Ο ρόλος της ΕΕ στην Ελληνοτουρκική διένεξη Πμσ: «διεθνεισ και ευρωπαϊκεσ σπουδεσ» Μαθημα: «συγχρονα ζητηματα διεθνουσ ασφαλειασ» Καθηγητησ: Π. Τσακωνασ Παρουσιαση: θ. μπομποτησ

Διασυνοριακή διένεξη: Αρχικά, πριν καθορίσουμε τί θεωρούμε επιτυχημένη παρέμβαση σε μια διένεξη, απαιτείται να δώσουμε έναν ορισμό της διένεξης: Διένεξη – σύγκρουση προκύπτει όταν υπάρχει ασυμβίβαστη αξία, αντιτιθέμενες επιδιώξεις, στόχοι ή συμφέροντα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων πλευρών

«Κατοπτρικές εικόνες» Οι διενέξεις καθορίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το πώς τις αντιλαμβανόμαστε Οι διενέξεις και κυρίως οι χρόνιες ιστορικές διενέξεις, οδηγούν σε ιδιαίτερα δυσμενείς «εικόνες – στερεότυπα» για τον αντίπαλο. Ο εχθρός θεωρείται ανάξιος εμπιστοσύνης, χωρίς σεβασμό προς τη δικαιοσύνη ή το Διεθνές Δίκαιο Από τις πλέον σημαντικές συλλογικές εικόνες, είναι εκείνες που έχουμε ως κράτος, έθνος, κοινωνία για τους «άλλους» και η αντίστοιχη εικόνα που έχουμε για το κράτος μας Στις περισσότερες περιπτώσεις διενέξεων οι αμοιβαίες αυτές εικόνες είναι τόσο παρεμφερείς, ώστε να μοιάζουν με «κατοπτρικές εικόνες»

Οι 4 τρόποι παρέμβασης της ΕΕ Compulsory impact: Λογική του «καρότου και μαστιγίου», υποχρεώνει τις δύο πλευρές μέσω της ενσωμάτωσης και της σύνδεσης να αλλάξουν τις πολιτικές τους και να προχωρήσουν σε συμφιλιωτικές κινήσεις – Το «καρότο» που έχει η ΕΕ στη διάθεσή της είναι η ένταξη σε αυτή Enabling impact: Βασίζεται σε συγκεκριμένους φορείς εντός των δύο αντιπαρατηθέμενων, προκειμένου να συνδέσουν την πολιτική τους ατζέντα με την ΕΕ και δια μέσου της ενσωμάτωσης να δικαιολογήσουν τις κινήσεις αποασφαλειοποίησης Connective impact: Προωθεί την επικοινωνία μεταξύ των δύο πλευρών, κυρίως μέσω της οικονομικής υποστήριξης κοινών δραστηριοτήτων. Αυτές με τη σειρά τους δύναται να οδηγήσουν σε ευρύτερες κοινωνικές συνεργασίες (πρόγραμμα PEACE στη Β. Ιρλανδία) Constructive impact: Στοχεύει στο να αλλάξει την «ταυτότητα» της διένεξης, υποστηρίζοντας τη δημιουργία νέων ταυτοτήτων που θα διατηρήσουν σε μόνιμη βάση ειρηνικές σχέσεις. Η Ευρώπη γίνεται πλέον αναπόσπαστο στοιχείο των ταυτοτήτων των δύο μερών

Συνοριακές πολιτικές της ΕΕ “Hard borders”: Ελάχιστες θεσμικές σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και του ξένου κράτους, λίγες διακρατικές επαφές, θεωρείται γραμμή άμυνας και κάνει σαφή διαχωρισμό ταυτοτήτων – Αναιρεί τη δυνατότητα της ΕΕ να χρησιμοποιήσει ως «καρότο» την προοπτική ένταξης “Open Frontier”: Στενές θεσμικές σχέσεις μεταξύ ΕΕ και ξένου κράτους, συνήθως αγκυρωμένο με την προοπτική της ένταξης, πυκνές διακρατικές και διασυνοριακές επαφές – Εκλαμβάνεται από την ΕΕ ως ζώνη συνεργασίας και γόνιμων πολιτικών, ενώ η συζήτηση για την ταυτότητα βασίζεται στην αίσθηση της ομοιότητας

