικές ιδιότητές του. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε δεν είναι το ραβδί αλλα αισθητηριακά δεδομένα από όπου δεν μπορούμε να παράγουμε βέβαιη γνώση.

Τζων Λ. Ώστιν Αισθητηριακή πλάνη αυτού του είδους πολύ συχνή. Εν τέλει δεν μας ξεγελά  δεν πιστεύουμε ότι το ραβδί είναι όντως λυγισμένο. Η αντιληπτική παραλαγή του ραβδιού ως λυγισμένου αποδίδεται σε φυσικά αίτια. Λάθος να το θεωρήσουμε σφάλμα των αισθήσεών μας. Αντίθετα οι αισθήσεις μας συσσωρεύουν ακόμα περισσότερες πληροφορίες για το ραβδί ιδωμένο μέσα από το νερό. (απόδειξη ακρίβειας των αισθήσεών μας) Όμως δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο της οφθαλμαπάτης.

Για τι μπορούμε να είμαστε βέβαιοι; Οι αισθήσεις μπορεί να με εξαπατούν για το πώς είναι πραγματικά ένα αντικείμενο. Υπάρχουν αδιαμφισβήτητες παρατηρήσεις, που αποτελούν πηγή γνώσεων. Αυτές οι παρατηρήσεις αποτελούν ένα γνωστικό υπόβαθρο που επιτρέπει δίνει την αμφιβολία για άλλες πεποιθήσεις. Η αμφιβολία προϋποθέτει κάποιες βέβαιες γνώσεις. Ύπαρξη βαθμών βεβαιότητας. Όμως: πιθανότητα σφάλματος για ό,τι θεωρούμε αδιαμφισβήτητη και βέβαιη γνώση. Πιθανότητα ψευδαίσθησης ή ονείρου.

«Ψευδαίσθηση» = «ψεύδος» + «αίσθηση». Τι είναι ψευδαίσθηση; «Ψευδαίσθηση» = «ψεύδος» + «αίσθηση». Η αισθητηριακή αντίληψη ενός αντικειμένου ή μίας κατάστασης που στην πραγματικότητα δεν υφίσταται. Το να αντιλαμβάνομαι κάτι με τις αισθήσεις μου ενώ την ίδια στιγμή δεν υπάρχει .

Αλλοιώσεις βλάβες του εγκεφάλου. Γίνεται να έχουμε ψευδαισθήσεις ενώ είμαστε ξύπνιοι; Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου οι αισθήσεις μας μας ξεγελούν εξαιτίας διάφορων χημικών ουσιών: αλκοόλ, ναρκωτικά, ακόμη και φάρμακα. Περιπτώσεις από το χώρο των νευροεπιστημών όπως π.χ. περιπτώσεις σχιζοφρένειας. Αλλοιώσεις βλάβες του εγκεφάλου.

Κατά πόσο μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στις αισθήσεις μας; Επομένως Αν όντως  υπάρχει πιθανότητα να βιώνω ψευδαισθήσεις σε όλες αυτές τις υποπεριπτώσεις, τι με βεβαιώνει ότι δεν μπορεί οτιδήποτε βιώνω να είναι μια ψευδαίσθηση; Μήπως όλα όσα αντιλαμβάνομαι με τις αισθήσεις μου είναι μια ψευδαίσθηση; Κατά πόσο μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη στις αισθήσεις μας;

Evil Demon Ο Γάλλος φιλόσοφος Ντεκάρτ εισάγει το επιχείρημα της ψευδαίσθησης και το βασίζει στην υπόθεση ότι μπορεί να υπάρχει ένας κακός δαίμονας που μας παραπλανά. Παραπλανά τον Ντεκάρτ ως προς την ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου, τους άλλους νόες, το σώμα που έχει, τις αισθήσεις του, καθώς και τις βέβαιες μαθηματικές αρχές και αξιώματα.

Brain in a Vat Πείραμα σκέψης που υποστηρίζει μια ακραία μορφή σκεπτικισμού σχετικά με τον εξωτερικό κόσμο και της σχέσης μας με αυτόν. Δαιμόνιος επιστήμονας με μηχάνημα εμπειριών. ‘Όλες οι εμπειρίες που βιώνουμε μέσω των αισθήσεών μας προέρχονται από τον δαιμόνιο επιστήμονα που διεγείρει τα νεύρα του εγκεφάλου μας.

Δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε τις αισθήσεις μας. Συμπεράσματα Η υπόθεση της αίσθησης ως ψευδαίσθησης δεν είναι τόσο απίθανη όσο φαίνεται βλ. επιστήμονες με μηχανήματα εικονικής πραγματικότητας. Υπάρχει κάτι στην εμπειρία μου που μπορεί να με επιβεβαιώσει ότι όλα όσα βιώνω δεν είναι μια ψευδαίσθηση; Δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε τις αισθήσεις μας.

