ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Της Μιχαηλίτσας Χαραλάμπους ΘΕΜΑ: «Το φύλο ως παράγοντας κοινωνικοποίησης για τα άτομα με ελαφρά Νοητική Υστέρηση» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΦΥΛΟ και ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ και ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ στην ΚΟΙΝΩΝΙΑ της ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ» ΡΟΔΟΣ, 2009

1. Εισαγωγή Η νοητική υστέρηση περισσότερο από κάθε άλλο είδος αναπηρίας, είναι ένα φαινόμενο που περιβάλλεται από αντιλήψεις και ιδεολογήματα η θέση των ατόμων με αναπηρία και κύρια των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση τρόπος ομαλότερης ένταξής και κοινωνική ενσωμάτωση Δρόμος που οδηγεί στην ισοτιμία και την διεκδίκηση ίσων ευκαιριών στα μέτρα των δυνατοτήτων και των αναγκών του καθενός Διακρίσεις, κοινωνικά στερεότυπα και αντιλήψεις πουπαρεμβαίνουν και επηρεάζουν σημαντικό κομμάτι της κοινωνικοποίησης του ανθρώπου

Στόχος και δομή Στα πλαίσια της παρούσης εργασίας, θα γίνει προσπάθεια να προσεγγιστεί ένα ιδιαίτερο και αρκετά ευαίσθητο θέμα. Συγκεκριμένα, στόχος της εργασίας είναι να εντοπιστεί το βαθμό που το φύλο επηρεάζει την κοινωνικοποίηση ανθρώπων με ελαφρά νοητική υστέρηση. Έχοντας αυτό σαν κατεύθυνση, η εργασία δομείται ως ακολούθως: Aνασκόπηση του θεωρητικού υποβάθρου. Καθορισμός του όρου της νοητικής υστέρησης, θα προσδιοριστούν τα είδη της νοητικής υστέρησης σε συνδυασμό με το ρόλο του φύλου . θα αναλυθούν οι βασικές πτυχές της κοινωνικοποίησης των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση, με εμβάθυνση στον χώρο της απασχόλησης και της αγοράς εργασίας και της ανάπτυξης της σεξουαλικότητας. θα παρουσιαστεί μια συνοπτική ανάλυση του ρόλου του φύλου ως παράγοντα κοινωνικοποίησης, εστίαση στη σχέση του φύλου με την κοινωνικοποίηση ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση. παρουσίαση της ερευνητικής μεθοδολογίας, του δείγματος της έρευνας και του τρόπου συγκέντρωσης και ανάλυσης των αποτελεσμάτων. τα βασικότερα αποτελέσματα της έρευνας, και θα γίνει μια συζήτηση σχετικά με τα συμπεράσματα

2.Νοητική Υστέρηση Τι είναι νοητική υστέρηση Αποσαφήνιση Ορολογίας Θεωρείες νοητικής υστέρησης Νοητική υστέρηση και επίπεδα

2.1 Νοητική Υστέρηση Τι είναι η νοητική υστέρηση Αποσαφήνιση Ορολογίας Η νοητική καθυστέρηση ως ανθρώπινο φαινόµενο συνδέεται µε τις συνθήκες ζωής όπως καταγράφονται κατά την ιστορική πορεία του ανθρώπου. Εποµένως, η έννοια της νοητικής καθυστέρησης παραπέµπει στη βιογραφία, την εξατοµικευµένη πορεία ζωής του ατόµου.

2.1.1 Ορολογία: “νοητική καθυστέρηση ή νοητική υστέρηση” µε τον όρο “νοητική υστέρηση-καθυστέρηση” γίνεται αντιληπτή η δυσλειτουργία της εκτέλεσης νοητικών λειτουργιών. Ασφαλώς αυτοί οι δυο όροι δεν παραπέµπουν σε σηµασιολογική καθαρότητα, καθώς ο νους δεν µπορεί να είναι «καθυστερηµένος». Εποµένως προκύπτει ως απαραίτητη η προσπάθεια εύρεσης ενός περισσότερο εύστοχου όρου Σελ 9

2.1.2 Θεωρίες Νοητικής Υστέρησης Θεωρεία Ακαμψίας Θεωρεία έλλειψης προσοχής Θεωρεία της ανάπτυξης έναντι των θεωρειών της διαφοράς Θεωρία της ποιοτικής διαφοράς

2.1.2.1 Θεωρεία Ακαμψίας Θεωρεία Ακαμψίας που ανάγεται στον Levin (1935) και Kounin (1940/41a,b.1948) αναφέρει ως μια βασική ιδέα της ότι τα άτομα με νοητική υστέρηση διαφέρουν σημαντικά από τον υπόλοιπο πληθυσμό, τόσο ως προς το βαθμό διαφοροποίησης όσο και ως προς τη διαπερατότητα των ορίων μεταξύ των υποτιθέμενων ψυχικών διαταραχών.

2.1.2.2 Θεωρεία έλλειψης προσοχής Θεωρεία έλλειψης προσοχής παρουσιάστηκε διεξοδικά από τον Zeaman και House (1963) και συνεχίζει να συζητείται ακόμη και σήμερα, αφού αφορά ένα γνωστό και χαρακτηριστικό πρόβλημα των ατόμων με Ν.Υ και μια θεμελιώδη ικανότητα η οποία κρίνει συχνά την επιτυχία ή όχι της εκπαίδευσης και ένταξης των ατόμων με Ν.Υ. Συγκεκριμένα εξετάζει την ικανότητα προσοχής στις σημαντικές πλευρές ενός θέματος ή πράγματος και την παράβλεψη των ασήμαντων.

2.1.2.3 Θεωρεία της ανάπτυξης έναντι των θεωρειών της διαφοράς Θεωρεία της ανάπτυξης έναντι των θεωρειών της διαφοράς Zigler (1969,1982) τείθεται ως αφετηρία της διάκρισης της αιτίας της Ν.Υ δηλαδή την «οργανική» και «πολιτισμική-οικογενειακή» καταβολή. Τονίζεται περισσότερο η επιρροή των εξωτερικών παραγόντων, που εντοπίζονται κυρίως στο θεσμικό πλαίσιο ή του κοινωνικού περιβάλλοντος γενικότερα. Πιστεύεται ότι τα άτομα με Ν.Υ θα περάσουν όλα τα αναπτυξιακά σταδία όπως και τα άτομα χωρίς Ν.Υ . απλώς αυτό θα γίνει πιο αργά και θα εξαρτηθεί από άλλους εξωγενείς παράγοντες, άρα οι γνωστικές διεργασίες θα ολοκληρωθούν απλά καθυστερημένες, εξού και ο όρος νοητική καθυστέρηση.

