Αναδιάρθρωση και Εξορθολογισμός της διδακτέας ύλης στο Γυμνάσιο στο μάθημα της Ιστορίας

Oι περιορισμοί του εγχειρήματος: Προβλήματα που σχετίζονται με τα συγκεκριμένα βιβλία και το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα Προβλήματα που σχετίζονται με τη διδασκαλία του μαθήματος Προβλήματα που σχετίζονται με γενικότερες εκπαιδευτικές ανάγκες

Προβλήματα που σχετίζονται με τα συγκεκριμένα βιβλία: Βιβλία με πυκνή αφήγηση, με αναφορές σε πολλά γεγονότα και ως ένα βαθμό και βιβλία με διαφορετικές οπτικές Βιβλία που καλύπτουν μεγάλο εύρος ύλης

Προβλήματα που σχετίζονται με τη διδασκαλία του μαθήματος: Πολλές και διαφορετικές αναθέσεις Αλλαγές στις διδακτικές ώρες: η διδασκαλία της Ιστορίας της Α΄ Γυμνασίου έχει γίνει ήδη προ πολλού από τρίωρη δίωρη και από το πιλοτικό πρόγραμμα και εξής το ίδιο συνέβη και με την Ιστορία της Γ ΄ Γυμνασίου Προβλήματα ασυνέχειας που δημιουργεί η συνεχής αφαίρεση ενοτήτων σε κάθε επιχειρούμενη προσπάθεια μείωσης της ύλης Αδυναμία ολοκλήρωσης της ύλης Αδυναμία αξιοποίησης εν γένει του ιστορικού υλικού και το κυριότερο: Διδασκαλία του μαθήματος συνήθως με βάση την παράθεση γεγονότων, χωρίς τις απαραίτητες συνδέσεις, ερμηνείες, ώστε οι μαθητές να αποκτήσουν μια ευρύτερη εικόνα για το τι έχει συμβεί και να μπορούν να το εντάξουν σε ιστορικό πλαίσιο  

Προβλήματα που σχετίζονται με γενικότερες εκπαιδευτικές ανάγκες: Αλλαγές στον τρόπο μάθησης και ανάγκη υιοθέτησης πιο ενεργητικών τρόπων μάθησης Αξιοποίηση του διαδικτύου ως εργαλείου για την ιστορική διερεύνηση και μάθηση.

Ποιοι ήταν οι στόχοι μας: Να αποσυμφορηθεί η κάθε ενότητα με την ανάδειξη των συγκεκριμένων σημείων που οι μαθητές/τριες οφείλουν να εμπεδώσουν, Να περιοριστεί η έκταση της διδακτέας ύλης,  χωρίς όμως αυτό να δημιουργήσει χάσματα και κενά στη μάθηση Να διατεθεί διδακτικός χρόνος σε ενεργητικούς τρόπους μάθησης, π.χ. διερεύνηση, κριτικό σχολιασμό πηγών, εκπόνηση εργασιών και εντέλει να καταστεί δυνατή και η ολοκλήρωση της ύλης.  

Οι τρόποι με τους οποίους προσπαθήσαμε να επιλύσουμε τα παραπάνω ζητήματα είναι οι εξής: 1. Αναδιάρθρωση της ύλης 2. Μείωση της ύλης και εξορθολογισμός 3. Προτεινόμενο υποστηρικτικό υλικό και δραστηριότητες 4. Προτάσεις για συνθετικές εργασίες

1. Αναδιάρθρωση ενοτήτων Αν στην Α΄και Β΄ Γυμνασίου η αναδιάταξη ενοτήτων ήταν πολύ μικρής κλίμακας και κινήθηκε στην κατεύθυνση διορθωτικών παρεμβάσεων, π.χ. στη Β΄ Γυμνασίου στην ενότητα του Ιουστινιανού προσθέσαμε συγκεκριμένη δραστηριότητα με χάρτη για τη μεγάλη μετανάστευση των λαών και τις περιοχές εγκατάστασης των πληθυσμών, ώστε να γίνει κατανοητό το όραμα του αυτοκράτορα.

