ΤΟ ΠΑΠΟΥΤΣΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΓΟΝΕΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ B1 ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ B2

ΤΟ ΠΑΠΟΥΤΣΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Πολύ μεγάλες δυσκολίες θα συναντήσει όποιος θελήσει να γνωρίσει το παπούτσι της εποχής του Βυζαντίου. Ούτε τα κείμενα θα του δώσουν ξεκαθαρισμένες γνώσεις, ούτε οι ζωγραφιές στα χειρόγραφα ή τα αγάλματα θα τον βοηθήσουν πολύ, γιατί οι συγγραφείς δεν τα περιγράφουν. Απλώς αναφέρουν τα ονόματα παπουτσιών και τις πιο πολλές φορές με το αρχαίο ελληνικό τους όνομα. Ο καλλιτέχνης νοιάζεται πιο πολύ να παραστήσει με λεπτομέρειες τα φορέματα που φτάνουν μέχρι τα πόδια και καλύπτουν εντελώς το παπούτσι ή αφήνουν να φαίνεται μονάχα ένα μέρος του.

ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥ ΠΑΛΑΤΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

Φορούσαν πάντοτε παπούτσια οι Βυζαντινοί; Φαίνεται πως η ξυπολυσιά ήταν συνηθισμένη στο Βυζάντιο. Ενδεικτικό είναι το οικογενειακό επίθετο Αξυπόλητος δηλαδή ο ανυπόδητος, αυτός που δεν φορά παπούτσια. Την ξυπολυσιά την επέβαλε βέβαια η ανέχεια στους φτωχούς, στους δούλους και στους γεωργούς, αλλά και λόγοι πρακτικοί: ο ξυπόλητος περπατάει και τρέχει ανετότερα. Ύστερα από σεισμούς ή θεομηνίες οι Βυζαντινοί συνήθιζαν να κάνουν λιτανείες, διασχίζοντας την πόλη. Όλοι οι μετέχοντες ήταν ανυπόδητοι , ακόμη και ο αυτοκράτορας που προπορευόταν. Και οι γυναίκες περπατούσαν στο δρόμο ξυπόλητες. Αν δεν μπορούσαν όμως να υποφέρουν τις πέτρες, φορούσαν ελαφρά παπούτσια. Μέσα στο σπίτι ήταν ξυπόλητες. Αν τύχαινε και βγαίνοντας φορούσαν παπούτσια, μόλις επέστρεφαν στο σπίτι, η πρώτη τους δουλειά ήταν να τα βγάλουν. Γι' αυτό το σκοπό, μέσα στο σπίτι υπήρχε ένας πάσσαλος, πάνω στον οποίο τα κρεμούσαν.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΡΩΜΑΙΩΝ «ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ» –ΑΝΥΠΟΔΗΤΟΙ ΚΑΙ ΕΝΥΠΟΔΗΤΟΙ

Πώς ονομάζονταν ο κατασκευαστής παπουτσιών ; Ο κατασκευαστής παπουτσιών για όλες τις κοινωνικές τάξεις λεγόταν "Καλιγάριος" ή "Καλλιγάς" ή "Τσαγκάριος " . Ειδικός όμως για τα βασιλικά παπούτσια ήταν ο "τσαγκάς". Ποιά ήταν τα ονόματα των παπουτσιών; Τα ονόματα των παπουτσιών ήταν "υποδήματα" ή "παπούτσια" ή "καλίγια" «Καλίκια" λέγονται τα παλιά παπούτσια. «Τσαγγαρείον" λέγανε το παπουτσάδικο.

