«Θεωρία και Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών» ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Θεωρία και Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών» Ακαδημαϊκό Έτος 2018-2019 Κ.Μ: 120315 ΕΞΑΜΗΝΟ: Ε’ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ: Υποχρεωτικό Επιλογής ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Δρ Αλέξανδρος Καΐλης

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των διαφόρων διεθνών οργανισμών (σκοπός, αρμοδιότητες, διάρθρωση, δικαιώματα και υποχρεώσεις, διαδικασίες κτήσης ιδιότητας μέλους) δεν ευνοούν τη διαμόρφωση αυστηρά προσδιορισμένων και κωδικοποιημένων κριτηρίων ταξινόμησης Η διεθνής πρακτική αναδεικνύει τρία βασικά κριτήρια ταξινόμησης των διεθνών οργανισμών σε διάφορες κατηγορίες: ο γεωγραφικός χώρος ανάπτυξης της δραστηριότητάς τους, σε συνδυασμό με τη σύνθεσή τους (αριθμός κρατών μελών), ο σκοπός (αντικείμενο) και η αρμοδιότητά τους, και ο βαθμός συσσωμάτωσης/ενοποίησής τους

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 1 - Γεωγραφικός χώρος ανάπτυξης της δραστηριότητάς τους, σε συνδυασμό με τη σύνθεσή τους: Παγκόσμιοι οργανισμοί δραστηριοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, αποσκοπούν στην αντιμετώπιση παγκόσμιας εμβέλειας προβλημάτων, είναι ευρέως ανοιχτοί και μπορούν να περιλάβουν στους κόλπους τους ως μέλη όλα τα κράτη (ή σχεδόν όλα) της διεθνούς κοινότητας. απαιτείται η εκπλήρωση ορισμένων, έστω και ελάχιστων, προϋποθέσεων εισδοχής, οι οποίες αποτυπώνονται ρητά, κάθε φορά, στην Καταστατική Συνθήκη τους [π.χ. Άρθρο 4 (1) του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών] Χαρακτηριστικά παραδείγματα: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και οι Ειδικευμένες Οργανώσεις του [π.χ. Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO), Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (IMO)] /

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 1 - Γεωγραφικός χώρος ανάπτυξης της δραστηριότητάς τους, σε συνδυασμό με τη σύνθεσή τους: Β. Περιφερειακοί οργανισμοί απαρτίζονται από έναν ορισμένο αριθμό κρατών (κλειστοί οργανισμοί), τα οποία ανήκουν κατά βάση στην ίδια γεωγραφική περιοχή συνδέονται μεταξύ τους με ισχυρούς δεσμούς, και έχουν κοινά συμφέροντα και αντιλήψεις, και μοιράζονται κοινά προβλήματα και προκλήσεις Ένας περιφερειακός οργανισμός μπορεί: α) να αποτελείται από όλα τα κράτη ή μία περιορισμένη ομάδα χωρών μιας περιφέρειας/ηπείρου (κριτήριο σύνθεσης), β) να αποσκοπεί στην εκπλήρωση ενός ειδικού σκοπού ή μιας γενικής αρμοδιότητας (κριτήριο αντικειμένου/σκοπού), και γ) να ασκεί εκτεταμένες ή περιορισμένες εξουσίες (κριτήριο εξουσιών/αρμοδιοτήτων) Ενδεικτικά παραδείγματα περιφερειακών οργανισμών: στην Αμερικανική ήπειρο, ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (OAS), στην Αφρικανική ήπειρο, ο Οργανισμός Αφρικανικής Ένωσης (AU), στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, το Συμβούλιο της Ευρώπης (CoE), στον κόλπο των αραβικών κρατών, ο Σύνδεσμος Αραβικών Κρατών (LAS) Η κοινή γεωγραφική προέλευση των κρατών μελών ενός διεθνούς οργανισμού, δεν αποτελεί, κατ’ ανάγκη, από μόνο του αποφασιστικό κριτήριο προσδιορισμού ενός οργανισμού ως περιφερειακού. Καταλυτικό ρόλο διαδραματίζουν, πολλές φορές, η κοινή πίστη των κρατών μελών σε κοινές αξίες και αρχές (π.χ. ΟΟΣΑ)

