«Οι ασθένειες στον Μυκηναϊκό πολιτισμό» Ναταλία Βέλλη Α.Μ. 7382  Μάθημα: Μυκηναϊκός πολιτισμός Επιβλέπων καθηγητής: Α. Γ. Βλαχόπουλος Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Ιωάννινα 2013

Οι ασθένειες επιγραμματικά Οι ασθένειες χωρίζονται σε κληρονομικές ή επίκτητες και συνοψίζονται στις εξής κατηγορίες: Λοιμώξεις που προκαλούνται από «εισβολείς» στον οργανισμό, όπως βακτήρια, μύκητες, ιούς ή παράσιτα. Τραυματικά επεισόδια που προκλήθηκαν από χτυπήματα ή ανωμαλίες στα οστά και στους αντίστοιχους μϋικούς ιστούς. Αρθροπάθειες που πλήττουν τις αρθρώσεις του σώματος και τα αντίστοιχα μαλακά μόρια. Όγκοι καλοήθεις (όταν παραμένουν στην περιοχή όπου αναπτύχθηκαν) ή κακοήθεις (όταν κάνουν μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος). Μεταβολικές ασθένειες που προκαλούνται από διαταραχές στην ομαλή λειτουργία των κυττάρων. Ασθένειες που προκαλούνται από διαταραχές στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Ενδοκρινικές ασθένειες που προκαλούνται από την υπο- ή υπερ-έκκριση ορμονών των αδένων, και τέλος, Ασθένειες των δοντιών

Πιο συγκεκριμένα: Ασθένειες των δοντιών: τερηδόνα, πέτρα, αποστήματα, υποπλασίες και φθορές της μασητικής επιφάνειας των δοντιών. Θα πρέπει βέβαια να αναφερθούν και οι περιπτώσεις δοντιών που χάθηκαν προθανάτια. Αρθροπάθειες: Σπονδυλοαρθρίτιδα, όζοι του Schmorl (Schmorl’s nodes), οστεοαρθρίτιδα, ουρική αρθρίτιδα (gouty arthritis) Μεταβολικές ασθένειες: Cribra orbitalia, έλλειψη βιταμίνης C (σκορβούτο), πορωτική υπέροστωση (porotic hyperostosis). Μολυσματικές ασθένειες: Περιοστίτιδα, ακτινομύκωση, οστεομυελίτιδα, φυματίωση. Τραυματικά επεισόδια: κατάγματα, σχαλιδωτική οστεοχονδρίτιδα (οsteochondritis dissecans), οστεοποιός μυοσίτις (myositis ossificans). Κληρονομικές ασθένειες: Δισχιδής ράχη (spina bifida occulta), ιεροποίηση (sacralization). Νεοπλάσματα: Κομβοειδές οστέωμα (button osteoma). Δυσπλασίες του σκελετού: Αχονδροπλασία.

Το νεόπλασμα μια αρχαία ασθένεια Ο Ιπποκράτης αναφέρεται στα έγγραφά του στον όγκο και τον χωρίζει σε όγκο που δεν επηρεάζει άλλα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού (καλοήθης όγκος) και σε όγκο που κάνει μετάσταση (κακοήθης όγκος). Αναφέρεται στον καρκίνο με τις παρακάτω λέξεις:   Πρωταρχικά Καρκίνος Καρκίνωμα Καρκίνια Καρκινούσθαι Δευτερεύοντα Φύμα Φύεται Φυμάτιον Έλκος Σκληρός Κρυπτός Ακρόπαθος Υποβρύχιος

Κακοήθης καρκίνος (πολλαπλό μυέλωμα), που εκδηλώθηκε με τη μορφή πολλαπλών διατρήσεων σε γυναικείο κρανίο από το Περού.

