Εργασία με Θέμα : ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Μάιος 2007 Δ.Π.Μ.Σ. Επιστήμη & Τεχνολογία Υδατικών Πόρων Μάθημα : Διαχείριση Υδατικών Πόρων Εργασία με Θέμα : ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ H διπλωματική μου εργασία έχει τίτλο : Μαρία Βαλασία Πέππα Περσεφόνη Μιχαλοπούλου

ΥΔΡΕΥΣΗ Παραδοσιακά οι ανάγκες καλύπτονταν κυρίως από υπόγεια νερά μέσω γεωτρήσεων Με την δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων επιστρατεύονται τα επιφανειακά νερά Εναλλακτικές πηγές υδροδότησης: Αφαλάτωση Ανακύκλωση υδάτων μετά τη χρήση Χρήση ιδιωτικών ομβροδεξαμενών για την κάλυψη αναγκών πέραν της πόσης

Υδροδότηση Αθήνας Αρχαία χρόνια: πηγές, πηγάδια, διάσπαρτες κρήνες, πλήθος δεξαμενών στις οποίες συγκεντρωνόταν βρόχινο νερό Αρχαίο υδραγωγείο: Πεισιστράτειο (530 π.Χ.), μήκους 2.800 μ., αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού Αδριάνειο Υδραγωγείο (Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αδριανός - 140 μ.Χ.), από τους πρόποδες της Πάρνηθας κατέληγε στο Λυκαβηττό όπου κατασκευάστηκε η Αδριάνειος Δεξαμενή - λειτούργησαν μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας Την περίοδο της Τουρκοκρατίας : κατασκευή πηγαδιών στα σπίτια ή στους κήπους Η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια για την ορθολογική ύδρευση της Αθήνας :το 1929 ολοκληρώθηκε το φράγμα του Μαραθώνα και η σήραγγα του Μπογιατίου μήκους 13,4 χλμ. Από το 1950 αντλείται νερό από την λίμνη Υλίκη Βοιωτίας Από το 1980 λειτουργεί το Υδραγωγείο του Μόρνου Από το 1994 ενισχύεται η υδροδότηση της Αθήνας με την εκτροπή του ποταμού Εύηνου προς τον ταμιευτήρα του Μόρνου με την κατασκευή φράγματος και σήραγγας Η υδροδότηση της πόλης γινόταν κατά το πλείστον από πηγές, πηγάδια, διάσπαρτες κρήνες και από πλήθος δεξαμενών, στις οποίες συγκεντρωνόταν βρόχινο νερό. Από τα γνωστότερα αρχαία υδραγωγεία ήταν το Πεισιστράτειο (530 π.Χ.), μήκους 2.800 μ. και το οποίο αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού. Το σημαντικότερο ήταν το Αδριάνειο Υδραγωγείο που κατασκευάστηκε από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αδριανό (140 μ.Χ.). Ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας και κατέληγε στο Λυκαβηττό όπου κατασκευάστηκε η Αδριάνειος Δεξαμενή - λειτούργησαν μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας. Οι Αθηναίοι την περίοδο της Τουρκοκρατίας στράφηκαν στην κατασκευή πηγαδιών στα σπίτια ή στους κήπους τους. Το 1929 ολοκληρώθηκε το φράγμα του Μαραθώνα και η σήραγγα του Μπογιατίου μήκους 13,4 χλμ. - η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια για την ορθολογική ύδρευση της Αθήνας. Από το 1950 αντλείται νερό από την λίμνη Υλίκη Βοιωτίας. Από το 1980 λειτουργεί το Υδραγωγείο του Μόρνου. Από το 1994 ενισχύεται η υδροδότηση της Αθήνας με την εκτροπή του ποταμού Εύηνου προς τον ταμιευτήρα του Μόρνου με την κατασκευή φράγματος και σήραγγας

Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα Μεγάλα αστικά συγκροτήματα με υδροδότηση από επιφανειακά νερά Θεσσαλονίκη, Καρδίτσα,Αγρίνιο Έργα σε λειτουργία Πάτρα, Ηράκλειο, Ρόδος Έργα υπό κατασκευή Το πρόβλημα έλλειψης Υδάτινων πόρων είναι έντονο ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου (άνυδρα νησιά) Νησιωτική Ελλάδα → Τρόποι Εξασφάλισης Υδάτινων Πόρων: Σαντορίνη - γεωτρήσεις, αφαλάτωση Σύρος - αφαλάτωση, γεωτρήσεις Μύκονος - φράγματα, αφαλάτωση, πηγάδια, γεωτρήσεις Κουφονήσι - υδροφόρο πλοίο Σύμη - υδροφόρο πλοίο