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 2 - Σκοπός (αντικείμενο) και αρμοδιότητες των διεθνών οργανισμών Α. Γενικοί Οργανισμοί αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους σε ολόκληρο το φάσμα/πεδίο των κοινών συμφερόντων των κρατών μελών τους διαθέτουν μια γενική αρμοδιότητα που τους εξουσιοδοτεί να ασχολούνται με όλα τα θέματα, ουσιαστικά με κάθε πτυχή της διεθνούς ζωής Αντικειμενικοί σκοποί των διεθνών οργανισμών γενικού χαρακτήρα α) το σύνολο των ειρηνικών σχέσεων των κρατών μελών (ειρηνική συνύπαρξη), β) η επίλυση των διεθνών διαφορών, και γ) κάθε δραστηριότητά τους, η οποία εμπίπτει σε όλους τους τομείς της διεθνούς ζωής. Ενδεικτικά παραδείγματα γενικών οργανισμών αποτελούν: σε παγκόσμιο επίπεδο: κατά κύριο λόγο, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), σε περιφερειακό επίπεδο: ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών, o Οργανισμός Αφρικανικής Ένωσης, και το Συμβούλιο της Ευρώπης, στη σφαίρα της αρμοδιότητάς του

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 2 - Σκοπός (αντικείμενο) και αρμοδιότητες των διεθνών οργανισμών Β. Ειδικοί Οργανισμοί ως ειδικοί, νοούνται οι διεθνείς οργανισμοί οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε έναν ορισμένο- εξειδικευμένο θεματικό τομέα. Διακρίνονται στις ακόλουθες έξι (6) κατηγορίες: α) πολιτικούς, β) οικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς, γ) κοινωνικούς και ανθρωπιστικούς, δ) τεχνικούς, ε) πολιτιστικούς και επιστημονικούς, και στ) στρατιωτικούς/ασφαλείας

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 2 - Σκοπός (αντικείμενο) και αρμοδιότητες των διεθνών οργανισμών Β. Ειδικοί Οργανισμοί Πολιτικοί οργανισμοί: καλλιέργεια, προσαρμογή και συντονισμός της πολιτικής συμπεριφοράς των κρατών μελών τους, έναντι των τρίτων κρατών, υιοθέτηση μίας συνολικής και ενιαίας γραμμής στο πλαίσιο της διαχείρισης διεθνών προβλημάτων και προκλήσεων κοινού ενδιαφέροντος ουσιαστικά, στις μέρες μας κανένας διεθνής οργανισμός δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί αμιγώς πολιτικός οργανισμός, καθώς κάθε οικονομικός ή στρατιωτικός οργανισμός επιδιώκει παράλληλα και την εκπλήρωση πολιτικών σκοπών Ενδεικτικά παραδείγματα Σύνδεσμος Αραβικών Κρατών, Συμβούλιο της Ευρώπης και Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 2 - Σκοπός (αντικείμενο) και αρμοδιότητες των διεθνών οργανισμών Β. Ειδικοί Οργανισμοί Οικονομικοί οργανισμοί: επιδιώκουν την ανάπτυξη και περαιτέρω εμβάθυνση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών τους, προκειμένου να εκπληρώσουν οικονομικούς σκοπούς, γενικού ή ειδικού χαρακτήρα. σκοποί γενικού χαρακτήρα: ανάπτυξη οικονομικής δραστηριότητας, διεύρυνση εμπορικών συναλλαγών, με άρση τυχών φραγμών, διασφάλιση νομισματικής σταθερότητας, και υιοθέτηση κοινής πολιτικής σε διάφορους επιμέρους οικονομικούς κλάδους και τομείς (π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση και ΟΟΣΑ). σκοποί ειδικού χαρακτήρα: ανάπτυξη συνεργασίας τόσο για την ανάδειξη και εξέταση μιας ιδιαίτερης πτυχής της οικονομίας (τραπεζική, χρηματοδοτική, τελωνειακή), όσο και για την προστασία και προώθηση συγκεκριμένων προϊόντων (π.χ. άνθρακα, χάλυβα, βαμβάκι, καφές). Ενδεικτικά παραδείγματα: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF), Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO), Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών (NAFTA), Οργανισμός Πετρέλαιο- Εξαγωγικών Χωρών (OPEC), Διεθνής Συμβουλευτική Επιτροπή Βάμβακα (ICAC).