Μεταβολικές ασθένειες Cribra orbitalia:Πρόκειται για αλλοιώσεις στις οφθαλμικές κόγχες οι οποίες σχετίζονται με ενδείξεις για την εκδήλωση μεταβολικών ασθενειών, και συγκεκριμένα αναιμίας αλλά και αλλοιώσεις στα εξωτερικά τοιχώματα του κρανίου. Αναπτύσσεται κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας και εκφράζεται στον ανθρώπινο οργανισμό με την παρουσία πόρων και με την διαστολή του κοκκάλου του ματιού. Στους εφήβους και στους ενήλικες η παρουσία των πόρων μετατρέπεται σε μικρές τρύπες ή σε λακκούβες. Αναιμία: Η αναιμία όπως και το σκορβούτο είναι ασθένειες που παρουσιάζονταν στην αρχαιότητα κυρίως στα παιδιά ηλικίας 6μηνών-2 χρονών καθώς τη συγκεκριμένη περίοδος ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ευάλωτος εξαιτίας της συνεχούς αναπτυξής του και της προσπάθειας πρόσληψης σημαντικών θρεπτικών στοιχείων για την καλή λειτουργία του ανθρώπινου συστήματος. Σημαντικά στοιχεία λοιπόν για την αποφυγή των συγκεκριμένων ασθενειών ήταν η καλή διατροφή και η αποφυγή υποσιτισμού αλλα και η ποιότητα της τροφής όσον αφορά τις βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία. Έλλειψη βιταμίνης C: Η βιταμίνη C, η έλλειψη της οποίας δημιουργεί χαρακτηριστικές αλλοιώσεις στο σκελετό, είναι απαραίτητης για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, τη δημιουργία ιστών (π.χ. το κολλαγόνο) και την απορρόφηση του σιδήρου. Οι χαρακτηριστικές αυτές αλλοιώσεις μπορεί να είναι εναποθέσεις νέου οστού σε οποιοδήποτε οστό, κυρίως στις γνάθους, στις οφθαλμικές κόγχες, στο σφηνοειδές και στα κροταφικά οστά.

Cribra orbitalia (αλλοιώσεις σκελετού από την Ελεύθερνα)

Αρθροπάθειες Οστεοπόρωση: Η οστεοπόρωση των κοκκάλων φανερώνει μια ασυνέπεια βάρους καθώς είναι πολύ αδύνατα και κάποιες φορές σχηματίζονται πόροι. Στους μοντέρνους πολιτισμούς δύο τύποι οστεοπόρωσης περιγράφονται. Ο ένας τύπος οφείλεται στις χαμηλές τιμές του οιστρογόνου και εμφανίζεται κυρίως κατά την διάρκεια της εμμηνόπασης, ενώ ο δεύτερος τύπος οφείλεται στην έλλειψη ασβεστίου, στην διαιτιτική ανεπάρκεια ή και σ΄άλλες συνθήκες και παρουσιάζεται και στα δύο φύλα Οστεοαρθρίτιδα: Η οστεοαθρίτιδα επηρεάζει μόνο το υγρό της μεμβράνης του τένοντα και υπάρχει σε μια ή σε περισσότερες περιοχές αρθρικού χόνδρου ή στις περιοχές γύρω από αυτόν. Συχνά η ασθένεια αυτή αυξάνεται καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει, επιπλέον μπορεί να εξελιχθεί από το διαρκές άγχος, που έχει επιπτώσεις στο σώμα του ατόμου, αλλά και από κάποιο τραύμα. Πολλοί παράγοντες μπορούν να συμβάλλουν στην εκδήλωση της οστεοαρθρίτιδας, όπως η ηλικία, η γενετική προδιάθεση, η παχυσαρκία, ένα τραυματικό επεισόδιο, η άσκηση συνεχούς πίεσης στη συγκεκριμένη άρθρωση, συγκεκριμένες δραστηριότητες, ο καθημερινός τρόπος ζωής, αλλά και περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως το κλίμα.

Ασθένειες των δοντιών Τερηδόνα : Η τερηδόνα είναι αποτέλεσμα της ζύμωσης των σακχάρων που περιέχονται στις τροφές από τα βακτηρίδια που υπάρχουν στα δόντια (π.χ. Lactobacillus acidophilis, Streptococcus mutans). H μικροβιακή αυτή δράση που προκαλείται στην επιφάνεια των δοντιών οδηγεί στην σταδιακή καταστροφή της δομής τους. Υποπλασίες: Οι υποπλασίες δημιουργούνται από τη δυσλειτουργία των κυττάρων που είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία της αδαμαντίνης. Εμφανίζονται κυρίως στη χειλική επιφάνεια των κοπτήρων και των κυνοδόντων ως οριζόντιες γραμμές ή εγχαράξεις στην επιφάνεια της αδαμαντίνης. Καθώς τα χρονολογικά στάδια για το σχηματισμό της μύλης του δοντιού είναι γνωστά, μπορούμε να υπολογίσουμε από τη θέση της υποπλασίας στη μύλη, την ηλικία στην οποία το παιδί πέρασε κάποια κρίση στην υγεία του. Οι υποπλασίες αυτές παρουσιάζονται στην παιδική ηλικία και διατηρούνται μόνιμα και μετά την ενηλικίωση.

