ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΘΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ict forum Αθήνα, 29 -10-07 ΒΑΣΩ ΑΡΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Αν. Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου

Εννοιολογικές διασαφηνίσεις Οι έννοιες «τεχνολογία» και «κοινωνία» σε μια ενιαία –μη διαχωρισμένη ενότητα Οι «νέες τεχνολογίες» ως εργαλείο και όχι μόνο ως αποτέλεσμα για την ανάπτυξη Οι διαφοροποιήσεις της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών αντικατοπτρίζουν το διαφορετικό κοινωνικο-οικονομικό-πολιτισμικό πλαίσιο των κοινωνιών.

Ο πόλεμος της Πληροφορίας «Η πληροφορία γίνεται ένα στρατηγικό μέσο τόσο πολύτιμο και σημαντικό στη μεταβιομηχανική εποχή, όσο υπήρξαν το κεφάλαιο και η εργασία στη βιομηχανική, ενώ στο χώρο του δικαίου διαμορφώνεται ένα νέο άυλο έννομο αγαθό, η πληροφορία, της οποίας η τεράστια οικονομική, πολιτιστική αλλά και πολιτική σημασία είναι προφανής» (Μυλωνόπουλος, Χρ. Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και Ποινικό Δίκαιο) Νέα μορφή τρομοκρατίας: η τρομοκρατία μέσω διαδικτύου, με στόχους κυβερνητικές υπηρεσίες και μεγάλες υπηρεσίες. Βιομηχανική κατασκοπεία

Προβλήματα ορισμών Είναι πολύ δύσκολο να οριστεί τι είναι ηλεκτρονικό ή πληροφοριακό έγκλημα και να γίνει η κατηγοριοποίησή του. Άλλοι το μελετούν από άποψη κινήτρων όπως ο ΒloomBecker, άλλοι σχετικά με το περιεχόμενο, π.χ εγκλήματα λευκού περιλαίμιου και άλλοι από τον τρόπο τέλεσης του εγκλήματος Με κριτήριο το προσβαλλόμενο έννομο αγαθό, τα εγκλήματα που διαπράττονται στο διαδίκτυο μπορούν να διακριθούν: σε εγκλήματα κατά των ατομικών δικαιωμάτων του πολίτη, σε εγκλήματα εναντίον του κοινωνικού συνόλου και σε εγκλήματα εναντίον των περιουσιακών αγαθών.

Μορφές Μορφές computer crimes: παραβίαση απορρήτων, απάτες με Η/Υ, διακίνηση πορνογραφικού υλικού, εγκλήματα υψηλής τεχνολογίας (hi tech Crimes) Μορφές cyber crime: Παρεμπόδιση (κυβερνο)κυκλοφορίας, Τροποποίηση και Κλοπή δεδομένων, Εισβολή και Σαμποτάζ σε δίκτυο, Μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση, Διασπορά ιών, Υπόθαλψη αδικημάτων, Πλαστογραφία και Απάτη Οι μορφές αυτές δεν είναι στατικές. Αντίθετα αντανακλούν δυναμικές διεργασίες και διαφοροποιούνται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

«παραδοσιακές» vs. νέων μορφών εγκληματικότητας Α άποψη: το πληροφοριακό έγκλημα δεν υπάρχει ως αυτόνομη κοινωνική πραγματικότητα. Ο Douglas Reimer(1986) τονίζει ότι τα πληροφοριακά εγκλήματα δεν είναι νέα εγκλήματα, είναι τα ίδια παλιά εγκλήματα που διαπράττονται με νέους και εφευρετικούς τρόπους που η υψηλή τεχνολογία των σύγχρονων υπολογιστών και τηλεπικοινωνιών καθιστά δυνατούς Β άποψη: ηλεκτρονικό έγκλημα- νέα μορφή εγκληματικότητας με συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Γ άποψη συνθετική: στο διαδίκτυο αντανακλώνται οι κοινωνικές παθολογίες άρα αναπαράγονται οι παραδοσιακές μορφές εγκληματικότητας (με άλλα μέσα), αλλά ταυτόχρονα διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για νέες μορφές εγκληματικότητας, με σαφή ποιοτικά χαρακτηριστικά, μορφές εγκλημάτων που διαπράττονται αποκλειστικά στον κυβερνοχώρο.