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 2 - Σκοπός (αντικείμενο) και αρμοδιότητες των διεθνών οργανισμών Β. Ειδικοί Οργανισμοί Κοινωνικοί και ανθρωπιστικοί: αποσκοπούν, μέσα από τις λειτουργικές αρμοδιότητές τους, να διασφαλίσουν την κοινωνική ευημερία των λαών και την αξιοπρέπεια των ατόμων, και να προάγουν την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών Ενδεικτικά παραδείγματα: σε γενικό επίπεδο: το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο OHE, η ΕΕ και ο Οργανισμός των Αμερικανικών Κρατών (OAS), σε ειδικό επίπεδο: η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM)

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 2 - Σκοπός (αντικείμενο) και αρμοδιότητες των διεθνών οργανισμών Β. Ειδικοί Οργανισμοί Τεχνικοί οργανισμοί: εξειδικεύονται, μέσα από τις δράσεις και τις πρωτοβουλίες τους, στη διαχείριση επιστημονικών, διοικητικών, τεχνικών και νομικών πτυχών της ανθρώπινης δραστηριότητας Ενδεικτικά παραδείγματα: Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO), Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (IMO), Διεθνής Ένωση Τηλεπικοινωνιών (ITU), Παγκόσμιος Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (WIPO), και Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Εκμετάλλευση των Μετεωρολογικών Δορυφόρων (EUMETSAT)

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 2 - Σκοπός (αντικείμενο) και αρμοδιότητες των διεθνών οργανισμών Β. Ειδικοί Οργανισμοί Πολιτιστικοί και επιστημονικοί: εκπλήρωση πολιτιστικών σκοπών γενικού χαρακτήρα, προαγωγή της επιστημονικής έρευνας και κατάρτισης, ανύψωση του πολιτιστικού επιπέδου των λαών, και ανάπτυξη των εκπαιδευτικών συστημάτων και προγραμμάτων των χωρών της διεθνούς κοινότητας. Ενδεικτικά παραδείγματα: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO), Διεθνής Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας (IAEA), και Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA)

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 2 - Σκοπός (αντικείμενο) και αρμοδιότητες των διεθνών οργανισμών Β. Ειδικοί Οργανισμοί Στρατιωτικοί οργανισμοί ή οργανισμοί ασφαλείας: αποσκοπούν στην εμπέδωση της στρατιωτικής συνεργασίας των κρατών μελών, και στη διασφάλιση τόσο της κοινής άμυνας έναντι τρίτων κρατών, όσο και της συλλογικής ασφάλειας, μέσω της ανάπτυξης συνεργατικών δραστηριοτήτων σε θέματα πολιτικά, θεσμικά, οικονομικά και κοινωνικά. Ενδεικτικά παραδείγματα: Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (NATO), και Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE)

