Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (Σχεδίασμα Β’ κεφ. Ι, ΙΙ)

Τάξη Γ΄ Γυμνασίου Προβλεπ. Χρόνος Διδασκαλίας Δημιουργός 4 - 5 ώρες Βασιλική Παπαδοπούλου Εργαλεία σχολικό εγχειρίδιο, διαδίκτυο, εφημερίδες εποχής, λογισμικό παρουσίασης, φύλλα εργασίας Χώρος υλοποίησης Αίθουσα διδασκαλίας Εργαστήριο πληροφορικής Προβλεπ. Χρόνος Διδασκαλίας 4 - 5 ώρες

Σύντομη περιγραφή Να γνωρίσει ο μαθητής το έργο του Διονυσίου Σολωμού Ελεύθεροι Πολιορκημένοι και να το συνδέσει με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής που το ενέπνευσε καταθέτοντας στοιχεία για τη λογοτεχνική δημιουργία, που αποτέλεσε απότοκο του ιστορικού πλαισίου.

Διδακτικοί Στόχοι Να γνωρίσουν οι μαθητές/τριες τα γεγονότα που σχετίζονται με την Έξοδο του Μεσολογγίου.  Να συναισθανθούν την τραγικότητα της θέσης των Μεσολογγιτών και τη γενναιότητά τους. Να κατανοήσουν τη σημασία της ηθικής ελευθερίας.  Να εξοικειωθούν με την παρατήρηση ενός πίνακα και ενός λογοτεχνικού κειμένου με σκοπό την άντληση πληροφοριών από αυτά.  Να αντιληφθούν την επίδραση του ιστορικού γεγονότος στην καλλιτεχνική δημιουργία.  Να επεξεργάζονται πρωτογενείς πηγές (εφημερίδες, γραπτά κείμενα, έργα τέχνης) για να αντλήσουν πληροφορίες και να κατανοήσουν σχέσεις.

Παιδαγωγικοί Στόχοι Να ασκηθούν οι μαθητές/τριες στην ομαδική συνεργασία.  Να επιλέγουν, να καταγράφουν και να αξιολογούν δεδομένα.  Να αναπτύξουν κριτική ικανότητα.  Να καλλιεργήσουν αξίες και συμπεριφορές που αρμόζουν στον υπεύθυνο πολίτη.

Τεχνολογικοί Στόχοι Να διδαχτούν το μάθημα μέσα από μια πιο ελκυστική διδασκαλία. Να εξοικειωθούν με τις ΤΠΕ και τα αντίστοιχα εργαλεία (κειμενογράφος, λογισμικό παρουσίασης, διαδίκτυο).

Α’ Φάση: (1 ώρα) Οι μαθητές/τριες παρακολουθούν το πρώτο κεφάλαιο του Β’ σχεδιάσματος μελοποιημένο και ακούνε την απαγγελία του Πειρασμού στην παραλλαγή του Γ’ σχεδιάσματος. Στη συνέχεια προσπαθούν να αναλύσουν την εικαστική απόδοση της Εξόδου από τον Θεόδωρο Βρυζάκη παρατηρώντας τον ομώνυμο πίνακα. Αφού ολοκληρωθεί η πρώτη προσέγγιση, τα παιδιά καλούνται να μελετήσουν από το βιβλίο τους τα δύο κεφάλαια που ανθολογούνται και με οδηγό τις ερωτήσεις του κοινού φύλλου εργασίας, που τους έχει διανεμηθεί, να προσπαθήσουν μόνοι τους να συλλέξουν στοιχεία για το ιστορικό γεγονός και τον αγώνα των πολιορκημένων. Οι απαντήσεις προωθούν τη συζήτηση και ολοκληρώνεται έτσι η πρώτη ανίχνευση του έργου.

Β’ Φάση: (2 ώρες) Οι μαθητές/τριες χωρισμένοι σε ομάδες των έξι ατόμων προχωρούν στο επόμενο στάδιο, της εμβάθυνσης στην ποιητική σύνθεση, αυτή τη φορά στο εργαστήριο της Πληροφορικής. Η πρώτη ομάδα έχει την πραγματική εικόνα της πολιορκίας, αποτυπωμένη σε ελληνικές εφημερίδες και τεκμήρια που γίνονται γνωστά στο εξωτερικό, δηλαδή στη Γαλλία. Η δεύτερη ομάδα έχει τους τέσσερεις στοχασμούς, άμεσα συναρτημένους με τα δύο πρώτα κεφάλαια του Β’ Σχεδιάσματος. Η τρίτη ομάδα έχει να αναλύσει το πρώτο κεφάλαιο του έργου, με θεματικό κέντρο: Πείνα και απόγνωση των υπερασπιστών του Μεσολογγίου. Η τέταρτη ομάδα το δεύτερο κεφάλαιο του έργου, με θεματικό κέντρο: Η χαρά της ζωής και ο πειρασμός. Οι δύο τελευταίες ομάδες θα αναλύσουν τα κεφάλαια που τους αναλογούν, με βάση τα πορίσματα της δεύτερης ομάδας.