Ο ρόλος της ΕΕ στην ελληνοτουρκική διένεξη Πριν τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η ΕΕ δεν διέθετε δυναμική προκειμένου να παρέμβει στη διένεξη ως ειλικρινής διαμεσολαβητής. Αρχικά κύριο μέλημα της ΕΕ, ήταν η παραμονή των δύο χωρών στη Δύση δίνοντας χώρο σε διμερείς πρωτοβουλίες Από την πλευρά της Ελλάδας, η συμμετοχή στην ΕΕ, θεωρήθηκε ως μέσο πίεσης απέναντι στην Τουρκία και το δικαίωμα άσκησης βέτο, ουσιαστικά εγκλώβισαν την πολιτική της ΕΕ Η Τουρκία από τη μεριά της, θεωρούσε την ΕΕ ένα ακόμα πεδίο στο οποίο η Ελλάδα προωθεί την εθνική της ατζέντα έναντι της ίδιας – Καλλιεργείται έντονα η πεποίθηση μιας δυτικής συνομωσίας εναντίον της χώρας («σύνδρομο Σεβρών»)

Ο ρόλος της ΕΕ στην ελληνοτουρκική διένεξη II Η ΕΕ στην προσπάθειά της να έρθει (φέρει) πιο κοντά η (την) Τουρκία, υπογράφει την συμφωνία για την Τελωνειακή Ένωση (1995). Για να μπορέσει όμως η ΕΕ να ξεπεράσει το εμπόδιο του ελληνικού βέτο στη συμφωνία, ξεκινά τις διαπραγματεύσεις ένταξης της Κύπρου, ακόμα και χωρίς οριστική λύση του Κυπριακού ζητήματος Έντονες αντιδράσεις στον τουρκικό Τύπο και σφοδρή κριτική από την αντιπολίτευση της Τουρκίας Η τουρκική κυβέρνηση φέρνει στο κοινοβούλιο και ψηφίζεται το «casus belli» σε περίπτωση επέκτασης από την πλευρά της Ελλάδας των χωρικών υδάτων σε 12 ν.μ

Ο ρόλος της ΕΕ στην ελληνοτουρκική διένεξη III Στην κρίση των Ιμίων η ΕΕ δεν παρενέβη δυναμικά στη διένεξη, άσκησε κανονιστική πίεση μέσω δηλώσεων αλληλεγγύης προς την Ελλάδα και προειδοποιήσεων προς την Τουρκία αναφορικά με το ευρωπαϊκό της μέλλον (Ευρ. Επιτροπή, Ευρ. Κοινοβούλιο). Πιο αυστηρό μήνυμα έστειλε το Συμβούλιο των Υπουργών Η πρώτη επίσημη πρόταση για την επίλυση της ελληνοτουρκικής διένεξης εκ μέρους της ΕΕ, ήταν τον Απρίλιο του 1997, έπειτα από πρωτοβουλία της ολλανδικής προεδρίας Η ολλανδική προεδρία στο πλαίσιο της εύρεσης λύσης στη διαμάχη, πρότεινε τη δημιουργία μιας «επιτροπής σοφών», η οποία θα μελετούσε τα προβλήματα, θα πρότεινε πιθανές λύσεις και όποιο πρόβλημα δεν κατέληγε σε συμφωνία, θα επιλυόταν στο ΔΔ της Χάγης Η «επιτροπή σοφών», παρόλο που τελικά δεν προχώρησε λόγω της εθνικιστικής στάσης της αντιπολίτευσης και στις δύο χώρες, χρήζει ειδικής μνείας, καθώς η ΕΕ για πρώτη φορά στην ιστορία της λειτούργησε ως «τρίτο μέρος»

Ο ρόλος της ΕΕ στην ελληνοτουρκική διένεξη IV Η κατάσταση αλλάζει εντυπωσιακά προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Μια «νέα» Ευρώπη, πιο υπερεθνική, πιο πολυπολιτισμική και πιο ισχυρή φαίνεται να αναδύεται Χτισμένη πάνω σε θεμέλια αρχών, αξιών και κανόνων – προτύπων, η ΕΕ επιδιώκει να εξάγει το επιτυχημένο μοντέλο της, σε όσους επιθυμούν αλλά και πληρούν τα κριτήρια Αναφορικά με την ελληνοτουρκική διένεξη, στη σύνοδο του 1999 στο Ελσίνκι, ο ρόλος και η αξιοπιστία της ΕΕ ως διαμεσολαβητή και επιλυτή συγκρούσεων αυξήθηκε κατακόρυφα Με το Ελσίνκι η ΕΕ κατοχύρωσε την ειρινική επίλυση διαφορών σε διαμάχες που αφορούν τα εξωτερικά σύνορά της Η πρόοδος της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, σχετίζεται πλέον με την επίλυση των συνοριακών διαφορών

