21ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών Έρευνα για την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών βιβλίων στην Ελλάδα – Προκλήσεις για τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες Ελένη Καρυδά Φοιτήτρια, Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης, ΤΕΙ Αθήνας Δημήτριος Κουής Επιστημονικός Συνεργάτης, Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης, ΤΕΙ Αθήνας 21ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών 18 και 19 Οκτωβρίου 2012 Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς και Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

Εισαγωγή στα νέα δεδομένα Δομή παρουσίασης Εισαγωγή στα νέα δεδομένα Ελληνική Εκδοτική Κατάσταση και Ακαδημαϊκά Συγγράμματα Ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Ηλεκτρονικά βιβλία – Ανάγκη για τη χάραξη ενός στρατηγικού σχεδίου Έρευνα για την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών βιβλίων στην Ελλάδα - Ερωτηματολόγιο Παρουσίαση και ανάλυση αποτελεσμάτων Συμπεράσματα - Προτάσεις

Γνωρίζοντας τα νέα δεδομένα (1/2) Μορφή Το ηλεκτρονικό ή ψηφιακό βιβλίο (e-book) είναι το βιβλίο που εκδίδεται σε ψηφιακή μορφή. Μπορεί να είναι η ηλεκτρονική εκδοχή ενός έντυπου βιβλίου. Μπορεί να διατίθεται μόνο ηλεκτρονικά (e-born book). Περιεχόμενο Ένα ηλεκτρονικό βιβλίο περιέχει περισσότερα επίπεδα πληροφορίας από ένα έντυπο βιβλίο (εικόνα, βίντεο, ήχος, διαδραστική πληροφορία, επισημειώσεις, online λεξικά, υπερσυνδέσμους κτλ.) Χρήση Η ανάγνωση του γίνεται με συγκεκριμένο λογισμικό ή από απλούς διαδικτυακούς φυλλομετρητές (browsers), από εξειδικευμένες συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης ή απλούς υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα.

Γνωρίζοντας τα νέα δεδομένα (2/2) Η ψηφιακή επανάσταση έχει αλλάξει κάθε κρίκο της εκδοτικής αλυσίδας Οι ως τώρα αλλαγές επηρέασαν τον τρόπος παραγωγής και πρόσβασης σε αυτό (business model) αφού παραλείπονται σημαντικά στάδια της εκδοτικής αλυσίδας (εκτύπωση, διανομή και διάθεση) Όλο και πιο ορατές είναι οι αλλαγές στη μορφή του βιβλίου και στο τρόπο ανάγνωσης από τους τελικούς χρήστες. Η μετάβαση από την έντυπη στην ηλεκτρονική έκδοση επέφερε αλλαγές διεθνώς... Εταιρίες κολοσσοί (Apple, Amazon, Google, Sony, Samsung) έχουν μεταμορφώσει εντελώς τον κόσμο των εκδόσεων. Στην Ευρώπη και στην Αμερική τα e-books κατακτούν την αγορά. Οι πωλήσεις τους αυξάνονται με γρήγορο ρυθμό ώστε να είναι πλέον συγκρίσιμες με αυτές των έντυπων (16% Καναδάς, 12,9% Ηνωμένο Βασίλειο).

Ελληνική Εκδοτική Κατάσταση και Ακαδημαϊκά Συγγράμματα (1/2) Κυριότεροι «παίκτες» στο χώρο του Επιστημονικού Βιβλίου Εκδοτικοί Οίκοι στο χώρο του επιστημονικού βιβλίου Καθηγητές Πανεπιστημίων και ΤΕΙ – Ερευνητές (καθεστώς αυτοέκδοσης) Ελληνικό Δημόσιο - Δωρεάν Διανομή επιστημονικών ακαδημαϊκών συγγραμμάτων σε φοιτητές ΑΕΙ Υπηρεσία «ΕΥΔΟΞΟΣ» Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες Έλληνες επιστήμονες

Ελληνική Εκδοτική Κατάσταση και Ακαδημαϊκά Συγγράμματα (2/2) Μεγέθη >50 Εκατομμύρια Ευρώ το χρόνο δαπανά το κράτος (άμεσα και έμμεσα). Η δωρεάν διανομή βιβλίων αντιστοιχεί σε πάνω από 2.000.000 τεμάχια ανά έτος προς τους φοιτητές. Η Υπηρεσία ΕΥΔΟΞΟΣ μείωσε αυτή τη δαπάνη ως και 20 εκατομμύρια ευρώ για το ακαδημαϊκό έτος 2011-2012 σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Για πρώτη φορά παράλληλη διανομή σημειώσεων καθηγητή σε ηλεκτρονική μορφή. Ο συνολικός προϋπολογισμός προσκτήσεων των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών από 7,1 εκατομμύρια ευρώ το ακαδημαϊκό έτος 2004-2005 κινήθηκε στα 1,3 εκατομμύρια ευρώ για το ακαδημαϊκό έτος 2011-2012, με προοπτική περαιτέρω μείωσης για φέτος.

Ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Ηλεκτρονικά Βιβλία (1/4) Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ) : Συλλογή ξενόγλωσσων επιστημονικών βιβλίων (πάνω από 26.000 τίτλους e-book) πρόσβαση μέσω των δικτύων των ΑΕΙ (IP recognition) ή Shibboleth. Σύναψη ειδικών συμφωνίων με εκδοτικούς οίκους του εξωτερικού, εφάπαξ αγορά του δικαιώματος πρόσβασης στα ηλεκτρονικά βιβλία από τις ιστοσελίδες τους. Υλικό σε μορφή αρχείων PDF (Portable Document Format) που δεν αξιοποιεί πλήρως τις δυνατότητες των e-book. Οι τίτλοι θεμάτων κυρίως μεταπτυχιακών σπουδών και όχι τόσο προπτυχιακών. Απευθύνονται κυρίως σε φοιτητές και ερευνητές θετικών και μηχανικών επιστημών. Η αξιοποίηση τους από τους καθηγητές των ΑΕΙ ως συγγράμματα είναι σχετικά μικρή, κυρίως λόγω: της αγγλικής γλώσσας και της προχωρημένης θεματολογίας της έλλειψης κουλτούρας πολλαπλής βιβλιογραφίας της ελλιπούς ενημέρωσης

Ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Ηλεκτρονικά Βιβλία (2/4) Ελληνικά Ηλεκτρονικά Επιστημονικά Βιβλία Ελάχιστα παραδείγματα δημιουργίας e-books από εκδότες και καθηγητές. Ως ηλεκτρονικό βιβλίο οι περισσότεροι εκδότες θεωρούν την διάθεση του pdf της αντίστοιχης έντυπης μορφής. Οι Ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες δεν διαθέτουν ηλεκτρονικά βιβλία υπό την μορφή δανεισμού. Διαθέτουν τα βιβλία της συλλογής του ΣΕΑΒ ή ελεύθερα. Κανένα από τα βιβλία που διανέμονται μέσω της υπηρεσίας ΕΥΔΟΞΟΣ δεν διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή από τις βιβλιοθήκες.

Ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Ηλεκτρονικά Βιβλία (3/4) Ανάγκη για τη χάραξη ενός στρατηγικού σχεδίου Υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής εισαγωγής του ελληνικού ηλεκτρονικού επιστημονικού βιβλίου, διευρύνοντας τις υπηρεσίες τους προς την ακαδημαϊκή κοινότητα. Δημιουργίας βιβλίων ανοικτής πρόσβασης Συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα >2000 Νέα Ελληνικά Ηλεκτρονικά Ακαδημαϊκά Συγγράμματα Συγγραφείς οι Έλληνες Καθηγητές και Ερευνητές Συνολικός προϋπολογισμός 20.000.000 ευρώ Δεν υπάρχει καμία συνεργασία έως τώρα ...

Ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Ηλεκτρονικά Βιβλία (4/4) Σημεία κλειδιά για την συνεργασία με τους Εκδότες είναι: Tο είδος των ηλεκτρονικών βιβλίων H πολιτική τιμών και το οικονομικό μοντέλο H προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων Oι τεχνολογικές εξελίξεις στο τομέα της πρόσβασης, της ασφάλειας, του δανεισμού και των συσκευών ανάγνωσης Η έρευνα που ακολουθεί αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τις βιβλιοθήκες στον καθορισμό της χάραξης της στρατηγικής με τους Έλληνες Εκδότες.

Έρευνα για την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών βιβλίων στην Ελλάδα - Ερωτηματολόγιο (1/3) Μέθοδος Δημιουργία Ηλεκτρονικού Ερωτηματολογίου με βάση το ανοιχτού λογισμικό ανοιχτού κώδικα Lime Survey, που είναι εγκατεστημένο στο Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του ΤΕΙ Αθήνας. Εγκυρότητα Στάλθηκε σε 655 διευθύνσεις εκδοτικών οίκων, απαντήθηκε από το 20% των ερωτηθέντων ανώνυμα και άκρως εμπιστευτικά. Περιθώριο λάθους (margin of error) 8,69%, επίπεδο εμπιστοσύνης (confidence level) 95% με κατανομή ανταπόκρισης (response distribution) στο 50%. Στόχοι Ο βαθμός αξιοποίησης των e-books από Έλληνες εκδότες Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου κατά την άποψη των εκδοτών Αναζήτηση ύπαρξης πρόσφορου εδάφους για συνεργασία

‘Ερευνα για την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών βιβλίων στην Ελλάδα – Ερωτηματολόγιο (2/3) Μορφή – Ενότητα 1 και 2 Στοιχεία Εκδότη Είδος βιβλίων δραστηριοποίησης (Θεματική κατηγοριοποίηση) Αριθμός τίτλων εκδοτικού οίκου Κύριο μέρος έρευνας Διάθεση ή μη διάθεση e- book [Ερώτηση διακλάδωση προς ενότητα 3Α ή 3Β] Πλεονεκτήματα e-book Μειονεκτήματα e-book