Γ’ Φάση: (1 ώρα) Αφού ολοκληρωθούν οι εργασίες, παρουσιάζονται σε μια διδακτική ώρα στην ολομέλεια και ακολουθεί συζήτηση.

Επέκταση Θα μπορούσε να αναλυθεί και η μορφολογία της ποίησης του Σολωμού με έμφαση στα φωνητικά τεχνάσματα και τους ποιητικούς τρόπους με τους οποίους αποδίδει τις ιδέες.

1ο Φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες) Οι μαθητές Παρακολουθούν το μελοποιημένο απόσπασμα από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους σε μουσική του Γ. Μαρκόπουλου. Ακούν το ηχητικό ντοκουμέντο, στο οποίο η Ειρήνη Παπά απαγγέλει το Γ6 κεφάλαιο της σύνθεσης (Πειρασμός). http://www.snhell.gr/lections/content.asp?id=6&author_id=47&page=anthology  

Παρατηρούν προσεκτικά τον πίνακα του Θεόδωρου Βρυζάκη «Έξοδος»,στη διεύθυνση http://www.eikastikon.gr/zografiki/vryzakis.html και συζητούν τον τρόπο με τον οποίο αποδίδει ο ζωγράφος το ιστορικό γεγονός και τους ήρωές του.

Ήταν πολλές οι δυνάμεις που πολιορκούσαν το Μεσολόγγι;   Διαβάζουν τις δύο λυρικές ενότητες των Ελεύθερων Πολιορκημένων και προσπαθούν απαντώντας στις ερωτήσεις, να αντλήσουν στοιχεία με τα οποία θα ανασυνθέσουν το ιστορικό πλαίσιο της δεύτερης πολιορκίας.   Ήταν πολλές οι δυνάμεις που πολιορκούσαν το Μεσολόγγι; Πιστεύετε ότι διήρκεσε μεγάλο χρονικό διάστημα η πολιορκία; Συμπαραστάθηκαν Έλληνες από άλλες περιοχές στον αγώνα των Μεσολογγιτών; Ποια εποχή έγινε η έξοδος των πολιορκημένων; Ποια προβλήματα αντιμετώπισαν στη διάρκεια της πολιορκίας; Από ποια ανάγκη πιεσμένοι οδηγήθηκαν στην ηρωική έξοδο;

Οι μαθητές αφού διαβάσουν το κείμενο της πολιορκίας στη διεύθυνση  2ο Φύλλο Α΄ ομάδα (Τα ιστορικά γεγονότα ) Οι ήρωες υπερασπιστές του Μεσολογγίου και ο αγώνας τους μέσα από τις μαρτυρίες της εποχής Οι μαθητές αφού διαβάσουν το κείμενο της πολιορκίας στη διεύθυνση http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/polemos/06.html καταγράφουν επιγραμματικά τις δύο φάσεις της πολιορκίας και τους λόγους που οδήγησαν στην έξοδο.

μελετούν πρωτογενές υλικό ,   εφημερίδα Ελληνικά Χρονικά εφημερίδα Φίλος του Νόμου επιστολή του στρατηγού Λάμπρου Βέικου επιστολή των Υδραίων προκρίτων

και απαντούν, Τι εντύπωση σας δημιουργεί η καθημερινή ειδησεογραφία για τα γεγονότα της πολιορκίας του Μεσολογγίου; Ποια είναι η εικόνα των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, όπως αποτυπώνεται στην είδηση για την οριστική πτώση της πόλης στην εφημερίδα Φίλος του Νόμου (23 Απριλ. 1826); Με σημείο αναφοράς την επιστολή του στρατηγού Λάμπρου Βέικου, ποιο είναι το ήθος που δείχνουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου απέναντι στην πρόταση για παράδοση της πόλης και ποια αντίληψη έχουν για το καθήκον τους; Τι δείχνει η επιστολή των Υδραίων προκρίτων;

