Σύστημα Οργάνωσης Κατοικήσιμων Χώρων Ποικιλομορφία, αναδυόμενες ιδιότητες και αναπτυξιακές διαδικασίες σε ένα σύστημα ολοκληρωμένης δόμησης Το υλικό που παρουσιάζεται εδώ περιλαμβάνει υλικό από την διπλωματική εργασία των Λ. Βιριράκη και Γ. Μπούρκα, που έγινε υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας κ. Σ. Χαραλαμπίδου και παρουσιάστηκε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ τον Οκτώβριο 1985 Η παρουσίαση περιλαμβάνει ορισμένες εικόνες από το website Οι συγκεκριμένες εικόνες αναφέρονται με την ηλεκτρονική τους διεύθυνση

Δυο διαφορετικά πρότυπα παραγωγής δομημένου χώρου

Ο συμβατικός σχεδιασμός θεωρεί τον χρήστη του δομημένου χώρου ως αφηρημένη οντότητα η οποία προκύπτει από την στατιστική "μεσοποίηση" ενός ασθενώς ορισμένου συνόλου ανθρώπων. Κατά συνέπεια, ένα σύνολο απλοϊκών και εύκολης διαχείρισης προδιαγραφών εξάγεται από μάλλον μη πραγματικές "ανάγκες χρήστη". Ο σχεδιαστής συνδυάζει αυτές τις προδιαγραφές με γενικά οργανωτικά σχήματα και αισθητικές αρχές, σύμφωνα με την προσωπική του δυνατότητα διαχείρισης πληροφορίας σχεδιασμού. Καθώς αυτή η δυνατότητα δεν είναι απεριόριστη (ακόμη και για εξειδικευμένους σχεδιαστές), η ποικιλομορφία του σχεδιασμού, μια ιδιότητα που εκφράζει την δυνατότητά του να παραγάγει πολλές διαφορετικές συνθετικές δομές, μπορεί να περιοριστεί σημαντικά. Ωστόσο η ψηλή ποικιλομορφία είναι απαραίτητη προκειμένου να ανταποκριθεί το σχέδιο σε μικρής κλίμακας και εξειδικευμένες στον εκάστοτε χρήστη ανάγκες.

Η μειωμένη ποικιλομορφία—ως ανταπόκριση σε απλουστευμένες προδιαγραφές—έχει θεωρηθεί ως αισθητική αρχή από το μοντέρνο κίνημα, και έχει εκφραστεί είτε με απλουστευμένες αρχιτεκτονικές μορφές … Villa Savoye:

Η μειωμένη ποικιλομορφία—ως ανταπόκριση σε απλουστευμένες προδιαγραφές—έχει θεωρηθεί ως αισθητική αρχή από το μοντέρνο κίνημα, και έχει εκφραστεί είτε με απλουστευμένες αρχιτεκτονικές μορφές … Paris 130:

… είτε με απλουστευτική επανάληψη όμοιων μονάδων Unite d’habitation

… είτε με απλουστευτική επανάληψη όμοιων μονάδων La Cite Radieuse:

Σε πολλές περιπτώσεις η μειωμένη ποικιλομορφία εκφράζει μια γραμμική μηχανιστική-αιτιοκρατική προσέγγιση στον σχεδιασμό, η οποία έχει συνέπειες στο επίπεδο ολοκλήρωσης των διαφορετικών συστημάτων της κατασκευής. Τα διαφορετικά συστήματα μιας κτιριακής κατασκευής (στατικό, ηλεκτρομηχανολογικό, υδραυλικό σύστημα κλπ), καθώς και το σύστημα κατασκευή-περιβάλλον, θεωρούνται ως ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Αυτό εντάσσει όλες τις διαδικασίες οι οποίες σχετίζονται με τον σχεδιασμό, την κατασκευή ή την λειτουργία διαφορετικών συστημάτων στα πλαίσια μιας προσθετικής ή ακόμη (στις περισσότερες περιπτώσεις) ανταγωνιστικής λογικής. Η αδυναμία των συστημάτων να λειτουργήσουν μαζί ως ένα ολοκληρωμένο και εσωτερικά συνεπές σύστημα αυξάνει σημαντικά το κόστος της κατασκευής. Αντίστοιχα η αστοχία του συστήματος κατασκευή-περιβάλλον αυξάνει την εξάρτηση της κατασκευής από δαπανηρές υποδομές πολεοδομικής κλίμακας. Κατά συνέπεια το συνολικό κόστος του δομημένου χώρου αυξάνεται κατά τάξεις μεγέθους.