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 3 - Βαθμός συσσωμάτωσης/ενοποίησης των διεθνών οργανισμών Α. Διακυβερνητικοί Οργανισμοί Στην κυριολεξία, ο όρος διακυβερνητικός υποδηλώνει τους οργανισμούς στους οποίους η συνεργασία, μεταξύ των μελών τους, περιορίζεται σε επίπεδο κυβερνήσεων Στην πράξη, όμως, ο όρος χρησιμοποιείται αδιακρίτως για όλους τους διακρατικούς οργανισμούς, στους οποίους περιλαμβάνονται και εκείνοι των οποίων η Καταστατική Συνθήκη προβλέπει την ειδική εκπροσώπηση διαφόρων ομάδων συμφερόντων (π.χ. Συμβούλιο της Ευρώπης, ILO) Βασικά χαρακτηριστικά των διακυβερνητικών οργανισμών: τα κράτη μέλη των διακυβερνητικών οργανισμών δεν εκχωρούν αποκλειστικές αρμοδιότητες, εφαρμογή της αρχής της κυριαρχίας των κρατών, η οποία δεν υφίσταται σοβαρούς περιορισμούς, εφαρμογή της αρχή της νομικής ισότητας των κρατών, η οποία διασφαλίζεται, ανεξαρτήτως του πολιτικού, οικονομικού ή άλλου μεγέθους των κρατών μελών, οι πράξεις των διακυβερνητικών οργανισμών δεν επιφέρουν, κατά κανόνα, άμεσα αποτελέσματα στο εσωτερικό των κρατών μελών τους – σημαντική παράμετρος η βούληση των κρατών μελών Το κεντρικό θεσμικό όργανο των διακυβερνητικών οργανισμών απαρτίζεται από τους εκπροσώπους των κυβερνήσεων των κρατών μελών

Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κεφ. 2 - Τυπολογία των Διεθνών Οργανισμών Κριτήριο 3 - Βαθμός συσσωμάτωσης/ενοποίησης των διεθνών οργανισμών Β. Υπερεθνικοί Οργανισμοί ο όρος υπερεθνικότητα δεν υποδηλώνει μία μορφή κυριαρχίας ή υπεροχής του οργανισμού, σε σχέση με τα κράτη μέλη του υπερεθνικοί, χαρακτηρίζονται οι διεθνείς οργανισμοί στους οποίους έχουν απονεμηθεί από τα κράτη μέλη τους αρμοδιότητες και εξουσίες προκειμένου να επιτευχθούν οι κοινοί στόχοι τους (μοναδικό παράδειγμα υπερεθνικού οργανισμού αποτελεί η ΕΕ - Άρθρο 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση) Τα σημαντικότερα διακριτά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των υπερεθνικών οργανισμών: Η αμεσότητα στην άσκηση εξουσιών και αρμοδιοτήτων [απευθύνονται απ’ ευθείας, άμεσα, χωρίς καμία κρατική παρέμβαση, με νομοθετικές και διοικητικές πράξεις ή δικαστικές αποφάσεις, στα νομικά ή φυσικά πρόσωπα των κρατών μελών – π.χ. οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωση, υπεροχή δικαίου υπερεθνικών οργανισμών έναντι του εσωτερικού δικαίου των κρατών μελών, δεν απαιτείται η εσωτερική διαδικασία κανονιστικής προσαρμογής) Η αυτονομία της εξουσίας τους - διαδικαστική και οργανική αυτονομία (αυστηρά θεσμοποιημένη διαδικασία λήψης και εφαρμογής αποφάσεων, ανεξάρτητος θεσμικός μηχανισμός/όργανο, αποφάσεις με πλειοψηφία, απλή ή ενισχυμένη, αρχή της σταθμισμένης ψήφου) Η οικονομική αυτονομία έναντι των κρατών μελών τους (προϋπόθεση ύπαρξης ιδίων πόρων για τη χρηματοδότηση των αναγκών και δραστηριοτήτων τους – π.χ. οι ίδιοι πόροι της ΕΕ, Άρθρο 311)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κύρια Βιβλιογραφία Νάσκου-Περράκη, Π., Αντωνόπουλος, Κ. και Σαρηγιαννίδης, Μ. (2015) Διεθνείς Οργανισμοί. Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη Ραυτόπουλος, Ε. (2011) Θεωρία και Δίκαιο των Διεθνών Θεσμικών Οντοτήτων, Σημειώσεις Πανεπιστημιακών Παραδόσεων. Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα Χριστοδουλίδης, Θ. (1984) Εισαγωγή στη Διεθνή Οργάνωση. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Μπρεδήμας, Α. και Κυριακόπουλος, Γ. Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2016 Συμπληρωματική Βιβλιογραφία Sands, Ph., Klein, P. (2009), Bowett’s Law of International Institutions (Sixth Edition). Sweet & Maxwell Klabbers, I. (2002), An Introduction to International Institutional Law. Cambridge University Press