3ο Φύλλο Β΄ ομάδα  Οι « Στοχασμοί » για τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού Διαβάζουν τους στοχασμούς αριθμ. Ι, VII, VIII4 και XI και την ανάλυσή τους και απαντούν σε ερωτήσεις: α) Στο πρώτο κεφάλαιο του Β’ Σχεδιάσματος του έργου που είναι ο σπόρος όλου του έργου, εικονίζονται το κύριο θέμα και ο τρόπος που οικοδομείται όλο το έργο. Το κύριο θέμα είναι η προσήλωση των πολιορκημένων στον υψηλό ηθικό στόχο της υπεράσπισης της πόλης. Ο τρόπος που οικοδομείται όλο το έργο είναι ο συνδυασμός αφήγησης και προσωπικών λόγων που εκφωνούν οι πρωταγωνιστές.

β) Oι «στοχασμοί» VII και XI είναι επικεντρωμένοι στο κύριο θέμα του έργου, στις σκληρές δηλαδή δοκιμασίες που παρατείνονται και οδηγούν τους πολιορκημένους στη μεγαλύτερη αγωνία, ώστε μέσα από αυτή την ένταση να αναδειχθεί το μεγαλείο της ψυχικής τους δύναμης, που τους οδηγεί στην εκπλήρωση του χρέους, όπως φαίνεται στο πρώτο κεφάλαιο του Β’ Σχεδιάσματος, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τη μάνα και τον πολεμιστή.

γ) Ο «στοχασμός» VIII4 συνδέεται με τον τρόπο που θα οικοδομηθεί το έργο, το συνδυασμό δηλαδή αφήγησης και προσωπικών λόγων που εκφωνούν οι πρωταγωνιστές. Ο ποιητής ξεκινά το έργο βασισμένος σε μια «πνευματική δύναμη», δηλαδή σε μια σπουδαία Ιδέα, όπως π.χ. της Ελευθερίας, που είναι πηγή τροφοδοσίας για το κύριο θέμα του έργου (άλλες ανάλογες σπουδαίες Ιδέες είναι εκείνη της Πατρίδας, της Θρησκείας, κλπ.). Στη συνέχεια χρειάζεται να βρει «χαρακτήρες», πρωταγωνιστές δηλαδή και δευτεραγωνιστές, άνδρες και γυναίκες, που θα ενσαρκώσουν την Ιδέα ή τις Ιδέες, και αυτοί δεν είναι άλλοι από τους πολιορκημένους άνδρες και γυναίκες του Μεσολογγίου.

Ερωτήσεις 1. Γιατί μπορούμε να πούμε ότι το πρώτο κεφάλαιο των Ελεύθερων Πολιορκημένων συμπυκνώνει και εξεικονίζει το κύριο θέμα όλου του έργου, έτσι όπως θα αναπτυχθεί στις λεπτομέρειές του στα επόμενα κεφάλαια; Βοηθούν για το σκοπό αυτό οι «Στοχασμοί» του ποιητή και ποιοι είναι αυτοί; 2. Πού εντοπίζεται αφήγηση και πού προσωπικός λόγος στο α’ απόσπα- σμα;   3. Τι εμπόδια έχουν να αντιμετωπίσουν οι πολιορκημένοι στην αναβάθρα των δυσκολιών; 4. Ποια είναι η Ιδέα που τροφοδοτεί την ποιητική σύνθεση; 5. Σε συνεργασία με τις ομάδες Γ, Δ εξηγήστε γιατί οι συγκεκριμένοι στοχασμοί ενσαρκώνονται στα δύο αποσπάσματα;

4ο Φύλλο Γ΄ ομάδα  Το πρώτο κεφάλαιο του Β’ Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων Αφού μελετήσουν την πηγή στην ιστοσελίδα που ακολουθεί http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/sources/03.html και τον Στοχασμό Ι (ΑΕ 475) απαντούν στις ερωτήσεις: 1. Η πείνα είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα. Πώς διαφοροποιείται η αντίδρασή τους απέναντι στη δοκιμασία αυτή; 2. Πού φαίνεται η ηθική νίκη της μάνας και του Σουλιώτη στη δοκιμασία της πείνας; 3. Ποια φθορά έχει προκληθεί από την πείνα στη μάνα και ποια στο Σουλιώτη; 4. Γιατί ο Σουλιώτης κλαίει παράμερα;