Η αξία της συνόδου του Ελσίνκι Η σύνοδος του Ελσίνκι το 1999, αποτελεί σταθμό για την ΕΕ, λόγω του τρόπου με τον οποίο παρενέβη στην ελληνοτουρκική διένεξη Για πρώτη φορά στην ιστορία της η ΕΕ, υιοθετεί μια ισχυρή και ξεκάθαρη στάση αναφορικά με διαμάχη ενός μέλους της και ενός υποψήφιου μέλους, κάνοντας την επίλυση διενέξεων κοινοτική αρχή και ενσωματώνοντας το «καρότο» της ένταξης, μαζί με την αιρεσιμότητα Με τη θέσπιση ισχυρών και πειστικών αρχών, σε διακρατική διένεξη, η ΕΕ τονώνει την ικανότητα της να θεωρείται, όχι μόνο ως ένα πλαίσιο που αποφέρει θετικές επιπτώσεις μακροπρόθεσμα, αλλά και ως ένας «ενεργός παίκτης», ικανός να επηρεάσει τη διένεξη με πληθώρα επιλογών

Κοινωνικοποίηση των κανόνων Μια κατηγοριοποίηση των μηχανισμών μέσω των οποίων οι κανόνες που έχουν εξάγει οι θεσμοί, επηρεάζουν το εσωτερικό των χωρών είναι οι εξής: Κανονιστικές επιπτώσεις, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο οι θεσμικοί κανόνες «μεταφέρονται» στο εσωτερικό των κρατών (αλλαγές σε θεσμούς και δομές ή δημιουργία νέων, ψήφιση νόμων) Βάθος εσωτερικοποίησης, σε τί βαθμό ή ποσοστό ο διεθνής κανόνας, έχει μεταφερθεί στην πολιτική και την κουλτούρα της χώρας Ο αντίκτυπος της ΕΕ μπορεί να κριθεί θετικός: Κατόρθωσε να επηρεάσει και τις ελίτ, αλλά και ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, προώθησε τη συνεργασία ομάδων συμφερόντων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και τέλος, βοήθησε στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο οι πολίτες της μίας χώρας θεωρούσαν τους πολίτες της άλλης

The “Expectations – reality gap” Μικρή, συντηριτική και σε στρατηγικά δύσκολο σημείο, η Ελλάδα αναζητούσε πάντα «προστάτες», οι οποίοι θα θυσιαστούν για εκείνη μπροστά στον «εξ’ ανατολών» κίνδυνο Σε μια ισορροπία μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής εξισορρόπησης, η χώρα επέλεξε μαζί με τις ισχυρές ένοπλες δυνάμεις, να ενταχθεί και σε διεθνείς οργανισμούς, που θα της παρείχαν κύρος και ασφάλεια –ΝΑΤΟ, ΕΕ- Η Ελλάδα συμμετείχε ενεργά σε κάθε προσπάθεια που λάμβανε χώρα στην Ευρώπη για τη δημιουργία μιας κοινής αμυντικής πολιτικής, πολλές φορές όμως αντιλαμβανόταν γρήγορα, πως οι προσδοκίες της ήταν πολύ υψηλές, όσον αφορά στην προάσπιση των συμφερόντων της από τους διεθνείς οργανισμούς (αποκορύφωμα το “Ankara Document” το 2001) Δεδομένου το ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της τις σύγχρονες προκλήσεις, η Ελλάδα θα πρέπει σίγουρα να συμμετέχει στις ενέργειες που αφορούν αμυντική συνεργασία στην ΕΕ, γνωρίζοντας όμως τα όρια ανάμειξης του θεσμού στα εσωτερικά των χωρών και χαμηλώνοντας τον πήχη των προσδοκιών

Σας ευχαριστώ!