2.1.2.4 Θεωρία της ποιοτικής διαφοράς Θεωρία της ποιοτικής διαφοράς αναφέρει ότι υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές στις γνωστικές διαδικασίες ανάμεσα στα άτομα με ή χωρίς νοητική υστέρηση, ακόμα και όταν τα άτομα αυτά έχουν την ίδια χρονολογική ηλικία. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η εξέλιξη/ανάπτυξη των ατόμων με Ν.Υ δεν μπορεί να μελετηθεί με εργαλείο τις αρχές της ανάπτυξης που χρησιμοποιούνται για τα άτομα χωρίς νοητική υστέρηση, εφόσον υπάρχει σαφής διαφοροποίηση της μια ομάδας από την άλλη σε λειτουργικό επίπεδο (Ellis, 1970/ Milgram, 1969,1973). Σύμφωνα με τη θεωρεία της ποιοτικής διαφοράς οι γνωστικές διεργασίες των ατόμων με νοητική υστέρηση είναι σε κατώτερο επίπεδο από των ατόμων χωρίς νοητική υστέρηση, η οποιαδήποτε ανεπάρκεια στις γνωστικές λειτουργίες που σχετίζονται με το γνωστικό επίπεδο των ατόμων με Ν.Υ, σχετίζεται άμεσα με ανεπαρκείς γνωστικές διεργασίες και κατ’ επέκταση με χαμηλό Δ.Ν. Οι υποστηρικτές της προσέγγισης αυτής χρησιμοποιούν τον όρο νοητική υστέρηση αντί του όρου νοητική καθυστέρηση που χρησιμοποιείται από τους άλλους και αυτό υποστηρίζεται λόγω του ότι πρεσβεύουν την άποψη ότι οι γνωστικές διεργασίες και το γνωστικό επίπεδο με το οποίο τα άτομα με Ν.Υ επεξεργάζονται και λειτουργούν είναι διαφορετικό από αυτό των ατόμων χωρίς Ν.Υ. Τελικά το πρόβλημα αφορά μια υστέρηση που δεν θα αναπληρωθεί ποτέ και όχι μια καθυστέρηση που έστω και αργά θα ολοκληρωθεί.

2.1.3 Επίπεδα Νοητικής υστέρησης Υπολογίζεται ότι 3% του γενικού πληθυσμού έχει νοητική υστέρηση.Για να διαγνωστεί κάποιος με νοητική υστέρηση θα πρέπει να έχει: α) σημαντική μειωμένο νοητικό επίπεδο (<70, όπως μετριέται με τεστ νοημοσύνης) β) σημαντικό πρόβλημα στο να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Αυτά τα δύο κριτήρια πρέπει να έχουν εμφανιστεί κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού (κάτω από τα 18).

2.1.3.1 Κατηγοροποίηση Νοητικής Υστέρησης ελαφριά: IQ 55-69 μέτρια: IQ 40-54 βαριά: IQ 25-39 βαθιά: IQ κάτω από 24

Ελαφριά νοητική υστέρηση ελαφριά: IQ 55-69 Αποτελεί την πολυπληθέστερη ομάδα ανάμεσα στα άτομα με νοητική υστέρηση (85%).. Κατά τους πρώτους μήνες της ζωής, η διάκριση των παιδιών με ελαφριά νοητική υστέρηση από τα αναπτυσσόμενα φυσιολογικά δεν είναι εύκολη. Ήπιες δυσκολίες στις αισθητικο-κινητικές λειτουργίες παρατηρούνται συχνά, ενώ σε μικρό ποσοστό ατόμων εντοπίζονται εγκεφαλικές ανωμαλίες. Τέλος, τα άτομα αυτής της κατηγορίας προσαρμόζονται κοινωνικά, έτσι που να μπορούν να είναι ανεξάρτητοι μέσα στην κοινωνία. Πολλά άτομα είναι σε θέση να ζήσουν ανεξάρτητα, αλλά μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες στις απαιτήσεις του γάμου ή της ανατροφής των παιδιών. Επιτυγχάνουν επαγγελματικές δεξιότητες, όμως μπορεί να χρειάζονται επίβλεψη και βοήθεια.

Μέτρια νοητική υστέρηση -μέτρια: IQ 40-54. Περίπου 10% όλων των ατόμων με νοητική υστέρηση εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας είναι η ποικιλομορφία στο πρότυπο των γνωστικών δεξιοτήτων. Έχουν εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά (ύψος, βάρος, σωματική κατασκευή χαρακτηριστικά προσώπου) και η διάγνωση μπορεί να γίνει από τη βρεφική ή την πρώτη παιδική ηλικία.. Ως ενήλικες είναι σε θέση να συμμετέχουν σε απλές, πρακτικές, προσεχτικά οργανωμένες δραστηριότητες, μπορούν να προσφέρουν δουλειά κάτω από επίβλεψη σε προστατευμένα εργαστήρια ή στην ανοικτή αγορά εργασίας με στήριξη. Γενικά, έχουν ανάγκη από σταθερή επίβλεψη και η ανεξάρτητη διαβίωση είναι σπάνια.

Βαριά νοητική υστέρηση -βαριά: IQ 25-39. Αποτελούν το 3% έως 4% του πληθυσμού της νοητικής υστέρησης. Κατά την προσχολική ηλικία παρατηρούνται, συχνά, φτωχή κινητική ανάπτυξη και έλλειψη επικοινωνιακού λόγου. Η κατάκτηση δεξιοτήτων επιβίωσης, όπως αναγνώριση σημαντικών γραπτών συνθημάτων (άνδρας, γυναίκα, στοπ), εξαρτάται από το επίπεδο των γνωστικών δεξιοτήτων και την εκπαίδευση την οποία θα τύχουν. Στην ενήλικη ζωή το άτομο με βαριά νοητική υστέρηση έχει ανάγκη από συστηματική επίβλεψη. Οι εγκεφαλικές ανωμαλίες και άλλες συνυπάρχουσες διαταραχές είναι συχνότερες , από τη μέτρια νοητική υστέρηση.

