ΟΜΑΔΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΜΕΤΡΙΑ Ομαδοσυνεργατική ονομάζεται η διδασκαλία κατά την οποία οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες, όπου εργάζονται συνεργαζόμενοι μεταξύ τους, χωρίς την άμεση καθοδήγηση του διδάσκοντος. Οι γνώσεις αποκτώνται: με τη συνεργασία, την ανταλλαγή απόψεων, την παρατήρηση εξέλιξης φαινομένων (εργαστηριακές ασκήσεις), περιγραφή εμπειριών, παρέμβαση διδάσκοντος.

Στα πλαίσια της μικρής ομάδας οι ερωτήσεις προέρχονται από τους συμμαθητές και απευθύνονται στους συμμαθητές. Οι ερωτήσεις έχουν διερευνητική, αλλά και επεξηγηματική μορφή. Οι μαθητές εκφράζουν απορίες και ζητούν εξηγήσεις από τους συμμαθητές τους, πιο εύκολα από ότι θα τις ζητούσαν από το δάσκαλό τους. Με τον τρόπο αυτό, ωφελούνται τόσο οι μαθητές που δέχονται τις εξηγήσεις όσο και εκείνοι που δίνουν τις απαντήσεις. Δίνοντας διευκρινιστικές απαντήσεις, οι μαθητές υψηλών επιδόσεων καλλιεργούν ακόμα περισσότερο τις ικανότητές τους. Αντίστοιχα, οι μαθητές χαμηλών επιδόσεων αποκτούν υψηλότερο βαθμό επίδοσης με τη συμμετοχή τους σε μικρές ανομοιογενείς ομάδες, λόγω των αλληλοεπιδράσεων

Συμπερασματικά, η ομάδα: α) Είναι ανώτερη από το άτομο, όσον αφορά στην εκτίμηση διαφόρων καταστάσεων. β) Μπορεί να είναι αποδοτικότερη, αν και πιο αργή, στη λύση σύνθετων προβλημάτων. Αντιθέτως, η απόδοση του μεμονωμένου ατόμου είναι ανώτερη, όταν το έργο είναι απλό.  γ) Όσο πιο πολύπλοκο και σύνθετο είναι το έργο τόσο αποδοτικότερη και αποτελεσματικότερη είναι η ομάδα.

Στη μικρή ομάδα οι μαθητές επικοινωνούν λεκτικά με φυσικό και απλό τρόπο. Εκείνο που τους ενδιαφέρει κυρίως είναι το περιεχόμενο του μηνύματος που θέλουν να μεταφέρουν, παρά η τυπική διατύπωσή του. Αυτή η μορφή επικοινωνίας τους διευκολύνει να εκφράσουν και να διατυπώσουν τις σκέψεις τους με άνεση, ιδιαίτερα εκείνα τα παιδιά που δυσκολεύονται στη χρήση του τυπικού γλωσσικού κώδικα.

Υπάρχουν όμως και αυτοί που διατείνονται ότι η συμμετοχή όλων των μελών της ομάδας στο διδακτικό έργο είναι μια αυταπάτη, μια ψευδαίσθηση. Στην πραγματικότητα, λένε, λίγοι εργάζονται, (οι καλύτεροι συνήθως μαθητές), ενώ οι υπόλοιποι, μη μπορώντας να παρακολουθήσουν τους γρήγορους ρυθμούς της ομάδας, απογοητεύονται και απλώς παρακολουθούν. Έτσι, καταντούν παθητικοί ακροατές ή απλώς αντιγράφουν και συμφωνούν άκριτα με τις απαντήσεις των άλλων. 

Για την εφαρμογή αυτής της μορφής διδασκαλίας, πρέπει προηγουμένως να καθορισθούν: α) η σύνθεση των ομάδων, ο ρόλος κάθε μέλους της ομάδας και ο αριθμός μελών. Ο ιδανικός αριθμός μελών γενικώς είναι 4. Στα εργαστήρια συγκροτούνται συνήθως ομάδες 3–4 ατόμων. β) ο τρόπος αξιολόγησης κάθε μέλους και της ομάδας συνολικά. Ο δάσκαλος αξιολογεί: τις γνώσεις, τη συμμετοχή, τη συνεργασία, την ικανότητα διατύπωσης και τεκμηρίωσης απόψεων κ.ά.

