ΤΟ ΝΕΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΟΣΕΚΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ   ΤΟ ΝΕΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΟΣΕΚΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Σπήλιου Αντ. Μούζουλα Δ.Ν., Δικηγόρου Αθηνών Δικηγορική Εταιρία «ΜΟΥΖΟΥΛΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ»

Νέος κυπριακός νόμος για τους οργανισμούς συλλογικών επενδύσεων ανοικτού τύπου: επιδίωξή του ο εκσυγχρονισμός του ισχύοντος νομικού πλαισίου των ΟΣΕΚΑ, πάνω σε τρεις κεντρικούς άξονες, οι οποίοι αποτελούν και αντίστοιχους στόχους: Ενσωμάτωση της οδηγίας 2009/65/ΕΚ στην κυπριακή νομοθεσία και Βελτιστοποίηση των ήδη ισχυουσών ρυθμίσεων στον τομέα της συλλογικής διαχείρισης και Εισαγωγή στο κυπριακό δίκαιο λύσεων που έχουν ακολουθήσει άλλες αλλοδαπές νομοθεσίες.   Βασικός στόχος: η δημιουργία μίας ανταγωνιστικής κυπριακής αγοράς των ΟΣΕΚΑ, η οποία θα διασφαλίζει πλεονεκτήματα, σε σχέση με τις λοιπές ευρωπαϊκές αγορές. Αυτό βέβαια ενέχει μία αντίφαση με το γενικότερο στόχο που υλοποιεί ο νόμος, ο οποίος προβάλλει ως μέσο εναρμονισμού των εθνικών νομοθεσιών, για τη δημιουργία μίας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. Η αντίφαση πάντως μετριάζεται, εάν κανείς επανατοποθετήσει το σκοπό υιοθέτησης της οδηγίας 2009/65/ΕΚ, στην επίτευξη ενός ελάχιστου εναρμονισμού των εθνικών νομοθεσιών, ώστε να λειτουργήσει το διαβατήριο των ΟΣΕΚΑ και των εταιριών διαχείρισής τους, με την έννοια για τους ΟΣΕΚΑ: της διευκόλυνσης της διασυνοριακής διάθεσης μεριδίων τους και για τις εταιρίες διαχείρισης: της καθιέρωσης της διασυνοριακής παροχής υπηρεσιών. Σε κάθε περίπτωση, η «σφραγίδα» ΟΣΕΚΑ λειτουργεί ως κίνητρο για τη διενέργεια επενδύσεων από το ευρύ επενδυτικό κοινό, ακριβώς επειδή υποδηλώνει εχέγγυα ποιότητας του προϊόντος, το δε διαβατήριο πιστοποιεί την ύπαρξη αυτών των εχεγγύων. Το διαβατήριο των ΟΣΕΚΑ καθίσταται περισσότερο λειτουργικό, με την επιτάχυνση της διαδικασίας κοινοποίησης της πρόθεσης διάθεσης μεριδίων σε άλλο κράτος μέλος από αυτό της καταγωγής του ΟΣΕΚΑ.

Ο νόμος εισάγει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα για την κυπριακή αγορά: με την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που παρέχει η οδηγία και με τη θέσπιση κανόνων που διασφαλίζουν την αποτελεσματική λειτουργία των ΟΣΕΚΑ και των εταιριών διαχείρισής τους.   Για τη σύνταξη του νόμου, λήφθηκαν υπόψη και ρυθμίσεις άλλων ευρωπαϊκών νομοθεσιών, με στόχο τη δημιουργία ενός σύγχρονού και, στο μέτρο του δυνατού, πλήρους νομικού πλαισίου λειτουργίας των ΟΣΕΚΑ και των εταιριών διαχείρισής τους. Έμφαση δίδεται: στην ελαστικοποίηση των ρυθμίσεων, κατά τρόπο ώστε η εφαρμογή τους να μπορεί να προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες των ΟΣΕΚΑ και στη διαφορετική οργανωτική δομή των εταιριών διαχείρισης, στη διασφάλιση της εφαρμογής μέτρων και μηχανισμών επαρκούς προστασίας των επενδυτών, στη διαφάνεια του τρόπου λειτουργίας των ΟΣΕΚΑ και των εταιριών διαχείρισης και στην καθιέρωση μίας αποτελεσματικής εποπτείας των ΟΣΕΚΑ και των προσώπων που εμπλέκονται στη δραστηριότητά τους, κατά τρόπο ώστε να δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης στην αγορά των ΟΣΕΚΑ. Η ελαστικότητα της νομοθεσίας, με την έννοια της προσαρμοστικότητάς της στις επιδιώξεις των διαχειριστών και των επενδυτών, οριοθετείται από τον παρεμβατικό ρόλο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, η οποία, ασκώντας τις εξουσίες της ως κανονιστικός νομοθέτης και ως εποπτική αρχή, διασφαλίζει την εφαρμογή των αόριστων νομικών εννοιών που περιέχει ο νόμος προς το συμφέρον των επενδυτών και την ομαλή λειτουργία της αγοράς γενικότερα. Προς τούτο, η Επιτροπή βασίζεται στην ερμηνεία που δίδεται και από την ΕΑΚΑΑ.

