ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ 1- ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΕΞΑΜΗΝΟ 5Ο ΑΚ.ΕΤΟΣ 2006-07 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ:Ν.ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ, Φ.ΒΑΤΑΒΑΛΗ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ: ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΡΕΚΑΤΣΙΝΑ ΕΙΡΗΝΗ ΣΕΡΕΤΗ ΜΑΡΙΑ

Η πόλη των Αθηνών αναπτύσσεται στο λεκανοπέδιο της Αττικής,μεταξύ τεσσάρων βουνών (Πεντέλη, Πάρνηθα,Αιγάλεω, Υμητός). Βασικός παράγοντας στην εξέλιξή της ήταν η σύνδεσή της με το λιμάνι του Πειραιά για τη μεταφορά των εμπορευμάτων. Αυτή η σύνδεση πραγματοποιείται με την οδό Πειραιώς. Κύριοι άξονες κυκλοφορίας είναι η λεωφόρος Κηφισού(εθνική Αθηνών-Λαμίας),η λεωφόρος Καβάλας(εθνική Αθηνών-Κορίνθου),η Αττική οδός και η λεωφόρος Ποσειδώνος. Η Πειραιώς έχει μήκος περίπου 8,5 km και συνδέει τη δυτική Αττική με το κέντρο της Αθήνας, μέσω της Ιεράς Οδού και της Πέτρου Ράλλη. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Οι πρώτες ιστορικές πηγές για την οδό Πειραιώς χρονολογούνται τον 5ο αι. π.Χ. Το λιμάνι του Πειραιά αποτελεί έδρα του Αθηναϊκού στόλου και συνδέεται με την Αθήνα μέσω των Μακρών Τειχών. Με την κατάληψη της Αθήνας το 86 π.Χ. από το Ρωμαίο στρατηγό Σύλλα, τα Τείχη γκρεμίζονται, το λιμάνι ερημώνει και η περιοχή μεταξύ των δύο πόλεων υποβαθμίζεται και παραμένει έτσι στα χρόνια που ακολουθούν. Κατά τη Φραγκοκρατία το λιμάνι μετατρέπεται στο άσημο Πόρτο Λεόνε, από τους Τούρκους μετονομάζεται σε Ασλάν λιμάνι και από τους Έλληνες σε Πόρτο Δράκο, ονομασίες που φανερώνουν το δεισιδαιμονικό χαρακτήρα που είχε πλέον αποκτήσει η περιοχή του λιμανιού. Το 1830 ιδρύεται το νέο ελληνικό κράτος με πρωτεύουσα την Αθήνα. Το 1833 οι Κλεάνθης και Schaubert συντάσσουν το πρώτο πλήρες τοπογραφικό σχέδιο της Αθήνας. Προτείνουν ακτινικές συνδέσεις των κεντρικών σημείων, διάνοιξη οδών, απαλλοτρίωση ιδιοκτησιών για τη δημιουργία ενός μεγάλου αδόμητου τμήματος κάτω από την Ακρόπολη, και τοποθέτηση των ανακτόρων στην Ομόνοια με σύνδεση με την Ακρόπολη μέσω ενός άξονα (οδός Αθηνάς). Οι απαλλοτριώσεις όμως δυσαρεστούν τους κατοίκους και η εφαρμογή του σχεδίου αναστέλλεται και αναθεωρείται από τον Leo von Klenze, που περιορίζει την έκταση του αρχαιολογικού τμήματος και των πλατειών, στενεύει τους δρόμους και τοποθετεί τα ανάκτορα στονΚεραμεικό. Τελικά τα ανάκτορα κτίζονται το 1837, με αρχιτέκτονα τον Gartner, στον άξονα της οδού Ερμού,στη σημερινή πλατεία Συντάγματος. σχέδιο Κλεάνθη και Schaubert σχέδιο Leo von Klenze Πηγή: Γ.Μ. Σαρηγιάννη, «Αθήνα 1830-2000» ΙΣΤΟΡΙΚΑ