Παραδοσιακό ή νεωτερικό προφίλ εγκληματία? «ο εγκληματίας του κυβερνοχώρου» διαφέρει ουσιωδώς από τον κοινό εγκληματία. Ο δράστης διαθέτει ειδικές γνώσεις, τεχνική επιδεξιότητα και τεχνικά μέσα» (Αγγελής, 2000). Δεν παρατηρούνται διαφοροποιήσεις ως προς τα κίνητρα της εγκληματικής δραστηριότητας, αλλά ως προς τα μέσα διάπραξης. Λίγες έρευνες με πολλά μεθοδολογικά προβλήματα στη διερεύνηση του προφίλ των δραστών ηλεκτρονικών εγκλημάτων

Ποιοτικά χαρακτηριστικά Η δομή του διαδικτύου και ο παγκόσμιος χαρακτήρας του Η δυσκολία εύρεσης του δράστη Η ανωνυμία Το τεράστιο πλήθος των παράνομων πληροφοριών Ο μεγάλος αριθμός των αποδεκτών –χρηστών Ευκολία πρόσβασης Ευκολία διάπραξης (δομή των ευκαιριών) εγκληματικής δράσης Ταχύτητα εγκληματικής δράσης Δυσκολία αντίδρασης από τις διωκτικές αρχές Η αδυναμία ρύθμισης του διαδικτύου

προβλήματα Μεγάλος «σκοτεινός αριθμός» των σχετικών εγκλημάτων Η «ετερορύθμιση» (ρύθμιση εκ των άνω- σε αντιδιαστολή με την αυτορύθμιση) εγκυμονεί κινδύνους για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως είναι η προσβολή της ιδιωτικής ζωής και η ελευθερία της έκφρασης Αδυναμία του εθνικού ποινικού δικαίου, του συστήματος απονομής δικαιοσύνης στην πρόληψη και την καταστολή των σχετικών εγκλημάτων

Προβλήματα ρύθμισης και νομοθεσίας η τεχνολογία εξελίσσεται τόσο γρήγορα, που η νομοθεσία όσο και αν προσπαθεί αδυνατεί να προφτάσει. Στο ποινικό δίκαιο οι έννομες τάξεις έρχονται κατά κανόνα εκ των υστέρων να ρυθμίσουν νομοθετικώς τις καταστάσεις, πιεζόμενες από τις επικρατούσες συνθήκες οι νομοθέτες όσο και οι μηχανισμοί καταστολής δεν είναι σε γενικές γραμμές επαρκώς εξοπλισμένοι για να καταπολεμήσουν την εξάπλωση του παράνομου περιεχομένου και την έκρηξη της πειρατείας. Αν και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα και μόνο παράδειγμα αρκεί για να δείξει τη σοβαρότητα του προβλήματος: σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης Internet Watch Foundation , ο αριθμός των ιστοσελίδων με πορνογραφικό περιεχόμενο δεκαπενταπλασιάστηκε στο διάστημα μεταξύ 1997 και 2005. Στο πλαίσιο αυτό, η χάραξη μιας στρατηγικής σε ευρωπαϊκή κλίμακα έχει γίνει σήμερα επιτακτική ανάγκη.

Ενδεικτικά Μόνο στις ΗΠΑ εκτελούνται καθημερινά 700.000 συναλλαγές γύρω από την παιδική πορνογραφία και διακινούνται 2 τρισ. δολάρια, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο, διακινούνται καθημερινά, κατά μέσο όρο, 5 τρισ. δολάρια.

θεσμικό πλαίσιο Ο.Η.Ε. έχει περιλάβει τα computer crimes στα υπερεθνικά εγκλήματα ήδη από το 1994 Συνθήκη Βουδαπέστης 2001 Πρώιμες μελέτες του ΟΟΣΑ Το σύνολο των δράσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης (συστάσεις Νο R(89)9 και R(95)13, Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά του Εγκλήματος μέσω Διαδικτύου (Convention on Cybercrime ΕΤS no 185) Ψήφισμα 97/c70/01 του Συμβουλίου της Ε.Ε. Και άρθρο 2 της Σύμβασης της Europol (ν. 2605/1998) Η απόφαση Πλαίσιο 2004/68/ΔΕΥ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 22ας Δεκεμβρίου 2003 αφορά την καταπολέμηση της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας.

Θεσμικό πλαίσιο Ελλάδα Στην Ελληνική νομοθεσία δεν υπάρχει νόμος που να αναφέρεται αποκλειστικά σε θέματα διαδικτύου και ειδικότερα να ρυθμίζει την συμπεριφορά των χρηστών από άποψη ποινικού δικαίου. Η Ελλάδα συνεργάζεται με τα άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με το Συμβούλιο της Ευρώπης, καθώς και με άλλους διεθνείς οργανισμούς για την αντιμετώπιση των σχετικών θεμάτων.

