ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 7Ο ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2007-2008 ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΥ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΙΑΝΝΙΩΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΑ ΚΟΝΤΟΡΟΥΠΗ ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΖΙΟΡΙΔΗΣ

Θέμα εργασίας Αναπτυξιακές προοπτικές στην κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης στις πυρόπληκτες περιοχές του Νομού Ηλείας Σενάριο εργασίας Το θέμα αφορά στην επιλογή περιοχών του Νομού Ηλείας, με σκοπό να πραγματοποιηθεί σε αυτές ενίσχυση της υπάρχουσας αγροτικής παραγωγής, σε συνδυασμό με ήπιας μορφής τουριστική ανάπτυξη (οικοτουρισμός-αγροτουρισμός), με αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες και την ενδεχόμενη εκμετάλλευση φυσικών πόρων της περιοχής (ποτάμια, λίμνες, περιοχές NATURA). Στόχος Επιδίωξη της παρούσας εργασίας, με βάση την διαμορφωμένη μετά τις πρόσφατες πυρκαγιές κατάσταση, είναι να μελετηθεί η δυνατότητα βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων με τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών για την εξασφάλιση της αειφόρου ανάπτυξης στην περιοχή. Με δεδομένη τη δυσμενή οικονομική θέση στην οποία έχει περιέλθει ο Νομός Ηλείας, συστήνεται η υποβολή μιας πρότασης, η οποία θα έχει τόσο μακροπρόθεσμα όσο και βραχυπρόθεσμα οφέλη.

Γενικά χαρακτηριστικά Νομού Ηλείας Ο Νομός Ηλείας, με συνολική έκταση 2.621 km2, έχει έδαφος πεδινό κατά 60% και διασχίζεται από τους ποταμούς Αλφειό, Πηνειό, Ερύμανθο και τους παραποτάμους τους. Ο Νομός χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη παράλιων υδροβιότοπων (Κοτύχι, Καϊάφα) εξαιρετικού φυσικού κάλλους και οικολογικού πλούτου, καθώς και από εθνικής και διεθνούς αξίας πολιτιστικά και φυσικά περιβάλλοντα (Αρχαία Ολυμπία – Ήλιδα). Η πεδιάδα της Ηλείας είναι η μεγαλύτερη σε έκταση στην Πελοπόννησο. Ο πληθυσμός του Νομού Ηλείας είναι κυρίως αγροτικός, αφού μόνο το 25% είναι αστικός πληθυσμός. Πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων έχουν οι Δήμοι Αμαλιάδος, Αρχαίας Ολυμπίας, Ζαχάρως, Πύργου, Σκιλλούντος ,Γαστούνης και Βουπρασίας. Από τα διαθέσιμα στοιχεία προκύπτει ότι σημαντική αύξηση του πληθυσμού παρουσιάζουν κυρίως οι παραθαλάσσιοι Δήμοι του Νομού Ηλείας, ενώ αντιθέτως, οι ορεινοί Δήμοι παρουσιάζουν πληθυσμιακή μείωση, αναδεικνύοντας το έλλειμμα ανάπτυξης των ορεινών περιοχών της Περιφέρειας. Η εξέλιξη του πληθυσμού του Νομού Ηλείας για τα έτη 1971, 1981, 1991, 1996, 2001 παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα: Νομός Ηλείας 1971 1981 1991 1996 2001 164.061 160.305 179.429 182.610 193.288

ποσοστιαία κατανομή % του ΑΕΠ για το Νομό Ηλείας 1992 1995 1998 26,3 οικονομικά στοιχεία ποσοστιαία κατανομή % του ΑΕΠ για το Νομό Ηλείας 1992 1995 1998 Γεωργία 26,3 26,8 21,6 Βιομηχανία 14,4 17,3 16,2 Υπηρεσίες 59,3 55,8 62,2 Ο Πρωτογενής τομέας στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και επομένως και στο Νομό Ηλείας παρότι αποτελεί σημαντικό πόλο απασχόλησης και οικονομικής δραστηριότητας έχει χαμηλή ανταγωνιστικότητα λόγω του υψηλού κόστους και της χαμηλής ποιότητας των προϊόντων, αλλά και λόγω των αδυναμιών που υπάρχουν στον τομέα διακίνησης και εμπορίας. Οι βασικότεροι κλάδοι φυτικής παραγωγής είναι η ελαιοκαλλιέργεια, τα κηπευτικά, τα εσπεριδοειδή, η αμπελοκαλλιέργεια, η βιομηχανική τομάτα, το βαμβάκι και τα καπνά. Από την άλλη μεριά η κτηνοτροφική παραγωγή δεν βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα με αποτέλεσμα η συμμετοχή της ζωικής παραγωγής στο γεωργικό εισόδημα να είναι χαμηλή ενώ και οι δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης των δασών για παραγωγή ξυλείας είναι περιορισμένες. Στο παρακάτω γράφημα δίνονται στοιχεία της παραγωγής των κυριότερων αγροτικών προϊόντων του Νομού Ηλείας για το έτος 1996:

Πιο συγκεκριμένα, στην παραγωγή τεσσάρων αγροτικών προϊόντων , το ποσοστό καλλιέργειας του Νομού Ηλείας επί της εθνικής παραγωγής είναι το εξής:

Στοιχεία μετά τις πυρκαγιές (με βάση τη «μελέτη αποκατάστασης και ανάπτυξης του αγροτικού τομέα, των δασών και της προστασίας του περιβάλλοντος στις πυρόπληκτες περιοχές» , Αθήνα 19-11-200), Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Γραφείο Τύπου) Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές στο Νομό Ηλείας το καλοκαίρι του 2007, οι επιπτώσεις στην αγροτική παραγωγή και τον αγροτουρισμό υπήρξαν ολέθριες. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, στον τομέα της αγροτικής παραγωγής, έχουν καταγραφεί τα ακόλουθα: Η έκταση των ελαιώνων που επλήγησαν ανέρχεται σε 243.718 στρ. (ή το 9,4% της έκτασης των ελαιώνων των νομών και το 19,3% των ελαιώνων των πυρόπληκτων περιοχών) Οι συνολικά καλλιεργούμενες με την άμπελο εκτάσεις ανέρχονται σε 434.094,2 στρ. Από τις παραπάνω εκτάσεις ζημιές υπέστησαν 21.049,1 στρ. (4,8%) Από τις πυρκαγιές κάηκαν 13.563 μονώροφα μελίσσια και 7.108 διώροφα. Επίσης, 18.490 μελίσσια έχουν υποστεί ζημιά στο 20-80% του πληθυσμού και του γόνου τους. Τα μελίσσια που δεν υπέστησαν ζημιές είναι 117.698. Οι επιπτώσεις στον τομέα της μεταποίησης είναι οι ακόλουθες: Ο αριθμός των τυροκομείων ανέρχεται σε 110 και κανένα από αυτά δεν υπέστη κάποια άμεση απώλεια. Οι εκτιμώμενες έμμεσες απώλειες στα τυροκομεία των νομών ανέρχονται στα 3.801.350 €, εξαιτίας της μείωσης της γαλακτοπαραγωγής κατά 38.013,5 τόνους αιγοπρόβειου γάλακτος και 1.180 τόνους αγελαδινού, λόγω καταστροφής του ζωικού κεφαλαίου και μείωσης της βοσκήσιμης ύλης

Στα 177 ελαιουργεία των νομών δεν κατεγράφη επίσης καμία άμεση απώλεια Στα 177 ελαιουργεία των νομών δεν κατεγράφη επίσης καμία άμεση απώλεια. Οι εκτιμώμενες έμμεσες απώλειες στα ελαιουργεία των νομών ανέρχονται σε 1.476.600 € Στον τομέα του αγροτουρισμού παρατηρήθηκε ότι: Στους πυρόπληκτους νομούς έξι επενδύσεις έχουν υποστεί άμεση ζημία Όσον αφορά στην περιβαλλοντική καταστροφή, οι εκτάσεις που έγιναν επικίνδυνες για διάβρωση λόγω των πυρκαγιών (μέτριας, μεγάλης και πολύ μεγάλης επικινδυνότητας) ανέρχονται σε 2.230.399 στρ., ενώ κάηκε το 22,3% των προστατευόμενων περιοχών Natura. Συγκεκριμένα, κάηκαν 7.577 στρέμματα ή το 22,5% στο Δάσος και τη Λίμνη Καϊάφα και 670 στρέμματα ή το 21,3% στην περιοχή της Ολυμπίας.   Στον τομέα της απασχόλησης έχουμε να παρατηρήσουμε ότι οι πυρκαγιές στις πυρόπληκτες περιοχές έπληξαν άμεσα το εισόδημα και την απασχόληση του αγροτικού πληθυσμού των περιοχών. Ιδιαίτερα επλήγη το εισόδημα και η απασχόληση μεγάλου αριθμού γεωργών/ κτηνοτρόφων, που οι εκμεταλλεύσεις τους υπέστησαν ζημιές καθώς και το εισόδημα των μεταναστών που απασχολούνταν μόνιμα ή εποχιακά στις πληγείσες γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Παράλληλα, η μείωση της γεωργικής παραγωγής αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά και την απασχόληση των μονάδων μεταποίησης των γεωργικών προϊόντων που λειτουργούν στις περιοχές (ελαιουργεία, τυροκομεία, οινοποιεία). Για την αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων, το συνολικό ποσό που θα διατεθεί για την αποκατάσταση των ζημιών, σύμφωνα με το Υπουργείο Ανάπτυξης και Τροφίμων, ανέρχεται στα 645.692.086 €.