στην περίπτωση της Γ΄ Γυμνασίου η παρέμβασή μας ήταν μεγαλύτερης έκτασης και οργανώθηκε γύρω από τους εξής άξονες: 1. επαναστάσεις του 18ου και του 19ου αιώνα 2. πολιτειακή ταυτότητα της μετεπεναστατικής Ελλάδας κατά το 19ο αι. 3. εθνικοί και Παγκόσμιοι πόλεμοι του 20ού αιώνα 4. κύριες αλλαγές του μεταπολεμικού κόσμου Πρόκειται για επιλογή που επιβάλλεται όχι μόνο από τη μείωση των διδακτικών ωρών του μαθήματος, αλλά και για μεθοδολογικούς λόγους, να κατανοήσουν π.χ. οι εκπαιδευτικοί την ανάγκη να οργανώσουν τη διδασκαλία τους με βάση έννοιες (διαφωτισμό, επανάσταση, σύνταγμα κλπ.) και όχι με βάση τα γεγονότα.

Μείωση της ύλης και εξορθολογισμός Προτείνεται διδασκαλία των διδακτικών ενοτήτων με δύο τρόπους: α) «Διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία» και β) «συνοπτική παρουσίαση» ή «απλή αναφορά».

Διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: πρόκειται για επισήμανση των στοιχείων κάθε διδασκόμενης ενότητας στα οποία ο/η εκπαιδευτικός καλείται να επιμείνει και τα οποία οι μαθητές/τριες οφείλουν να εμπεδώσουν και στα οποία εντέλει θα εξεταστούν. Είναι τα σημεία εκείνα που κρίνονται απαραίτητα για την ιστορική κατανόηση της συγκεκριμένης ενότητας, αλλά και αποτελούν προϋπόθεση για την κατανόηση των επομένων. Αρκετές φορές τα σημεία αυτά αποτελούν και αντίστοιχα ερωτήματα που μπορεί ο διδάσκων να θέσει στους μαθητές του. Ακολουθεί χαρακτηριστικό παράδειγμα:

Η συμμαχία της Δήλου - Η συμμαχία όργανο της αθηναϊκής ηγεμονίας Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Σκοπός και τρόπος λειτουργίας της Συμμαχίας, σ. 69 Στοιχεία που δείχνουν τη μετατροπή της συμμαχίας σε όργανο της αθηναϊκής δημοκρατίας, σ. 69-70

Συνοπτική παρουσίαση ή απλή αναφορά: Πρόκειται για ενότητες ή σημεία που δεν θα συμπεριληφθούν στην εξεταστέα ύλη, και τα οποία ο/η εκπαιδευτικός είτε δίνει περιληπτικά, είτε απλώς αναφέρει προκειμένου να διασφαλιστεί η ιστορική συνέχεια και κατανόηση, είτε ακόμη, προκειμένου να καταστεί εύληπτη η συνοπτική παρουσίασή τους, τα παρουσιάζει με υποστηρικτικό υλικό, π.χ. γραπτές πηγές, χάρτες, εικόνες κ.ά. Ακολουθούν χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Η υποταγή του ελληνικού κόσμου Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας Υποστηρικτικό υλικό -Διαδραστικός χάρτης « Ο ελληνιστικός κόσμος και η Ρώμη, 200 π.Χ.», Φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9573 -Χάρτης με τα κυριότερα στάδια εξάπλωσης του ρωμαϊκού κράτους μέχρι το 30 π.Χ. http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-that-explain-the-roman-empire -Πηγή της σ. 126 του βιβλίου για την στάση των Ελλήνων απέναντι στη ρωμαϊκή πολιτική του «διαίρει και βασίλευε»

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Τα αποτελέσματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: α) Οι ανθρώπινες απώλειες και οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών (απλή αναφορά), σ. 135 β) Οι υλικές καταστροφές (απλή αναφορά), σ. 135 γ) Η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου σ. 135 δ) Η ηθική καταρράκωση, σ. 135 – 136 ε) Η εξασθένηση του διεθνούς ρόλου της Ευρώπης (απλή αναφορά), σ. 136 στ) Ο.Η.Ε, σ. 136