Αυτή την εποχή, η Πειραιώς είναι ένας δρόμος ασυντήρητος και αδιάβατος το χειμώνα λόγω πλημμύρων. Προς την Αθήνα υπήρχαν αλώνια,χωράφια και ο Ελαιώνας της Αττικής, ενώ προς τον Πειραιά, ελώδεις εκτάσεις, ασβεστοκάμινα και ερείπια των Μακρών Τειχών. Με την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσα, κρίνεται αναγκαία η επανασύνδεσή της με το λιμάνι του Πειραιά. Έτσι το 1835, διανοίγεται η Πειραιώς. Από την πλατεία Ομονοίας μέχρι τον Κεραμεικό, ο δρόμος χαράσσεται ευθύς, ακολουθώντας το ρυμοτομικό σχέδιο της πόλης.Από τον Κεραμεικό μέχρι το Μοσχάτο ακολουθεί τη μορφή του εδάφους σε μια ελαστική πορεία, και από εκεί μέχρι τον Πειραιά ακολουθεί την αρχαία οδό. Αρχικά, πάνω στην Πειραιώς οικοδομούνται μέγαρα και αστικές κατοικίες. Σε όλο το μήκος των μετώπων μέχρι την Ιερά Οδό κυριρχούν τα νεοκλασικά μέχρι και τον 20ο αιώνα. Το αστικό μέτωπο του δρόμου από την πλατεία Ομονοίας μέχρι τον Κεραμεικό, ήταν μια απ’τις πιο αξιοπρεπείς περιοχές της πόλης μέχρι τις αρχές 20ου αιώνα. Ο εποικισμός γίνεται γραμμικά στο δρόμο ή γύρω από οικιστικούς πυρήνες ενδιάμεσα. Έτσι επεκτείνεται η πόλη προς τα δυτικά. Το 1860 (κυβέρνηση Τρικούπη) γίνονται τα πρώτα βήματα εκβιομηχάνισης και πραγματοποιούνται έργα υποδομής (πχ.διάνοιξη λεωφόρων). Η περιοχή του Ψυρρή είναι βιοτεχνική με την Αθηνάς ως δρόμος-βιτρίνα. Με άξονα αυτή διαιρείται η Αθήνα σε δυτική και ανατολική. Ο Πειραιάς αναπτύσσεται παράλληλα με την Αθήνα, παίρνει ένα κομμάτι της υποτυπώδους βιομηχανικής ανάπτυξής της και το σχέδιό του μοιάζει με το δικό της. Το 1893, με τη διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου, γίνεται πρωτεύον λιμάνι της χώρας. Το 1869 κατασκευάζεται ο σιδηροδρόμος Αθηνών-Πειραιώς, έτσι η Πειραιώς δε φτάνει μέχρι το λιμάνι. 0 Πειραιάς το 1833 και το 1900. η ανάπτυξη της πόλης ήταν αλματώδης. Πηγή: «Αναλυτική Προσέγγιση του αστικού χώρου», Πολεοδομία1, ΕΜΠ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ

Με την εγκαθίδρυση του μεταξουργείου στα δυτικά της Πειραιώς, όλη η συνοικία μετονομάστηκε σε «Μεταξουργείο» και στο εξής όλα τα εργοστάσια χτίζονται εκεί. Το 1857 εγκαθίσταται και το εργοστάσιο γκαζιού. Τοποθετούνται λοιπόν στην περιοχή αυτή και νότια της Ομόνοιας ως το λιμάνι ανεπιθύμητα και οχληρά πράγματα (εργοστάσια, βιοτεχνίες, αποθήκες, χονδρεμπόριο). Στην εγκατάσταση των βιομηχανιών στην Πειραιώς, συμβάλλει το ομαλό έδαφος και η πεδινή θέση της περιοχής, τα υπόγεια ύδατα,το χώμα (κατάλληλο για αργιλοληψίες), οι χαμηλές τιμές γης και η κομβική θέση της περιοχής. Στη βόρειοδυτική πλευρά του Γκαζιού (Γκαζοχώρι) δημιουργείται αυθαίρετη συνοικία από παράγκες και καλυβόσπιτα. Οι πρώτοι εργατικοί συνοικισμοί εμφανίζονται σε: Σεπόλια, Κολωνό, Θησείο, Μεταξουργείο, Ψυρρή και Αγ.Διονύσιο στον Πειραιά. (αργότερα προστίθενται το Νέο Φάληρο και το Μοσχάτο). Ο πρώτος πυρήνας εργοστασίων του Πειραιά δημιουργείται στην αρχή της Πειραιώς. Αναπτύσσεται η Πειραϊκή βιομηχανία και κτίζονται εργοστάσια κεραμοποιείας στα Καμίνια και βυρσοδεψίας στον Αγ.Διονύσιο. Η βιομηχανικότητα της περιοχής εντείνεται με τη χάραξη των σιδηροδρομμικών γραμμών Πελοποννήσου-Αθηνών και Λαρίσης. Αυτή η συνύπαρξη παραγωγικών μονάδων με κατοικίες και εμπόριο (και έντονη κυκλοφορία), συνετέλεσε στην υποβάθμιση της περιοχής. Το 1887 δημιουργείται ζώνη αναψυχής στο Φαληρικό κόλπο χάρη στο «δόντι» που σχηματίζουν οι γραμμές τουτρένου και η περιοχή κατοικείται από ανώτερα στρώματα. Σταδιακά όμως υποβαθμίζεται λόγω των βιομηχανικών αποβλήτων. Γύρω στο 1900 αρχίζει να αναπτύσσεται η χημική βιομηχανία και δημιουργούνται οι πρώτοι πυρήνες βαριάς, ρυπογόνου βιομηχανίας (χημική φάση της Πειραιώς). Πηγή: «Αναλυτική προσέγγιση του αστικού χώρου», Πολεοδομία1, ΕΜΠ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή το 1922, οι πολυκατοικίες αυξάνονται (αύξηση συντελεστή δόμησης) και καινούριοι προσφυγικοί οικισμοί δημιουργούνται στα προάστια κοντά σε βιομηχανικές περιοχές όπως στον Ταύρο, τον Πειραιά, Κορυδαλλό, Χαροκόπου, Κοκκινιά, Κερατσίνι. Η δόμηση γίνεται με αυθαίρετα, πολυκατοικίες και αντιπαροχή και με τα χρόνια εντάσσεται στο σχέδιο πόλης. Το 1930 κατασκευάζονται οι νέοι σταθμοί του ηλεκτρικού στην Ομόνοια και τον Πειραιά. Η αλλαγή της Πειραιώς το μεσοπόλεμο ήταν η μεγάλη συγκέντρωση των πιο σύγχρονων μονάδων της βιομηχανίας. Εδώ αντιπροσωπευόταν όλο το φάσμα της ελληνικής βιομηχανίας. Το 1960 με την εκβιομηχάνιση της Ελλάδας, το κράτος ευνοεί την κατασκευή βιομηχανιών εκτός Αθηνών και οι βιομηχανίες μεταφέρονται στα όρια της πόλης . Η Πειραιώς αρχίζει να αλλάζει κυρίως με την αποβιομηχάνιση του ΄70, καθώς πολλές βιομηχανίες μεταφέρονται στην Εθνική Οδό και τα κτίρια αποκτούν χρήσεις εμπορίου και μεταφορών. Το 1972 χτίζονται στον Ταύρο οι εργατικές πολυκατοικίες. Εντωμεταξύ στην Αθήνα υπάρχει κυκλοφοριακό πρόβλημα και ο λεωφορειακός στόλος προσφυγικά αντίσκηνα μπροστά στο ναό του Θησείου Προσφυγικοί συνοικισμοί στην Αθήνα μετά το 1922 Πηγή: «Αναλυτική ποσέγγιση και ανάπτυξη του αστικού χώρου», Πολεοδομία1, Εμπ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ

έχει παλιώσει και οι ιδιώτες που τον εκμεταλλεύονται δεν ενδιαφέρονται για την ανανέωσή του. Αυτά τα χρόνιο εγκαθίστανται και στην Πειραιώς χρήσεις μεταφορών και εμπορίου. Στη δεκαετία του ’80 εγκαθίστανται στο Γκαζοχώρι και τον Κεραμεικό μουσουλμάνοι της Θράκης και Πομάκοι, που βρίσκουν εκεί μονοκατοικίες για να μείνουν με τις οικογένειές τους. Το 1984 κλείνει το φωταέριο στο «Γκάζι» και μετατρέπεται από το Δήμο Αθηναίων σε «πολιτιστικό πολυχώρο». Κυριαρχεί η ιδιωτική κατοικία και η οικοδόμηση γίνεται χωρίς όρια με μόνο κίνητρο το κέρδος, αφήνοντας ελάχιστους χώρους πρασίνου. το Λεκανοπέδιο των Αθηνών τη δεκαετία του ‘60 Πηγή: «Αναλυτική ποσέγγιση και ανάπτυξη του αστικού χώρου», Πολεοδομία1, ΕΜΠ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ

ΔΗΜΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Πλ. Ομόνοιας ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΑΛΕΟΥ ΔΗΜΟΣ ΤΑΥΡΟΥ Η Πειραιώς διέρχεται από πέντε δήμους: Αθήνα, Ταύρος, Ρέντης, Μοσχάτο, Πειραιάς. Τα κέντρα των δήμων (δημοτικές εγκαταστάσεις) βρίσκονται πιο μακριά από την Πειραιώς. Εξαίρεση ο δήμος Ταύρου που έχει το δημαρχείο του όπως και το ΚΕΠ (πρώην Σφαγεία) επί του δρόμου. ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΑΛΕΟΥ Πλ.Ακαδημία Πλάτωνος Πλ.Καραϊσκάκη Πλ. Ομόνοιας Δημαρχείο Αθηνών Πλ.Κοτζιά Πλ.Κουμουνδούρου Πλ.Αγ.Ασωμάτων Πλ.Ανοίξεως Γήπεδο Ολυμπιακού ΔΗΜΟΣ ΤΑΥΡΟΥ Πλ.Πρωτομαγιάς ΔΗΜΟΣ ΡΕΝΤΗ ΔΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΣ Πλ.Συντάγματος ΔΗΜΟΣ ΝΙΚΑΙΑΣ Δημοτικό γυμναστήριο Πλ.Κόκκινου Νικ. Δημαρχείο Ταύρου Πλ.Αττάλειας Δημαρχείο Ρέντη Πλ.Ηρώων Πολ. Πλ.Κουντουριώτη Πλ.Αγ.Ιωάννη Ρέντη Πλ. Ηρώων Πολ. Δημαχείο Καλλιθέας Πλ.Ελευθ.Βενιζέλου ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ Πλ.Καλλιθέας Πλ.Παπανδρέου Πλ.Δημαρχείου Μοσχάτου Πλ.Γεννηματά Πλ.Εθνικ.Αντίστασης ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ Πλ.Ηρώων Πολ. Πλ.Καραϊσκάκη ΔΗΜΟΣ ΜΟΣΧΑΤΟΥ Πλ.Χρυσοστ. Σμύρνης Πλ.Καρύλλου Στάδιο Καραϊσκάκη Πλ.ωρολογίου Πλ.Θεμιστοκλέους Πλ.Ν.Σμύρνης Δημαχείο Πειραιά Πλ.Λοχαγού Παπαδόπουλου ΔΗΜΟΣ Ν.ΣΜΥΡΝΗΣ Πλ.Τερψιθέας Γήπεδο Πανιωνίου Πλ.Κανάρη ΔΗΜΟΣ Π.ΦΑΛΗΡΟΥ ΔΗΜΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Κατά μήκος της Πειραιώς, οι βιομηχανικές ζώνες αυξάνονται με κατεύθυνση προς τον Πειραιά και συσπειρώνονται στο μεσαίο τμήμα του δρόμου και στο ύψος του σταδίου Καραϊσκάκη. Οι κατοικίες, ως επί τω πλείστω, απομακρύνονται από το όριο του δρόμου, και πάνω σ’αυτόν αναπτύσσονται κυρίως εμπορικές λειτουργίες. Εξαίρεση αποτελεί ο δήμος Ταύρου, όπου πολλές κατοικίες είναι χτισμένες επί του δρόμου. Οργανωμένη κατοικία (οικονομικοί μετανάστες, πρόσφυγες, εργάτες) συναντάμε στον Ταύρο (εργατικές πολυκατοικίες του ΄50-΄60), τα Καμίνια, τα Πετράλωνα (προς την οδό Θεσσαλονίκης) και στο Ρέντη πίσω από τη λαχαναγορά. Οι περιοχές αυτές σήμερα κατοικούνται στο 30% από μετανάστες και πολλά από τα κτίρια είναι μονοκατοικίες (κυρίως στο Γκάζι και τον Κεραμεικό). Η οδός Θεσ/νίκης αποτελεί όριο: από την πλευρά της Πειραιώς υπάρχει εμπόριο και βιομηχανία ενώ από την άλλη κατοικίες. Εγκατάλειψη και περιορισμένη δόμηση βλέπουμε γύρω από τις γραμμές του ΟΣΕ. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ- ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΕΝΤΡΟ: ΕΜΠΟΡΙΟ-ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ-ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Πλησιάζοντας στην Αθήνα και τον Πειραιά, τα οικοδομικά τετράγωνα μικραίνουν και συναντάμε κυρίως κατοικίες, ενώ προς το μέσο του δρόμου έχουμε μεγάλα μεγέθη οικοπέδων όπου υπάρχουν κυρίως παλιές βιομηχανίες. Από τη διασταύρωση της Ιεράς Οδού μέχρι τη Χαμοστέρνας βρίσκονται πολλά νυχτερινά κέντρα. Τα εμπορικά καταστήματα συγκεντρώνονται κυρίως προς τον Πειραιά, εκτός από το Praktiker που είναι μετά την Πέτρου Ράλλη (στην Αθήνα υπάρχουν περιορισμοί και μειώνεται η διαθεσιμότητα). Κοντά στον Πειραιά υπάρχουν πολλά κτίρια χωρίς χρήση, τα οποία είναι κυρηγμένα διατηρητέα. βιομηχανικά κτίρια οι κατοικίες απομακρύνο- νται από το όριο του δρόμου κατοικίες στο Ρέντη αποθήκες μικρή παιδική χαρά στο Γκάζι εμπόριο στο Ρέντη ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ-ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι Αθηνών – Πειραιώς (Η.