Βαθιά νοητική υστέρηση -βαθιά: IQ κάτω από 24. Περίπου 1% των ατόμων με νοητική υστέρηση εμπίπτουν σε αυτή την ομάδα και είναι άτομα με ιδιαίτερα περιορισμένες ικανότητες σε όλους τους τομείς και σοβαρές δυσκολίες προσαρμογής. Στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζονται συγκεκριμένοι οργανικοί παράγοντες, συνυπάρχουν κι άλλες αναπτυξιακές ή οργανικές διαταραχές, καθώς και προβλήματα κινητικότητας, επιληψία, βλάβες της όρασης ή της ακοής. Το παιδί ή ο ενήλικας μπορεί να συμμετέχει σε απλές ρουτίνες της καθημερινής ζωής, με επίβλεψη και καθοδήγηση. Η ανάγκη για αυστηρά δομημένο περιβάλλον, συνεχή καθοδήγηση, εκπαίδευση σε τομείς αυτοεξυπηρέτησης και δεξιότητες επικοινωνίας, είναι μεγάλη. Η κινητική ανάπτυξη, η προσωπική φροντίδα και οι επικοινωνιακές τους δεξιότητες μπορούν να βελτιωθούν, αν και οι δυνατότητες είναι περιορισμένες. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι η νοητική υστέρηση μπορεί να συνυπάρχει με άλλα προβλήματα, ιατρικά ή συναισθηματικά, ψυχικά , όπως δυσκολία στην όραση, ακοή ή τον λόγο, διάσπαση προσοχής, άγχος, κατάθλιψη κτλ. Όλα αυτά τα προβλήματα μειώνουν τις δυνατότητες του ατόμου και περιορίζουν την ανάπτυξη του. . Αναφέρουμε επίσης ότι ένα νέο σύστημα ‘κατηγοριοποίησης’ της νοητικής υστέρηση αναπτύχθηκε το 1992 το οποίο δε βασίζεται στο δείκτη νοημοσύνης, αλλά στο βαθμό υποστήριξης και βοήθειας που χρειάζεται το άτομο: σποραδική, περιορισμένη, σε μεγάλο βαθμό και ολική.

2.2 Κοινωνικοποίηση ατομων με νοητική υστέρηση Το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας και κοινωνικοποίηση ατόμων με νοητική υστέρηση Άτομα με νοητική υστέρηση και απασχόληση Σεξουαλικότητα και άτομα με νοητική υστέρηση

Κοινωνικοποίηση ατομων με νοητική υστέρηση Το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας και κοινωνικοποίηση ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση Άτομα με Νοητική υστέρηση και Απασχόληση Σεξουαλικότητα και άτομα με νοητική υστέρηση

Η κοινωνική προσέγγιση της αναπηρίας δέχτηκε έντονη κριτική 2.2.1 Το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας και κοινωνικοποίηση ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση Οι μετρήσεις της αναπηρίας πρέπει να παρέχουν έναν τρόπο συνδυασμού των επιπτώσεων των σωματικών-πνευματικών, κοινωνικών και οικονομικών εμποδίων που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία –δηλαδή του ‘κοινωνικού αποκλεισμού’ τους– και του αντίκτυπου των πολιτικών κατά των διακρίσεων (Barnes et al., 1999). Η κοινωνική προσέγγιση της αναπηρίας δέχτηκε έντονη κριτική

Κοινωνικοποίηση ατομων με νοητική υστέρηση Σε κάθε περίπτωση, όταν μιλάμε για κοινωνικοποίηση ατόμων με νοητική υστέρηση, ουσιαστικά αναφερόμαστε στον όρο «προσαρμοστική συμπεριφορά». Αναφερόμαστε στις ικανότητες των ατόμων με νοητική υστέρηση να ανταποκρίνονται λιγότερο ή περισσότερο στις απαιτήσεις του κοινωνικού τους περιβάλλοντος και του κόσμου των αντικειμένων τους. Από τη άλλη και αυτή η ικανότητα πρέπει να βαθμολογείται πάντα ανάλογα με τις συνήθειες, την κουλτούρα και το πολιτισμικό περιβάλλον του άτομου (κλίμακα Gunzburg). Βασικό παράγοντα της κοινωνικοποίησης των ατόμων αυτών, αποτελούν αφενός οι ευκαιρίες που τους δίνονται στον τομέα της απασχόλησης / αγοράς εργασίας, και αφετέρου οι δυνατότητες που τους δίνονται να αναπτυχθούν ως ολοκληρωμένοι άνθρωποι, να εξελιχθούν σεξουαλικά και να αναπτύξουν σχέσεις με το αντίθετο φύλο.

2.2.2 Άτομα με Νοητική υστέρηση και Απασχόληση Θεσμικό περιβάλλον Σύγχρονες τάσεις

2.2.2.1 Θεσμικό περιβάλλον Στη Κύπρο Στη Κύπρο σύμφωνα με το Νόμο που Προνοεί για τα Άτομα με αναπηρίες Ν127(I)2000 μεταξύ άλλων εισάγεται η αρχή της μη Διάκρισης το δικαίωμα των Ατόμων με αναπηρίες στην Απασχόληση όπως και η Ίση μεταχείριση στο τομέα της Απασχόλησης. αναγνωρίζεται το δικαίωμα για ανεξάρτητη διαβίωση, για πλήρη ένταξη στη κοινότητα και για ισότητα συμμετοχής στη κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου. Επίσης τα άτομα με αναπηρίες έχουν το δικαίωμα για υπηρεσίες κοινωνικής και οικονομικής ένταξης επαγγελματικής αξιολόγησης και προσανατολισμού, επαγγελματικής κατάρτισης και απασχόλησης στην ανοικτή αγορά εργασίας. διασφαλίζει το δικαίωμα κάθε ατόμου με αναπηρία να τυγχάνει ίσης μεταχείρισης με τους υπόλοιπους εργοδοτούμενους από τον εργοδότη όσο αφορά τη διαδικασία αίτησης για εργασία, πρόσληψη, προαγωγή, απόλυση, αποζημίωση, κατάρτιση και άλλους όρους και προνόμια σε σχέση με την απασχόληση.