→ Ανάγκη για διαχείριση Στόχοι διαχείρισης: 1. Αστικές περιοχές Ύδρευση Αντιπλημμυρική προστασία με κατασκευαστικά και μη κατασκευαστικά μέτρα με έμφαση στα συστήματα πρόγνωσης προειδοποίησης και στην λειτουργία των δικτύων ομβρίων Συστήματα άρδευσης μικρής έκτασης (δημόσια πάρκα) Μονάδες βιολογικού καθαρισμού με έμφαση στα αστικά λύματα Αυξημένες απαιτήσεις σε νερό του τομέα της ύδρευσης λόγω: Βελτίωση ποιότητας ζωής (κήποι, πάρκα κλπ) Αυξητικές τάσεις στον τουρισμό → Συντονισμένο πρόγραμμα Διαχείρισης γιατί οι υδατικοί πόροι δεν είναι απεριόριστοι…

Ανάγκη για διαχείριση Στόχοι διαχείρισης: 2. Νησιωτικές περιοχές Ύδρευση με έμφαση στη πληθυσμιακή διακύμανση μέσα στο έτος (τουρισμός) Διαχείριση λιμνοδεξαμενών Διαχείριση υπόγειων υδροφορέων Μη συμβατικές μέθοδοι: Μονάδες αφαλάτωσης, μεταφορά νερού, επαναχρησιμοποίηση

Παραδείγματα αφαλάτωσης Προτεινόμενες μονάδες Υφιστάμενες μονάδες Ιδιωτικές μονάδες Περιοχή Ημ/νία Εγκατά-στασης Ορνός, Μύκονος 1989 Ερμούπολις, Σύρος 1993 1998/99 Κίνι, Σύρος Οία, Σαντορίνη 1994 1998 Θηρασιά 1997 Ομηρούπολις, Χίος 2000 Νίσυρος 1991 Ιθάκη 1983 Κω Σίφνο Ίο Σκιάθο Σύρο Μήλο Προτεινόμενες μονάδες (Ερευνητικό Πρόγραμμα “Άνυδρα Νησιά του Αιγαίου – Αναζήτηση, αξιολόγηση λύσεων και ολοκληρωμένη πρόταση για την κάλυψη των αναγκών σε νερό’’, ΕΜΠ) Σύμη Αγαθονήσι Χάλκη Λειψοί

Παραδείγματα χρήσης νερού 2ης ποιότητας Αποθηκευμένα όμβρια Τοπικές / Ιδιωτικές γεωτρήσεις Επαναχρησιμοποιημένα λύματα Ημιακάθαρτα νερά (από τα μπάνια, τα ντους, τους νιπτήρες, τα πλυντήρια ρούχων) για άρδευση του κήπου κατοικίας και δημοτικών πάρκων σύνδεση με αποχωρητήρια κατοικιών και δημόσιων κτιρίων Στην Κύπρο εκτιμάται ότι: Με την ανακύκλωση του ημιακάθαρτου νερού επιτυγχάνεται εξοικονόμηση πόσιμου νερού πέραν του 35% Με τη σύνδεση γεωτρήσεων με τα αποχωρητήρια κτιρίων επιτυγχάνεται εξοικονόμηση πόσιμου νερού μέχρι 28%. κυβερνητικές επιδοτήσεις για την εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων

Άλλα μέτρα διαχείρισης της ζήτησης Σ Κλιμακωτή τιμολόγηση του νερού, η οποία θα δίνει κίνητρα στους καταναλωτές για πιο προσεκτική χρήση του. Το βάρος της εξοικονόμησης του νερού να πέσει στις πολυτελείς χρήσεις. Ελάχιστα ανά τον κόσμο παραδείγματα κοινωνικής τιμολογιακής πολιτικής. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των καταναλωτών για συνετή χρήση Μείωση κατανάλωσης της τάξης του 20% (οριακές αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες, επιδιόρθωση/αντικατάσταση υπαρχόντων υδραυλικών&οικιακών συσκευών). Οι ανάγκες για νερό άρδευσης κήπων μπορούν να περιορισθούν έως 50% με επιλογή φυτών που απαιτούν μικρές ποσότητες νερού. Ενσωμάτωση στο εκπαιδευτικό σύστημα μίας γενικότερης οικολογικής αντίληψης για το νερό Έλεγχος και περιορισμός των διαρροών Οι απολήψεις νερού από τις υδατοδεξαμενές μπορούν να μειωθούν 10-20% με συντήρηση, ανανέωση, επιδιόρθωση των υδραγωγείων, των δεξαμενών, των υπόγειων αγωγών, παρακολούθηση, εντοπισμός και άμεση επιδιόρθωση των διαρροών στο δίκτυο. 1. Κλιμακωτή τιμολόγηση του νερού, η οποία θα δίνει κίνητρα στους καταναλωτές για πιο προσεκτική χρήση του. Το βάρος της εξοικονόμησης του νερού να πέσει όχι στις χρήσεις των χαμηλόμισθων στρωμάτων, αλλά στις πολυτελείς χρήσεις. Ως τώρα, δυστυχώς, υπάρχουν ελάχιστα ανά τον κόσμο παραδείγματα τέτοιας κοινωνικής τιμολογιακής πολιτικής. 2. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των καταναλωτών για συνετή χρήση Μία μείωση της κατανάλωσης της τάξης του 20% μπορεί εύκολα να επιτευχθεί με οριακές αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες, καθώς και με την επιδιόρθωση ή αντικατάσταση των υπαρχόντων υδραυλικών και οικιακών συσκευών με άλλες πιο σύγχρονες και αποδοτικές. Οι ανάγκες για νερό άρδευσης κήπων μπορούν να περιορισθούν έως και στο μισό με την επιλογή φυτών και καλλιεργειών συμβατών με τις ιδιαιτερότητες του τοπικού κλίματος (π.χ. ποικιλίες φυτών που απαιτούν μικρές ποσότητες νερού). Ενσωμάτωση στο εκπαιδευτικό σύστημα μίας γενικότερης οικολογικής αντίληψης για το νερό 3. Έλεγχος και περιορισμός των διαρροών Οι απολήψεις νερού από τις υδατοδεξαμενές μπορούν να μειωθούν έως και 10-20% με μία πιο συστηματική προσπάθεια συντήρησης, ανανέωσης και επιδιόρθωσης των υδραγωγείων, των δεξαμενών και των υπόγειων αγωγών, καθώς και με την παρακολούθηση, εντοπισμό και άμεση επιδιόρθωση των διαρροών στο δίκτυο.

ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ – ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΛΥΜΑΤΩΝ Μέχρι το 1980 : εικόνα καθυστέρησης και υποβάθμισης 1980 - σήμερα : Αλλαγή θεσμικού πλαισίου (δημιουργία οργανισμών ύδρευσης – αποχέτευσης) και κοινοτική επιχορήγηση συναφών έργων Παραμένον πρόβλημα : επιβάρυνση αστικών αποδεκτών με λύματα και βιομηχανικά απόβλητα Κοινοτική οδηγία 91-271-EOK για τα αστικά λύματα : πόλεις ≥ 2.000κατ. → αποχετευτικά δίκτυα για τη συλλογή των λυμάτων τους και εγκαταστάσεις δευτεροβάθμιας επεξεργασίας λυμάτων Ελλάδα (7/2006) : 24 πόλεις ≥15.000κατ. δε διαθέτουν αποχετευτικά συστήματα και εγκαταστάσεις δευτεροβάθμιας επεξεργασίας → παραπομπή στο Ευρωπαικό Δικαστήριο...

Παράδειγμα βελτίωσης υποδομών Στην Κύπρο : Προωθείται η εγκατάσταση αποχετευτικών συστημάτων σε μικρότερους οικισμούς που δεν εμπίπτουν στις υποχρεώσεις για εναρμόνιση (με πληθυσμό ≤ 2.000 κατ.), αλλά αντιμετωπίζουν προβλήματα αποχέτευσης. Προτείνεται η κατασκευή Βιολογικών Σταθμών, σε περιπτώσεις όπου ο ισοδύναμος πληθυσμός κυμαίνεται γύρω στα 1000 άτομα. Αν πρόκειται για οικισμό με μικρότερο πληθυσμό, προτείνεται ή μικρός προκατασκευασμένος Βιολογικός Σταθμός ή άλλο σύστημα Επεξεργασίας λυμάτων. Σε αθλητικές εγκαταστάσεις : Η ποδοσφαιρική ομάδα Manchester United αποθηκεύει τα αποχετευτικά ύδατα, τα ανακυκλώνει και χρησιμοποιεί το 95% αυτών για το γρασίδι στο γήπεδο!

ΟΜΒΡΙΑ – ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Αίτια πλημμύρων στα αστικά οικοσυστήματα : Αύξηση κατοικημένων, εμπορικών και βιομηχανικών περιοχών Μείωση φυσικών πάρκων και εκτάσεων γης Μετατροπή ρεμάτων σε οδικούς άξονες Ανεπάρκεια και ακαταλληλότητα έργων αντιπλημμυρικής προστασίας και απορροής ομβρίων Απαίτηση για θεσμική παρέμβαση σε 3 επίπεδα : οικοδομή → ένταξη στον ΓΟΚ μελέτης διαχείρισης ομβρίων αστικό συγκρότημα → προσδιορισμός ζωνών πλημμυρικής επικινδυνότητας και ανάπτυξη συστημάτων πρόβλεψης/προειδοποίησης/αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών αστική λεκάνη → συνολική διαχείριση αστικών ομβρίων σε συνεργασία με το γενικότερο Πολεοδομικό Σχεδιασμό

