Ηλθε το τέλος των αναδρομικών προσαρμογών ; Δικαιοσύνη ανάμεσα στις γενιές ; Πλάτων Τήνιος Πανεπιστήμιο Πειραιώς 1 Ομιλία στη Επιτροπή Προϋπολογισμού της Βουλής, 19 Φεβρουαρίου 2013

Δημοσιονομικά της μακράς περιόδου και Προϋπολογισμοί Ο προϋπολογισμός είναι ετήσιος προγραμματισμός δαπανών / εσόδων Σχολιάζεται ως προς την μακροοικονομική στάση, τα δημοσιονομικά κ. ο. κ. – Βραχυχρόνια θέματα Όμως, ως το κορυφαίο κυβερνητικό εργαλείο, έχει και μια μακροχρόνια διάσταση – διαγενεακή ισορροπία Ισορροπία δούναι - λαβείν μεταξύ γενεών. Π. χ. Συντάξεις ( παλαιά ), Κατάρτιση / οικογένεια ( εργαζόμενοι ), παιδεία ( νέα ) Μπορούν να επισκιάζονται από τρέχοντα θέματα επικαιρότητας, αλλά διαμορφώνουν ένα κρίσιμο πλαίσιο. Είναι κρίσιμο να διακριθεί το δάσος από τα δέντρα. Πού είμαστε ; Πού πάμε ; Ανάγκη εκτίμησης της σημερινής θέσης και επαναχάραξης στρατηγικής. 2

Περίγραμμα Ναυσιπλοΐα του καλού πλοίου «M/S Ελλάς » 3 Θεωρία – ρόλος επιτήρησης προϋπολογισμού Ο συνήγορος της απούσας γενιάς. Το πιλοτήριο του πλοίου και η γενιά του Πολυτεχνείου. Το παρελθόν – Περιπλάνηση σε επικίνδυνα πελάγη Ανάγκη νέου σημείου ισορροπίας Κράτους - οικογένειας Αναβολές και καθυστερήσεις. Το παρόν – Μια θύελλα μας προωθεί σε άγνωστα νερά Μεταρρυθμίσεις ως δημοσιονομικός καταναγκασμός. Ανάγκη εξεύρεσης του γεωγραφικού στίγματος μετά τις αλλαγές από το Ερμηνεία του τι έχει γίνει. Το μέλλον – Αναζήτηση νέου προσανατολισμού Αναζήτηση νέας ασφαλέστερης γραμμής πλεύσης Κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων από εδώ και πέρα

Θεωρία : Ένα γεύμα για τρείς, η απούσα γενιά και η ανάγκη εγρήγορσης 4 Το συμβόλαιο κοινωνικής πολιτικής αφορά τρείς γενιές : Την χθεσινή ( που εισπράττει, έχοντας κατοχυρώσει δικαιώματα ), την σημερινή ( που πληρώνει, δημιουργώντας μελλοντικά δικαιώματα ) και την αυριανή ( που θα πληρώσει, ελπίζοντας για τα δικά της ). Το συμβόλαιο ανακατανέμει ποσά μεταξύ των τριών γενεών, παίρνοντας από τη μια και δίνοντας στην άλλη. Ο, τι κερδίζει κάποιος χάνει κάποιος άλλος : παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Όμως, ανά πάσα στιγμή παρούσες είναι μόνο δύο. Για αυτές τις δύο γενιές το παιχνίδι είναι θετικού αθροίσματος. Συμφωνούν αυξήσεις μεταξύ τους και στέλνουν τον λογαριασμό στην απούσα γενιά. Εγγενής ανισορροπία. Μεγεθύνεται το πρόβλημα και μετατίθεται προς τα εμπρός. Είμαστε εμείς η απούσα γενιά στην οποία ήλθε τελικά ο λογαριασμός ; Σημαντικό να υπάρχει ο συνήγορος της απούσας γενιάς. Ο θεματοφύλακας που λαμβάνει αποφάσεις που αξιοποιεί έρευνες και μελέτες – π. χ. τακτικά αναλογιστικά ισοζύγια τροφοδοτούν αποφάσεις