2.2.2.1 Θεσμικό περιβάλλον Στη Κύπρο Σε περιπτώσεις που η αναπηρία επήλθε στο εργασιακό περιβάλλον του ατόμου κατά την ώρα της απασχόλησης του, τότε η νομοθεσία προτρέπει, να διευθετηθεί η κατά το δυνατόν επαγγελματική αποκατάσταση του ατόμου εντός της συγκεκριμένης επιχείρησης Τέλος η νομοθεσία προνοεί για τη λειτουργία ειδικών σχεδίων απασχόλησης στο κρατικό και ιδιωτικό τομέα, μέσω παροχής οικονομικών κινήτρων

Ετήσια Έκθεση 2008 του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Η Ετήσια Έκθεση 2008 του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, οκτώ χρόνια μετά τη ψήφιση της νομοθεσίας Ν127(I)2000 που προνοεί για τα άτομα με αναπηρίες, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι : για την προώθηση της ισότητα ευκαιριών πρόσβασης στην αγορά εργασίας για όλους και ειδικότερα για εκείνους που απειλούνται από το κοινωνικό αποκλεισμό υλοποίησε το έργο «Επαγγελματική Κατάρτιση και προώθηση Ληπτών Δημοσίου Βοηθήματος στην Απασχόληση» το οποίο άρχισε το 2005 και ολοκληρώθηκε το 2008. Οι στόχοι που τέθηκαν εξαρχής ήταν η επαγγελματική κατάρτιση 400 ληπτών και η εργοδότηση 260 από αυτούς σε επιδοτούμενες θέσεις. Δυστυχώς αν και ένας ικανοποιητικός αριθμός ληπτών (συμπεριλαμβανομένων κυρίως ΑμΕΑ) καταρτίστηκαν επιτυχώς , ο στόχος για επαγγελματική εργοδότηση τους απέτυχε. Μόνο 53 από αυτούς κατόρθωσαν να ενταχθούν στις επιδοτούμενες θέσεις για εργοδότηση οι οποίες ήταν 260. Αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα ότι το σύστημα νοσεί και παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες στην επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρίες, όταν δεν κατάφερε να αποκαταστήσει επαγγελματικά άτομα τα οποία είχε καταρτίσει και για τα οποία το κόστος εργοδότησης ήταν επιχορηγούμενο.

Θεσμός ποσόστωσης Στις 2 Ιουλίου 2009 το Υπουργικό Συμβούλιο, ενέκρινε μεταρρύθμιση που αφορά το θετικό μέτρο του θεσμού της ποσόστωσης στις προσλήψεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, υπέρ των ατόμων με αναπηρίες. Το ποσοστό ανέρχεται στο 10% του αριθμού των υπό πλήρωση κάθε φορά θέσεων απασχόλησης νοουμένου ότι αυτό δεν υπερβαίνει το 7% του συνόλου των υπηρετούντων υπαλλήλων κατά υπηρεσία.

Οι δυνατότητες της προώθησης στην απασχόληση μέσα από υποχρεωτικές προσλήψεις είναι πεπερασμένες Η δυνατότητα επιλογής ατόμων με νοητική υστέρηση από τους εργοδότες, η οποία εφαρμόζεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες καθώς και η σύσταση Κοινωνικών Επιχειρήσεων και Κοινωνικών Συνεταιρισμών θεωρούνται πιο σύγχρονες παρεμβάσεις στην προώθηση των ΑμεΑ στην Απασχόληση.

2.2.2.2 Σύγχρονες Τάσεις Η παραδοχή της αξίας της μισθωτής εργασίας του ατόμου με αναπηρία για το ίδιο και για την κοινότητα είναι ο πιο δύσκολος στόχος για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και δη για την κυπριακή Το βασικό επιχείρημα υπέρ της εργασίας των ατόμων με αναπηρία και δη νοητική υστέρηση ελαφριάς μορφής στηρίζεται στην αποφυγή του οικονομικού (άμεσου) και κοινωνικού (έμμεσου) κόστους που επιβαρύνει τις οικογένειες και την κοινότητα όταν τα άτομα εγκλωβίζονται στο σπίτι και στα ιδρύματα. Ο μόνος τρόπος για να αλλάξει η κοινωνική πολιτική είναι η καταγραφή αριθμών που να περιγράφουν σχέσεις οφέλους/ κόστους. Αυτό είναι το στοιχείο στο οποίο πρέπει να στραφεί η κοινωνική έρευνα προκειμένου να υπάρξουν ορατές αλλαγές σε θεσμικό επίπεδο.

Προστατευμένη Εργασία Η προστατευτική εργασία παρουσιάσθηκε ως εναλλακτική λύση για την απασχόληση των ατόμων με αναπηρία το 1955 με σύσταση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (I.L.O). Στις μέρες μας η προστατευόμενη εργασία έχει αρχίσει να χάνει έδαφος και στη θέση της προτείνεται η υποστηριζόμενη εργασία ή εργασία με στήριξη.

Υποστηριζόμενη Εργασία H ‘Υποστηριζόμενη Εργασία’ χαρακτηρίζεται η πιο σύγχρονη και αποτελεσματική μέθοδος και αποτελεί μισθωτή εργασία σε ολοκληρωμένο εργασιακό πλαίσιο με ταυτόχρονη υποστήριξη ατόμων με νοητική υστέρηση στην ανοικτή αγορά εργασίας από ένα επαγγελματία το ν επαγγελματικό διαμεσολαβητή – job coacher. Μισθωτή εργασία για τα άτομα σημαίνει την απόδοση σε άτομα με υστέρηση, αμοιβής ίσης με αυτή των εργαζομένων χωρίς υστέρηση, σύμφωνα με το ρυθμό παραγωγικότητας του καθενός.