Ποιες ενότητες ή σημεία έχουμε συμπεριλάβει στην κατηγορία της συνοπτικής παρουσίασης ή απλής αναφοράς; Πρόκειται για ενότητες ή σημεία που : συχνά παραθέτουν γεγονότα, στρατιωτικά, π.χ. τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου, τα γεγονότα των Παγκοσμίων Πολέμων, ή εμπεριέχουν πολλές λεπτομέρειες, όπως π.χ. αναφορές σε αριθμητικά δεδομένα για τις ανθρώπινες απώλειες ενός πολέμου παραθέτουν γεγονότα ή στοιχεία που οι μαθητές/τριες έχουν διδαχθεί αναλυτικά σε άλλες τάξεις και σε άλλα μαθήματα, όπως, π.χ. οι δύο ενότητες για τον χριστιανισμό στην Α΄ Γυμνασίου μπορεί να αναφέρονται σε στοιχεία που θα εξεταστούν αναλυτικά στη συνέχεια, π.χ. στην Α΄ Γυμνασίου προτείνουμε την παρουσίαση της εξέλιξης των πολιτευμάτων με διάγραμμα, καθώς οι μαθητές θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν αναλυτικά την εξέλιξη αυτή μέσα από το παράδειγμα της Αθήνας μπορεί να αναφέρονται σε στοιχεία που σε μεγάλο βαθμό μπορούν να συναχθούν από άλλες ενότητες (π.χ. τα αίτια του κινήματος στο Γουδί) μπορεί να αποτελέσουν θέματα συνθετικών εργασιών, π.χ. ο πολιτισμός του Βυζαντίου στη Β΄ τάξη ή η οικονομία και η κοινωνία της Ελλάδας τον 19ο αι. Ωστόσο, στην περίπτωση της Γ΄ Γυμνασίου έχουμε συμπεριλάβει στην κατηγορία αυτή φαινόμενα σημαντικά για την κατανόηση του ιστορικού γίγνεσθαι με τα οποία όμως οι μαθητές/τριες δεν μπορούν παρά να έχουν μια πρώτη επαφή, λόγω της μεγάλης έκτασης της ύλης στην τάξη αυτή.

Ας δούμε τώρα ποια μορφή έχουν οι οδηγίες που έχουν αποσταλεί: Τρόπος διδασκαλίας Υποστηρικτικό υλικό Προτεινόμενη/ες δραστηριότητα/τες Προτάσεις για εργασίες (Α΄ και Β΄ Γυμνασίου) Στις επόμενες δύο διαφάνειες βλέπουμε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα.

1.Τα αίτια και οι αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου-Ο Αρχιδάμειος πόλεμος 2.Η εκστρατεία στη Σικελία - Ο Δεκελεικός πόλεμος. Προτείνεται ενιαία παρουσίαση των ενοτήτων, με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Αίτια, σ. 83 Αφορμές, σ. 83 Φάσεις του πολέμου, σ. 83 Τελική έκβαση - Συνθήκη ειρήνης, σ. 87-88 Αποτελέσματα, σ. 88 Υποστηρικτικό υλικό -Επιλεγμένες πηγές από Θουκυδίδη και Ξενοφώντα, ώστε να αναδεικνύονται τα παραπάνω σημεία -Χάρτης για αποτύπωση των πόλεων που συντάχθηκαν με τη Σπάρτη ή την Αθήνα και των κυριότερων συγκρούσεων. Για χάρτες, βλ.: -Διαδραστικός χάρτης, «Πελοποννησιακός Πόλεμος (οι συμμαχίες)», Φωτόδενδρο : http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9314 -Χάρτης Α΄ φάσης Πελοποννησιακού πολέμου, σε σχέδιο μαθήματος: http://goo.gl/BdQshp Χάρτης της σικελικής εκστρατείας: http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/415a.jpg Προτεινόμενη δραστηριότητα: Παιχνίδι ρόλων: Με το τέλος του πολέμου, ένας νικητής Σπαρτιάτης κι ένας ηττημένος Αθηναίος μιλούν για την εμπειρία του πολέμου ο καθένας από τη δική του πλευρά. Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε αυτά που θα έλεγε ο καθένας.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ (5ος-10ος αι.) 2. Ο Καρλομάγνος και η εποχή του Ανάκληση γνώσεων για τη μεγάλη μετανάστευση των λαών και τα κράτη στη δυτική Ευρώπη. Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία: Η αυτοκρατορία του Καρλομάγνου και η οργάνωσή της, σ. 89 Η διαίρεσή της με τη Συνθήκη του Βερντέν, σ. 89 Υποστηρικτικό υλικό: -Χάρτης με τα γερμανικά κράτη -Αποσπάσματα από βίντεο «Οι Γότθοι» (26.41΄ ). Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=FUXpRyy9-wc -Χάρτης Ευρώπης ώστε να κατανοηθεί η θέση και η έκταση της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου και των κρατών των διαδόχων του: (-http://www.medievaleuropeonline.com/maps/4-1.pdf -Η αυτοκρατορία των Καρολιδών την εποχή του Καρλομάγνο στο Μεσαιωνική και νεότερη Ιστορία. Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 μ.Χ.) ως τις αρχές του 18 ου αι., Β΄ Γυμνασίου, Αθήνα 2007, σ. 52: http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/262   Προτεινόμενη δραστηριότητα: - Ερώτηση 1, σ. 90 του βιβλίου.