Παραδείγματα παρεμβάσεων Αποφυγή δημιουργίας αδιαπέρατων επιφανειών στους ακάλυπτους χώρους (για αύξηση του χρόνου απορροής) Κατασκευή δεξαμενών ανάσχεσης ομβρίων και επαναχρησιμοποίησή τους για πότισμα πάρκων Επιδιόρθωση και αποκατάσταση παλαιών αγωγών ομβρίων Συστηματικός έλεγχος και καθαρισμός φρεατίων σε συνδυασμό με συχνό καθαρισμό οδοστρωμάτων (για αποφυγή έμφραξης των φρεατίων) Ολοκληρώνοντας : Η διαχείριση του αστικού νερού οφείλει να επαναπροσανατολιστεί και να δοθεί σημασία τόσο σε τεχνολογικές όσο και σε περιβαλλοντικές πτυχές της

Βιβλιογραφικές Αναφορές Κουτσογιάννης Δ., Νερό και αστική ανάπτυξη, Σημειώσεις για το μάθημα Διαχείριση Υδατικών Πόρων, Δ.Π.Μ.Σ Ε.Τ.Υ.Π, 2007. Μιμίκου Μ., Σημειώσεις για το μάθημα Διαχείριση Υδατικών Πόρων, Δ.Π.Μ.Σ Ε.Τ.Υ.Π, 2006. Τσακίρης Γ., Διαχείριση Υδατικών Πόρων για την ειρήνη την ανάπτυξη και το περιβάλλον, Εισήγηση στο συμπόσιο : Αιγαίο-Νερό και Αστική Ανάπτυξη, Υπουργείο Αιγαίου, Πάρος, 2001. Τζεν Ε., Μέθοδοι Αφαλάτωσης-Συγκριτική Αξιολόγηση και Εφαρμογές στα νησιά του Αιγαίου, Εισήγηση στο συμπόσιο : Αιγαίο-Νερό και Αστική Ανάπτυξη, Υπουργείο Αιγαίου, Πάρος, 2001. Εφημερίδα Τα Νέα, Αλμυρή μου…Αφαλάτωση, Άρθρο, 19/6/2006, website: www.energia.gr Τα Άνυδρα Νησιά του Ν.Δωδεκανήσου, Άρθρο, website : www.ando.gr/ando/mel-perilipseis/anydra.htm Οδηγία 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1991 για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, website: www.modus.gr/site1/gr/000F4240/Data/91-271-EOK.doc Πληρώνουμε λάθη χρόνων με το νερό, Άρθρο, website: www.ecotec.gr Καλλής Γ., Οι πόλεις, το νερό και τα υδροβόρα πρότυπα, Άρθρο, website: www.medsos.gr Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Κύπρου, Τμήμα Ανάπτυξης Υδάτων, website: www.cyprus.gov.cy Geraint John, Διευθυντής προγράμματος UIA Χώροι Αθλητισμού και Αναψυχής, Αγγλία,Ολυμπιακοί αγώνες και Πόλη η Επόμενη Μέρα, Τεύχος ΤΕΕ 2001, 4/5/1998 Η υδροδότηση της πόλης γινόταν κατά το πλείστον από πηγές, πηγάδια, διάσπαρτες κρήνες και από πλήθος δεξαμενών, στις οποίες συγκεντρωνόταν βρόχινο νερό. Από τα γνωστότερα αρχαία υδραγωγεία ήταν το Πεισιστράτειο (530 π.Χ.), μήκους 2.800 μ. και το οποίο αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού. Το σημαντικότερο ήταν το Αδριάνειο Υδραγωγείο που κατασκευάστηκε από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αδριανό (140 μ.Χ.). Ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας και κατέληγε στο Λυκαβηττό όπου κατασκευάστηκε η Αδριάνειος Δεξαμενή - λειτούργησαν μέχρι την εποχή της Τουρκοκρατίας. Οι Αθηναίοι την περίοδο της Τουρκοκρατίας στράφηκαν στην κατασκευή πηγαδιών στα σπίτια ή στους κήπους τους. Το 1929 ολοκληρώθηκε το φράγμα του Μαραθώνα και η σήραγγα του Μπογιατίου μήκους 13,4 χλμ. - η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια για την ορθολογική ύδρευση της Αθήνας. Από το 1950 αντλείται νερό από την λίμνη Υλίκη Βοιωτίας. Από το 1980 λειτουργεί το Υδραγωγείο του Μόρνου. Από το 1994 ενισχύεται η υδροδότηση της Αθήνας με την εκτροπή του ποταμού Εύηνου προς τον ταμιευτήρα του Μόρνου με την κατασκευή φράγματος και σήραγγας