Πώς κατασκευάζονταν τα παπούτσια ; Υλικά είχαν το δέρμα και το πανί. Έπαιρναν δέρματα από βόδια, καμήλες, πρόβατα, κατσίκες και αντιλόπες και τα κατεργάζονταν στο Βυζάντιο. Έκαναν όμως και εισαγωγές δερμάτων από τη Βαβυλώνα για παπούτσια πολυτελείας. Αυτά βέβαια ήταν πολύ ακριβά. Τα πάνινα παπούτσια κατασκευάζονταν από μεταξωτό ή από λινό πανί.  Βάση για την κατασκευή των παπουτσιών είχαν τον "καλόποδα" (ο καλόπους) ή το "καλοποδάριον" δηλαδή το σημερινό καλαπόδι. Άλλον είχαν για τα ανδρικά, άλλον για τα γυναικεία και άλλον για τα παιδικά.  Εκτός από τις βυζαντινές φόρμες εμιμούντο και ξένες φόρμες. Τα Ουννικά, τα Περσικά και τα Τυρρηνικά παπούτσια γίνονταν πρότυπα για τους Βυζαντινούς τσαγγάρηδες.

Πώς στόλιζαν τα παπούτσια τους ; Για στολισμό κεντούσαν διάφορα σχήματα ή λουλούδια πάνω στο ψίδι ή το καλάμι. Υπήρχαν και χρυσοκέντητα και μαργαριτοστολισμένα. Του αυτοκράτορα τα παπούτσια ήταν κατάκτιστα από μαργαριτάρια και πολύτιμους λίθους.  Οι κομψοί νέοι, εκτός από τα διάφορα κεντήματα, δεν δίσταζαν να μιμούνται και γυναικείες φόρμες, για τα δικά τους παπούτσια. Πολλές φορές στο πέλμα του παπουτσιού πρόσθεταν ακόμα μια σόλα. Έκαναν τότε παπούτσια δίσολα, "δίπελμα" τα έλεγαν τότε, σε αντίθεση με τα "μονόπελμα". Υπήρχαν ακόμη τα "πετρομάχια" παπούτσια που κατέληγαν σε μύτη, μόδα που φαίνεται να ήρθε στο Βυζάντιο από τη δύση.

Πώς ήταν το σχήμα των παπουτσιών ; Τα παπούτσια με την οξεία μύτη τα έλεγαν "μυτωτά" ή "μακρυμύτικα". Σε μύτη κατέληγαν τα κοινά παπούτσια, τα "τσαγγία " . Αλλά και τα παπούτσια των ευγενών, είχαν μύτες που όμως ήταν πιο μακριές από τις μύτες των λαϊκών παπουτσιών. Καμιά φορά έφταναν μέχρι το γόνατο, όπου και προσδένονταν με χρυσή αλυσίδα. Τα λαϊκά παπούτσια, τα "τσαγγία " , φαίνονται από στίχους του Πτωχοπρόδρομου, όπου συγκρίνεται ο φτωχός με τον πλούσιο:  Συ παρατρέχεις την οδόν πεζός μετά τσαγγίων αυτός δε καβαλάριος διηνεκώς οδεύει.  Και πόσο επιθυμητά από το λαό ήταν τα παπούτσια των ευγενών, φαίνεται και από μια σημερινή παροιμία, που πρέπει να προέρχεται από Βυζαντινή: όποιος πεινά, στον ύπνο του βλέπει ψωμιά και πίττες και όποιος είναι ξυπόλητος παπούτσια με τις μύτες. 

Από ποιά μέρη αποτελούνταν τα παπούτσια ;  Μουζάκιον ή καύκαλο λεγόταν το σημερινό ψίδι, ενώ το δέρμα που κάλυπτε την κνήμη το έλεγαν καλάμιον. Για να στερεώνονται τα πέδιλα-σανδάλια λέγονταν- είχαν τους ιμάντες, λουριά που κατασκεύαζαν από δέρμα προβάτου. Για να μην καταστρέφονταν οι σόλες, έβαζαν πρόκες στα πέλματα από κάτω. Στα στρατιωτικά παπούτσια, τις έβαζαν σε πυκνή διάταξη και ήταν σουβλερές. Ακόμη και στα γυναικεία κάρφωναν πρόκες, πρόσεχαν όμως η διάταξη τους να είναι συμμετρική. Τέλος κάτω, από τους ιμάντες τοποθετούσαν τη γλώσσα, όπως την λέμε σήμερα. Στο Βυζάντιο λεγόταν "γλώσσις".