Το παρελθόν Αναζήτηση νέου σημείου ισορροπίας οικογένειας - Κράτους 5

Η γενιά του Πολυτεχνείου και η Γενιά ‘ Χ ’ 6 Δημογραφική πυραμίδα 2009 Τρείς γενιές : 1. ‘ Γενιά της Πίνδου ’ 2. ‘ Γενιά του Πολυτεχνείου ’ 3.Γενιά ‘ Χ ’ + Μετανάστες. Εξέλιξη γεννήσεων ( α ) Η Ελληνική έκρηξη των γεννήσεων καθυστέρησε, αλλά κράτησε περισσότερο (-1970) ( β ) Κατακόρυφη πτώση δεκαετία ‘80 Πηγή : Τήνιος 2010 Ασφαλιστικό, κεφ 9

Οι τρείς γενιές στην Ελλάδα I. « Γενιά της Πίνδου » - Δεκαετία Θεμελίωση και επέκταση Κοινωνικής ασφάλισης ως συμπλήρωμα οικογενειακής αλληλεγγύης Επανέναρξη ΙΚΑ ΟΓΑ 1962, πρώτο έλλειμμα ΙΚΑ 1957 Εκθεση 1958: Ασφαλιστικό « Εξαιρετικά επείγον ». II. « Γενιά του Πολυτεχνείου » (;) Επέκταση συντάξεων. Ατροφία λοιπών προγραμμάτων Συνεχής διεύρυνση συνταξιοδοτικών υποσχέσεων. Αλλεπάλληλες απόπειρες επίλυσης ασφαλιστικού Μένουν στην πρώτη φάση ( επείγοντα ) αναβάλλεται η συνέχεια Προστασία στις θέσεις εργασίας και όχι στους ανέργους Έργα υποδομής αλλά και συσσώρευση χρέους. III. « Γενιά Χ » και μετά ; Πολύ λιγότεροι αριθμητικά Ποσοτική επέκταση παιδείας. Ισότητα των φύλων. Πολιτική αφωνία ; Συμπίπτει με κρίση χρέους, έκρηξη ανεργίας Τώρα την θέση ‘ Γιαγιάδων της Πίνδου ’ ( αυτοθυσία ) αναλαμβάνουν ‘ Γιαγιάδες του Πολυτεχνείου ’ ( απαιτητικότητα )

Ο Στόχος : Σταδιακή υποκατάσταση της οικογενειακής αλληλεγγύης από το κοινωνικό κράτος 8 Νότια Ευρώπη Στην Νότια Ευρώπη μεγάλο τμήμα της κοινωνικής προστασίας προσφέρεται από την οικογένεια. ανάταξη και μεταρρύθμιση Από την δεκαετία του ’90 σε εξέλιξη ‘ ανάταξη και μεταρρύθμιση ’ (recalibration and reform – Ferrera). Το κράτος αναλαμβάνει ρόλο από την οικογένεια. Ελλάδα Στην Ελλάδα, η ‘ Ημιτελής μεταρρύθμιση ’ παραμένει οραματικό ζητούμενο. Στόχευση η ίδια με αλλού – ( α ) οικοδόμηση κοινωνικού κράτους και ( β ) εργαλείο σταθεροποίησης, – Όμως ‘ σκόνταψε ’ στην αδυναμία ολοκλήρωσης των αλλαγών στις συντάξεις. Απορρόφηση πόρων από συντάξεις (+ προοπτικές μεγάλης αύξησης ) δεν αφήνει χώρο για ανάπτυξη άλλων προγραμμάτων, που παραμένουν σε συνεχή ‘ πιλοτική φάση ’.

Σύγκλιση, αλλά με διατήρηση δομών 9 Ολοι συγκλίνουν ΕΛ : Όποτε μπορεί ΙΡΛ : Όποτε πρέπει ΕΛ επικέντρωση σε μακροχρόνια προγράμματα – μικρή ευαισθησία σε οικονομικό κύκλο Μεγάλη συνολική αύξηση – 49% Το δώρο της ΟΝΕ ; Αλλά : δομή σταθερή. Επικέντρωση παραμένει στο ΕΚΑΣ Μικρή βοήθεια σε ύφεση.