Πορεία Εργασίας Η αρχική αντιμετώπιση του θέματος είχε σαν αφετηρία την μεγάλη καταστροφή που συντελέστηκε στο Νομό Ηλείας σε συνδυασμό με το περιβαλλοντικό και ενεργειακό πρόβλημα που αυτές είχαν σαν αποτέλεσμα. Σκοπός μας ήταν να αναπτύξουμε ένα σκεπτικό οικονομικής ανοικοδόμησης της περιοχής με μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, το οποίο θα ωφελούσε την Ηλεία αλλά και τη χώρα γενικότερα. Ορμώμενοι από το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού στο νομό Ηλείας είναι αγροτικό (42% σύμφωνα με στοιχεία του 1991) και με δεδομένο ότι στην περιοχή εργάζονται άνθρωποι ηλικιωμένοι καθώς και αλλοδαποί εργάτες, οι οποίοι είναι δύσκολο να απορροφηθούν σε άλλους τομείς της οικονομίας, θεωρήσαμε σκόπιμο να κατευθυνθούμε σε μία πρόταση η οποία θα συνδυάζει τον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα παραγωγής σε μία βιομηχανική μονάδα, η οποία θα επεξεργάζεται φυτικά και ζωϊκά λίπη για την παραγωγή βιοντίζελ. Η πρακτική αυτή εφαρμόζεται ήδη σε πολλά μέρη του κόσμου, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Βραζιλία, ενώ σε παραγωγή βιοκαυσίμων έχει στραφεί και η Θεσσαλία. (Βιο-πόλεμος στον κάμπο, ΤΑ ΝΕΑ/ 17-12-2007) Επίσης, με δεδομένο ότι από την υπό μελέτη περιοχή διέρχεται η χάραξη της Ιονίας Οδού, υποθέσαμε ότι αυτό θα διευκόλυνε τη λειτουργία της παραγωγικής μονάδας, ενώ η γειτνίαση με την Πάτρα, ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά λιμάνια της Ελλάδος, θα ευνοούσε τη μεταφορά του παραγόμενου προϊόντος.

Στη συνέχεια όμως, μελετώντας τη Χωροταξική Μελέτη Πανταζή καθώς και τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης πάνω στην ΚΑΠ (www.europa.eu/int), είδαμε ότι το μέλλον της Ηλείας μάλλον βρίσκεται σε διαφορετική κατεύθυνση, για τους εξής ακόλουθους λόγους: Ο δευτερογενής τομέας βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια σε καθοδική πορεία στην περιοχή με μόλις το 16,2% του πληθυσμού να απασχολείται σε αυτόν. Μία βιομηχανική μονάδα, όπως αυτή της πρότασής μας είναι κατά βάση μία μακροπρόθεσμη επένδυση, η οποία δεν θα βοηθούσε την περιοχή βραχυπρόθεσμα, σε μια περίοδο μάλιστα που την έχει μεγάλη ανάγκη. Η στροφή στην παραγωγή ενεργειακών φυτών θα σήμαινε την ακόμα μεγαλύτερη μείωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων για βασικά είδη διατροφής, το οποίο θα εξέτεινε το πρόβλημα που είχαν σαν αποτέλεσμα οι πυρκαγιές. Οι ήδη υψηλότερες τιμές των προϊόντων, λόγω της μειωμένης παραγωγής, θα αυξάνονταν ακόμα περισσότερο. (Το φθηνό φαγητό ανήκει στο παρελθόν, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/19-12-2007) Για τους λόγους αυτούς θεωρήσαμε ότι θα ήταν σκοπιμότερο να κατευθυνθούμε σε μία πρόταση, η οποία θα συνδυάζει την βραχυπρόθεσμη με την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της περιοχής, θα προστατεύει και θα εκμεταλλεύεται ήπια τον φυσικό πλούτο της περιοχής (αγροτουρισμός-οικοτουρισμός) και θα προσφέρει περισσότερες θέσεις εργασίας σε διαφορετικές ομάδες. Με το σκεπτικό αυτό, θεωρήσαμε ότι η ανάπτυξη μιας ήπιας αγροτικής παραγωγής (παραγωγή βιολογικών προϊόντων), σε συνδυασμό με την ανάπτυξη μικρών τουριστικών μονάδων φιλικών στο περιβάλλον και την αρχιτεκτονική μορφολογία της περιοχής, θα δημιουργήσει δίκτυα ανάπτυξης που θα βοηθήσουν πυρόπληκτες περιοχές.

Με το πλάνο αυτό σκεφτήκαμε ότι θα βοηθηθεί όχι μόνο το -κατά βάση- ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό του πρωτογενή τομέα, αλλά και άλλες ομάδες, όπως γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, οι οποίες οργανωμένες σε συνεταιρισμούς θα μπορούν να παράγουν προϊόντα με βάση την πρωτογενή παραγωγή, ενώ άνθρωποι νεώτερης ηλικίας θα μπορούν να ασχοληθούν με τον αθλητικό τουρισμό ή τις ξεναγήσεις. Δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο δηλαδή, μια καθετοποίηση του τελικού προϊόντος, αφήνοντας όλα τα οφέλη στην περιοχή. Στοιχεία Έρευνας Πεδίου   Κατά το στάδιο της έρευνας πεδίου μελετήθηκαν στοιχεία από τις συνεντεύξεις που δόθηκαν σε πολιτιστικούς συλλόγους. Οι πληροφορίες αυτές είναι πολύ ενδιαφέρουσες και κρίθηκε απαραίτητο να ληφθούν υπ’ όψη για την κατάρτηση της πρότασης. Συγκεκριμένα πρόκειται για τον Σύλλογο Κατοίκων Ολυμπίας και το σύλλογο Χρυσοχωριτών Ολυμπίας. Σύμφωνα με τις συνεντεύξεις , τα μέλη του συλλόγου κατοίκων Ολυμπίας θέτουν τις εξής προτεραιότητες: Τόνωση ενδιαφέροντος για παραμονή των κατοίκων στον τόπο τους. Επιστροφή όχι μόνο των μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων αλλά και των νεώτερων. Κύριες δραστηριότητες στις οποίες επιθυμούν να απασχολούνται: ελιές, αμπέλια, κήποι και κτηνοτροφία. Κύρια Επαγγέλματα με τα οποία επιθυμούν να ασχοληθούν : υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, οικοδόμοι, ξυλουργοί, κτηνοτρόφοι, γεωργοί, χειριστές γεωργικών μηχανημάτων. Άμεσες απαραίτητες ενέργειες: αποκατάσταση καλλιεργειών και ανακαίνιση-επισκευή κατοικιών, αντιπλημμυρικά έργα. Να ενισχυθούν με επιδοτήσεις οι βιολογικές καλλιέργειες και οι κτηνοτροφικές μονάδες