5. Στους τέσσερεις πρώτους στίχους έχουμε το λόγο του παντογνώστη αφηγητή (τρόπος αφήγησης του Ομήρου) ενώ στους άλλους δύο τον προσωπικό λόγο (τρόπος του Shakespeare). Σε συνεργασία με την ομάδα Β’ καταγράψτε το στοχασμό που ενσαρκώνεται εδώ.   6. Το πρώτο απόσπασμα είναι ο σπόρος όλου του έργου: Τεκμηριώστε την παραπάνω άποψη αφού μελετήσετε τον πρώτο στοχασμό συνεργαζόμενοι με την Β’ ομάδα.  7. Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα http:// www. nationalgallery.gr/site/content.php?artid=255 . Παρατηρήστε τον τρόπο που απεικονίζεται η καταστροφή και το μεγαλείο των ανθρώπων που έχουν σφαγιαστεί. Αφού αποθηκεύσετε επιλεγμένους πίνακες σε ένα φάκελο, δημιουργήστε ένα αρχείο παρουσίασης και δώστε του έναν τίτλο.

Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου, Ευγένιος Ντελακρουά Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου, Ευγένιος Ντελακρουά

Αφού μελετήσουν τις πηγές στις ιστοσελίδες που ακολουθούν, 5ο Φύλλο Δ΄ ομάδα   Το δεύτερο κεφάλαιο του Β’ Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων Αφού μελετήσουν τις πηγές στις ιστοσελίδες που ακολουθούν,  http://www.potheg.gr/ProjectDetails.aspx?Id=139&lan=1  http://www.poema.gr/dokimio.php?id=195

απαντούν στις ερωτήσεις, 1. Γιατί η φύση βρίσκεται έξω από το κλίμα της ψυχικής δοκιμασίας των πολιορκημένων;  2. Ολόκληρος ο φυσικός κόσμος απευθύνεται στην ανθρώπινη φύση, τη φυσική πλευρά του ανθρώπινου όντος κατά τον Σολωμό. Πώς εικονοποιεί τον πειρασμό ο ποιητής;  3. Ποιος στίχος προοιωνίζει το κακό που περιμένει τους πολιορκημένους; 4. Ποια διαφορά εντοπίζετε στη φωνή της φύσης «χίλιες γλώσσες» και στα λόγια του Σουλιώτη;

7. Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα 5. Η σκληρή δοκιμασία απειλεί την ψυχή, το ηθικό δηλαδή κομμάτι του ανθρώπου. Σε συνεργασία με την ομάδα Β καταγράψτε το στοχασμό που καταδεικνύει ότι όσο μεγαλύτερα είναι τα εμπόδια τόσο μεγαλύτερη και η ηθική νίκη.   6. Συνεργαστείτε με τις ομάδες Β και Γ και διερευνήστε στο ποίημά σας τον σπόρο του πρώτου αποσπάσματος, όπου αποτυπώνεται όλο το έργο.   7. Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα http://www.nhmuseum.gr/index.php?lang=1 (Εκθέσεις-Μόνιμη - Διάδρομος 8, σελ.1,2).

Μελανοδοχεία με τη μορφή του Κωνσταντίνου Κανάρη Παρατηρήστε τις μορφές που πήρε η συμπαράσταση των Ευρωπαίων προς τους επαναστατημένους Έλληνες. Αφού συγκεντρώσετε τις εικόνες σε ένα φάκελο, δημιουργήστε ένα αρχείο παρουσίασης και δώστε του έναν τίτλο. Μελανοδοχεία με τη μορφή του Κωνσταντίνου Κανάρη

Λαχνός προς όφελος του Αγώνα Ετικέτα αρώματος Λαχνός προς όφελος του Αγώνα

Βιβλιογραφία α) Ο Τύπος στον Αγώνα, τ. Α’-Γ’, (επιμ.: Αικατερίνη Κουμαριανού), Αθήνα, Ερμής/Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, 1971. β) Auguste Fabre, Histoire du siége de Missolonghi [=Ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου], Παρίσι, Moutardier, 1827, σελ. 155-156 και 338-340 γ) Διονυσίου Σολωμού Στοχασμοί, (επιμ.: Mas. Peri· προλεγ.-μετφρ.: Στυλ. Αλεξίου· φιλοσοφ. σχολ.: Κωστ. Ανδρουλιδάκης), Αθήνα, Στιγμή, 199, σελ. 17, 27, 31 και 41. δ) Σχολικό βιβλίο, επιλεγμένες ιστοσελίδες.