Σ.Α.Π.) και τραμ: Η γραμμή 1 (πράσινη γραμμή) εγκαινιάστηκε το 1869 με ατμοκίνητα τρένα. Ο σταθμός Θησείου είναι ο πρώτος σιδηροδρομικός σταθμός της Αθήνας, ενώ το τμήμα Θησείο–Πειραιας είναι από τις πιο παλιές σιδηροδρομικές γραμμές. Μέχρι το 1883, (επαναχάραξη της γραμμής στη σημερινή της θέση) η συγκοινωνία της παραλίας Φαλήρου γινόταν με διακλάδωση και η γραμμή του Πειραιά διερχόταν κοντά στην οδό Πειραιώς. Η γραμμή είχε μεγάλη κίνηση στην Κατοχή. Ηλεκτροδοτήθηκε το 1904 και η εταιρία λειτουργίας μετονομάστηκε σε «Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι Αθηνών - Πειραιώς» (Η.Σ.Α.Π.) το 1976. Σήμερα η γραμμή φτάνει μέχρι την Κηφισιά. Την περίοδο1908-1910, η γραμμή του ιππήλατου τροχιοδρόμου (τραμ) της Παραλίας Πειραιά διαπλατύνεται μέχρι τον Σταθμό Λαρίσης και ηλεκτροκινείται. Το 1959 σταματά οριστικά η κυκλοφορία του τραμ Πειραιά- Περάματος και οι εγκαταστάσεις παραδίδονται στη φθορά. ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΣΤ.ΛΑΡΙΣΗΣ Ιερά Οδός ΟΜΟΝΟΙΑ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ ΘΗΣΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Πέτρου Ράλλη ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ Λεωφ.Κηφισού ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ Χαμοστέρνας ΤΑΥΡΟΣ ΣΥΓΓΡΟΥ-ΦΙΞ ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Θεσσαλονίκης ΜΟΣΧΑΤΟ ΑΓ.ΙΩΑΝΝΗΣ Λεωφ. Συγγρού Χρυσ. Σμύρνης ΔΑΦΝΗ ΠΕΙΡΑΙΑΣ Λεωφ. Ποσειδώνος ΝΕΟ ΦΑΛΗΡΟ ΑΓ.ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ-ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ-ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Η κατασκευή του υπογείου σταθμού Ομονοίας το 1930 συνοδεύτηκε με ανάπλαση της ομώνυμης πλατείας. Ο σταθμός της γραμμής 1 έχει κηρυχθεί διατηρητέος (τελευταία ανάπλαση το 2004). Από το χάρτη φαίνεται ότι εκτός από την Πειραιώς η σύνδεση Αθήνας-Πειραιά επιτυγχάνεται και με τις γραμμές του ΗΣΑΠ, του ΟΣΕ και του Προαστιακού (ανακούφιση της Πειραιώς). Παραθετικά λειτουργούν η γραμμή του τραμ και η κόκκινη του ΜΕΤΡΟ. Οι νέοι σταθμοί του ΜΕΤΡΟ Ελαιώνας και Κεραμεικός (μπλε γραμμή) διευκολύνουν την πρόσβαση στις περιοχές αυτές και αναμένεται να ανακουφίσουν περισσότερο την Ιερά Οδό (και άρα το κομμάτι της Πειραιώς από την Ιερά Οδό ως την Ομόνοια). Επί της Πειραιώς δεν υπάρχει δημόσια οργανωμένη στάθμευση, γι΄αυτό βλέπουμε πολλά παρκαρισμένα αυτοκίνητα στα στενά και επί της Πειραιώς όπου το πλάτος του πεζοδρομίου το επιτρέπει. Η κατάσταση είναι πιο έντονη τη νύχτα, γι’ αυτό τα νυχτερινά κέντρα διαθέτουν ιδιωτικούς χώρους parking. Βασικοί κόμβοι στην Πειραιώς είναι με την Ιερά Οδό, την Πέτρου Ράλλη, τη Χαμοστέρνας, τον Κηφισό και τη Χρυσοστόμου Σμύρνης. Άμεση πρόσβαση στο δρόμο έχουμε με λεωφορεία (το 049 είναι και 24/ωρο) και με αυτοκίνητο –ο δρόμος δεν προορίζεται για πεζούς (γι΄αυτό και τα πεζοδρόμια είναι σε κακή κατάσταση). Η κίνηση είναι αυξημένη γύρω από τα εμπορικά κέντρα και τα καταστήματα χοντρικής πώλησης, και μεταφέρεται και στο δίκτυο των δρόμων πίσω απ’την Πειραιώς. Οι γραμμές του ΗΣΑΠ και κυρίως του ΟΣΕ είναι όρια και η προσπέλασή τους γίνεται μόνο στα σημεία των σταθμών. Στα Πετράλωνα μάλιστα η γραμμή του ηλεκτρικού χωρίζει το δήμο σε Άνω και Κάτω Πετράλωνα. Γύρω από τους σταθμούς βρίσκουμε πολλά νεόδμητα (μεγαλύτερη πυκνότητα) και η αξία γης αυξάνεται. Η διάνοιξη (γέφυρα) του Κηφισού το 2004 για τους ολυμπιακούς αγώνες, ελάφρυνε την κυκλοφορία στην Πειραιώς. ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ-ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ-ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