Απαιτείται διορισμός δασολόγων, δασοπυροσβεστών οι οποίοι θα συμβάλουν με την επιστημονική τους γνώση στη σωστή αναδάσωση αλλά και στην προστασία και εποπτεία των δασικών εκτάσεων από εμπρησμούς Προτείνεται η απαγόρευση της βοσκής σε καμένες περιοχές ώστε να μπορέσει και πάλι να αναπτυχθεί η χλωρίδα με περαιτέρω ενίσχυση των κτηνοτρόφων για την αγορά ζωοτροφών. Οι κάτοικοι επιθυμούν τα έργα αποκατάστασης να τα αναλάβουν ντόπιοι εργολάβοι οι οποίοι απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης τους. Μόνη εξαίρεση σε αυτό είναι η Μάκιστος της οποίας την αποκατάσταση έχει αναλάβει ιδιωτική εταιρεία. Από τη συνέντευξη του Συλλόγου Χρυσοχωριτών, προέκυψαν τα παρακάτω:   Απαίτηση για μικρή μονάδα παραγωγής τυποποιημένων προϊόντων ονομασίας προέλευσης (Π.Ο.Π.) όπως πχ τυρί, λάδι, ελιές, παστό χοιρινό Ενθάρρυνση για την ανάπτυξη μελισσοκομίας και του αγροτουρισμού Κύριες καλλιέργειες: κορωνέϊκη ελιά, αμπέλια, σιτάρι (χρειάζονται θεριζοαλωνιστικές μηχανές) Νέες καλλιέργειες: ζωοτροφές για εμπορία, άγρια αγκινάρα ως ενεργειακό φυτό Βιολογικές καλλιέργειες: Λάδι Νέες οικονομικές δραστηριότητες: Τουρισμός Απαγόρευση βοσκής και κυνηγιού Αποκατάσταση κατοικιών και βοηθητικών σπιτιών Σεβασμός στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική και προστασία της Υποδομές: γήπεδα, χώροι άθλησης, πολιτιστικά κέντρα Στο χωριό υπάρχουν τρεις κατεστραμένοι νερόμυλοι οι οποίοι αν επισκευαστούν μπορούν να διαμορφωθούν σε επισκέψιμο παραδοσιακό χώρο. Ανάπτυξη αθλητικών δραστηριοτήτων (rafting στους δύο χείμαρους πλησίον του χωριού) Ενίσχυση της τοπικής τεχνολογίας και όχι εισαγωγή υπερσύγχρονης

Ηλεία – Οδοιπορικό_ ο σκληρός χειμώνας των πυρόπληκτων συνεντεύξεις κατοίκων της Ηλείας, περιοδικό «Κ» ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24/2/2008 ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙ Από την άκαυτη γη θα αρχίσει η αναγέννηση Κώστας Ποϊραζίδης Απεσταλμένος WWF   Αμέσως μετά τις φωτιές εγκαταστάθηκε με τη γυναίκα του και τα παιδιά του στην Ηλεία. Δεν ενθουσιάστηκε με την ιδέα να εγκαταλείψει τη Δαδιά, όπου έμενε μέχρι τότε, “αλλά τουλάχιστον χάρηκε η γυναίκα μου που κατάγεται από την περιοχή”. Η WWF αποφάσισε μετά τη φωτιά να έχει μόνιμη παρουσία στην Πελοπόννησο και ο Κώστας ανέλαβε να οργανώσει το εγχείρημα. “Η παρουσία της οργάνωσης εδώ στοχεύει στην αποκατάσταση των καμένων περιοχών και στην παρακολούθηση της βιοποικιλότητας. Στο νομό Ηλείας καήκαν περίπου ένα εκατομμύριο στρέμματα από τα οποία 600.000 ήταν δάση. Και το χειρότερο είναι ότι κάηκαν δάση που δεν είχαν καεί ποτέ. Αυτή τη στιγμή μας ενδιαφέρουν και οι καμένες περιοχές αλλά και οι άκαυτες “νησίδες”. Γιατί από αυτές θα επανέλθει η βιοποικιλότητα.” ΛΑΤΖΟΙ Να κρατήσουμε τους νέους Διονύσης Μπριντζίκης Αντιπρόεδρος Βιοκαλλιεργητών Ηλείας “Αν κρατήσουμε τους νέους θα μπορέσουμε να δώσουμε μεγάλη ώθηση ανάπτυξης στην περιοχή. Είναι από τα καλύτερα μέρη της Ελλάδας όσον αφορά τις κλιματολογικές συνθήκες και ειδικά της ανάπτυξης στον αγροτικό χώρο. Για παράδειγμα ένας αγρότης μπορεί να καλλιεργήσει εδώ κηπευτικά δύο και τρεις φορές το χρόνο” Ο Διονύσης κατάφερε να σώσει το οινοποιείο του – χρησιμοποιώντας τους πυραύλους, ένα σύστημα που μεταφέρει το νερό και το ρίχνει από μεγάλο ύψος - και τα πέντε στρέμματα με τα αμπέλια αλλά όχι και τα 15 στρέμματα με τις ελιές. « από την άκαυτη γη θα αρχίσει η αναγέννηση» Κώστας Ποϊραζίδης aπεσταλμένος WWF

