ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΕΝΤΑΞΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΕΝΤΑΞΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ελένη Γκονέλα Σχολική Σύμβουλος 17ης Περιφέρειας Ειδικής Αγωγής

ΑμεΑ και α.με.ε.ε.α. στην κοινή τάξη του γενικού σχολείου Οι πρώτες προσπάθειες θεμελίωσης της ενταξιακής εκπαίδευσης ξεκινούν τη δεκαετία του 1970: ΗΠΑ (1977)/ Βρετανία (1983)/ Κράτη – μέλη Ευρώπης (1984). Η έκθεση Warnock (1978): Αναγνώρισε επίσημα τον όρο ΑμεΑ και αργότερα ΑμεΕΑ Κατήργησε τους ορισμούς: εκπαιδεύσιμος/ μη εκπαιδεύσιμος Χρησιμοποίησε τον όρο Μαθησιακές Δυσκολίες ή Αναπηρίες Υποστήριξε τη συνέχιση λειτουργίας των Ειδικών Σχολείων, μόνο για μαθητές με πολλαπλές αναπηρίες Κατέταξε τα άτομα σε έντεκα κατηγορίες «ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών».

Διακήρυξη της Σαλαμάνκα (Ισπανία, 1994) «Εκπαίδευση - για - Όλους» «Σχολείο ίσων ευκαιριών στα α.με.ε.ε.α., χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους και εφαρμόζοντας κατάλληλα προγράμματα, οργανωτικές ρυθμίσεις, διδακτικές στρατηγικές….» «…Η κατευθυντήρια αρχή στην οποία βασίζεται το πλαίσιο αυτό σημαίνει, ότι τα σχολεία πρέπει να υποδέχονται όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από τις φυσικές, πνευματικές, κοινωνικές, συναισθηματικές, γλωσσικές ή άλλες ικανότητες» (UNESCO,1994. Συμφώνησαν 92 κυβερνήσεις και 25 διεθνείς οργανισμοί).

Τι ακριβώς σημαίνει «Παιδαγωγική της Ένταξης»; Δεν αποτελεί ιδιαίτερο κλάδο της Παιδαγωγικής ή της Ειδικής Παιδαγωγικής Ορίζεται ως το σύνολο παιδαγωγικών και μορφωτικών θεωρήσεων και πρακτικών: - για την άρση προκαταλήψεων και στερεοτύπων στο διαφορετικό - για το σεβασμό και την οργάνωση του δικαιώματος της ετερότητας για την παροχή ίσων ευκαιριών σε όλους, υποστηρίζοντας την κοινή συνύπαρξη των ανθρώπων με ή όχι αναπηρία Εμπεριέχει κοινωνικο-πολιτικές διαστάσεις με προγραμματισμένο χαρακτήρα και σκοπεύει σε μια εμβάθυνση των μέχρι τώρα παιδαγωγικών θεωριών και μεθόδων, με έμφαση στη διαφοροποιημένη διδασκαλία.

Ιστορική αναδρομή της ένταξης στην Ελλάδα Ν. 1143/81: «Περί ισότητας και αλληλοαποδοχής των α.με.ε.α.» Ν. 1566/85: «Δομή και λειτουργία Α/θμιας και Β/θμιας Εκπ/σης» N. 2817/2000: «Εκπαίδευση των α.με.ε.ε.α. και άλλες διατάξεις» Ν. 3699/08: «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ΑμεΑ και α.με.ε.ε.α.»

Για αποφυγή σύγχυσης της ορολογίας Ανάπηρος Ένταξη (intergration) Ενσωμάτωση (mainstreaming) Συνεκπαίδευση Inclusion («Συμπεριληπτική εκπ/ση» ή «εκπ/ση του μη αποκλεισμού» ή εκπ/ση για όλους» Inclusive education (Συνεχής αγώνας για δημιουργία καλύτερων εκπ/κων συστημάτων)

Διάγνωση και ετικετοποίηση: Είναι ζήτημα κουλτούρας Διάγνωση/ ετικετοποίηση: ισοδυναμεί με τοποθέτηση στην αντίστοιχη εκπαιδευτική δομή Ετικέτες: ερμηνείες επιπτώσεων, όχι αντικειμενικές περιγραφές αναγκών Αποτελέσματα ετικετοποίησης: ταξινομεί τα άτομα σε μια συγκεκριμένη κατηγορία π.χ. Α/ΔΑΔ, τύφλωση… Είναι αναγκαίες οι ετικέτες για τους ανάπηρους;

