Αριστοτέλης Β. Αλεξόπουλος ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΕΩΝ ΣΤΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΑΡΑΛΑΒΗΣ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥΣ ΛΙΜΕΝΕΣ ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΙΣ ΝΟΤΙΟ-ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Αριστοτέλης Β. Αλεξόπουλος  Επικ. Καθηγητής (407) Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Το Ζήτημα των Εγκαταστάσεων Παραλαβής Καταλοίπων Τι σημαίνει ΕΠΚ? Κάθε μορφής χερσαία ή πλωτή μονάδα που χρησιμοποιείται για την παραλαβή και διάθεση των διαφόρων καταλοίπων από τα εμπορικά πλοία (πετρελαιώδη μίγματα, τοξικές και άλλες επικίνδυνες ουσίες, απορρίμματα, λύματα, που προέρχονται από τους χώρους του μηχανοστασίου και των δεξαμενών φορτίου). Η ιδανική λειτουργία μίας ΕΠΚ βασίζεται στις εξής παραμέτρους: (α) Συνοχή: κατάλληλη οικονομικο-τεχνική προσέγγιση για τη συνεχή υποδοχή των αποβλήτων. (β) Διάθεση: καλύτερη μέθοδος διαχείρισης του περιβάλλοντος που συμβάλλει στη μείωση των ποσοτήτων των αποβλήτων και του βαθμού κινδύνων. (γ) Δυναμικότητα: διαχείριση της χωρητικότητας της μονάδας και εναρμονισμός της με την παράδοση των καταλοίπων.

Το Ζήτημα των Εγκαταστάσεων Παραλαβής Καταλοίπων (συν.) (δ) Οικονομική Διαχείριση: (1) τα κόστη πληρώνονται από τα πλοία και ισχύει η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», π.χ. Ελλάδα (2) τα κόστη παραλαβής και διάθεσης των καταλοίπων ενσωματώνονται στα λιμενικά τέλη, π.χ. Ισραήλ, (3) τα κόστη πληρώνονται από το παράκτιο κράτος. (ε) Επιλογή Θέσης: (1) να μην προκαλείται αδικαιολόγητη καθυστέρηση λόγω συμφόρησης και αυξημένα ποσοστά ατυχημάτων, (2) εξειδικευμένο προσωπικό και προσεκτικό χειρισμό του εξοπλισμού για να αποφευχθεί διαρροή στο θαλάσσιο περιβάλλον, (3) εύκολη πρόσβαση από ξηρά και θάλασσα ιδίως όταν ΕΠΚ βρίσκεται εντός λιμενικών χώρων, (4) επαρκής χώρος για δυνατότητα ελιγμών του πλοίου και για μελλοντική επέκταση της μονάδας, (5) απόσταση από κατοικημένες περιοχές και υγρότοπους. (στ) Κόστος Κατασκευής: (1) για την αποκόμιση εσόδων έχει σημασία η ποσότητα των αποβλήτων, (2) για την οικονομική βιωσιμότητα των μονάδων τα καύσιμα των πλοίων θα γίνουν σταδιακά υψηλής ποιότητας άρα τα κατάλοιπα θα είναι περισσότερο φτωχά και μη εκμεταλλεύσιμα.

Διεθνές Θεσμικό Πλαίσιο MARPOL: Υποχρέωση των κρατών να διαθέτουν ΕΠΚ στους λιμένες τους, ιδίως αυτά που έχουν ακτές σε ευαίσθητες οικολογικά περιοχές, έτσι ώστε να παραλαμβάνουν τα κάθε είδους απόβλητα (πετρελαιοειδή, χημικά, απορρίμματα κλπ.) Τα διαθέσιμα στοιχεία που συγκεντρώνονται στον ΙΜΟ πολλές φορές είναι ανακριβή, καλύπτοντας την ποσοτική και ποιοτική ανεπάρκεια των ΕΠΚ αλλά και τη σημαντική απώλεια χρόνου. Αναλογικά ο αριθμός τους είναι μικρός για τις ανάγκες της διεθνούς εμπορικής ναυτιλίας και μη κατανεμημένος, π.χ. η μέση απόσταση ανάμεσα σε δύο ΕΠΚ ξεπερνά τα 500 ν.μ. Ασκούν πολιτική προτίμησης, ιδίως για ορισμένα απόβλητα που είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμα.