Αν και έλειπε για χρόνια από την Ηλεία λόγω σπουδών – σπούδασε μουσικός αλλά και μηχανολόγος μηχανικός στα ΤΕΙ - αποφάσισε κάποια στιγμή να επιστρέψει και να ασχοληθεί με την βιοκαλλιέργεια. “Είναι σημαντικό να δραστηριοποιείσαι στον τόπο σου. Τώρα οφείλουμε όλοι μας να βοηθήσουμε, να κρατήσουμε τον κόσμο εδώ για να μην ερημώσει η Πελοπόννησος.” ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ Κι ύστερα ήρθαν οι κυνηγοί Γιώργος Παπαχριστιανόπουλος Βιοκαλλιεργητής   Φυγάδευσε τη γυναίκα, την κόρη του και τα σκυλιά του κτήματος σε ασφαλές σημείο, επέστρεψε κι άρχισε να καταβρέχει με το λάστιχο. Από τα 1.500 δέντρα – οπωροφόρα και ελιές – κάηκαν μόλις τα 150. Η φωτιά πέρασε ξυστά από το κτήμα του, 2χλμ από το Στάδιο της Αρχαίας Ολυμπίας. “Ήμουν και τυχερός. Πάντως ξεγελάστηκε ο κόσμος. Όλοι έλεγαν, Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος να ξεσπάσει, τα Ολύμπια δεν καίγονται. Και γι’αυτό το λόγο οι πιο πολλοί επαναπαύτηκαν”, λέει ο Γιώργος Παπαχριστιανόπουλος. “Όσο μάζευα τις ελιές μου, στη στενή λωρίδα γης δεξιά και αριστερά του ποταμού, οι κυνηγοί είχαν στήσει… πεδίο βολής. Το κυνήγι επιτράπηκε σε αυτή τη ζώνη, γιατί γλίτωσε από τις φωτιές, λες και υπήρχε κανένα νοητό δίχτυ που θα προστάτευε τα πουλιά των καμένων από τα άλλα. Πόλεμος γινόταν, δε μπορείς να φανταστείς. Κατά τα άλλα, δεσμεύτηκαν όλοι να αφήσουν τη Φύση να συνέλθει από το κακό…”

Χωροταξική πρόταση Έχοντας εντοπίσει από την έρευνα που προηγήθηκε σε επίπεδο χάρτη τις καμένες εκτάσεις, και δεδομένης της δυναμικής της περιοχής προ της καταστροφής (που αφορά σε χωροθέτηση τουριστικών, βιομηχανικών-βιοτεχνικών και γεωργικών δραστηριοτήτων), ακολουθεί η φάση της σύνταξης κάποιων πρώτων προτάσεων. Από το χάρτη των καμένων εκτάσεων, προκύπτουν ουσιαστικά για το Ν. Ηλείας, δύο πολύ μεγάλες ζώνες οι οποίες έχουν υποστεί σημαντικότατες ζημιές. Η μία κεντρικά του νομού και η δεύτερη νότια. Το βόρειο τμήμα του νομού που περιλαμβάνει τα οικιστικά κέντρα της Κυλλήνης, των Λεχαινών, της Ανδραβίδας, του Βαρθολομιού κλπ έχει υποστεί πολύ μικρή καταστροφή συγκριτικά με τις υπόλοιπες ζώνες. Για προφανείς λόγους, δίνεται προτεραιότητα στην ανάπτυξη των πυρόπληκτων περιοχών μέσω ήπιων μορφών αγροτουρισμού και της ενίσχυσης της υπάρχουσας μη πληγήσας αγροτικής παραγωγής. Φυσικά, η αναδάσωση για την εκ νέου ανάπτυξη της χλωρίδας της περιοχής κρίνεται αναγκαία. Δεδομένης της αδυναμίας άμεσης ανάπτυξης δραστηριοτήτων στις πυρόπληκτες περιοχές και της ανάγκης διατήρησης του ενεργού πληθυσμού στον τόπο του, το προτεινόμενο σενάριο επέμβασης θα ήταν ίσως σκόπιμο να εφαρμοστεί στις περιοχές πλησίον των καμένων εκτάσεων, αξιοποιώντας την υφιστάμενη αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή τους. Με τον τρόπο αυτό, θα εξυπηρετηθεί και η ανάγκη των κατοίκων για εργασία στις πληγείσες περιοχές, ενώ ταυτόχρονα τα σχέδια αυτά θα πλαισιωθούν με τη χάραξη δικτύων σύνδεσης των μονάδων αγροτουριστικών δραστηριοτήτων με τα καμένα.