Το παρόν Μια θύελλα μας οδηγεί σε άγνωστα νερά 10

Μια Απότομη, αλλά άγνωστη Προσαρμογή Το 2010 η λειτουργία του συστήματος συντάξεων ήταν βασικό τμήμα της ‘ Μικροθεμελίωσης της καταστροφής ’. Μεγάλες και απότομες αλλαγές υπό την πίεση δημοσιονομικών προτεραιοτήτων. Ν 3863/10 το πρώτο νομοθέτημα μετά το Μνημόνιο Ακολούθησαν σειρά άλλων νομοθετημάτων ενώ έπονται και άλλα. Μια μεγάλη προσαρμογή στο ισοζύγιο των γενεών, αλλά Δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε πού βρισκόμαστε γιατί διακόπηκαν τα στατιστικά στοιχεία. Κοινωνικός προϋπολογισμός σταματά Το σύστημα Ηλιος δίνει μηνιαία στοιχεία από 5/2013 Χωρίς χρονική σύγκριση και χωρίς ένδειξη αν είναι πριν ή μετά περικοπές Στοιχεία ΟΟΣΑ σταματούν Eurostat ESSPROS 2010 Κατανομές ΙΚΑ σταματούν το 2008 Αναζήτηση ενδείξεων

Μακροχρόνια βιωσιμότητα 12 Το ‘ Σύστημα είναι βιώσιμο ως το 2060’ Θέμα προβολών – προβολές Επιτροπής Οικονομικής πολιτικής της ΕΕ (EPC –ageing working group) 2003 – Η μεγαλύτερη αύξηση στην ΕΕ ,5% ΑΕΠ 2006 Ελλάδα δεν καταθέτει στοιχεία 2009 EPC επιβεβαιώνει - +12,5% ΑΕΠ παραμένει Οι αλλαγές του 2010 έγιναν χωρίς καθόλου στοιχεία Μάιος 2012 δίδεται στην δημοσιότητα EPC του 2012 Περιέχει επίσημες προβολές της Ελληνικής Κυβέρνησης Επεξεργασία της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής – μάλλον τέλη του 2010 διαθέσιμη μόνο σε συγκεντρωτική μορφή από την EE – Για πρώτη φορά μπορούμε να ελέγξουμε την τεκμηρίωση βιωσιμότητας του νέου συστήματος

Βιωσιμότητα : σύγκριση 2009/ Προβολή 2009 Προβλή 2012 Η Ελλάδα έχει την μεγαλύτερη μείωση στην π ροβαλλόμενη δα π άνη 2060 α π ό ο π οιαδή π οτε χώρα.

Πώς έγινε αυτό ; – επιδείνωση 2 μονάδες σε σχέση με προβολή 09 Δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία !! Περίοδος – ίδια εικόνα ( βελτίωση μετά 2015) Περίοδος 2020 και μετά μεγάλη μείωση (9,5 μονάδες !) Από τις οποίες : 3,2 μονάδες κάλυψη ( ηλικίες συνταξιοδότησης ) 4,3 μονάδες περιορισμός σε σχέση με μισθούς ΔΕΝ περιλαμβάνονται αυξήσεις στα όρια ηλικίας ούτε περικοπές συντάξεων μετά τον Οκτώβριο 2010.