Διεθνές Θεσμικό Πλαίσιο (συν.) Στη 54η σύνοδο της MEPC του ΙΜΟ (2006) δημιουργήθηκε μία βάση δεδομένων (PRFD) ως εργαλείο που συμπεριλήφθηκε στο GISIS (Global Integrated Shipping Information System) http://gisis.imo.org/Public όπου τα κράτη-μέλη μπορούν να την αναβαθμίζουν με νέα στοιχεία για την επάρκεια και διαθεσιμότητα των ΕΠΚ. Στη 55η σύνοδο της, 6 μήνες αργότερα, στο πλαίσιο της νέας πολιτικής “zero tolerance on illegal discharges from ships” εγκρίθηκε ένα Σχέδιο Δράσης με σκοπό την πλήρη συμμόρφωση με τη σύμβαση MARPOL, το οποίο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων: (α) αναφορές και πληροφορίες για τις ΕΠΚ, (β) προσδιορισμός τεχνικών δυσκολιών κατά τη μεταφορά των καταλοίπων από το πλοίο στην ακτή, (γ) τυποποίηση των απαιτήσεων για τον διαχωρισμό των απορριμμάτων, (δ) εντοπισμός του είδους και της ποσότητας των καταλοίπων που δημιουργούνται πάνω στο πλοίο καθώς και του είδους και της χωρητικότητας της ΕΠΚ.

Διεθνές Θεσμικό Πλαίσιο (συν.) 2. ΟΔΗΓΙΑ 2000/59/EC: Ύπαρξη των ΕΠΚ σε όλα τα κοινοτικά λιμάνια για όλα τα πλοία, περιλαμβάνοντας αλιευτικά σκάφη και σκάφη αναψυχής. Το κόστος των ΕΠΚ και ολόκληρη η επεξεργασία καταλοίπων θα καλύπτονται από την είσπραξη τέλους από τα πλοία (σύστημα τιμολόγησης και παρεχόμενων υπηρεσιών). Οι λιμενικές αρχές θα είναι υπόχρεες στην καταβολή αποζημίωσης εξαιτίας αδικαιολόγητης καθυστέρησης στην παράδοση ή/και την παραλαβή των καταλοίπων. Υποχρέωση των λιμενικών αρχών να καταρτίζουν σχέδιο παραλαβής και διακίνησης καταλοίπων (waste reception and handling plan). Ο πλοίαρχος είναι υποχρεωμένος να δηλώνει, πριν το πλοίο προσεγγίσει το λιμάνι, στις λιμενικές αρχές τις ποσότητες αποβλήτων και άλλων ειδών καταλοίπων που έχουν παρακρατηθεί πάνω στο πλοίο και προορίζονται προς παράδοση. Τουλάχιστον 25% των εμπορικών πλοίων πρέπει να επιθεωρούνται από τους λιμενικούς ελέγχους στα κοινοτικά λιμάνια (Port State Control)