Μέρος της επέμβασης αυτής, θα είναι και η δημιουργία ενός δικτύου που θα περιβάλλει τις καμένες εκτάσεις και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός πυρήνα προς το εσωτερικό της περιοχής. Με τον τρόπο αυτό, θα ενισχυθεί σταδιακά η αναδάσωση των πληγεισών περιοχών, αφού περιμετρικά των εκτάσεων αυτών, θα δημιουργηθούν συνθήκες που θα προστατεύσουν και θα προσφέρουν τις προϋποθέσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Συγκεκριμένα για την κεντρική ζώνη, αναφέρεται ότι στο δυτικό τμήμα ήταν ανέκαθεν προβληματική τόσο σε οικονομικό όσο και σε αναπτυξιακό επίπεδο. Συνεπώς, κρίνεται σκόπιμο, η πρόταση να έχει ως άξονα ανάπτυξης, εκτός των πυρόπληκτων, και την ενίσχυση των περιοχών αυτών. Ήδη από τη μελέτη του τότε Υπουργείου Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος (1984), ορίζονται δύο ζώνες τουριστικής ανάπτυξης πέριξ της αρχαίας Ολυμπίας και στην ευρύτερη περιοχή του Λάλα. Οι περιοχές αυτές, αν και έχουν εν μέρει πληγεί, είναι δυνατόν να ενισχυθούν ώστε να αναπτύξουν άμεσα τις δραστηριότητες αυτές. Επιπλέον προτείνεται στην περιοχή πέριξ της λίμνης Πηνειού να σχηματιστεί μία οικοτουριστική ενότητα σε άμεσο συσχετισμό με τα προηγούμενα. Πιο συγκεκριμένα, οι ήπιες μορφές τουρισμού που σχετίζονται με την παραγωγή βιολογικών προϊοντων δημιουργούν έναν πυρήνα δραστηριότητας όχι μόνο στο εσωτερικό του νομού, αλλά και της Πελοποννήσου γενικότερα. Πρόκειται εξάλλου για ένα κεντροβαρικό σημείο της Πελοποννήσου, αφού συνορεύει τόσο με τον Ν. Αρκαδίας όσο και με τον Ν. Αχαΐας. Όσον αφορά στη νότια κατεστραμμένη ζώνη, αυτή περιλαμβάνει την ευρύτερη περιοχή της Ζαχάρως, του Καϊάφα και της Ανδρίτσαινας. Η περιοχή αυτή, αν και κατά το παρελθόν δεν είχε χαρακτηριστεί προβληματική σε σχέση με τις προηγούμενες, δεδομένης πλέον της ολοσχερούς καταστροφής μεγάλου μέρους της, κρίνεται απαραίτητη η παρέμβαση για τη δημιουργία προϋποθέσεων με σκοπό τη βραχυπρόθεσμη οικονομική της ανάκαμψη.

Έτσι με άξονα την παραλία της Ζαχάρως, τη λίμνη του Καϊάφα και τον αρχαιολογικό χώρο της Φιγάλειας, προτείνεται η ανάπτυξη ήπιων μονάδων αγροτουρισμού, κυρίως από τις μη πληγείσες περιοχές της ζώνης αυτής. Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση των προτάσεων αυτών, είναι και η δημιουργία ενός ενιαίου οδικού δικτύου, το οποίο θα δίνει τη δυνατότητα σύνδεσης όλων των παραπάνω περιοχών με τον κεντρικό παραλιακό άξονα της εθνικής οδού. Κρίνεται λοιπόν αναγκαίο να ενισχυθεί το επαρχιακό δίκτυο, έτσι ώστε να διευκολύνεται η μετακίνηση από και προς τις περιοχές αυτές. Στην ανατολική πλευρά του Νομού, διακρίνονται τρεις σημαντικοί πληθυσμιακά οικισμοί (Λάμπεια, Λάλας, Σιμόπουλος), οι οποίοι μπορούν να αποτελέσουν νησίδες ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή. Πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι οι περιοχές αυτές ανήκαν σύμφωνα με την Χωροταξική Μελέτη του 1984 στις λεγόμενες «προβληματικές περιοχές» εξαιτίας της έλλειψης καλλιεργήσιμων εκτάσεων και του ορεινού αναγλύφου. Δεδομένων των στοιχείων αυτών, η πρότασή μας αφορά στη ανάπτυξη του αγροτουρισμού, εκμεταλλευόμενη τα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής και την δημιουργία μονάδων παραγωγής Π.Ο.Π που σχετίζονται με την κτηνοτροφία. Η περιοχή αυτή συνορεύει με την τεχνητή λίμνη Πηνειού, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εξαιρετικό κέντρο προσέλκυσης οικολογικού τουρισμού, αφού βεβαίως προηγηθούν οι απαραίτητες μελέτες. Η δυτική και βόρεια πλευρά του Νομού και συγκεκριμένα η ευρύτερη περιοχή της Αμαλιάδας, Πύργου και Γαστούνης, λόγω των μικρών επιπτώσεων της καταστροφής, μένει εκτός σχεδίου άμεσης παρέμβασης. Παρ’όλα αυτά επειδή υπάρχει πληθώρα καλλιεργήσιμων εκτάσεων στις περιοχές αυτές, θα ήταν επιθυμητό να χρησιμοποιηθούν για την καλλιέργεια βιολογικών προϊόντων χωρίς να αλλάξει το παραγόμενο προϊόν, παρά μόνο η μέθοδος παραγωγής του. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει την ενημέρωση και εκπαίδευση των αγροτών, με σκοπό την ομαλή μετάβασή τους στη νέα διαδικασία παραγωγής.