Μια εντελώς διαφορετική κατάσταση αφορά σε ορισμένες περιπτώσεις δόμησης οι οποίες προέκυψαν σε διαφορετικές ιστορικές συνθήκες. Σε αυτές τις περιπτώσεις το δομημένο περιβάλλον δημιουργείται από την ασύγχρονη δράση πολλών διαφορετικών δημιουργών. Οι δημιουργοί αυτοί δεν είναι εξειδικευμένοι στον σχεδιασμό, ωστόσο—καθώς συνήθως είναι οι ίδιοι χρήστες του χώρου—έχουν μια πολύ καθαρή εικόνα των ιδιαίτερων αναγκών τους. Η επεξεργασία της πληροφορίας κατά την παραγωγή δομημένου χώρου είναι εντοπισμένη και κατανεμημένη. Αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δραστηριοτήτων δόμησης προκύπτουν καθώς το προϊόν της εργασίας κάθε δημιουργού αποτελεί μέρος του περιβάλλοντος όπου η εργασία των υπόλοιπων δημιουργών πρέπει να προσαρμοστεί. Ιδιότητες του πολεοδομικού χώρου στην μακρά κλίμακα αναδύονται "από κάτω προς τα πάνω" ως συνέπειες χωρικών ιδιοτήτων μικρότερης κλίμακας. Santorini, Greece:

Το ποσό πληροφορίας που υπόκειται σε επεξεργασία κατά αυτόν τον τρόπο υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητες ενός μεμονωμένου ειδικού στον σχεδιασμό, ενώ το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ένα δομημένο περιβάλλον ψηλής πολυπλοκότητας το οποίο ικανοποιεί πολυάριθμες μικρής κλίμακας ιδιαίτερες ανάγκες χρηστών. Οι διαδικασίες κατασκευής και λειτουργίας του δομημένου χώρου υποστηρίζονται από φαινόμενα συνέργιας τα οποία έχουν εξελιχθεί ιστορικά. Santorini, Greece:

Θα χαρακτηρίζουμε το συγκεκριμένο πρότυπο ως "συστημικό", δίνοντας έτσι έμφαση στα χαρακτηριστικά δικτυακής οργάνωσης, διαμόρφωσης "από το ειδικό προς το γενικό", ανάδυσης ιδιοτήτων και συνέργιας του συστήματος παραγωγής και χρήσης του δομημένου χώρου, εν αντιθέσει προς τα χαρακτηριστικά κεντρικού ελέγχου, διαμόρφωσης "από το γενικό προς το ειδικό", και προσθετικής ή ανταγωνιστικής συνύπαρξης, τα οποία περιγράφουν το συμβατικό πρότυπο. Santorini, Greece:

Δυστυχώς σύγχρονες περιπτώσεις παραγωγής δομημένου χώρου οι οποίες παρουσιάζουν "συστημικά" χαρακτηριστικά εμφανίζονται σε συνθήκες ένδειας. Favelas, Brasil:

Αυτό οφείλεται σε ιστορικούς λόγους: φτωχές κοινότητες οι οποίες δεν έχουν πρόσβαση στους δαπανηρούς πόρους του καθιερωμένου συστήματος παραγωγής (όχι μόνο τα υλικά και οι υποδομές, αλλά και οι ειδικοί σχεδιασμού εμπίπτουν σε αυτούς τους πόρους) οφείλουν να δημιουργήσουν οι ίδιες τον χώρο διαμονής τους. Favelas, Brasil:

Πρέπει αυτό να το πετύχουν κάνοντας βέλτιστη χρήση των διαθέσιμων χαμηλής ποιότητας πόρων, όπου "βέλτιστη χρήση" σημαίνει κάλυψη των βασικών αναγκών κατοίκισης με ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης πόρων. Αυτό κάνει την "συστημική" προσέγγιση αναγκαία. Favelas, Brasil:

Είναι ένα ενδιαφέρον ερώτημα το αν το παρόν τεχνολογικό πλαίσιο θα μπορούσε να υποστηρίξει μια "συστημική" προσέγγιση στον σχεδιασμό, την κατασκευή και την χρήση του δομημένου χώρου. Αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να προαγάγει κοινωνικές αξίες όπως η ικανοποίηση ιδιαίτερων μικρής κλίμακας αναγκών, η μείωση του κόστους και η βελτίωση της ποιότητας του δομημένου χώρου, η προσαρμοστικότητα, η κοινωνικότητα και η συμμετοχή του χρήστη στην παραγωγή του χώρου του.