Απασχόληση και κοινωνικές δομές Γενικότερα, η κατάσταση των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση, σε σχέση με την απασχόληση είναι μια πολύπλοκη και πολυσύνθετη υπόθεση που σχετίζεται με την προγενέστερη θέση του ατόμου με νοητική υστέρηση στο εκπαιδευτικό σύστημα, στην κατάρτιση, στη συνεχιζόμενη κατάρτιση και στις διάφορες κοινωνικές δομές.

2.2.3 Σεξουαλικότητα και άτομα με Νοητική Υστέρηση Σεξουαλική εξέλιξη του ατόμου Σεξουαλικότητα και ΑμΕΑ (άτομα με ειδικές ανάγκες)

2.2.3.1 Σεξουαλική εξέλιξη Σεξουαλικότητα του ατόμου Η περίοδος αυτή, που ξεκινά στα 12 χρόνια, περιλαμβάνει μια μεγάλη πορεία της ανθρώπινης ζωής, η οποία ουσιαστικά περικλείει τρεις ενότητες εξέλιξης: * την προεφηβεία, 12-14 χρόνια * την κυρίως εφηβεία, 14-19 χρόνια και * την ενήλικη ζωή, από τα 19-45 χρόνια

2.2.3.2 Σεξουαλικότητα και ΑμΕΑ Μύθοι και Πραγματικότητα 2.2.3.2 Σεξουαλικότητα και ΑμΕΑ Μύθοι και Πραγματικότητα Η σεξουαλικότητα επηρεάζεται σημαντικά από την διανοητική, συναισθηματική, ψυχολογική, φυσική και κοινωνική κατάσταση του ατόμου.Η αναπηρία προσθέτει έναν ακόμη επιβαρυντικό παράγοντα για την δύσκολη διαδικασία της σεξουαλικής ωρίμανσης. Τα άτομα με αναπηρίες σπανίως απεικονίζονται στα δημοφιλή ΜΜΕ ως σεξουαλικά όντα. Αυτό μας δίνει την εντύπωση ότι δεν πρέπει να περιλαμβάνονται στην καθημερινή πραγματικότητα των ρομαντικών σχέσεων, στην σεξουαλική ζωή και στην δημιουργία οικογένειας. Έτσι είναι διαδεδομένη η άποψη ότι τα άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑμΕΑ ) έχουν παιδική όψη και συμπεριφορά, είναι εξαρτημένα και έχουν ανάγκη προστασίας. Αυτός ο μύθος δημιουργεί την εντύπωση ότι τα ΑμΕΑ δεν μπορούν να δημιουργήσουν μια σχέση που θα βασίζεται στην ισοτιμία των συντρόφων. Ο μύθος ότι είναι αιώνια παιδιά δημιουργεί την εσφαλμένη εντύπωση ότι τα άτομα αυτά είναι α-σεξουαλικά και ότι θέματα που αφορούν την προσωπική τους εικόνα δεν τους αφορούν.. Ένας τρίτος μύθος για τα ΑμΕΑ είναι ότι έχουν αυξημένες και ανεξέλεγκτες σεξουαλικές ορμές που πολλές φορές τις εκφράζουν με τη βία. Αυτό οδηγεί πολλές φορές στην απόκρυψη πληροφοριών και στην στέρηση εκπαίδευσης για σεξουαλικά ζητήματα με την προσδοκία ότι αυτό θα περιορίσει τις παρεκτροπές.

Η αναπτυξιακή διαδικασία είναι μακρόχρονη και μπορεί να διαφέρει σε διάρκεια από παιδί σε παιδί. Στα άτομα με ελαφρά νοητική υστέρηση συχνά η αναπτυξιακή διαδικασία γίνεται σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η σειρά όμως της εξέλιξης της αναπτυξιακής διαδικασίας είναι πάντα η ίδια σε όλες τις περιπτώσεις, και είναι αυτή που αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο.

Οι διαταραχές της κινητικότητας αλλά και την νοημοσύνης, συχνά έχουν ως αποτέλεσμα την δημιουργία σχέσης εξάρτησης με τους γονείς (Mantsun Cheng M et al, 2002). Το γεγονός αυτό παρεμβαίνει και καθυστερεί την διαδικασία της χειραφέτησης των εφήβων αυτών. Πολύ σημαντικό ρόλο στην σεξουαλική ανάπτυξη των εφήβων με ειδικές ανάγκες παίζουν οι γονείς που πολλές φορές ενισχύουν την άρνηση της έκφρασης της σεξουαλικότητας με τους φόβους τους και τις αμφιβολίες τους για την επάρκεια των παιδιών τους σε αυτό τον τομέα. Ακόμη συχνά στερούν τους νέους αυτούς από ιδιωτικές στιγμές στις οποίες θα μπορούσαν να αναπτύξουν σχέσεις και να εκφράσουν την σεξουαλικότητα τους. Επικαλούμενη στοιχεία της Επιτροπής προστασίας νοητικά καθυστερημένων ατόμων στη Κύπρο (2007), αναφέρουμε ότι υπάρχουν εγγραμμένα 2137 άτομα με νοητική υστέρηση , 1170 άντρες και 967 γυναίκες εκ των οποίων τα 1592 άτομα δηλαδή το 75% είναι άτομα με ελαφρά και μέτρια νοητική υστέρηση. Από το συνολικό ποσοστό των 2137 ατόμων μόνο το 2% δηλαδή 39 άτομα είναι παντρεμένα. Αυτό μπορεί να μας οδηγήσει σε ένα πιθανόν σκεπτικό που αφορά τη σεξουαλική ζωή και τη δημιουργία σχέσεων με το αντίθετο φύλο. Υποθετικά μιλώντας πάντοτε, φαίνεται ότι σε μια συντηρητική κοινωνία όπως τη Κυπριακή δεν θα μπορούσαν πολλά από τα υπόλοιπα άτομα που δεν είναι παντρεμένα να έχουν σεξουαλική ζωή , αφού τα περισσότερα από αυτά ζουν με τις γονείς τους, οι οποίοι είναι οι απόλυτοι συντονιστές της προσωπικής ζωής και εξέλιξης των παιδιών τους

Ο τρόπος που η οικογένεια και το περιβάλλον των ατόμων με νοητική υστέρηση , παρεμβαίνουν και χειραγωγούν την προσωπική πορεία των ατόμων αυτών , σύμφωνα πάντοτε με τα στερεότυπα και τις αντιλήψεις τους είναι σχεδόν δεδομένος.