Επιτυγχάνεται, κάτω από αυτό το πρίσμα, μία μεταρρύθμιση της νομοθεσίας των ΟΣΕΚΑ, ώστε οι σχετικοί κανόνες να λειτουργήσουν ως κίνητρο για τη δημιουργία, πρώτο, εταιριών διαχείρισης και, δεύτερο, ΟΣΕΚΑ.   Επίκεντρο συνεπώς συνιστούν: ο ΟΣΕΚΑ και η εταιρία διαχείρισής του. Αντικείμενο ρύθμισης ωστόσο αποτελούν επίσης: ο θεματοφύλακας του ΟΣΕΚΑ και το δίκτυο διάθεσης μεριδίων του ΟΣΕΚΑ. Η θεσμοθέτηση των ΟΣΕΚΑ επιτελείται σε δύο στάδια, το δεύτερο από τα οποία συνιστά συνέχεια του πρώτου: Ο νόμος προσδιορίζει ένα πρώτο πλέγμα κανόνων, που διαγράφει τον τρόπο λειτουργίας των ΟΣΕΚΑ και των φορέων που αναμειγνύονται στη δραστηριότητά τους. Κατόπιν, με βάση νομοθετικές εξουσιοδοτήσεις του νόμου, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς εξειδικεύει την εφαρμογή κάποιων γενικότερων διατάξεών του, με την έκδοση οδηγιών της. Με αυτό τον τρόπο, επιτυγχάνεται μία ταχύτητα στη διαδικασία θέσπισης εξαναγκαστών νομικών κανόνων, αφού ένα σημαντικό πλέγμα διατάξεων επαφίεται στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς να το εξειδικεύσει περαιτέρω, με τρόπο που επιτρέπει εξοικονόμηση χρόνου για την υιοθέτηση των σχετικών κανόνων, αλλά και για τη συμπλήρωση ή και τροποποίησή τους, εάν και εφόσον αναφανεί τούτο αναγκαίο, στο μέτρο που η όποια νομοθεσία ακολουθεί τις εξελίξεις των αγορών.

Ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που παρέχονται με επίκεντρο τον ΟΣΕΚΑ: επιλογή μεταξύ ΟΣΕΚΑ συμβατικής μορφής (αμοιβαίο κεφάλαιο) και ΟΣΕΚΑ καταστατικής μορφής (εταιρία επενδύσεων μεταβλητού κεφαλαίου), δυνατότητα σύστασης ΟΣΕΚΑ με περισσότερα επενδυτικά τμήματα, οπότε και επιτυγχάνεται μία διαφοροποίηση του προϊόντος, μέσα από τα προσφερόμενα στους επενδυτές μερίδια, ευχέρεια για τη δημιουργία περισσότερων κατηγοριών μεριδίων, προς μία περαιτέρω διαφοροποίηση της επένδυσης στο συγκεκριμένο ΟΣΕΚΑ, ευρύ πλαίσιο για την υιοθέτηση και εφαρμογή επενδυτικής πολιτικής, που θα επιτρέπει την εξειδίκευση του προϊόντος, παράλληλα με την κυκλοφορία προϊόντων μαζικότερης παραγωγής, δυνατότητα εισαγωγής των μετοχών εταιρίας επενδύσεων μεταβλητού κεφαλαίου σε οργανωμένη αγορά, ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς για τους ΟΣΕΚΑ, δυνατότητα δημιουργίας ΟΣΕΚΑ εγγυημένου κεφαλαίου και εγγυημένης απόδοσης, δυνατότητα σύστασης διαπραγματεύσιμων ΟΣΕΚΑ, δυνατότητα δημιουργίας σχήματος κύριου και τροφοδοτικού ΟΣΕΚΑ, καθιέρωση της δυνατότητας διανομής ενδιάμεσου μερίσματος ΟΣΕΚΑ, διευκόλυνση της συγχώνευσης ΟΣΕΚΑ, σε εθνική ή διασυνοριακή βάση, καθώς και δυνατότητα διάσπασης ΟΣΕΚΑ, οργάνωση ενός δικτύου διάθεσης μεριδίων που βασίζεται στις αρχές και τους κανόνες οι οποίοι ισχύουν με βάση τον περί επενδυτικών υπηρεσιών νόμο (λήψη και διαβίβαση εντολών), ώστε να διασφαλίζεται, πρώτο, ενότητα του τρόπου λειτουργίας του δικτύου και, δεύτερο, επαρκής προστασία των επενδυτών σε μερίδια ΟΣΕΚΑ, δυνατότητα διάθεσης μεριδίων ΟΣΕΚΑ δια μέσου του διαδικτύου, πρόβλεψη της δυνατότητας μεταβίβασης μεριδίων ΟΣΕΚΑ.

Πρόσθετα μέτρα τόνωσης της εμπιστοσύνης των επενδυτών: υποχρεωτική ενημέρωση των επενδυτών πριν από την πραγματοποίηση της συμμετοχής τους στον ΟΣΕΚΑ, με την παράδοση σε αυτόν των βασικών πληροφοριών για τους επενδυτές, ή του ενημερωτικού δελτίου, εάν και εφόσον ζητηθεί αυτό. καθιέρωση τακτικής ενημέρωσης των επενδυτών, ιδίως δια μέσου εκθέσεων και καταστάσεων που συντάσσονται και δημοσιοποιούνται σε περιοδική βάση, επιβολή υποχρεώσεων έκτακτης ενημέρωσης, όταν αυτό επιβάλλεται, ώστε οι επενδυτές να είναι ενημερωμένοι για γεγονότα που σχετίζονται με τη λειτουργία του ΟΣΕΚΑ, θεσμοθέτηση ελεγκτικών μηχανισμών, με ενίσχυση του ρόλου αφενός του θεματοφύλακα του ΟΣΕΚΑ και αφετέρου του ελεγκτή του ΟΣΕΚΑ, θέσπιση κανόνων για την αποτροπή της πρακτικής market timing και late trading, δημιουργία ενός καθεστώτος, μέσα από το οποίο οριοθετείται η ευθύνη των φορέων που εμπλέκονται στη λειτουργία του ΟΣΕΚΑ. Διεθνοποίηση της κυπριακής αγοράς, δια μέσου του διαβατηρίου ΟΣΕΚΑ προς την κατεύθυνση: είτε της προώθησης κυπριακών ΟΣΕΚΑ σε άλλες ευρωπαϊκές αγορές, είτε της διεύρυνσης του πλέγματος των προσφερόμενων προϊόντων, με τη διάθεση στην Κύπρο μεριδίων ΟΣΕΚΑ άλλων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.   Περαιτέρω διεθνοποίηση της κυπριακής αγοράς, δια μέσου της αναγνώρισης της δυνατότητας διάθεσης στο έδαφος της Κύπρου μεριδίων οργανισμών συλλογικών επενδύσεων τρίτων κρατών, όπως και άλλων, πλην ΟΣΕΚΑ οργανισμών κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ύστερα από σχετική άδεια της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Εξυπακούεται πως αυτή η δυνατότητα θα αποτελέσει αντικείμενο προσαρμογής της στην οδηγία για τους διαχειριστές οργανισμών εναλλακτικών επενδύσεων, όταν αυτή ενσωματωθεί στο κυπριακό δίκαιο.

Ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που παρέχονται με επίκεντρο την εταιρία διαχείρισης: διασφάλιση της καταλληλότητας των προσώπων που εμπλέκονται στη διοίκηση και τη λειτουργία της εταιρίας, ιδίως δε στη διαχείριση των ΟΣΕΚΑ, καθώς και της επαρκούς υλικοτεχνικής υποδομής που ενισχύει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, εφαρμογή κανόνων διαχείρισης κινδύνων και καθιέρωση μηχανισμών ελέγχου, ώστε να επιτυγχάνεται η λειτουργία της εταιρίας με αποκλειστικό γνώμονα το συμφέρον των επενδυτών και την ομαλή λειτουργία της αγοράς, λειτουργική ανεξαρτησία της εταιρίας από το θεματοφύλακα, παροχή της δυνατότητας ανάθεσης λειτουργιών της εταιρίας, σε άλλους φορείς, με την τήρηση προϋποθέσεων και διαδικασιών που διατηρούν την ποιότητα της παρεχόμενης υπηρεσίας και το επίπεδο της επιδιωκόμενης προστασίας το οποίο καθιερώνει ο νόμος, διεύρυνση του διαβατηρίου της εταιρίας, ώστε αυτή όχι μόνο να παρέχει διασυνοριακά τις υπηρεσίες της, αλλά, κυρίως, να δύναται να συγκροτεί ΟΣΕΚΑ σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  

Οριοθέτηση του ανοίγματος της αγοράς, στον τομέα της συλλογικής διαχείρισης: αναγνώριση της δυνατότητας επενδυτικής διαχείρισης ΟΣΕΚΑ από ΕΠΕΥ, μόνο ύστερα από άδεια της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και περιορισμός των προσώπων που δικαιούνται να παρέχουν υπηρεσίες θεματοφυλακής ΟΣΕΚΑ στην Κύπρο, μόνο στα πιστωτικά ιδρύματα.   Αυτή η οριοθέτηση αποτέλεσε αντικείμενο νομοθετικής επιλογής, με γνώμονα: το γεγονός ότι η κυπριακή αγορά των ΟΣΕΚΑ δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί, την επιδίωξη της ενίσχυσης ενός κλίματος εμπιστοσύνης στην κυπριακή αγορά των ΟΣΕΚΑ και την εξειδίκευση της υπηρεσίας της συλλογικής διαχείρισης και τον ειδικό χαρακτήρα των ΟΣΕΚΑ ως προσφερόμενων επενδυτικών προϊόντων, σε συνάρτηση και με την ισχύουσα νομοθεσία, όπως έχει διαμορφωθεί στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα όμως, επιτρέπεται η μεταφορά του εγγεγραμμένου γραφείου εταιρίας διαχείρισης, όπως και ΟΣΕΚΑ, από και προς την Κύπρο, με την τήρηση συγκεκριμένης διαδικασίας.

Ενίσχυση του εποπτικού ρόλου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς: εξοπλισμός της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς με τα κατάλληλα μέσα, ώστε να ασκεί αποτελεσματικά τα καθήκοντα εποπτείας που της αναθέτει ο νόμος και δημιουργία ενός νομικού πλαισίου που θα επιτρέπει στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς να συνεργάζεται με τις αρμόδιες εποπτικές αρχές άλλων κρατών μελών, όπως και με άλλες αρχές της Κύπρου, για την αποτελεσματική εφαρμογή του νόμου και της οδηγίας 2009/65/ΕΚ σε διασυνοριακή βάση.   Οι διατάξεις του νόμου για τις αρμοδιότητες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο που διαγράφει ο περί Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς νόμος, αποτελούν όμως μία περαιτέρω εξειδίκευση των αρχών που περιέχονται σε αυτό το νόμο, ενώ ενσωματώνονται στην κυπριακή νομοθεσία και ειδικές ρυθμίσεις της οδηγίας 2009/65/ΕΚ. Η Επιτροπή εξοπλίζεται επίσης με την εξουσία επιβολής κυρώσεων, σε περίπτωση παράβασης διάταξης του νόμου, ή των οδηγιών που εκδίδονται κατ’ εξουσιοδότησή του, ώστε, παράλληλα με την προληπτική εποπτεία να είναι δυνατή και η επιβολή κατασταλτικών μέτρων.