Συμπεριφορά του Ιδιωτικού Τομέα Οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των φορτίων ανά γεωγραφική περιοχή, δεν τηρούν πάντοτε οικολογική συνείδηση. Οκτώ κράτη της Μέσης Ανατολής απαιτούν από τα πλοία που επισκέπτονται τα λιμάνια τους να έχουν καθαρές δεξαμενές από υγρά κατάλοιπα. Κατά συνέπεια, ανεξάρτητα της προθέσεως, τα περισσότερα κατάλοιπα απορρίπτονται στη θάλασσα. Οι ναυλωτές συχνά ζητούν καθαρά πλοία πριν τη διαδικασία φόρτωσης, αλλά αυτό εξαρτάται από το ταξίδι, λ.χ. πορεία από Αμερική προς Δυτική Αφρική, δεν υπάρχει ΕΠΚ στις ακτές της δεύτερης. Βασική παράμετρος για χρήση των λιμενικών εγκαταστάσεων είναι η γρήγορη, αξιόπιστη και αποτελεσματική λειτουργία των ΕΠΚ. Κόστος διαφοροποίησης πορείας (προς επίσκεψη σε τέτοια μονάδα) και απώλεια ακαθάριστου εισοδήματος (απαλλαγή του πλοιοκτήτη από κάθε είδους κατάλοιπα).

Μελέτη Περίπτωσης: Ανατολική Μεσόγειος Θαλάσσια περιοχή με υψηλή πυκνότητα κυκλοφορίας πλοίων και μεταφοράς πετρελαιοειδών ως σημαντικός κόμβος (transit) μεταξύ των περιοχών παραγωγής και εισαγωγής πετρελαίου. Οι σύγχρονες τάσεις είναι να αυξηθεί ακόμη περισσότερο η σπουδαιότητα της. Στην περιοχή αυτή σημαντική συγκέντρωση πετρελαιοειδών παρατηρείται στον Σαρωνικό Κόλπο, στο θαλάσσιο χώρο ανάμεσα στις ακτές της κύπρου και την παράκτια ζώνη του Λιβάνου και κατά μήκος της παράκτιας ζώνης των βορειο-αφρικανικών κρατών όπου υπάρχουν τερματικοί σταθμοί και διυλιστήρια. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του REMPEC η επάρκεια και διαθεσιμότητα των ΕΠΚ στη Μεσόγειο παρουσίαζει έντονη ποσοτική διαφοροποίηση από τις αντίστοιχες λίστες του ΙΜΟ. Κατά συνέπεια δεν έχουμε πραγματική εικόνα τόσο για τον αριθμό τους όσο και τις δυνατότητες λειτουργίας τους.

Διεθνείς και Περιφερειακές Συμβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο ΚΡΑΤΗ MARPOL 1973/78 OPRC 1990 Barcelona 1976 Prevention & Emergency Protocol 2002 ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΝΑΙ ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΡΑΗΛ ΙΤΑΛΙΑ ΚΡΟΑΤΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΛΙΒΑΝΟΣ ΛΙΒΥΗ ΜΑΛΤΑ ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΣΥΡΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ

Μόνιμες Εγκαταστάσεις Παραλαβής Καταλοίπων στη Μεσόγειο

Πλωτές Εγκαταστάσεις Παραλαβής Καταλοίπων στη Μεσόγειο

Facilities in Ports for the Reception of Oily Wastes from Ships (Greece)[1] ΛΙΜΕΝΑΣ Dirty ballast water Tank washing (slops) Oily mixtures containing chemicals Scale and sludge from tanker cleaning Oily bilge water Sludge from fuel oil purifier Restriction or limitation on the use of facilities ΧΑΛΚΙΔΑ ΝΑΙ ΟΧΙ Capacity of sludge barge is 40 tons. Reception facility is used in association with ships under repair ΚΕΡΚΥΡΑ Capacity: 93 m³ storage tank ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΝΑΙ[2] A 250 m³ barge and 50 m³ removable tanks with a discharge rate of 20 m³/h. if the facility cannot cover the need, subcontractors used. ΜΕΓΑΡΑ ΝΑΙ[3] ΝΑΙ[4] (a) Dirty ballast water: floating separator 300-500 m³/h, tank tracks 20 m³/h, barge and tankers 300-500 m³/h (b) tank washing (slops): floating separator 200-400 m³/h, tank tracks 20 m³/h, barge and tankers 200-400 m³/h (c) oily bilge water: floating separator 200-400 m³/h, tank tracks 20 m³/h, barge and tankers 200-400 m³/h (d) sludge from purifiers: floating separator 200 m³/h, tank tracks 15 m³/h, barge and tankers 250 m³/h. Ναυπηγεία και Βιομηχανική Ζώνη Only temporary storage. Capacities: (a) for oil mixtures containing chemicals 60 m³, (b) for oily bilge water 100 m³, (c) for sludge from tanker cleaning and fuel oil purifier only small quantities, discharge rate: 12 m³/h [1] Βλ. MEPC.3/Circ.4/Add.1, 20 December 2004. [2] Μίγματα πετρελαίου που περιέχουν χημικά παραλαμβάνονται μόνο μετά από προηγούμενη συμφωνία, λαμβάνοντας υπόψη το είδος των χημικών. [3] Εξαρτάται από την ποιότητα και ποσότητα των χημικών αποβλήτων. [4] Μόνο υγρά όχι στερεά κατάλοιπα.