Οι όροι Ε.Α. και Ε.Ε.Α. θεωρούνται όροι «ομπρέλα» Στην πράξη οι Ε.Ε.Α. είναι ένα είδος «χρηματιστηρίου». «Ιδιότυπο χρηματιστήριο ΕΕΑ» (Ζώνιου – Σιδέρη, 2011) Η λέξη «πελάτης» τείνει να αντικαταστήσει τον όρο «ασθενής». Η λέξη «πελάτης» δηλώνει πως το άτομο συμμετέχει σε μια συναλλαγή, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η θεραπευτική διαδικασία και δε δέχεται παθητικά την παντοδύναμη επέμβαση του θεραπευτή (Νασιάκου, 1982 από Ζώνιου-Σιδέρη, 1996).

Ένα θέμα για συζήτηση Εκπαιδευτικοί, γονείς, μαθητές και εκπρόσωποι εκπαιδευτικής πολιτικής θα πρέπει να σκεφτούν τρόπους προσέγγισης για την ενταξιακή και διαχωριστική εκπαίδευση.

Η Παιδαγωγική της Ένταξης εξετάζεται σε σχέση με την ενταξιακή εκπαίδευση Έχει και μια πολιτική διάσταση, γιατί η ενταξιακή εκπαίδευση είναι: α. θεωρία β. πολιτική γ. τεχνική Για την Ε.Ε. χρειάζονται αλλαγές σε: μακρο, μεσο, μικρο επίπεδο. Η Ε.Ε. έχει: ιστορική, νομοθετική, παιδαγωγική και πολιτική διάσταση. Η ένταξη είναι ένας πολιτικός αγώνας και ως πολιτική ιδέα μας αφορά όλους εκπαιδευτικούς-γονείς-μαθητές.

Μορφές της ένταξης Σύμφωνα με την αρχή της συνεκπαίδευσης: Χωροταξική (ΑμεΑ και μη εκπαιδεύονται στον ίδιο χώρο, σε ξεχωριστά κτίρια) Κοινωνική (χωριστή εκπαίδευση, με κοινές δραστηριότητες στα διαλείμματα, γιορτές, εκδρομές) Λειτουργική (μαζί στην κοινή τάξη, αλλά τα ΑμεΑ παρακολουθούν ειδικό πρόγραμμα).

Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το σχολείο μας ενταξιακό; Έχει αναγνωρίσει ότι η ένταξη είναι μία διαδικασία συνεχούς μετασχηματισμού του; Υποστηρίζεται, ότι η σχολική ένταξη μαθητών με Ε.Ε.Α. ή άλλες ιδιαιτερότητες αποτελεί τη βάση της κοινωνικής τους ένταξης. Το σχολείο οφείλει μέσω πρακτικών ένταξης: - να άρει φόβους και προκαταλήψεις για τα ΑμεΑ. - να υποστηρίξει την αμοιβαία κατανόηση και αλληλοαποδοχή - να κάνει εφικτή τη δόμηση ενός Σχολείου για Όλους, για να πάμε στο μια Κοινωνία για Όλους.

Η δυναμική της ενταξιακής τάξης προσδιορίζεται από μεταβλητές Φυσικό περιβάλλον Κοινωνικό περιβάλλον Μαθησιακό περιβάλλον Απόψεις γονέων Ψυχολογικό κλίμα τάξης

Ποιον εκπαιδευτικό μπορούμε να πούμε ενταξιακό; Αυτόν που τολμάει να εντάξει τα Αμεεεα; Να εφαρμόζει διαφοροποιημένη διδασκαλία; Να προωθεί συνεργατικό και όχι ανταγωνιστικό κλίμα τάξης;

Ερωτήματα Η ένταξη στο γενικό σχολείο σε ποια περίπτωση θα ήταν ευκολότερη ή δυσκολότερη; Ανάπηροι,Roma, αλλοδαποί Β. (ανάπηρος) Χ. (Roma) C. (αλλοδαπός)