Το χρώμα των παπουτσιών Το χρώμα των παπουτσιών του λαού και των στρατιωτών ήταν το μαύρο. Οι κομψοί νέοι και οι ηθοποιοί φρόντιζαν να είναι πάρα πολύ καλά γυαλισμένα τα παπούτσια τους σαν τα σημερινά λουστρίνια. Και οι γυναίκες φορούσαν μαύρα, αλλά και άσπρα και κόκκινα και κίτρινα και χρυσά, καμωμένα από κομμάτια πετσιού διαφόρων χρωμάτων. Οι Βυζαντινές γυναίκες ήταν αρκετά φιλάρεσκες.

Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ  ΦΟΡΑ ΤΑ ΠΟΡΦΥΡΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ –ΡΑΒΕΝΝΑ- ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ  

Xρώμα στα παπούτσια ανάλογα με το αξίωμα Οι αξιωματικοί φορούσαν παπούτσια χρώματος, ανάλογα με το αξίωμα τους: πράσινο, μπλε, κιτρινωπό, χρυσό. Οι πρίγκιπες φορούσαν δίχρωμα, μισά άσπρα, μισά κόκκινα. Πάνω στα πλάγια και στο ψίδι είχαν κεντημένους με μαργαριτάρια αετούς. Ειδικά τα παπούτσια του αυτοκράτορα κατασκευάζονταν από κόκκινο πετσί. Ήταν ψηλά, είχαν κεντημένους λευκούς αετούς με μαργαριτάρια και πολύτιμες πέτρες. Αυτά φορούσε στις επίσημες εμφανίσεις του, στους περιπάτους, αλλά και στις εκστρατείες. Αν όμως βρισκόταν σε δύσκολη θέση, φρόντιζαν να τα αλλάζουν με κοινά μαύρα παπούτσια, ώστε να μην μπορεί να αναγνωριστεί, αν τύχαινε να πέσει στα χέρια των εχθρών.

ΣΤΟΛΙΣΜΕΝΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΣΕ ΣΚΙΤΣΟ ΤΟΥ  ΡΙΑΚΟ ΤΗΣ ΑΓΚΩΝΑ  - 1444  

Το ύψος των παπουτσιών Ανάλογα με το ύψος τους τα παπούτσια ήταν δύο ειδών, τα βαθέα τα ψηλά δηλαδή που έφταναν μέχρι το γόνατο, και τα χαμηλά που έφταναν μέχρι τους αστραγάλους. Τα τσαγγία ήταν βαθέα και τα φορούσαν οι φτωχοί, οι γεωργοί και οι στρατιώτες. Έφταναν μέχρι τα γόνατα και καμιά φορά και πάνω από τα γόνατα. Από τα χαμηλά παπούτσια εκείνα που αναφέρονται πιο πολύ είναι τα σανδάλια, τα σημερινά πέδιλα. Τα σανδάλια ήταν μόνο ένας πάτος, που προσδένονταν στο πόδι με ιμάντες.  

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΣ ΑΠΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΩΔΙΚΑ- ΔΕΡΜΑΤΙΝΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ

Ποιοι φορούσαν τα σανδάλια ; Τα φορούσαν αρχικά οι γυναίκες μέσα στο σπίτι ή όταν έβγαιναν περίπατο καθισμένες σε φορείο. Αργότερα η χρήση τους γενικεύτηκε. Οι εργάτες τα προτιμούσαν αφού κόστιζαν πιο φθηνά. Σανδάλια φορούσαν και οι στρατιώτες, μόνο που αυτά είχαν και ψίδι, έτσι για να προστατεύουν τα πόδια τους από τις πέτρες και τα αγκάθια κατά τις πεζοπορίες τους.  Είδος σανδαλιών ήταν και τα "καμπάγια" αυτά είχαν κάλυμμα στη φτέρνα και λουριά στα δάκτυλα. Τα λουριά με τα οποία προσδένονταν στα πόδια διαπλέκονταν μεταξύ τους.  