Χάντρα από ροζάριο (βέλος) χρησιμοποιήθηκε ως σφράγισμα για το δόντι που υπέφερε από τερηδόνα (Μουσείο της Ιστορίας της Ιατρικής, Κοπεγχάγη Pia Bannike)

Βιβλιογραφία Angel J. L., Osteoporosis: Thalassemia? AJPA 22 (1964), 369-374. Angel, J. L., 1984. “Health as a Crucial Factor in the Changes from Hunting to Developed Farming in the Eastern Mediterranean”, in Paleopathology at the Origins of Agriculture, M. N. Cohen and G. J. Armelagos, eds., Orlando. Pp. 51-73.   Arthur C. Aufderheide και Conrado Rodriquez-Martin, 2003, “The Cambridge Encyclopedia of Human Paleopathology”, Cambridge University Press. Bisel S. C. and Angel J. L., 1985. “Health and Nutrition in Mycenaean Greece: A Study in Human Skeletal Remains,” in Contributions to Aegean Archaeology: Studies in Honor of McDonald W. A. ed. Wilkie N. C. and Coulson W. D. E., Minneapolis, pp. 197-210. Bourbou. C, 2003. “A Survey of Neoplastic Diseases in Ancient and Medieval Greek Populations”, Eulimeni V: σελ. 181-188. Grauer, A. L., and P. Stuart-Macadam. 1998. Sex and Gender στο Paleopathological Perspective, Cambridge, σελ.32. Henge O.P., Cribra Orbitalia: Pathogenesis and Probable Etiology, Homo 22 (1971), 57-75.  Hillson S.W., Teeth, Cambridge 1986.

  Iezzi C., 2009. “Regional Differences in the Health Status of the Mycenaean Women of East Lokris” in Schepartz L. A., Fox S. C. and Bourbou C. (eds.), New Directions in the Skeletal Biology of Greece [Hesperia Supplement 43], Athens 174-192. Larsen, C. S. 1997. Bioarchaeology: Interpretating Behavior from the Human Skeleton, Cambridge. Lukacs J.R., Dental Palaeopathology: Methods for Reconstructing Dietary Patterns, In: Iscan M.Y., Kennedy K.A.R. (eds), Reconstruction of Life From the Skeleton, New York 1989, 261-286. Moore S., Bone Changes in Sickle Cell Anemia with Note on Similar Changes Observed in Skulls of Ancient Mayan Indians, J Missouri State Med Assoc 26 (1929), 561-564 Ortner D.J., Putschar G.J., Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains, Washington and London 1985. P. Stuart-Macadam, Porotic Hyperostosis: Relationship Between Orbital and Vault Lesions, AJPA 80 (1989a), 187-193. Retsas, S. 1986. “On the Antiquity of Cancer: From Hippocrates to Galen”, in Palaeo-oncology: The Antiquity of Cancer, S. Retsas, ed., London. p.p. 41-53. Roberts C. και Manchester, K. 1995. The Archaeology of Disease, Cornell University Press, Ithaca, New York, σελ. 14.

Schepartz L. A. , Fox S. C. , Bourbou C  Schepartz L. A., Fox S. C., Bourbou C., 2009, “New Directions in the Skeletal Biology of Greece”, στο Hesperia Supplement 43, The American School of Classical Studies at Athens.   Stuart-Macadam P., Nutritional Deficiency Disease: A Survey, Rickets and Iron Deficiency Anemia, in M.Y. Iscan,. K.A.R Kennedy (eds), Reconstruction of the Life from the Skeleton, New York 1989b, 201-222. Vermeule, E. 1979. Aspects of Death in Early Greek Art and Poetry, Los Angeles, 13-14. Waldron T., The Relative Survival of the Human Skeleton: Implications for Palaeopathology, In Boddington A., Garland A.N., Janaway R.C. (eds), Death, Decay and Reconstruction, Manchester 1987, 55-64. Williams H., Human Paleopathology, Arch Pathol 7 (1929), 839. Δουβίτσας Περ. Γ. και Λαγουβάρδος Π. 1989, «Οδοντική Χειρουργική», Τόμος 1, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας. Μπούρμπου Χ., 1997. «Όταν η Αρχαιολογία συναντά την Ιατρική, Παλαιοπαθολογία: Τα πρώτα συμπεράσματα από την μελέτη του ανθρωπολογικού υλικού από το νεκροταφείο των ιστορικών χρόνων στην πόλη των Χανίων», Αρχαιολογία και τέχνες 65, 103-108. Μπούρμπου Χ., 2002. “Βιοαρχαιολογική προσέγγιση των πληθυσµών της Ελεύθερνας (Κρήτη) και της Μεσσήνης (Πελοπόννησος) κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο (6ος-7ος αι. µΧ.)”, Διδακτορική Διατριβή Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμα Ιστορίας- Αρχαιολογίας.