Τα βιομηχανικά συστήματα δόμησης, τα οποία βασίζονται σε τυποποιημένες δομικές μονάδες και στοχεύουν στην γρήγορη κατασκευή κτιριακών έργων μεγάλης κλίμακας παρουσιάζουν πολύ χαμηλή ποικιλομορφία και βαθμό ολοκλήρωσης των διαφορετικών συστημάτων της κατασκευής. Επιπλέον εξαρτώνται από εξειδικευμένα εργοστάσια, γεγονός που επηρεάζει σημαντικά το κόστος τους. Prefabricated buildings:

Τα βιομηχανικά συστήματα δόμησης, τα οποία βασίζονται σε τυποποιημένες δομικές μονάδες και στοχεύουν στην γρήγορη κατασκευή κτιριακών έργων μεγάλης κλίμακας παρουσιάζουν πολύ χαμηλή ποικιλομορφία και βαθμό ολοκλήρωσης των διαφορετικών συστημάτων της κατασκευής. Επιπλέον εξαρτώνται από εξειδικευμένα εργοστάσια, γεγονός που επηρεάζει σημαντικά το κόστος τους. Key Worker Housing:

Η τυποποίηση των δομικών μονάδων δεν οδηγεί αναγκαστικά σε χαμηλή ποικιλομορφία. Ένας σχετικά μικρός αριθμός τύπων μονάδων, συνδυασμένων με κατάλληλους κανόνες, μπορεί να παρουσιάζει σημαντική ποικιλομορφία, παράγοντας χώρο ψηλής πολυπλοκότητας. Habitat 67:

Ωστόσο η ποικιλομορφία αντιπροσωπεύει μια μόνο πλευρά της "συστημικής" προσέγγισης. Ένα δομικό σύστημα το οποίο υιοθετεί συνολικά την συγκεκριμένη προσέγγιση θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις ακόλουθες προδιαγραφές: Habitat 67:

- Υποστήριξη ψηλής ποικιλομορφίας στον σχεδιασμό δομημένου χώρου - Δυνατότητα της ποικιλομορφίας να εφαρμόζεται σε διαφορετικές κλίμακες - Εξασφάλιση ολοκλήρωσης των διαφορετικών συστημάτων της κατασκευής - Υποστήριξη της "ανάδυσης" επιθυμητών ιδιοτήτων του δομημένου χώρου μέσω αλληλεπιδράσεων των μονάδων του συστήματος - Υποστήριξη "αναπτυξιακών" διαδικασιών παραγωγής βασισμένων στην επανάχρηση πληροφορίας - Μείωση του κοινωνικού κόστους του δομημένου χώρου - Μείωση της κατανάλωσης υλικών και ενεργειακών πόρων - Ενίσχυση της μεταβλητότητας του δομημένου χώρου - Εκμετάλλευση υπαρκτών δυνατοτήτων βιομηχανικής παραγωγής - Δυνατότητα παραγωγής αρχιτεκτονικού χώρου ψηλής ποιότητας Προδιαγραφές "συστημικού" σχεδιασμού Η "ποικιλομορφία" μπορεί να οριστεί ως το μέγεθος του συνόλου των συμβατών ως προς το σύστημα σχεδίων, με δεδομένες τις προδιαγραφές ενός έργου. Η διάκριση μεταξύ διαφορετικών συμβατών ως προς το σύστημα σχεδίων εξαρτάται από κριτήρια τα οποία διαφοροποιούνται ως προς την κλίμακα (πχ σχέδια τα οποία έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά μικρής κλίμακας μπορεί να θεωρούνται ως όμοια στην μακρά κλίμακα). Κατά συνέπεια η ποικιλομορφία τείνει να μειώνεται ως προς την κλίμακα. Η δυνατότητα διατήρησης ψηλής ποικιλομορφίας σε διαφορετικές κλίμακες επιτρέπει στο σύστημα να ανταποκριθεί σε ανάγκες και προδιαγραφές οι οποίες αφορούν σε αυτές τις κλίμακες. Η ποικιλομορφία σε μια κλίμακα σχεδιασμού δεν θα πρέπει να μειώνεται σημαντικά από περιορισμούς οι οποίοι τίθενται σε μια μεγαλύτερη κλίμακα. Ωστόσο, τέτοιοι περιορισμοί απαιτούνται εφόσον αντιπροσωπεύουν γνώση σχεδιασμού η οποία επηρεάζει την αποτελεσματικότητα του συστήματος Τα διαφορετικά συστήματα της κατασκευής (πχ. φέρον, ηλεκτρομηχανολογικό, υδραυλικό, ενεργειακό σύστημα) πρέπει να λειτουργούν σε συνθήκες συνέργιας: η αποδοτικότητα κάθε συστήματος πρέπει να ενισχύεται από την λειτουργία των άλλων. Οι επιθυμητές ιδιότητες θα πρέπει να προκύπτουν μάλλον ως συνέπεια της λειτουργίας του συστήματος παρά ως αποτέλεσμα σχεδιασμού του εκάστοτε έργου. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω κατάλληλου σχεδιασμού των μονάδων του συστήματος και των μεταξύ τους αλληλεπιδράσεων. Η συγκεκριμένη προσέγγιση προάγει επίσης την συμμετοχή του χρήστη στην διαδικασία παραγωγής, καθώς ο ρόλος του ειδικού στον σχεδιασμό περιορίζεται. Αυτό επιτρέπει μια κατανεμημένη διαδικασία παραγωγής που καθιστά δυνατές διάφορες μορφές "ανάδυσης". Το "αναπτυξιακό" πρότυπο προσδιορίζει μια αναδρομική "από το ειδικό προς το γενικό" διαδικασία δημιουργίας όπου μεγάλης κλίμακας, σύνθετες, εξειδικευμένες δομές συντίθενται από μικρότερης κλίμακας, απλούστερες και λιγότερο εξειδικευμένες δομές. Κατά την διαδικασία αυτή πραγματοποιείται επανάχρηση πληροφορίας, καθώς διαφορετικές εξειδικευμένες δομές κληρονομούν την ίδια πληροφορία, η οποία έχει παραχθεί σε προηγούμενες συνθετικές φάσεις. Το κοινωνικό κόστος μπορεί να οριστεί ως ο συνολικός ανθρώπινος χρόνος που πρέπει να δαπανηθεί σε εργασίες κατασκευής και λειτουργίας, καθώς και στις εργασίες που απαιτούνται για την εξασφάλιση των αντίστοιχων πόρων. - Μείωση του κόστους πληροφορίας Το κόστος πληροφορίας αποτελεί μέρος του κοινωνικού κόστους: αφορά σε όλες τις εργασίες παραγωγής πληροφορίας που συντελούνται κατά την παραγωγή και λειτουργία του δομημένου χώρου, καθώς και των σχετικών πόρων. Η παραγωγή και η λειτουργία του δομημένου χώρου απαιτεί την κατανάλωση υλικών και ενεργειακών πόρων. Η μείωση της απαιτούμενης κατανάλωσης οδηγεί στην μείωση του κοινωνικού κόστους καθώς και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ο δομημένος χώρος πρέπει να μπορεί να τροποποιηθεί εύκολα. Αυτό αυξάνει την προσαρμοστικότητα του συστήματος σε μεταβλητές συνθήκες, ενώ ενθαρρύνει τροποποιήσεις από πλευράς των χρηστών, πράγμα που κάνει δυνατή την ικανοποίηση μεγάλου πλήθους εξειδικευμένων αναγκών. Ακόμη και το καλύτερο δυνατό σύστημα δόμησης θα ήταν ανέφικτο αν δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί στο υπάρχον τεχνολογικό πλαίσιο με κόστος μικρότερο από αυτό που εξοικονομείται μέσω της εφαρμογής του συστήματος. Ιδανικά, ένα σύστημα δόμησης θα έπρεπε να κάνει βέλτιστη χρήση υπαρκτών παραγωγικών δυνατοτήτων οι οποίες σε διαφορετική περίπτωση θα παρέμεναν μερικά ή ολικά αδρανείς. Η ποιότητα του αρχιτεκτονικού χώρου εξαρτάται από την ποιότητα των υλικών πόρων που παρέχονται από το σύστημα καθώς και από γενικές χωρικές ιδιότητες χαρακτηριστικές του συστήματος. Κατά μεγάλο μέρος προκύπτει ως "αναδυόμενη ιδιότητα".

Συνεχίζεται στο Section_2_GR.PPS