2.3 Το φύλο ως παράγοντας Κοινωνικοποίησης Η αυτοεξέλιξη σε σχέση με το φύλο Η δυνατότητα ανάπτυξης δεξιοτήτων και επαγγελματικής κατάρτισης σε σχέση με το φύλο

2.3.1 Η αυτοεξέλιξη σε σχέση με το φύλο Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν ακόμα στην κοινωνία μας αντιλήψεις που βασίζονται σε διαφοροποιήσεις ανάλογα με το φύλο. Βασισμένες σε αυτές είναι οι κουλτούρες και ο τρόπος ζωής πολλών ανθρώπων από διαφορετικά εθνικά και θρησκευτικά περιβάλλοντα. Οι αντιλήψεις αυτές, σε πολλές περιπτώσεις επηρεάζουν την κοινωνικοποίηση του ατόμου και δημιουργούν απαγορεύσεις που είναι τοποθετημένες στη στερεοτυπία και τον αναχρονισμό. Ένας από τους βασικότερους τομείς που παρουσιάζονται έμφυλες διαφοροποιήσεις και ο οποίος είναι δυνατόν να επηρεάσει σημαντικά την κοινωνικοποίηση του ατόμου και συγκεκριμένα της γυναίκας , είναι αυτός της επαγγελματικής κατάρτισης, ο οποίος μελετάται ακολούθως υπό αυτό το πρίσμα.

2.3.2 Η δυνατότητα ανάπτυξης δεξιοτήτων και επαγγελματικής κατάρτισης σε σχέση με το φύλο Το πρόβλημα του διαχωρισμού των επαγγελμάτων σε παραδοσιακά «ανδρικά» και «γυναικεία» επιτείνει τη διαφοροποίηση της αμοιβής κατά φύλο: οι γυναίκες εμφανίζουν δυσανάλογα μεγάλη συγκέντρωση στις χαμηλά αμειβόμενες εργασίες (Μουσούρου 2003). Επιπλέον, οι εμπειρικές μελέτες καταδεικνύουν ότι ο διαχωρισμός αυτός των επαγγελμάτων, αφενός συμβαδίζει με παραδοσιακά σχήματα καταμερισμού εργασίας στην οικογενειακή ζωή και αφετέρου διαφοροποιείται ανάλογα με τη φάση των «κύκλων οικογενειακής ζωής» στην οποία βρίσκεται ο εργαζόμενος ή η εργαζόμενη (Siltanen 1994).

Πάντως σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με έρευνα των Hasazi et. al

2.3.3 Νομοθετικό πλαίσιο - η κατάσταση σήμερα Το νομοθετικό πλαίσιο για ΑμΕΑ στην Κύπρο Ιδρύματα και προγράμματα αποκατάστασης στην Κύπρο

2.3.3.1 Νομοθετικό πλαίσιο για ΑμΕα στη Κύπρο Αναφορικά με την Κύπρο, από όπου προέρχεται και το δείγμα της έρευνας που θα παρουσιαστεί στη συνέχεια, τα δικαιώματα των ατόμων με νοητική υστέρηση διασφαλίζονται κατά βάση από τον νόμο 117/89, που αναφέρεται σαν «νόμος σχετικά με τα δικαιώματα νοητικά καθυστερημένων ατόμων, τον προσδιορισμό της υποχρέωσης της πολιτείας έναντι τους, και τη δημιουργία επιτροπής και ταμείου με σκοπό την προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων αυτών».

Υποχρέωση της πολιτείας η κατοχύρωση της αξιοπρέπειας του ατόμου με νοητική υστέρηση Επιπλέον, βάσει του ίδιου νόμου, αποτελεί υποχρέωση της πολιτείας να κατοχυρώνει την αξιοπρέπεια του νοητικά καθυστερημένου ατόμου και να παρέχει ή συνεισφέρει ανάλογα με τις ανάγκες του φροντίδα, περίθαλψη και βοήθεια που θα περιλαμβάνει: Ειδική εκπαίδευση σε κατάλληλα σχολεία ή κέντρα εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης ιδρυματική διαμονή, φροντίδα και περίθαλψη δημιουργία ευκαιριών για επαγγελματική αποκατάσταση φροντίδα και βοήθεια στο σπίτι όπου το νοητικά καθυστερημένο άτομο διαμένει με γονείς ή συγγενείς εξασφάλιση διαμονής και φροντίδας του καθυστερημένου ατόμου που διαμένει με γονείς ή συγγενείς μετά το θάνατό τους ή όταν αυτοί καταστούν ανίκανοι να προσφέρουν την αναγκαία φροντίδα στο καθυστερημένο άτομο ευνοϊκή μεταχείριση στο σχέδιο κοινωνικών ασφαλίσεων

Νομοθετικά μέτρα για τη προστασία του ατόμου με νοητική υστερηση Νομοθετικά μέτρα για τη προστασία του ατόμου με νοητική υστερηση Λήψη νομοθετικών μέτρων για προστασία του νοητικά καθυστερημένου ατόμου στον κοινωνικό χώρο παροχή αναγκαίας βοήθειας για κοινωνικοποίηση νοητικά καθυστερημένων ατόμων και ενσωμάτωσή τους στο κοινωνικό σύνολο στο βαθμό που οι ικανότητές τους το επιτρέπουν, και διορισμό κατάλληλων προσώπων για τη διαχείριση των περιουσιών και για την προστασία των συμφερόντων των νοητικά καθυστερημένων ατόμων. Βάσει της παραπάνω νομοθετικής ρύθμισης, στην Κύπρο λειτουργεί επίσης ειδική επιτροπή «Επιτροπή Προστασίας Νοητικά Καθυστερημένων Ατόμων». Το ερώτημα όμως που τείθεται είναι: Tο νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των ατόμων με νοητική υστέρηση υπάρχει, αλλά σε πόσες περιπτώσεις εφαρμόζεται;

2.3.3.2 Ιδρύματα και προγράμματα αποκατάστασης στη Kύπρο Στη Κύπρο σήμερα λειτουργούν 29 κρατικές και άλλες Οργανώσεις Ιδιωτικής Πρωτοβουλίας, οι οποίες προσφέρουν τα ακόλουθα προγράμματα:

Προσφερόμενα προγράμματα για άτομα με νοητική υστέρηση Προγράμματα Αριθ. Οργνώσεων 1 2 3 4 5 6 7 8 Συνεχή φροντίδα Ημερήσια Φροντίδα Απογευματινή φροντίδα Ειδική Αγωγή Θεραπείες Σπίτι στην Κοινότητα Απασχόληση σε Προστατευόμενα εργαστήρια Απασχόληση με Στήριξη στην Ανοικτή Αγορά 9 15

2.3.4 Διαφοροποιήσεις λόγω φύλου στην αγορά εργασίας Η θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στη Κύπρο Οι μισθολογικές διαφορές στον Κυπριακό χώρο Διαφοροποιήσεις σχετικά με το φύλο για άτομα με ελαφρά νοητική υστέρηση

2.3.4.1 Η θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στη Κύπρο Οι γυναίκες στην Κύπρο, παρ’ όλες τις διαβεβαιώσεις για αντικειμενικά κριτήρια, εξακολουθούν να καταλαμβάνουν στις μέρες μας τις κατώτερες βαθμίδες στην επαγγελματική κατάταξη και να συγκεντρώνονται σε ορισμένα επαγγέλματα τα οποία ούτε ενδιαφέρον τους προσφέρουν ούτε επαρκείς αποδοχές.

2.3.4.2 Οι μισθολογικές διαφορές στον Κυπριακό χώρο Οι παραπάνω πίνακες καταδεικνύουν ότι οι χαμηλοί μισθοί είναι ένα φαινόμενο που αφορά κυρίως τις γυναίκες που ασκούν χειρονακτικά επαγγέλματα ή ανειδίκευτη διανοητική εργασία. Ο πυρήνας των χαμηλόμισθων στη Κύπρο είναι: γυναίκες με ισχυρή την παρουσία των μεταναστριών χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου που συσσωρεύουν μικρή επαγγελματική πείρα στην τελευταία θέση εργασίας τους εξαιτίας της υψηλής κινητικότητάς τους που απασχολούνται ως ανειδίκευτοι εργαζόμενοι σε μικρές επιχειρήσεις του εμπορίου, της μεταποιητικής βιομηχανίας και του τουρισμού χωρίς να καλύπτονται από συλλογική σύμβαση εργασίας με μειωμένες ευκαιρίες για υπερωρίες και βάρδιες σε θέσεις από τις οποίες δεν ασκούν καθήκοντα επίβλεψης

2.3.5 Διαφοροποιήσεις σχετικά με το φύλο για άτομα με ελαφρά νοητική υστέρηση Tα προβλήματα κοινωνικοποίησης που οφείλονται στο φύλο και τις αντιλήψεις της κοινωνίας μας έρχονται να προστεθούν σε αυτά που ήδη καλείται να αντιμετωπίσει ένα άτομο με ελαφρά νοητική υστέρηση. Από την άλλη μεριά, είναι γεγονός ότι όταν αναφερόμαστε σε αυτή την ομάδα πληθυσμού, ενδέχεται το ζήτημα των διαφοροποιήσεων βάσει του φύλου να έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Όταν λοιπόν το ζήτημα των έμφυλων διαφοροποιήσεων έρχεται να εξεταστεί σε συνδυασμό με αυτό της ελαφράς νοητικής υστέρησης, προκύπτει μια ιδιαίτερη σχέση που ελάχιστα έχει μελετηθεί ως τώρα.

2.4 Σύνοψη θεωρητικής ανασκόπησης Συνολικά λοιπόν, τόσο η παρουσία ελαφράς νοητικής υστέρησης όσο και οι διαφοροποιήσεις βάσει του φύλου, είναι πιθανό να επηρεάσουν τον βαθμό κοινωνικοποίησης του ατόμου. Κατά πόσο όμως μπορεί να ισχύουν οι επιρροές αυτές όταν τα δύο αυτά φαινόμενα μελετώνται από κοινού;

2.5 Τα ερευνητικά ερωτήματα Βασικό ερευνητικό ερώτημα: Ποιο ρόλο διαδραματίζει το φύλο στη κοινωνικοποίηση των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση; Δευτερεύοντα ερευνητικά ερωτήματα: Ποιο είναι το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργούνται κοινωνικές σχέσεις ; Ποια η θέση των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση στην αγορά εργασίας; Ποια είναι η στάση των γονέων στην ανάγκη των παιδιών τους(άτομα με ελαφρά νοητική υστέρηση), για σεξουαλική ζωή; Ποιος ο ρόλος των γονέων στις διαδικασίες ένταξης των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση ; Τι ρόλο διαδραματίζει το φύλο στις πιο πάνω αντιλήψεις των γονέων;

3. Σχεδιασμός της Έρευνας Γενικά για την έρευνα – επιλογή ποιοτικής έρευνας Οι συνεντεύξεις Εθνογραφία - Παρατήρηση Πληθυσμός και δειγματοληψία Διαδικασία Έρευνας Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας

3.1 Γενικά για την έρευνα – επιλογή ποιοτικής έρευνας Σύμφωνα με τον Βρυωνίδη (2007): « Η ποιοτική έρευνα βασίζεται σε μεθόδους ανάλυσης και επεξηγηματικής δόμησης οι οποίες προϋποθέτουν την κατανόηση της πολυπλοκότητας, της λεπτομέρειας και του πλαισίου. Αποσκοπεί στην παραγωγή σφαιρικής αντίληψης στην βάση πλούσιων και λεπτομερών στοιχείων όπως αυτά εμφανίζονται στο φυσικό κοινωνικό τους πλαίσιο». Η πλούσια εμπειρία της ερευνήτρια στο αντικείμενο της έρευνας που συνοψίζεται στη συστηματική καταγραφή ημερολογίου, στη καθημερινή παρατήρηση και συλλογή στοιχείων από τις ομάδες γονέων , επαγγελματιών και ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση τα τελευταία 6 χρόνια, όπως και η χρήση ερωτηματολογίου για την υλοποίηση συνεντεύξεων με γονείς, μπορούσαν να αποτυπωθούν μόνο με τις επιλογές που δίνει η ποιοτική έρευνα.