Έρευνα για την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών βιβλίων στην Ελλάδα – Ερωτηματολόγιο (3/3) Μορφή – Ενότητα 3Α και 3Β Μη διάθεση ηλεκτρονικού βιβλίου (3Α) Πρόθεση συνεργασίας με άλλους εκδοτικούς οίκους ή φορέα (ιδιωτικό ή δημόσιο) Διάθεση ηλεκτρονικού βιβλίου (3Β) Μορφή διάθεσης των ebooks (format) Κατανομή ζήτησης αναγνωστών έντυπης και ηλεκτρονικής μορφής

Παρουσίαση & Ανάλυση Αποτελεσμάτων (1/8) Σε ποιες κατηγορίες βιβλίων δραστηριοποιείστε; Προκαθορισμένες απαντήσεις Απαντήσεις % επί του συνόλου των απαντήσεων Επιστημονικά (1) 82 60,74% Εκπαιδευτικά (2) 47 34,81% Λογοτεχνικά (3) 51 37,78% Διάφορα (4) 43 31,85% Άλλο 8 5,93% Σύνολο απαντήσεων 135 Θεματικές κατηγορίες ανά εκδότη: 1,7 Σύνολο προτιμήσεων 231

Παρουσίαση & Ανάλυση Αποτελεσμάτων (2/8) Πόσους τίτλους διαθέτει αποκλειστικά ο εκδοτικος σας οίκος; (ανά % επί του συνόλου απαντήσεων)

Παρουσίαση & Ανάλυση Αποτελεσμάτων (3/8) σε ηλεκτρονική μορφή;

Παρουσίαση & Ανάλυση Αποτελεσμάτων (4/8) Μορφή αρχείου προτίμησης «Μορφότυπος» ηλεκτρονικού βιβλίου Απαντήσεις % επί του συνόλου των απαντήσεων % επί του συνόλου των συμμετεχόντων pdf 26 83,87% 74,29% e-pub 11 35,48% 31,43% xml 3 9,68% 8,57% cd 1 3,23% 2,86% μέσω i-book store 8 25,81% 22,86% Άλλο (audio books) mobi, flash) Δεν απάντησαν 4 Σύνολο απαντήσεων 31 (από τους 35 εκδότες που δήλωσαν ότι διαθέτουν e-books) Μορφότυποι ανά εκδότη: 1,7 Σύνολο προτιμήσεων 52

Παρουσίαση & Ανάλυση Αποτελεσμάτων (5/8) Πωλήσεις των ηλεκτρονικών βιβλίων και το μερίδιο των εσόδων που αυτά αντιπροσωπεύουν για τους Ελληνικούς Εκδοτικούς οίκους Προκαθορισμένες απαντήσεις Απαντήσεις % επί του συνόλου των απαντήσεων % επί του συνόλου των συμμετεχόντων Υπάρχει έντονη ζήτηση και για την ηλεκτρονική μορφή με αποτέλεσμα αυξημένη ζήτηση στο σύνολο. 6 19,35% 16,22% Οι πωλήσεις των ηλεκτρονικών βιβλίων είναι αμελητέες σε σχέση με αυτές των εντύπων. 23 74,19% 62,16% Άλλο 2 6,45% 5,41% Δεν απάντησαν   Σύνολο απαντήσεων 31 Σύνολο συμμετεχόντων 37

Παρουσίαση & Ανάλυση Αποτελεσμάτων (6/8) Πλεονεκτήματα e-book

Παρουσίαση & Ανάλυση Αποτελεσμάτων (7/8) Μειονεκτήματα e-book

Παρουσίαση & Ανάλυση Αποτελεσμάτων (8/8) Διάθεση συνεργασίας απο πλευρά εκδοτών

Συμπεράσματα έρευνας - Προτάσεις Δύσκολος προς το παρόν ο εμπλουτισμός των συλλογών των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών με επιστημονικούς ελληνικούς τίτλους. Τα ηλεκτρονικά ακαδημαϊκά συγγράμματα, σε ελληνική γλώσσα είναι ελάχιστα και δεν αξιοποιούν τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών βιβλίων. Η διάθεση των Ελλήνων εκδοτών για συνεργασία αν και ασθενής υπάρχει, αφού είναι αναπόφευκτη η προσαρμογή στα καινούργια δεδομένα. Προτάσεις για τις Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες : Βήμα 1ο - Μετάβαση σε μοντέλα ανοικτής πρόσβασης και απευθείας δημιουργία ηλεκτρονικών βιβλίων από συγγραφείς. Βήμα 2ο - Συνεργασία με Έλληνες εκδότες με βάση μοντέλα αγοράς αδειών χρήσης για μεγάλο χρονικό διάστημα συγκεκριμένων τίτλων με τελικό στόχο την μετάβαση τους στην ανοικτή πρόσβαση.