Επίσης, για την καλύτερη προώθηση του παραγόμενου προϊόντος κρίνεται απαραίτητη η οργάνωση των αγροτών σε συνεταιρισμούς, με στόχο την εξασφάλιση ευνοϊκότερων όρων για το τελικό προϊόν. Σημαντικά οικιστικά κέντρα της νότιας περιοχής είναι η Ζαχάρω, η Ανδρίτσαινα και τα Κρέστενα. Η ευρύτερη αυτή περιοχή διαθέτει σημαντικά χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες του Νομού : το έντονο αρχαιολογικό ενδιαφέρον της Αρχαίας Ολυμπίας και της Φυγάλειας, καθώς και την περιοχή φυσικού κάλλους του Δάσους και της Λίμνης Καϊάφα. Στόχος για τη νότια αυτή περιοχή είναι η διαμόρφωση προϋποθέσεων για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος, ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί τουρισμός οικολογικού και μουσειακού (πολιτιστικού) χαρακτήρα. Παράλληλα, η παραγωγή βιολογικών προϊόντων τόσο φυτικής όσο και ζωϊκής προέλευσης είναι εφικτή, καθώς η περιοχή διαθέτει καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αλλά και ορεινές περιοχές (Ανδρίτσαινα) για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. Όπως προαναφέρθηκε, η ανάπτυξη οδικών δικτύων κρίνεται απαραίτητη για την υλοποίηση της παραπάνω πρότασης. Στην κατεύθυνση όλων αυτών, προτείνεται η διεύρυνση του οδικού άξονα που συνδέει την Εθνική Οδό στο ύψος της Αμαλιάδας με τα οικιστικά κέντρα του Σιμόπουλου και της Λάμπειας. Ο οδικός αυτός άξονας θα συνδέσει το οικιστικό κέντρο της Λάμπειας με αυτό του Λάλα και στη συνέχεια με την περιοχή της Αρχαίας Ολυμπίας. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται ένα ευρύτερο οδικό δίκτυο περιμετρικά των καμένων εκτάσεων, με σκοπό την ανάπτυξη των ανατολικών- «προβληματικών» περιοχών του Νομού και τη σύνδεσή τους με την υπόλοιπη Ηλεία.

Συμπεράσματα Κλείνοντας την εργασία αυτή κρίνεται σκόπιμο να γίνει ένας αντικειμενικός απολογισμός της πορείας που ακολουθήθηκε στην παραπάνω μελέτη. Η κριτική αυτή θα δείξει εάν η προσέγγιση που πραγματοποιήθηκε είναι όντως βάσιμη και πραγματοποιήσιμη.   Αρχικά, ένα βασικό ερώτημα που τέθηκε μετά την προφανή αποδοχή της μεγάλης καταστροφής από τις πυρκαγιές του Αυγούστου, είναι το ερώτημα σε ποια εικόνα της περιοχής θέλουμε να δώσει έμφαση η εργασία μας. Η απάντηση στο ερώτημα είναι δϋική. Αφ’ ενός θέλαμε την επαναφορά στην εικόνα της περιοχής προ της καταστροφής και αφ’ ετέρου θέλαμε να δοθεί μία ευκαιρία για βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Συγκεκριμένα, ζητούμενο ήταν η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και η οικονομική ανάκαμψη μέσω της ανάπτυξης υποδομών, οι οποίες ήταν ούτως η άλλως ελλειπείς στην περιοχή. Οι συνιστώσες που συντέλεσαν στη νέα εικόνα και απαντούν στα νέα δεδομένα, είναι πολλαπλές. Πρώτα πρώτα η δημιουργία των κατάλληλων όρων για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος που έχει βαρύτατα πληγεί. Κατόπιν, βασική απαίτηση ήταν η παραμονή των κατοίκων στον τόπο τους, πράγμα που προϋποθέτει να δοθούν κίνητρα ανάπτυξης. Συνοδευτικά κρίθηκε απαραίτητη η αξιοποίηση του δυναμικού της περιοχής (έμψυχου και μη) και η κατασκευή των αναγκαίων υποδομών που θα υποστηρίζουν του άξονες της πρότασης. Για τη σύσταση της πρότασης λήφθηκε σοβαρά υπ’ όψη η κατάσταση της περιοχής προ της καταστροφής. Αυτή περιλαμβάνει το φυσικό περιβάλλον, το ανθρώπινο δυναμικό και τις δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής.