Το επιχείρημα του ονείρου

Δυσχέρεια να διακρίνουμε το όνειρο από την πραγματικότητα. Το επιχείρημα του ονείρου Δυσχέρεια να διακρίνουμε το όνειρο από την πραγματικότητα. Πώς ξεχωρίζει κανείς ένα όνειρο από την πραγματικότητα; Πώς μπορεί να είναι βέβαιος ότι δεν ονειρεύεται;

Μήπως όλα είναι όνειρο τελικά; Ο Ρενέ Ντεκάρτ και το επιχείρημα του ονείρου. Δεν πρέπει να εμπιστεύομαστε κάτι που μας έχει ξεγελάσει έστω και μια φορά στο παρελθόν. Τα όνειρα είναι πολλές φορές τόσο ρεαλιστικά που δεν μπορούμε να τα διακρίνουμε από την πραγματικότητα. Ακόμα και τα συναισθήματα που βιώνουμε στο όνειρο «φαίνονται» ρεαλιστικά. Αφού μας έχει συμβεί έστω και μία φορά να ονειρευόμαστε και να μην το έχουμε συνειδητοποιήσει, τότε είναι πιθανό ό,τι βιώνουμε σε αυτόν τον κόσμο να είναι ένα όνειρο άρα και μη πραγματικό. Μήπως όλα είναι όνειρο τελικά; Η αδυναμία διάκρισης του ονείρου από την πραγματικότητα αμφισβητήση της εγκυρότητας της γνώσης που προέρχεται από τις αισθήσεις μας.

Αν ονειρευόμασταν συνέχεια ,δεν θα υπήρχε καν η έννοια του ονείρου. Αρκετοί όμως διαφωνούν... Αν ονειρευόμασταν συνέχεια ,δεν θα υπήρχε καν η έννοια του ονείρου. Χωρίς την κατάσταση του να είμαστε ξύπνιοι δεν θα είχαμε κάτι για να συγκρίνουμε την έννοια του ονείρου. Μπορούμε να καταλάβουμε την ιδέα ενός πλαστού πίνακα μόνο αν υπάρχει ο γνήσιος πίνακας με τον οποίο θα τον συγκρίνουμε. Το επιχείρημα απαντά μόνο στο ότι δεν μπορεί όλη μας η ζωή να είναι ένα όνειρο. Δεν λύνει το πρόβλημα της διάκρισης μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας.

Στα όνειρα τα συμβάντα είναι παράξενα χωρίς συνοχή και παράλογα. Διαφορετική ποιότητα εμπειρίας του ονείρου Η εμπειρία της ζωής είναι πολύ διαφορετική από αυτή των ονείρων. Τα όνειρα έχουν διαφορετική ποιότητα. Στα όνειρα τα συμβάντα είναι παράξενα χωρίς συνοχή και παράλογα. Όμως πολλές φορές τα όνειρα δε διαφέρουν καθόλου από καταστάσεις της καθημερινής εμπειρίας και αντίστροφα. Παραδείγματα: 1. Πραγματικότητα υπό την επήρεια αλκοόλ. 2. Ψευδείς αφυπνήσεις.

Αδύνατο να αναρωτηθούμε κατά τη διάρκεια του ύπνου αν ονειρευόμαστε. Νόρμαν Μάλκομ Αδύνατο να αναρωτηθούμε κατά τη διάρκεια του ύπνου αν ονειρευόμαστε. Μόνο συνειδητά μπορούμε να αναρωτηθούμε αν ονειρευόμαστε. Όταν ονειρευόμαστε δεν είμαστε σε συνειδητή κατάσταση. Άρα αν μπορούμε να αναρωτηθούμε συνειδητά αν ονειρευόμαστε τότε δεν ονειρευόμαστε.

Ενστάσεις στο επιχείρημα του Νόρμαν Μάλκομ Άνθρωποι βιώνουν διαφορετικά επίπεδα συνείδησης κατά τη διάρκεια του ύπνου. «Φωτεινά όνειρα»: αυτός που ονειρεύεται έχει επίγνωση ότι ονειρεύεται και συνεχίζει να ονειρεύεται. Ο Ν. Μάλκομ τροποποιεί την έννοια του ονείρου, ορίζοντας το σαν μια μη συνειδητή κατάσταση, όμως δεν λύνει το πρόβλημα.

Βιβλιογραφία Descartes R., Λόγος περί της μεθόδου και Μεταφυσικοί στοχασμοί, (μτφ. Janis Lo Skokko, επιμ. Κ. Μετρινού, εκδ. Αναγνωστίδης, Αθήνα. Gaarder J., Ο κόσμος της Σοφίας, (μτφ. Μ. Αγγελίδου), εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994. Warburton Nigel, Μικρή ιστορία της φιλοσοφίας,(μτφρ. Γ. Λαμπράκος), εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2013. Warburton Nigel, Φιλοσοφία: Τα βασικά, (μτφρ. Δ. Ρισσάκη), εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα, 2010.