ΚΟΡΙΝΘΟΣ Ελληνικά Διυλιστήρια ΝΑΙ ΟΧΙ Upon request only. Capacity: 40,000 m³ (fixed shore tanks). Discharge rate: 3,000 m³ or 5 kgs B. Pres. ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΣ Facilities which consist of two tanks of 5,000 m³ each. All dirty ballast must be pumped ashore. Leaded gasoline not accepted. ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ ΚΑΒΑΛΑ Delivery containing chemicals not accepted. Maximum accountable quantity is 3000 m³/month. Two deliveries per week maximum. Πετρέλαια Πρίνου Discharge rate: 600 m³/h. Reception capacity: 8,000 m³. ΠΕΙΡΑΙΑΣ Hellenic Slops According to vessel type calling at port. Slops can be transferred by truck. ΛΑΜΔΑ Ναυπηγεία Tanks available for temporary storage 52 m³ ΛΑΥΡΙΟ Maximum 500 m³/h. Receiving depends on slops quality. ΠΑΤΡΑ Πετρογκάζ Reception capacity: 30 m³. Discharge rate: 2 m³/h. The plant can receive a maximum of 500 m³/h. The quantity depends on quality of slops. ΡΑΦΗΝΑ ΣΥΡΟΣ Weather permitting. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ North Aegean Slops Available reception capacity: 408 m³ (sludge). Available reception capacity: 5,770 m³ (ballast water).

Συμπεράσματα Δεδομένου ότι πολλά εμπορικά πλοία επισκέπτονται τα λιμάνια της ανατολικής Μεσογείου αρκετά συχνά (frequent callers) ακολουθώντας τακτικά δρομολόγια, θα ήταν ιδανικό να υπάρχει ένα ενιαίο σύστημα πληροφόρησης και αξιολόγησης των πλοίων (ανάλογα διαφοροποιείται και το κόστος της χρέωσης) στο οποίο θα έχουν πρόσβαση όλοι οι ενδιαφερόμενοι, λ.χ. πράκτορες, διαχειριστές καταλοίπων, λιμενικές αρχές, εθνικές αρχές, ναυτιλιακές εταιρίες, υπηρεσίες λιμενικών ελέγχων κλπ. Το σύστημα αυτό θα μπορεί να ανανεώνεται σε σταθερή βάση με την εισροή νέων στοιχείων και η λειτουργία του θα βασίζεται στην παροχή πληροφοριών για τον υπολογισμό των ποσοτήτων των διαφόρων καταλοίπων, δίχως εξαίρεση, στις προβλέψεις για μελλοντικά ταξίδια κλπ. Με αυτόν τον τρόπο θα υπάρχει μεγαλύτερη συμβατότητα ανάμεσα στο πλοίο και τη ΕΠΚ σχετικά με τις ποσότητες και το είδος των καταλοίπων αλλά και τον χρόνο παράδοσης.