Θεσμικό πλαίσιο Ελλάδα (2) Ο Ν. 1805/88 αφορά εγκλήματα που διαπράττονται με ηλεκτρονικό υπολογιστή (computer crime).Στο βαθμό που τα προβλεπόμενα εγκλήματα (σχετικά άρθρα είναι τα 370Β, 370Γ, 386Α )διαπράττονται και σε περιβάλλον διαδικτύου, τότε τα άρθρα αυτά εφαρμόζονται και στις συγκεκριμένες περιπτώσεις. α. Ο Ν. 2867/200 για την οργάνωση και λειτουργία τηλεπικοινωνιών και άλλες διατάξεις ο οποίος αντικατέστησε τον Ν.2246/94 για την οργάνωση και λειτουργία του τομέα τηλεπικοινωνιών. β. Ο Ν. 2774/99 για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στον τηλεπικοινωνιακό τομέα, σε συνδυασμό με τον Ν. 2472/97 για την προστασία ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. γ. Ο Ν. 2225/94 για την προστασία της ελευθερίας της ανταπόκρισης και επικοινωνίας.

Θεσμικό πλαίσιο Ελλάδα (3) Επίσης τέθηκε σε ισχύ το Π.Δ. 47/2005, από την ΑΔΑΕ (Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών) το οποίο αφορά τις διαδικασίες, τεχνικές και οργανωτικές εγγυήσεις για την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών και τη διασφάλισή του. Αναμένεται να τεθεί σε ισχύ η συνθήκη που υπεγράφη στη Βουδαπέστη στις 23-11-2001, όπου υπάρχουν επεξηγήσεις και ρυθμίσεις γι όλα τα ηλεκτρονικά εγκλήματα. Με το Π.Δ. 100/2004 ιδρύθηκε το τμήμα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στην Ελληνική Αστυνομία. Η υπηρεσία συνεργάζεται με άλλους συναρμόδιους φορείς ( Interpol, Europol, Eurojust, Εισαγγελικές Αρχές, εκπροσώπους hotline γραμμών κ.λ.π.) για την καταπολέμηση του ηλεκτρονικού εγκλήματος και έχει να επιδείξει σημαντικό έργο.

Θυματοποίηση κατά μέσο όρο στον κόσμο διακινούνται ηλεκτρονικά πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια το λεπτό. Οι χρήστες είναι «εν δυνάμει» θύματα. Η θυματοποίηση των ανηλίκων από την έκθεση σε πορνογραφικό και παράνομο υλικό, είναι ευρεία, σύμφωνα με τις έρευνες παγκοσμίως Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτών των εγκλημάτων αυξάνουν τον κίνδυνο θυματοποίησης και μειώνουν τις πιθανότητες αποτελεσματικής πρόληψης και αντιμετώπισης Οι δράστες αποκκλίνουν από το «παραδοσιακό» προφίλ των εγκληματιών, άρα δύσκολα εντοπίζονται και συλλαμβάνονται (σκοτεινός αριθμός)

Θυματοποίηση ανηλίκων Στόχοι: Α) Η προστασία από την ανεξέλεγκτη πρόσβαση των ανηλίκων σε πληροφορίες πορνογραφικού είδους, και Β) η μη παρουσία των ανηλίκων ως μέρος αυτού του περιεχομένου. Γ) η αυτο-προστασία των ανηλίκων

Θεσμικό πλαίσιο προστασίας ανηλίκων Πλούσια δράση σε διεθνες –ευρωπαϊκό και εθνικό πλαίσιο για την αναγκαιότητα και τις πρακτικές της προστασίας των ανηλίκων παραδείγματα καλών πρακτικών σε παιδαγωγικό –κοινωνικό επίπεδο (π.χ. Σουηδία: Στα σχολεία προστέθηκε για το εκπαιδευτικό έτος 2006 βιβλίο σχετικά με την ασφάλεια του internet. Καθιέρωση ημέρας ασφαλούς internet στη Σουηδία. Δημιουργία comic book σχετικά με την ασφάλεια για χρήση από τους δασκάλους στα σχολεία. Διεξαγωγή σεμιναρίων σε εκπαιδευτικούς με επίδειξη χρήσης από τα παιδιά.)

Προτάσεις Για την πρόληψη της θυματοποίησης (γενικά) Ενημέρωση χρηστών- γενικού πληθυσμού Ανάπτυξη τεχνολογικής προστασίας Εκπαιδευτικά προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της οικογένειας, των σχολικών συμβούλων κ.α. για τους κινδύνους των ανηλίκων χρηστών Ενδυνάμωση και επέκταση όλων των σχετικών δράσεων των μη κυβερνητικών οργανώσεων (π.χ. Web Police) Συνεργασία, συνέργεια, συντονισμός

Κλείνοντας Οι νέες μορφές θυματοποίησης απαιτούν νέες παρεμβάσεις πρόληψης, πέραν των παραδοσιακών ποινικών μέτρων Στόχος: μείωση του κινδύνου θυματοποίησης Εναρμόνιση ποινικής νομοθεσίας σε διεθνές επίπεδο Η γενική πρόληψη και η ευαισθητοποίηση είναι πιο αποτελεσματικές στρατηγικές από τις όποιες αντίστοιχες κατασταλτικές.