Ο «ΠΟΡΦΥΡΟΣ »ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΤΟΥ ΡΟΣΣΑΝΟ

Τι φορούσαν οι οδοιπόροι και οι δρομείς ; Άλλο είδος παπουτσιών ήταν οι "τροχάδες" ή "τροχάδια". Ήταν ελαφρά και τα φορούσαν οδοιπόροι και δρομείς, φαίνεται και από το όνομά τους. Χαρακτηριστικά τους ήταν το λουρί που τα συγκρατούσε, στο οποίο περνούσαν το μεγάλο τους δάκτυλο και λουριά πάνω από τον ταρσό.  Τα σανδάλια της φτωχολογιάς και των γεωργών ήταν τα "τσερβούλια" αυτά τα κατασκεύαζαν από χοντρόπετσο. 

Φελλός και γυναικεία παπούτσια Η χρήση του φελλού ήταν γνωστή στους βυζαντινούς. Και τότε οι κοντές γυναίκες πρόσθεταν φελλούς στους πάτους, για να φαίνονται ψηλότερες. Φελλούς είχαν και στις παντόφλες τους, άλλωστε η λέξη παντόφλα προέρχεται από τη λέξη "πατόφελλοι".  Φαίνεται τέλος πως για πρόχειρα παπούτσια είχαν τα "πατήκια" παπούτσια με πατημένες φτέρνες.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Οι κάλτσες των Βυζαντινών Δύο λόγια και για τις κάλτσες. Οι βυζαντινοί κάλυπταν τις κνήμες τους με καλύμματα που ήταν στενά στο μέρος που εφάπτονταν στους αστραγάλους και γίνονταν φαρδύτερα όσο υψώνονταν προς τα γόνατα. Έμοιαζαν με σάλπιγγα και λέγονταν "ποδόρτια" ή "ποδοπάννινα". Τα καλύμματα των ποδιών διαφέρανε μεταξύ τους ανάλογα με την κοινωνική τάξη ή την οικονομική αντοχή αυτού που τα φορούσε. Των ευγενών και των πλουσίων κατασκευάζονταν από πανί και ήταν κεντημένα. Κεντημένα ήταν και τα γάντια τους. Των φτωχών κατασκευάζονταν από μαλλιά, που ήταν απλώς πιεσμένα. 

ΑΝΑΓΛΥΦΟ ΜΕ  ΤΟΝ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ  ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΠΡΟΣΦΕΡΟΝΤΑ

2. ΤΑ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ Ο αυτοκράτορας o αντιπρόσωπος του Θεού στη Γη, ήταν ντυμένος με πανάκριβα ενδύματα και έφερε στέμμα, σκήπτρο και άλλα σύμβολα από πολύτιμους λίθους και χρυσό. Από όλα τα ενδύματα και τα διακριτικά όμως, μόνο ένα στοιχείο αποτέλεσε διαχρονικά το αποκλειστικό σύμβολο της εξουσίας του: ..τα παπούτσια του!

Ο βασιλιάς φορούσε πολλών ειδών υποδήματα, τα επίσημα όμως αυτοκρατορικά ήταν τα πορφυρά τσαγγία.(ή τζαγγία) Τα τσαγγία κάλυπταν τις κνήμες, φτάνοντας ως το γόνατο. Δεν είναι ξεκάθαρο αν ήταν ψηλές μπότες (όπως φαίνονται σε κάποιες απεικονίσεις) ή μάλλον πιο σύνθετα υποδήματα, αποτελούμενα από "πέδιλα" και "περικνημίδες " . Το χρώμα τους ήταν το πορφυρό, βαθύ κόκκινο, ενώ τα αντίστοιχα τσαγγία του σεβαστοκράτορα (το δεύτερο τη τάξει αξίωμα) ήταν κυανά. Αν ο σεβαστοκράτωρ ήταν και αδελφός του αυτοκράτορα τότε αυτά έφεραν χρυσούς αετούς. Αετοί από πολύτιμους λίθους και μαργαριτάρια ή χρυσοΰφαντοι στόλιζαν και τα βασιλικά τσαγγία στα πλάγια των κνημών, ως τους ταρσούς.  Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΟΔΕΙΑ ΤΟΥ

ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ  Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ (ΗΡΩΔΗΣ)  ΦΟΡΑΕΙ ΠΟΡΦΥΡΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ   Τα βασιλικά υποδήματα κατασκευάζονταν από ειδικό τεχνίτη, τον τζαγγά, φυλάσσονταν στο βεστιάριο και τα έφερνε στο βασιλιά ένα παιδί επιφορτισμένο με αυτήν την εργασία.

 ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β' Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ ΜΕ ΨΗΛΑ ΩΣ ΤΟ ΓΟΝΑΤΟ, ΚΟΚΚΙΝΑ ΤΖΑΓΓΙΑ.

Παπάδες με κόκκινα παπούτσια Στη  χιλιόχρονη ιστορία της αυτοκρατορίας, πολλές ήταν οι φορές που ο πατριάρχης συγκρούστηκε με τον αυτοκράτορα. Δύο από αυτές μάλιστα, ο πατριάρχης έφτασε στο ακραίο σημείο να υιοθετήσει το αποκλειστικό σύμβολο του αυτοκράτορα, τα κόκκινα τσαγγία. Στα μέσα του 11ου αιώνα ο φιλόδοξος Μιχαήλ Κηρουλάριος, κατά τη θητεία του οποίου συντελέστηκε το Σχίσμα (1054), έφτασε να πει προκλητικά στο βασιλιά "εγώ σ' έστεψα, και δύναμαι να σε καταλύσω". Μετά από 270 χρόνια, ένας άλλος πατριάρχης, ο Ιωάννης ο Απρηνός, θα φορέσει ξανά τα πορφυρά υποδήματα, κατά τη βασιλεία του Ανδρόνικου του Γ'. Πλήθος υποδέχεται το βασιλιά. Ένας εξ αυτών φιλά τα υποδήματά του, δείγμα υποταγής. 

ΙΩΑΝΝΗΣ 8ος ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ-ΦΟΡΑ ΠΟΡΦΥΡΑ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ

Τα μπλε τσαγγία  Μετά τη μεγάλη νίκη στην Πελαγονία (1259), ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος έχρισε σεβαστοκράτορες τον πεθερό του Κωνσταντίνο Τορνίκιο και τον αδελφό του Κωνσταντίνο Παλαιολόγο που διακρίθηκαν στη μάχη. Τα υποδήματα και των δύο ήταν μπλε, του Παλαιολόγου όμως, ως αδελφού του βασιλέα έφεραν χρυσούς αετούς. Ύφασμα των παλαιολόγων ο Ιωάννης Παλαιολόγος 

Μια ακόμη πληροφορία 30 Μαΐου 1453 30 Μαΐου 1453  Μετά την Άλωση της Πόλης ο Μωάμεθ αναζήτησε το πτώμα του τελευταίου αυτοκράτορα, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Παρά τις προσπάθειες  ήταν αδύνατο να βρεθεί από τα χαρακτηριστικά του ή άλλα διακριτικά της στολής του. Τελικά η σωρός του αυτοκράτορα εντοπίστηκε από τα πορφυρά τσαγγία με τους αετούς.  Κωνσταντίνος ΙΑ' Δραγάσης Παλαιολόγος. Άγαλμα στην πλατεία της Μητρόπολης των  Αθηνών

Ο ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΜΙΧΑΗΛ Ζ ΔΟΥΚΑ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΦΟΡΑ ΠΟΡΦΥΡΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ 

Πηγές: www.elsevie.gr/polit1 ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΕΜΠΕΡΙΣΤΑΤΩΜΕΝΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ-ΛΑΟΓΡΑΦΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΣΟΦΟΥ  - ΤΟ ΠΑΠΟΥΤΣΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ -   www.hellinon.net/.../Ypodisi.htm hellinondiktyo.blogspot.com