Σχέση Α.Π. και Ε.Ε. Στο Α.Π. (1982) δεν υπήρχε αναφορά στο σχολικό εγχειρίδιο για τη διαφορετικότητα και την αναπηρία. Το 1994 το ΥΠΕΠΘ αναγνωρίζει στους μαθητές με Ε.Ε.Α. το δικαίωμα για ίσες ευκαιρίες Το 1996 συντάσσεται το ΠΑΠΕΑ (Πλαίσιο Προγράμματος Αναλυτικού Ειδικής Αγωγής) Το 2003 το ΠΙ εκπόνησε ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ όπου για πρώτη φορά γίνονται αναφορές στους μαθητές με Ε.Ε.Α. Το 2003-04 το ΠΙ προσαρμόζει ΑΠΣ για Ν.Υ., τύφλωση, κώφωση, κινητικές αναπηρίες, αυτισμό κλπ. «Για να μπορούμε να μιλάμε για επιτυχημένη σχολική ένταξη όλων των παιδιών θα πρέπει να προχωρήσουμε και στο σχεδιασμό νέων ΑΠ με βασικό κριτήριο όχι την ομοιογένεια των ηλικιακών ομάδων αλλά τη διαφορετική υπόσταση του κάθε παιδιού» (Ζώνιου-Σιδέρη, 2010).

Ερωτήσεις Τα σχολεία μας με τι πρόγραμμα λειτουργούν; Τα σχολικά εγχειρίδια πάνω σε τι πρόγραμμα έχουν γραφτεί; Ποιο ΑΠ είναι καταλληλότερο για παιδιά με Ε.Ε.Α.; Ωφελούνται όλα τα παιδιά από το ίδιο ΑΠ. Τι χρειάζονται τα α.με.ε.ε.α.; Χρειαζόμαστε ένα ΑΠ: -για όλους; -για α.με.ε.ε.α.; -για κάθε αναπηρία; -για όλους τους μαθητές;

«Curriculum διαίτης» Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι μια ανοιχτή παιδαγωγική αντίληψη και όχι μια συγκεκριμένη μέθοδος με σαφή δομή και προκαθορισμένους κανόνες. Βοηθά στην ένταξη του μαθητή της ΠΣ στην κοινή τάξη του γενικού σχολείου. Εφαρμόζεται και στα Τ.Ε. και στην κοινή τάξη, όταν φοιτούν μαθητές με Μ.Δ., ήπια Ν.Υ.,S. Asperger…

«Curriculum διαίτης» Σημαίνει κριτική στάση απέναντι στο «Curriculum διαίτης», δηλ. όταν αναφερόμαστε στους απλουστευμένους στόχους (Τ.Ε., Π.Σ.), ο μαθητής δεν προσεγγίζεται ως προσωπικότηα αλλά ως άθροισμα των δεξιοτήτων που έχει. Απομακρύνεται από τους συμμαθητές του. Η μάθηση ορίζεται ως ατομική επιδίωξη και όχι ως κοινωνική σχέση, διαδικασία και δραστηριότητα (Καραγιάννη, 2000).

Ένταξη ως ηθικό αξίωμα Πρέπει για ηθικούς και μόνο λόγους να απαιτείται κοινή αγωγή και εκπαίδευση ΑμεΑ και α.με.ε.ε.α. στο γενικό σχολείο; Ή μήπως βλέποντας την ένταξή τους ως αντικείμενο ενός ηθικού αξιώματος την ανυψώνουμε περισσότερο απ’ όσο είναι παραδεκτή; Η ένταξή τους μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από μια διαδικασία δημοκρατικότητας και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας, προϋποθέτοντας την ιδέα της ισότητας όλων των πολιτών. Η θεσμοθετημένη ένταξη προωθεί την κοινή δράση, με κοινές δραστηριότητες που είναι αντικείμενο μιας πραγματικής και όχι μιας ηθικής αντίληψης.

Συμπερασματικά Η επίτευξη των στόχων της Παιδαγωγικής της Ένταξης επιβάλλει τον επαναπροσδιορισμό του τρόπου, με τον οποίο οργανώνεται και σχεδιάζεται το μάθημα μέσα στις σχολικές τάξεις και την ουσιαστική συμμετοχή και συνεργασία όλων των μαθητών. Κυρίως, όμως, απαιτείται η παιδαγωγική και διδακτική ετοιμότητα και επάρκεια των εκπαιδευτικών για μια πραγματικά ενταξιακή - συνεργατική εκπαίδευση όλων των μαθητών (Σούλης, 2002).

Ανοιχτά ζητήματα Γίνεται διαφοροποιημένη διδασκαλία στην κοινή τάξη; Πώς; Μπορεί ο εκπαιδευτικός της τάξης να την εφαρμόσει; Είναι καταρτισμένος; Έχει χρόνο; Σε μια τάξη με 20+ μαθητές και διδακτέα ύλη να τελειώσει;

Σας ευχαριστώ