Ως προς το τελευταίο, βασικό κριτήριο αποτέλεσε η αξιοποίηση της κεκτημένης εμπειρίας των κατοίκων στον αγροτικό κυρίως τομέα και η αναβάθμιση της τουριστικής κουλτούρας της περιοχής. Για το λόγο αυτό, ακολουθήθηκαν πιστά κάποια βασικά μεθοδολογικά βήματα ώστε να συνταχθεί μία ορθολογική πρόταση.   Αρχικά έγινε μία διαδικτυακή έρευνα πεδίου (blogs, ιστοσελίδες οικολογικών, τοπικών και πολιτιστικών συλλόγων κλπ) καθώς και αναφορά σε πλήθος άλλων πηγών όπως παλιότερες μελέτες του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., τη Χωροταξική μελέτη Πανταζή, συνεντεύξεις πολιτιστικών συλλόγων και μεμονωμένων κατοίκων της περιοχής που ήταν δημοσιευμένες. Άλλη πηγή ήταν στοιχεία που πήραμε για το μεγέθος της καταστροφής τόσο σε επίπεδο χάρτη όσο και σε οικονομοτεχνικές μελέτες, κάτι που έδειξε την ανάγκη για άμεση επέμβαση. Τα στοιχεία που βρέθηκαν από την έρευνα ήταν πλούσια σε πληροφορίες και μάλιστα έδειξαν να ευνοούν την κατεύθυνση της πρότασης. Η πρόταση που συντάχθηκε όμως, παρόλα αυτά, έχει κάποιες αδυναμίες οι οποίες χρήζουν αντιμετώπισης. Καταρχάς δεν υπάρχουν πολύ βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα καθώς καμιά πρόταση οικονομικής ανάπτυξης δεν μπορεί να είναι τόσο άμεση όσο το απαιτούν τα τεράστια προβλήματα που προέκυψαν από την καταστροφή. Το πρόβλημα αυτό διογκώνεται με την τις γραφειοκρατικές διαδικασίες που επιτείνουν τις καθυστερήσεις. Επίσης, η πρόταση, βάσει και των κατευθύνσεων που θέτει, δεν καλύπτει ολόκληρο το Ν. Ηλείας. Αφήνει εκτός σχεδίου επέμβασης περιοχές που δεν επλήγησαν, ενώ βασίζει την ανάπτυξη σε αυτές που γειτνιάζουν στα καμένα. Έτσι υπάρχουν κατηγορίες επαγγελματιών (π.χ έμποροι, ιδιοκτήτες καταστημάτων κλπ) που δεν ωφελούνται από την πρόταση, η οποία εστιάζεται στην ήπια αγροτική παραγωγή και τον αγροτουρισμό. Αυτοί όλοι υπόκεινται έμμεσα τις συνέπειες της καταστροφής και την οικονομική ύφεση που ακολούθησε. Η βαρύτητα επομένως δίνεται στους κατοίκους των πληγησών περιοχών του Ν. Ηλείας. Συγκεκριμένα, η πρόταση αφορά τόσο στους απλούς ανθρώπους που αποζητούν μία άμεση οικονομική αποκατάσταση, όσο και στους νέους ανθρώπους που αποτελούν το εργατικό δυναμικό της περιοχής και πρέπει πάση θυσία να μην εγκαταλείψουν το τόπο τους.

Για το λόγο αυτό, στην προτεινόμενη πρόταση ανάπτυξης είναι επιθυμητή η δημιουργία των συνθηκών εκείνων για επιστροφή των κατοίκων στα χωριά που ερήμωσαν μετά την καταστροφή.   Τέλος, παρακολουθώντας την πορεία εργασίας του τμήματος, στο οποίο ανήκει και η παρούσα ομάδα, διαπιστώθηκε η ύπαρξη πολλών εναλλακτικών και αξιόλογων προτάσεων. Η ποικιλία των προτάσεων αυτών, οφείλεται στο γεγονός, ότι καθεμία προκύπτει από διαφορετικά κριτήρια, τα οποία ερμηνεύουν αντιστοίχως με διαφορετικό τρόπο τα στοιχεία της έρευνας πεδίου και θέτουν διαφορετικές προτεραιότητες. Ενδεχομένως, η ιδανική εκδοχή της εργασίας αυτής θα ήταν να γίνει μία καταγραφή όλων των προτάσεων και ακολούθως συνεργασία των ομάδων για τη σύνθεση μιας ολοκληρωμένης από κάθε άποψη μελέτης.

Πηγές εργασίας Θέματα Ανάπτυξης του Χώρου, Ελίζα Παναγιωτάτου, ΕΜΠ Νομός Ηλείας_Προτάσεις Χωροταξικής Οργάνωσης, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, Αθήνα Μάης 1984 Οικολογικός απολογισμός των καταστροφικών πυρκαγιών του Αυγούστου 2007 στην Πελοπόννησο, WWF, Αθήνα, Σεπτέμβριος 2007 ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, Αρ. Φύλλου 1470 « Βιο-πόλεμος στον κάμπο», ΤΑ ΝΕΑ, 17-12-2007 « Το φθηνό φαγητό ανήκει στο παρελθόν», ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 19-12-2007 « Πυρόπληκτοι στην αναμονή», περιοδικό «Κ» , 24-02-2008 www.dytikiellada.gr http://europa.eu.int/comm/agriculture/index_el.htm www.tee.gr