Κριτήρια σχηματισμού των ομάδων: Τύχη. Σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι μεμπτό η δημιουργία τυχαίας συγκρότησης ομάδας με κλήρωση. Συνήθως όμως απορρίπτεται. Απόδοση: σχηματίζονται ομάδες με κριτήριο την απόδοση των μελών. Για τους μαθητές προτείνεται η ανομοιογενής σύνθεση, αλλά εν μέρει. Ενδιαφέροντα: Σχηματισμός ομάδων με βάση τα ενδιαφέροντά τους. Όχι όμως απόλυτα. Κοινωνικές σχέσεις. Οι διαπροσωπικές σχέσεις εξακριβώνονται με κατάλληλο ερωτηματολόγιο, το οποίο ονομάζεται «κοινωνιομετρικό τεστ».

Ο ρόλος του διδάσκοντος: Μεσολαβητικός στην αυτόνομη μάθηση. Συνεργατικός. Συμβουλευτικός. Καθοδηγητικός. Αρνείται να δίνει γρήγορες απαντήσεις. Παρεμβαίνει μόνο όπου είναι απαραίτητο. Επαινεί, ενθαρρύνει και αναγνωρίζει την πρέπουσα συμπεριφορά. Προωθεί τεχνικές για έρευνα και έξω από την τάξη.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Ο εκπαιδευτικός βαθμολογεί όχι μόνο την επίδοση σε ατομικό επίπεδο, αλλά και τις συνεργατικές διαδικασίες της ομάδας, αποδίδοντας τον ίδιο βαθμό στα μέλη της ομάδας, ο οποίος μπορεί στο Α΄ τετράμηνο να καλύπτει το 5% της βαθμολογίας του και στο τελευταίο τετράμηνο το 20%. Με αυτή την αξιολόγηση οι μαθητές ξέρουν ότι η διαδικασία της συνεργατικότητας είναι μία σοβαρή υπόθεση για τον εκπαιδευτικό.

Φύλλο αξιολόγησης μελών της ομάδας Τάξη Τμήμα Κεφάλαιο Αριθμός / Όνομα Ομάδας Μαρία Παντελής Στέλλα Σταύρος Επικεντρώνει τα μέλη της ομάδας στο θέμα Παράγει νέες ιδέες Υποστηρίζει-ενθαρρύνει Διατυπώνει ερωτήσεις Συνδυάζει τις ιδέες των μελών της ομάδας Δίνει σωστές απαντήσεις Άλλος ρόλος Ονόματα Ρόλοι

Πλεονεκτήματα για τους μαθητές: Ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων. Καλλιέργεια αλληλεγγύης. Καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων Απόκτηση γνώσεων από τις εμπειρίες των άλλων. Αλληλοκάλυψη σε γνώσεις και δεξιότητες. Απόκτηση εμπειρίας σε διαχείριση διαφωνιών και αντιπαραθέσεων. Απόκτηση ικανότητας καθορισμού κριτηρίων αξιολόγησης. Απόκτηση κριτικής ικανότητας και λήψης αποφάσεων.

Μειονεκτήματα: Απαιτείται μεγαλύτερος διδακτικός χρόνος σε σχέση με το ευέλικτο πρόγραμμα. Αυξημένη δυσκολία στην αξιολόγηση των μαθητών. (οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί δεν γνωρίζουν τέτοιες τεχνικές αξιολόγησης). Υπάρχει ενδεχόμενο κάποια μέλη της ομάδας να μην συνεργάζονται. Ίσως κάποιοι να μην μπορούν να παρακολουθήσουν το ρυθμό εργασίας των υπολοίπων. Ίσως να παρεμποδίζεται η αυτονομία και η αυτενέργεια κάποιων μελών. Η ομαδοσυνεργατική μορφή διδασκαλίας είναι ιδανική για την εκπόνηση εργασιών διαθεματικού χαρακτήρα.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΜΕΤΡΙΑ Η κοινωνιομετρία είναι σύνολο τεχνικών, με τις οποίες διαπιστώνονται και μελετούνται οι διαπρoσωπικές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας. Εμπνευστής της είναι ο ρουμανικής καταγωγής Αμερικανός ψυχοκοινωνιολόγος J. L. Moreno. (1934). Αποσκοπεί στον προσδιορισμό του βαθμού αμοιβαίας αποδοχής των μελών ενός συνόλου προσώπων, ώστε με βάση αυτό το κριτήριο να χωριστούν σε μικρότερες ομάδες εργασίας. Συνίσταται κυρίως: α) στη διενέργεια του κοινωνιομετρικού τεστ, β) από τα δεδομένα του τεστ στη σύνταξη της κοινωνιόμητρας, γ) από αυτήν στη δημιουργία του κοινωνιόγραμματος και τελικά δ) στην εξαγωγή συμπερασμάτων.