ΚΤΙΡΙΑ ΟΡΟΣΗΜΑ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ Γύρω στο 1920 τα κτίρια χτίζονται από μπετόν αρμέ αποκτώντας ένα πιο μοντέρνο χαρακτήρα (πχ., ΕΛΒΥΝ, 1941) ενώ από το 1970 και έπειτα ο φέρων σκελετός γίνεται συχνά και από μέταλλο. Επί τω πλέιστω τα βιομηχανικά κτίρια είναι απλές, οικονομικές κατασκευές με μετέπειτα προσθήκες συχνά λάθος ενταγμένες στο σύνολο της κατασκευής. Πλησιάζοντας τον Πειραιά οι όψεις τους είναι πιο προσεγμένες, επηρεασμένες από την αστική αρχιτεκτονική, με φροντισμένο κάνναβο ανοιγμάτων και η κλίμακά τους μικραίνει. Από τις παλιές βιομηχανίες λειτουργούν ακόμη οι ΕΛΑΪΣ, ΧΑΛΚΟΡ, ΠΑΥΛΙΔΗΣ, ΙΟΝ, ADELCO. ομόνοια Μουσείο Μπενάκη Μεταλλουργία Χαλκορ Σοκολατοποϊία Παυλίδη ΑΣΚΤ (πρώην υφαντήρια) Διυλιστήρια Ελβιν ΟΛΙΒΑ Κοπέρ φαρμακευτική βιομηχανία Eλαιουργεία ΕΛΑΙΣ Φαρμακοβιομηχανία Σάνιτας Χαλυβουργική Καπνοβιομηχανία Κεράνη Factory outlet Δημοτικά σφαγεία Βιομηχανία Στασινόπουλου Αποθήκες Χαράκογλου Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (πρώην Βιοσώλ) Adelco πειραιάς Βιοτεχνίες ΙΟΝ ΧΡΩΠΕΙ Ατμοηλεκτρικός σταθμός ΔΕΗ ΕΛΒΙΠΥ ΗΒΗ ΚΤΙΡΙΑ ΟΡΟΣΗΜΑ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ

ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ 1 2 3 4 Πλ. Ομόνοιας Στο ύψος του Γκαζιού είναι έντονο το πλάτωμα της Κορεάτικης αγοράς, αλλά τα κτίρια έχουν μεγάλο ύψος. Αμέσως μετά την Πέτρου Ράλλη υπάρχουν αδόμητες εκτάσεις (αθλητικό κέντρο δήμου Αθηναίων και σαράφειο κολυμβητήριο). Δίνεται αίσθηση ανοίγματος, τα ύψη χαμηλώνουν και φαρδαίνουν τα πεζοδρόμια. Μετά το Praktiker το πλάτος του δρόμου μικραίνει σε 4 λωρίδες κυκλοφορίας (1). Πίσω από την Πειραιώς οι χώροι είναι κυρίως αδόμητοι (π.χ. γήπεδο Ταύρου). Λίγο πριν τη Χαμοστέρνας ο δρόμος φαρδαίνει σε 6 λωρίδες (2) και μεγαλώνουν τα πεζοδόμια. Πλ.Ακαδημία Πλάτωνος Πλ.Καραϊσκάκη Πλ. Ομόνοιας Πλ. Κοτζιά Πλ.Κουμουνδούρου Τα κτίρια σε όλο το κομμάτι του Ταύρου είναι χαμηλά (πίσω από αυτά οι πολυκατοικίες). Πριν τη γέφυρα του Κηφισού το πλάτος μειώνεται πάλι σε 4 λωρίδες (3). Μετά τη γέφυρα όμως και για περίπου 150m. ακολουθεί μεγάλη αδόμητη έκταση. Στην κατάληξή του στον Πειραιά (κόμβος Λαμπράκη) ο δρόμος φαρδαίνει σε 6 λωρίδες (4). Πλ.Αγ.Ασωμάτων Πλ.Ανοίξεως Γήπεδο Ολυμπιακού Πλ.Πρωτομαγιάς 1 Δημοτικό γυμναστήριο Πλ.Συντάγματος 2 Πλ.Κόκκινου Νικ. Πλ.Κουντουριώτη Πλ.Αγ.Ιωάννη Ρέντη Πλ. Ηρώων Πολ. 3 Πλ.Ελευθ.Βενιζέλου Πλ.Καλλιθέας Πλ.Παπανδρέου Πλ.Δημαρχείου Μοσχάτου Πλ.Γεννηματά Πλ.Εθνικ.Αντίστασης Πλ.Χρυσοστ. Σμύρνης Πλ.Καρύλλου 4 Στάδιο Καραϊσκάκη Πλ.Ν.Σμύρνης Πλ.Καραϊσκακη Γήπεδο Πανιωνίου Πλ.ωρολογίου Πλ.Θεμιστοκλέους Πλ.Λοχαγού Παπαδόπουλου Πλ.Τερψιθέας Πλ.Κανάρη ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ

Στο μέτωπο της Πειραιώς, ψηλά κτίρια (7-8 όροφοι) συναντάμε μόνο προς το κέντρο της Αθήνας και κάποια σύγχρονα 4-5 ορόφων (κυρίως γραφεία) στον Ταύρο. Στο μεγαλύτερο κομμάτι του δρόμου διατηρείται μία ζώνη χαμηλού ύψους (κυρίως ισόγεια-διώροφα) ενώ ακριβώς από πίσω υψώνονται πολυώροφα κτίρια. Με εξαίρεση τον ΟΝΑ και κάποιες μικρές τοπικές πλατείες, η έλλειψη πρασίνου είναι εμφανής. Με κατεύθυνση από Πειραιά προς τη στροφή του Ταύρου ο δρόμος είναι προσανατολισμένος προς την Ακρόπολη. πολυώοφες πολυκατοικίες πίσω από το χαμηλό όριο του δρόμου εναλλαγή έντονη πολυώροφων και χαμηλών κτιρίων λίγο μετά το Γκάζι διώροφες κατοικίες στο Ρέντη πολύ μεγάλο πλάτωμα μπροστάαπότα σφαγεία στον Ταύρο ομαλή μετάβαση υψών προς την Πειραιώς. Στο μεγάλο πλάτωμα μπροστά λειτουργεί βενζινάδικο ενώ η τζαμαρία του μαγαζιού αυξάνει κι άλλο την αίσθηση «ανοίγματος» του δρόμου οπτική φυγή προς την Ακρόπολη ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ

ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ Οι μεγάλες, χωρίς χρήση, εκτάσεις που άφησε η βιομηχανία στην Πειραιώς (brown fields) για την ώρα κυρίως στεγάζουν φτωχά στρώματα ή λειτουργούν κατά τμήματα ως μικρότερες βιοτεχνίες. Κατά περιπτώσεις το παλιό κτίριο έχει κατεδαφιστεί και έχει χτιστεί στο οικόπεδο νέο κτίριο και με άλλη χρήση (πχ. Praktiker). Γενικά όμως υπάρχει η διάθεση να αντικατασταθούν-επαναχρησιμοποιηθούν οι παλιές βιομηχανίες-αποθήκες με λειτουργίες εμπορικές-πολιτιστικές («εξευγενισμός»), όπως συνέβη με την ΑΣΚΤ (πρών υφαντήρια), το νέο μουσείο Μπενάκη (πρώην αποθήκες φορτηγών) κ.α. Μετά τη γέφυρα του Κηφισού η παλιά φαρμακοβιομηχανία «Σάνιτας» και ακόμα το εργοστάσιο Τσαούσογλου στον Ταύρο χρησιμοποιούνται ως εγκαταστάσεις και για το Φεστιβάλ Αθηνών («το Σχολείον» και «Πειραιώς 260»). Στο Γκαζοχώρι, τον Κεραμεικό και το Μεταξουργείο η «αναβάθμιση» (με μπαρ, εστιατόρια, θέατρα κλπ.) ήδη έχει τις πρώτες συνέπειες: αυξήθηκε η αξία των οικοπέδων και τα ενοίκια, και οι μουσουλμάνοι της Θράκης και οι Πομάκοι που ζούσαν εκεί ήδη από τη δεκαετία του΄80 μετακομίζουν προς τη Δυτική Αθήνα. Σε αυτές τις περιοχές, στην αρχή της Πειραιώς, κατασκευάζονται-ανακαινίζονται πολλά λοφτ που αγοράζονται (ακριβά) από καλλιτέχνες και καθιερώνουν μια νέα μόδα επάνω στο δρόμο. ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Για την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων στο δρόμο έγιναν κάποιες παρεμβάσεις, αλλά ήταν κυρίως σημειακές και ανεπαρκείς, και αφορούσαν διαμορφώσεις κοινόχρηστων χώρων και όψεων κτιρίων. Υπάρχουν διάφορα πλαίσια που καθορίζουν τις χρήσεις που μπορούν να πάρουν οι εγκαταλελειμένες βιομηχανίες και γενικά τα νέα κτίρια: προς την Αθήνα δεν επιτρέπονται τα μεγάλου μεγέθους εμπορικά κέντρα (εξάλλου μειώνεται και η διαθεσιμότητα). Ακόμα επειδή τμήμα του δρόμου ανήκει στο Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας, έχουν καθοριστεί επιπλέον περιορισμοί στις χρήσεις γης σε Ψυρρή- Μεταξουργείο. Επιπλέον προς τον Πειραιά πολλά κτίρια έχουν κηρυχθεί διατηρητέα (ΧΡΩΠΕΙ, ΗΒΗ κ.α.) και μπορούν να αγοραστούν μόνο για συγκεκριμένες χρήσεις (οι υποψήφιοι αγοραστές περιμένουν έτσι να αρθεί ο περιορισμός ή τα κτίρια να καταρρεύσουν, αλλά στις πιο πολλές περισπτώσεις στην άρση αυτή αντιστέκονται και οι κάτοικοι των περιοχών που δε θέλουν δίπλα τους μεγαθήρια). Προς τον Πειραιά παρόλ’ αυτά πρόκειται να εγκατασταθεί το νέο ΙΚΕΑ στη μεγάλη αδόμητη έκταση μετά τον Κηφισό. Η εξυγίανση του Ελαιώνα παραμένει πρόβλημα αφού παρά τα διάφορα κρατικά διατάγματα δεν έχει γίνει στην περιοχή καμιά βελτίωση. Ακόμα τα τελευταία χρόνια ενισχύονται συνεχώς τα δίκτυα των λεωφορείων, τρόλεϋ, μετρό, ηλεκτρικού και προαστιακού, διευκολύνοντας τη μεταφορά και επεκτείνοντάς τη σ’ όλη την Αττική. ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Το κομμάτι μας βρίσκεται μεταξύ της Πειραιώς και της κεντρικής Λαχαναγοράς Αθηνών και ανήκει στο δήμο Ρέντη με εξαίρεση ένα τμήμα του δήμου Μοσχάτου. Πίσω όριο έχουμε τη λεωφόρο Παπανδρέου όπου γίνεται και η έξοδος της Λαχαναγοράς. Ο δρόμος αυτός έχει πυκνή κυκλοφορία γιατί συνδέει τη λεωφόρο Κηφισού με τη Χρυσοστόμου Σμύρνης, που είναι κεντρικός άξονας του Μοσχάτου και βασική έξοδος της Πειραιώς στην Ποσειδώνος. Η περιοχή του Ελαιώνα (όπου βρίσκεται το κομμάτι μας), καταλαμβάνει μια έκταση περίπου 8000 στρεμμάτων (δήμοι Ρέντη, Μοσχάτου, Περιστερίου, Ταύρου, Αιγαλέου, Αθηνών) και εκτείνεται δυτικά της Πειραιώς προς το όρος Αιγάλεω από την Πέτρου Ράλλη ως την 34η Συντάγματος. Βρίσκεται σε απόσταση 3 km από την Ομόνοια και 2 από την Ακρόπολη. Η περιοχή είναι αρκετά υποβαθμισμένη λόγω της αυθαίρετης δόμησης, της συγκέντρωσης ρυπογόνων βιομηχανιών-αποθηκών και του υψηλού συντελεστή δόμησης. Με διάφορα διατάγματα έχουν κατά καιρούς καθοριστεί για την περιοχή μεγάλοι κοινόχρηστοι χώροι και χώροι πρασίνου, αλλά τίποτα σημαντικό δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα. Η περιοχή έχει έρθει ξανά στο προσκήνιο με την αγορά των περισσότερων οικοπέδων της από τον Μπάμπη Βωβό και την απόφαση να κατασκευαστεί εκεί το γηπέδου του ΠΑΟ από τον ίδιο. Τις τελευταίες μέρες εγκαινιάστηκε στην περιοχή και ο νέος σταθμός του Αττικό Μετρό «Ελαιώνας». Μ6 - ΛΑΧΑΝΑΓΟΡΑ

Κατά πλειοψηφία τα κτίρια είναι ισόγεια Κατά πλειοψηφία τα κτίρια είναι ισόγεια. Ακολουθούν τα διώροφα, ενώ ελάχιστα έχουν τρεις ή περισσότερους ορόφους. Αυτά βρίσκονται διάσπαρτα στο σύνολο του χάρτη. Στα προσφυγικά οι κάτοικοι έχουν διατηρήσει την αρχική ισόγεια μορφή του κτιρίου. Λίγες είναι οι προσθήκες ορόφων. 0 10 20 50 100 200 ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΡΟΦΩΝ

Τα περισσότερα κτίρια έχουν χτιστεί απ’το 1920-1985 Τα περισσότερα κτίρια έχουν χτιστεί απ’το 1920-1985. Συγκεκριμένα το σύνολο των προσφυγικών κατοικιών χτίστηκε τη δεκαετία του ’20. Μόνο ένα ποσοστό περίπου 20% χρονολογείται μετά το ’85, ενώ μόλις δύο βρίσκονται υπό ανέγερση. Η κλίμακα των παλαιότερων κτιρίων είναι πολύ μικρότερη από εκείνων του ’50 κι έπειτα. 0 10 20 50 100 200 ΠΑΛΑΙΟΤΗΤΑ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ

Σε γενικές γραμμές τα κτίρια είναι σε αποδεκτή κατάσταση Σε γενικές γραμμές τα κτίρια είναι σε αποδεκτή κατάσταση. Ερείπια συναντάμε σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Υπάρχουν και αρκετές βιομηχανίες σε κακή κατάσταση που δε λειτουργούν πια. Ο συνοικισμός Σταματάκη διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση, όπως και άλλα κτίρια βιομηχανίας και εμπορίου. 0 10 20 50 100 200 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ

Κυρίως τα κτίρια είναι κατασκευασμένα από οπλισμένο σκυρόδεμα, ενώ διατηρούνται πολλά λιθόκτιστα προσφυγικά. Στα τελευταία εντοπίζουμε κάποιες φορές αλλαγή υλικού κατασκευής στον όροφο, μπετόν αρμέ (σπάνια μέταλλο). 0 10 20 50 100 200 ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ

Κατοικίες συναντάμε μόνο στον προσφυγικό οικισμό Σταματάκη και σε μεγάλη πυκνότητα (είναι το πιο πυκνοδομημένο κομμάτι της περιοχής). Οι επικρατούσες χρήσεις είναι αποθήκες, μεταφορές, βιομηχανίες (πχ.Frigosystem, Αραπίνα), βιοτεχνίες και συνεργεία. Στο μέτωπο της Πειραιώς συναντάμε λιανικό υπερτοπικό εμπόριο (supermarket Μετρό, έπιπλα,κλπ.) 0 10 20 50 100 200 ΧΡΗΣΕΙΣ ΙΣΟΓΕΙΟΥ

Τα περισσότερα κτίσματα είναι ισόγεια Τα περισσότερα κτίσματα είναι ισόγεια. Σπάνια συναντάμε αλλαγή χρήσης στον όροφο. Εξαίρεση αποτελεί το Μετρό που στον όροφό του στεγάζει ιδιωτικό κέντρο εκπαίδευσης. 0 10 20 50 100 200 ΧΡΗΣΕΙΣ ΟΡΟΦΩΝ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΔΟΜΗΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Κύριες οδικές αρτηρίες είναι η Πειραιώς και η λεωφόρος Παπανδρέου.Οι υπόλοιπες οδοί είναι τοπικές και δε συναντάμε κανένα πεζόδρομο. Δεν έχουμε ούτε οργανωμένους χώρους στάθμευσης (ιδιωτικούς ή δημόσιους) ούτε χώρους για παρόδια στάθμευση. Η περιοχή πολύ πρόσφατα εντάχθηκε στο σχέδιο πόλης. Και αυτός είναι ο λόγος που έχει αλλάξει η χάραξη των οικοδομικών τετραγώνων, έχουν διανοιχτεί καινούριες οδοί και υπάρχουν μεγάλες αδόμητες εκτάσεις. Στην περιοχή μας οι δήμοι Παπανδρέου και Κονδύλη είναι πηγές ηχορύπανσης για τους κατοίκους. Αυτός είναι και ο λόγος που έχουν τοποθετήσει ένα γυάλινο τοιχείο στις όψεις των προσφυγικών στην οδό Δραγούμη. Κύρια οδική αρτηρία Τοπική οδός Χώροι πρασίνου τοπικής σημασίας Λοιποί δημόσιοι χώροι (νησίδες, πλατώματα,κτλ.) Αδόμητα οικόπεδα ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΔΟΜΗΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αθανάσιος Ι. Αραβαντινός, «Πολεοδομικός σχεδιασμός» Αθανάσιος Ι. Αραβαντινός, «Πολεοδομικός σχεδιασμός» Γεωργίου Μ. Σαρηγιάννη, «Αθήνα 1830-200, Εξέλιξη-Πολεοδομία-Μεταφορές» Ι. Τραυλού, «Πολεοδομική εξέλιξη των Αθηνών» Πολεοδομία 1, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, «Αναλυτική προσέγγιση του αστικού χώρου» Οικονομοπούλου. «Οδός Πειραιώς- Από τη βιομηχανία στον πολιτισμό» Αμαλία Κουδούνη, «Οδός Πειραιώς, μετασχηματισμός των χρήσεων γης στον άξονα», σπουδαστική εργασία Τάσος Τέλλογλου «Ελαιώνας» (άρθρο δημοσιευμένο στο τεύχος 166 της athens voice). Πληροφορίες πήραμε επίσης από τις ιστοσελίδες των ΗΣΑΠ, ΟΑΣΑ ,των δήμων Ταύρου, Μοσχάτου, Καλλιθέας, του ΥΠΕΧΩΔΕ , των εφημερίδων «καθημερινή» και «το βήμα» και της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας «wikipedia». Σημειώσεις του μαθηματος: Αναλυτική προσέγγιση του αστικού χώρου, Πολεοδομία 1 «Ιστορίες για πόλεις» «Μετασχηματισμοί της ελληνικής πόλης-Επιπτώσεις στην εικόνα του αστικού τοπίου», Βύρων Ιωάννου, Κωνσταντίνος Σερράος «Οδός Πειραιώς», Νίκος Μπελαβίλας «Η κατάργηση της δημόσιας πόλης-Μεταλλάξεις και συγκρούσεις στον Πειραιά του 2005», Νίκος Μπελαβίλας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