Μια προσπάθεια τήρησης ανέφικτων υποσχέσεων 15 Ο νόμος 3863 αύξησε ηλικίες και μείωσε συντάξεις για τους συνταξιοδοτούμενους μετά το Η Γενιά του Πολυτεχνείου – διατηρεί τις υποσχέσεις που είχε : ‘ προστασία ’ στα ώριμα δικαιώματα 2010, + πλασματικά χρόνια, Νέα ρύθμιση επεκτείνει μείωση ηλικίας για μητέρες ανηλίκων. Οι συντάξεις σε ατομικό επίπεδο ( συγκρινόμενες με αγορά εργασίας ) μοιάζουν ‘ ασφαλές αγκυροβόλιο ’ Οι αθρόες συνταξιοδοτήσεις πιέζουν τα δημόσια οικονομικά Λειτουργία μιας νέας ετήσιας εξίσωσης ( Ανάγκη περικοπών ) + ( διατήρηση υποσχέσεων ) = περικοπή συντάξεων γενικευμένη ( μη - θεσμική ) περικοπή συντάξεων Αφού δεν εθίγησαν ‘ προστατευόμενοι ’, εξ ανάγκης ( σε δεύτερη φάση ) – περικόπτονται δικαιώματα με τρόπο μη θεσμικό. Αναδρομική αλλαγή σε ήδη καταβαλλόμενες συντάξεις Αναδρομική αλλαγή σε ήδη καταβαλλόμενες συντάξεις Αλλάζει αναδρομικά τον τρόπο λειτουργίας των συντάξεων, αλλά και το ισοζύγιο ανάμεσα στις γενιές Αλλάζει αναδρομικά τον τρόπο λειτουργίας των συντάξεων, αλλά και το ισοζύγιο ανάμεσα στις γενιές

Βιωσιμότητα και αλλεπάλληλες περικοπές ; 16 Από την διακήρυξη βιωσιμότητας οι συντάξεις των ήδη συνταξιούχων περικόπηκαν 10 φορές. Τα Ταμεία συνεχίζουν να υπολογίζουν τις συντάξεις με τους παλιούς τρόπους και μετά να εφαρμόζουν τις περικοπές. ++ επικείμενες αλλαγές στα επικουρικά ;

Η εικόνα των περικοπών 17 Χαμηλές συντάξεις +9 % ως -17% Μεσαίες γύρω στο -20% Υψηλές ως - 48% ! Κλείνει ψαλίδα. Ανταποδοτικότητα ; Αυθαιρεσία και ασφάλεια εισοδήματος Δικαιολογήθηκαν με βάση την δημοσιονομική συγκυρία χωρίς να προβάλλουν άλλη αιτιολόγηση Οι σωρευτικές αλλαγές ήταν μεγάλες, Κάθε φορά ήταν ‘ η τελευταία.’ ( πρβλ 1990/2 μέση μείωση 23% μέσω ελλιπούς τιμαριθμοποίησης )

Η κοινωνική ασφάλιση ως ‘ βαρέλι δίχως πάτο ’ 18 Αλλαγές 2010 άλλαξαν άρδην ισορροπίες μετά 2020 Από τότε όμως οι μειώσεις διευρύνθηκαν – ηλικίες στα 67, περικοπές συντάξεων Μεγάλη πιθανότητα υπερβολικής διόρθωσης ; (overshooting) Περικοπές των ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων επιβάλλουν αναδρομική εφαρμογή αναβληθεισών προσαρμογών ; ΔΝΤ ex post evaluation 2013: Τα Μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά ζητήματα αντιμετωπίσθηκαν με την εξάλειψη ‘ συνταξιοδοτικών επιδομάτων ’ (Pension bonuses). Όμως δεν ήταν επιδόματα – αποτελέσματα συνεπούς εφαρμογής κανόνων που ισχύουν ακόμη και εφαρμόζονται στις νέες συντάξεις ( που μετά υφίστανται τις περικοπές ). Η χωρίς δικαιολογία περικοπή ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων φέρνει καίριο πλήγμα στην ασφάλεια στα γηρατειά - τον λόγο ύπαρξης συντάξεων. Σε ιδιωτικά συντάξεις τέτοιες αλλαγές είναι παράνομες. Τα συνταγματικά δικαστήρια της Λεττονίας και Ρουμανίας απέρριψαν μειώσεις συντάξεων. Αν περικόπτονται συντάξεις 80 χρονων που καταβάλλονται επί 20 χρόνια, τότε καμία σύνταξη δεν είναι ασφαλής και καμιά υπόσχεση πιστευτή. Η συμμετοχή στην ασφάλιση ως ‘ βαρέλι δίχως πάτο ’; Επιταχύνεται η κατάρρευση εισφορών. Και η απαξίωση του συστήματος.