Το κοινωνιομετρικό τεστ Προϋποθέτει τη συμπλήρωση ερωτηματολογίου όπως το παράδειγμα που ακολουθεί: Ονοματεπώνυμο : Με ποιους συναδέλφους σου επιθυμείς να είσαι στην ίδια ομάδα. Γράψε τα ονόματα τριών από αυτούς κατά σειρά προτίμησης. α) β) γ)

Ο διδάσκων πρέπει απαραιτήτως να διαβεβαιώσει τους μαθητές ότι δεν θα κοινοποιήσει τις επιλογές τους. Θα ζητήσει από το τμήμα να γράψουν τις προτιμήσεις τους χωρίς καμία προσυνεννόηση μεταξύ τους και σε συνθήκες μυστικής ψηφοφορίας. Οι μαθητές που απουσιάζουν την ημέρα του τεστ αποτελούν αντικείμενο εκλογής, και το δικό τους τεστ θα διενεργηθεί όταν επιστρέψουν. Συνιστάται να μη δίνεται τεστ αρνητικής μορφής, δηλ. του τύπου «με ποιους συναδέλφους σου δεν θα ήθελες να είσαι στην ίδια ομάδα.» Τα αποτελέσματα του τεστ καταχωρούνται σε πίνακα ο οποίος ονομάζεται: κοινωνιόμητρα, όπως το παράδειγμα που ακολουθεί:

Με τα δεδομένα της κoινωνιόμητρας μπορούμε να δημιουργήσουμε το κοινωνιόγραμμα με το οποίο έχουμε άμεση εποπτική εικόνα του βαθμού αμοιβαίας αποδοχής πχ των συμμαθητών ενός τμήματος, ώστε να πετύχουμε το μέγιστο δυνατό βαθμό συνεργασίας, στις ομάδες που θα σχηματίσουμε. Το κοινωνιόγραμμα που ακολουθεί αντιστοιχεί στην προηγούμενη κοινωνιόμητρα

Κατάταξη σε ομάδες 1η ομάδα: Α Δ Β 2η ομάδα: Θ Λ Μ 3η ομάδα: Ζ Η Κ 4η ομάδα: Ε Γ Ι Ν

Για τη συγκρότηση των ομάδων πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής: Μαθητές που δείχνουν αμοιβαία προτίμηση να μπαίνουν, κατά το δυνατό, στην ίδια ομάδα. Για τον κάθε μαθητή-τρια να ικανοποιείται μία , τουλάχιστον προτίμηση. Μαθητές τους οποίους δεν επέλεξε κανείς, να τοποθετούνται σε ομάδες με συμμαθητές τους που οι ίδιοι προτιμούν και όχι περισσότεροι από ένας σε κάθε ομάδα. Να μη συγκροτούνται ομάδες μαθητών αμιγώς του ιδίου φύλου, διότι δημιουργούνται σεξιστικές τάσεις. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση εργασία που είναι περισσότερο δημοφιλής σε ένα από τα φύλα.

Μετά τη συγκρότηση των ομάδων (αν πρόκειται για εργαστηριακές ασκήσεις φυσικών επιστημών), πρέπει: Να επιτρέπεται μια σχετική κινητικότητα μεταξύ των μελών των ομάδων. (μετά την παρέλευση τουλάχιστον 2 εβδομάδων) Στην ομάδα οι μαθητές να εναλλάσσουν τους ρόλους τους, ως προς τις εργασίες (μεταφορά και τακτοποίηση οργάνων, λήψη μετρήσεων, καταγραφή μετρήσεων, επεξεργασία κλπ.)

Ενδεικτικοί τομείς εφαρμογής της κοινωνιομμετρίας Εργαστηριακές δραστηριότητες φυσικών επιστημών. Διδασκαλία μαθήματος με τη μέθοδο της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας. Συγκρότηση στρατιωτικών ομάδων ειδικών αποστολών, ή σύνθεση πληρώματος τεθωρακισμένων. Παρατήρηση: Η δημιουργία κοινωνιογράμματος από πίνακα ( κοιονωνιόμητρα) πραγματικού τμήματος, άνω των 20 μαθητών, είναι μια χρονοβόρα διαδικασία. 21 άτομα 3 επιλογές, 21 άτομα 4 επιλογές.