Προοπτικές: το πλαίσιο πάνω στο οποίο θα οικοδομηθεί η αγορά των ΟΣΕΚΑ υφίσταται πλέον στην Κύπρο, μένει όμως η αξιοποίησή του από τους φορείς, η αγορά των ΟΣΕΚΑ θα απευθύνεται στο ευρύ επενδυτικό κοινό, που θα μπορεί πλέον, μέσα από μία πλειάδα διαφοροποιημένων προϊόντων, να επιλέξει εκείνο το οποίο ανταποκρίνεται περισσότερο στις επενδυτικές του επιδιώξεις, περισσότερο ενημερωμένοι επενδυτές θα δύνανται, στο μέλλον, όταν ενσωματωθεί και η οδηγία για τους διαχειριστές εναλλακτικών επενδύσεων και αναμορφωθεί η ρύθμιση των διεθνών συλλογικών επενδυτικών σχεδίων, να επιλέξουν περισσότερο εξειδικευμένα προϊόντα, με υψηλότερο επενδυτικό κίνδυνο.   Η αγορά των ΟΣΕΚΑ θα αποτελεί, κάτω από αυτές τις συνθήκες, τμήμα της γενικότερης αγοράς προϊόντων συλλογικής διαχείρισης, με τους ΟΣΕΚΑ να προσφέρονται, κατά βάση, στο ευρύ επενδυτικό κοινό και τους οργανισμούς εναλλακτικών επενδύσεων σε περισσότερο εξειδικευμένους επενδυτές. Οι ΟΣΕΚΑ θα είναι επίσης δυνατό να συνθέτουν το επενδυτικό σκέλος προϊόντων ασφάλισης, που προσφέρονται στους επενδυτές, μέσα από ασφαλιστήρια συμβόλαια. Η θέσπιση του νόμου ΟΣΕΚΑ και των οδηγιών της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς συνιστά επομένως μόνο το πρώτο βήμα για τη δημιουργία της αγοράς ΟΣΕΚΑ. Τα επόμενα βήματα θα πρέπει να επιχειρηθούν από τους φορείς παροχής υπηρεσιών, με τη σύσταση και λειτουργία εταιριών διαχείρισης και ΟΣΕΚΑ, θα υλοποιηθούν δε υπό την εποπτεία της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Η αξιολόγηση του νόμου θα επιτελεστεί τότε σε περισσότερο πρακτική βάση. Σήμερα, ο νόμος θα πρέπει να εκτιμηθεί με βάση ένα περισσότερο θεωρητικό υπόβαθρο, δηλαδή υπό το πρίσμα των διαφαινόμενων κινήτρων που παρέχουν οι διατάξεις του, ώστε να λειτουργήσουν ως πεδίο έλξης για τους φορείς της αγοράς, οι οποίοι θα επιθυμήσουν να δραστηριοποιηθούν στον τομέα της συλλογικής διαχείρισης.

Δε θα πρέπει πάντως να διαφεύγει της προσοχής ότι οι οικονομικές συγκυρίες σήμερα κάθε άλλο παρά ευνοούν την ανάπτυξη νέων αγορών επενδυτικών προϊόντων. Από την άλλη πλευρά όμως, ίσως θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι, με αυτές τις συγκυρίες, δημιουργούνται και ευκαιρίες οι οποίες σκόπιμο είναι να αξιοποιηθούν. Μέσα δε από αυτή την αξιοποίηση θα επέλθει και η ανάπτυξη της αγοράς, η οποία θα υποβοηθήσει την αντιμετώπιση της χρηματοοικονομικής κρίσης.   Ήδη δε το παράδειγμα των ευρωπαϊκών αγορών που ευρίσκονται σε κατάσταση κρίσης, έχει καταδείξει την αξία των ΟΣΕΚΑ ως καταφύγιο για τους επενδυτές, μέσα από μία επιδίωξη διαφύλαξης της αξίας της περιουσίας τους, οι δε ΟΣΕΚΑ πρωτοστατούν ως μηχανισμός επίτευξης αυτού του στόχου, με δεδομένο και το μειωμένο κίνδυνο που ενέχουν, σε σχέση με άλλες μορφές επένδυσης. Διαπιστώνει κατά συνέπεια κανείς ότι μία αγορά μπορεί να λειτουργήσει ακόμη και σε αρνητικές συγκυρίες, αρκεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα από τους φορείς δημιουργίας προϊόντων, τα οποία θα προσφέρονται στη συνέχεια στους επενδυτές, ως μέσα επίτευξης των επενδυτικών τους ή των αποταμιευτικών τους στόχων.