Το μέλλον Προς τα πού να προσανατολιστούν οι μεταρρυθμίσεις ; 19

Ανακεφαλαίωση αλλαγών για να κλείσουν οι λογαριασμοί του παρελθόντος 20 Η αβεβαιότητα δημιουργεί ανασφάλεια Οι περικοπές διαψεύδουν ισχυρισμό περί βιωσιμότητας. Πόση είναι η επίπτωση των αλλαγών ; Πώς χωρίζεται μεταξύ ( α ) ηλικίας και ( β ) ποσού σύνταξης Είναι οι περικοπές μόνιμο στοιχείο ή θα αναπληρωθούν ; Σκόπιμη διατήρηση ασαφών ελπίδων διόρθωσης ; Παραμένει ως απειλή μια πιθανή δικαστική ανατροπή. Επείγουσα ανάγκη για αποκατάσταση της σιγουριάς. Ανάγκη διευκόλυνσης ατομικού προγραμματισμού Κρίσιμο βήμα : η αιτιολόγηση των περικοπών Δεν διαφέρουν από αλλαγές σε άλλα εισοδήματα. Δεν απέχουν από μειώσεις λόγω πληθωρισμού 1990/2. Μια ανακεφαλαίωση είναι απαραίτητη για την εμπέδωση της τρωθείσας εμπιστοσύνης. Σε ατομικό επίπεδο αλλά και για δημοσιονομική σταθερότητα

Το ισοζύγιο των γενεών μπορεί να συνοψίσει τις αλλαγές 21 Μια πρόσφορη μέθοδος αιτιολόγησης είναι στο πλαίσιο επανεξέτασης του ισοζυγίου των γενεών. Μπορεί να ‘ τραβήξει μια γραμμή ’ σηματοδοτώντας το τέλος των μεγάλων ποσοτικών προσαρμογών. Να υποκαταστήσει ένα κοινωνικό διάλογο που δεν έγινε. Συνεξέταση συντάξεων – άλλων κοινωνικών προγραμμάτων Οι παρεμβάσεις συντάξεις θα φαίνεται ότι ανοίγουν τον δρόμο για άλλα προγράμματα. Εντοπισμός ελλείψεων στην προστασία κατά την ύφεση, Οικογένεια Εφαλτήριο για προγραμματισμό μελλοντικών αλλαγών Οι περικοπές στις συντάξεις ως αναδρομική εξισορρόπηση γενιάς Πολυτεχνείου με Γενιά Χ. Μέση σύνταξη συμμετέχει στην συνολική προσαρμογή εισοδημάτων στην χώρα. Ανακαλούνται αυξήσεις που χορηγήθηκαν με δανεικά ; Ορισμένες περικοπές ως διόρθωση οριζόντιων αδικιών ( μεταξύ Ταμείων ή εισοδηματικών κλάσεων ). Κατοχύρωση ύψους συντάξεων από εδώ και πέρα.

Νέος προσανατολισμός για την συζήτηση περί κοινωνικού κράτους 22 Το ‘ Νέο Κοινωνικό Κράτος ’ γνώριμο ρητορικό σχήμα. Στην πράξη αδράνεια και επιβάρυνση νεότερης γενιάς. Αναποφασιστικότητα στις συντάξεις μόνιμο διαρθρωτικό εμπόδιο Οι αλλαγές μετά το 2010 παρεμβαίνουν στο ισοζύγιο των γενεών μεταξύ Γενιάς Πολυτεχνείου και ‘ Χ ’. Μείωση του βάρους των συντάξεων για την ΓΠ, αλλά Άγνωστης έκτασης και άγνωστης κατανομής Η κρίση αλλάζει προτεραιότητες και ανάγκες – της γενιάς Χ Ανεργία, στήριξη οικογένειας, παιδεία Κατανομή δράσεων μεταξύ οικογένειας και Κράτους Γίνονται μείζονες αλλαγές χωρίς να γνωρίζουμε πού βρισκόμαστε. Η χάραξη κατευθύνσεων απαιτεί επίγνωση των αλλαγών μεταξύ γενεών. Διαπίστωσης ισοζυγίου δημοσίων δαπανών μεταξύ γενεών. Η διαδικασία εκπόνησης ενός ισοζυγίου μεταξύ γενεών μπορεί να προσδώσει νέα πνοή σε διάλογο για το μέλλον του κοινωνικού κράτους