3.1.1 Οι συνεντεύξεις Η επιλογή του ερευνητή να ακολουθήσει συνεντεύξεις κρύβει ένα πολύ θετικό στοιχείο και για εκείνον και για την πλευρά του υποκειμένου: ενθαρρύνει και τις δύο πλευρές, που λαμβάνουν μέρος στη διαδικασία να νιώσουν περισσότερο συνδεδεμένες με τη συζήτηση, που διεξάγεται, ανατροφοδοτούμενη από τις απόψεις που εκφράζονται. Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει να αναφερθεί ότι η συνέντευξη βασίζεται στην παρακάτω θέση: η γνώση επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό μέσω καλής ακρόασης, έως και «ευγενούς αφουγκράσματος» των κόσμων των υποκειμένων, τα οποία ο ερευνητής οφείλει να έχει ενθαρρύνει να εκφραστούν. Για αυτό το λόγο ακόμα και τα πρώτα λεπτά της συνέντευξης είναι καθοριστικά (Kvale, 1996: 128). Στην έρευνα που ακολουθεί, η ερευνήτρια με πολύ υπομονή, κατάθεση πολλών ωρών εργασίας, καλό σχεδιασμό, επιμονή και μεθόδευση, χρησιμοποίησε το πλεονέκτημα της προσαρμοστικότητας που δίνει η συνέντευξη για να εμβαθύνει, να διερευνήσει τα κίνητρα και τις απόψεις, ερμηνεύοντας ακόμη και το τόνο της φωνής, την έκφραση του προσώπου, το δισταγμό, τη κινησιολογία του σώματος , παίρνοντας έτσι πληροφορίες που δεν θα μπορούσε να πάρει με κανένα άλλο τρόπο.

3.1.2 Εθνογραφία - Παρατήρηση Η ερευνήτρια στην έρευνα αυτή είχε το πλεονέκτημα της συμμετοχικής παρατήρησης από τη θέση της ως δημιουργός και ακολούθως διευθύνουσα σε Κέντρο Ενηλίκων για άτομα με ελαφρά νοητική υστέρηση για τα τελευταία 6 χρόνια. Οι δράσεις του Κέντρου Ενηλίκων που αφορούσαν ταξίδια στο εξωτερικό με διάφορα μέσα μεταφοράς (πλοίο, αεροπλάνο, τρένο, λεωφορείο, αυτοκίνητο, τραμ), σε διαφορετικά περιβάλλοντα, πολυήμερες εκδρομές με διανυκτέρευση στη Κύπρο και στο εξωτερικό μαζί με τα άτομα με νοητική υστέρηση χωρίς τους γονείς ή συγγενείς τους, βραδινές εξόδους, πολιτιστικές εκδηλώσεις της πόλης, αλλά και άλλες εκδηλώσεις και δραστηριότητες, έδωσαν στην ερευνήτρια την ευκαιρία να μοιραστεί τις ίδιες εμπειρίες με τα υποκείμενα και να κατανοήσει καλύτερα γιατί δρουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο και «να δουν τα πράγματα όπως τα βλέπουν όσοι συμμετέχουν» (Denscombe, 1998).

3.2 Πληθυσμός και Δειγματοληψία Σχετικά με τη συγκεκριμένη έρευνα στα πλαίσια της παρούσης εργασίας, σαν πληθυσμός της έρευνας, ορίζεται το σύνολο των γονέων που έχουν παιδιά με ελαφρά νοητική υστέρηση, τα οποία διαμένουν μαζί τους. Ανάμεσα σε αυτούς, θα επιλεγούν κάποιοι γονείς οι οποίοι θα κληθούν να απαντήσουν σε κάποιες ερωτήσεις υπό τη μορφή συνεντεύξεων, με σκοπό την κατά το δυνατόν πληρέστερη απάντηση στα προαναφερθέντα ερευνητικά ερωτήματα. Με βάση τους παραπάνω άξονες, το δείγμα θα επιλεγεί με σκοπό την ολοκλήρωση των συνεντεύξεων. Το δείγμα, θα προέρχεται από την Κυπριακή κοινωνία, αλλά η ελπίδα είναι ότι τα αποτελέσματα θα αντανακλούν την γενικότερη κατάσταση στην κοινωνία μας. Η συνέντευξη θα αποταθεί σε γονείς ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση. Οι γονείς αυτοί ενδέχεται να έχουν παιδιά που μπορεί να είναι ηλικίας από 17 ως και 35 ετών. Η επιλογή αυτή, πραγματοποιείται γιατί θεωρείται πώς τα άτομα σε αυτό το ηλικιακό εύρος έχουν μεγαλύτερη ανάγκη για κοινωνικοποίηση και συναισθηματική ανάπτυξη. Επιπλέον, σε αυτό το ηλικιακό εύρος υπάρχουν μεγαλύτερα περιθώρια αποκατάστασης και βελτίωσης, αλλά και μεγαλύτερο πεδίο ένταξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης . Συγκεκριμένα, στα πλαίσια της εργασίας θα ερωτηθούν πέντε γονείς αντρών με ελαφρά νοητική υστέρηση και πέντε γονείς γυναικών.

3.3 Διαδικασία έρευνας

3.4 Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας

4. Αποτελέσματα Σημαντικότητα της κοινωνικοποίησης των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση Το φύλο και πώς επηρεάζει την κοινωνικοποίηση ατόμων με νοητική υστέρηση Επίδραση του φύλου στην επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση Η επίδραση του φύλου στην σεξουαλική χειραφέτηση των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση Η αντιμετώπιση από τους γονείς και τους ειδικούς: Γενικά συμπεράσματα

4.1 Σημαντικότητα της Κοινωνικοποίηση των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση

4.2 Το φύλο και πως επηρεάζει τη κοινωνικοποίηση των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση

4.3 Επίδραση του φύλου στην επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση

4.4 Η επίδραση του φύλου στην σεξουαλική χειραφέτηση των ατόμων με ελαφρά νοητική υστέρηση

4.5 Η αντιμετώπιση από τους γονείς και τους ειδικούς: Γενικά συμπεράσματα

5. Συζήτηση

6. Βιβλιογραφικές Αναφορές