Υποστηρικτικό υλικό και προτεινόμενες δραστηριότητες Προκειμένου ο/η εκπαιδευτικός να διευκολυνθεί τόσο στον στόχο της εφαρμογής της διερευνητικής μάθησης όσο και στον στόχο μιας πιο «οικονομικής» διαχείρισης της ύλης, πρόθεσή μας ήταν να προτείνουμε ενδεικτικά υλικό και δραστηριότητες για την πραγματοποίηση της διδασκαλίας του. Δεν πρόκειται για την παράθεση ενός εξαντλητικού καταλόγου υλικού και δραστηριοτήτων, αλλά για τη συγκέντρωση και πρόταση με τρόπο ενδεικτικό υλικού και δραστηριοτήτων που διευκολύνουν την ενεργητική μάθηση και συμμετοχή των μαθητών/τριών. Οι δραστηριότητες αυτές κινούνται από το επίπεδο παρατήρησης, αναζήτησης και συγκέντρωσης πληροφοριών => στο επίπεδο ανάλυσης, σύγκρισης, σύνθεσης => στο επίπεδο αποτίμησης, αξιολόγησης φαινομένων, της δράσης ιστορικών προσώπων, κλπ.

΄Ετσι στις δραστηριότητες των σχολικών βιβλίων προσθέσαμε δραστηριότητες που επιτρέπουν την πιο ενεργητική συμμετοχή των μαθητών/μαθητριών, όπως π.χ. αγώνα λόγου με συγκρίσεις και ανταλλαγή επιχειρημάτων, παιχνίδια ρόλων, αλλά και προτάσεις ενασχόλησης με ζητήματα του τόπου στον οποίο ζουν οι μαθητές/τριες, που μπορούν να αναδειχθούν με μικρές ερευνητικές εργασίες, κλπ.

Πολύ συχνά υλικό και δραστηριότητες συνθέτουν ένα μικρό σχέδιο μαθήματος, από το οποίο ο/η εκπαιδευτικός επιλέγει ανάλογα με τον χρόνο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες της τάξης του. Γιατί το κάναμε αυτό; Γιατί πιστεύουμε ότι κάθε φορά ο /η εκπαιδευτικός πρέπει να έχει ένα σαφές σχέδιο διδασκαλίας του μαθήματος, ώστε να μπορεί να συνδέει τα γεγονότα της μιας ενότητας με εκείνα μιας προηγούμενης ή μιας επόμενης. Γιατί τα γεγονότα πρέπει να νοηματοδοτούνται, ώστε να συνδέονται με νοητικές κατηγορίες και με έννοιες στο μυαλό των μαθητών/τριών.

Επειδή στη Γ΄ τάξη ο διδακτικός χρόνος είναι πολύ περιορισμένος και επειδή η αναδιάταξη της ύλης στην τάξη αυτή είναι μεγαλύτερη από τις άλλες δύο τάξεις, οι προτάσεις μας για υποστηρικτικό υλικό στην περίπτωση αυτή είναι μικρότερης έκτασης από τις άλλες δύο. Αυτό έγινε προκειμένου να βοηθηθούν οι συνάδελφοι στην κατεύθυνση της αναδιάταξης της ύλης και στην κατεύθυνση της διδασκαλίας του μαθήματος με βάση ιστορικές έννοιες. Για τον λόγο αυτό και υποστηρίξαμε τις δραστηριότητες του βιβλίου που κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση. Είναι προφανές ότι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει δικό του υποστηρικτικό υλικό και να προτείνει δικές του δραστηριότητες. Οι τελευταίες μπορούν να γίνουν στην τάξη ή να δοθούν, σε κάποιες περιπτώσεις, ως εργασίες στο σπίτι.

Οι εργασίες που προτείνονται στο τέλος για την Α΄ και Β΄ Γυμνασίου αποτελούν και αυτές ενδεικτική παράθεση ιδεών και θεμάτων. Για την εκπόνηση των εργασιών αυτών απαιτείται συμπληρωματική βιβλιογραφία και δικτυογραφία από τον/την εκπαιδευτικό για ό,τι επιλεγεί από τους/τις μαθητές/τριες. Οι παρούσες οδηγίες προβλέπουν τη διάθεση κάποιων ωρών στην Α΄ και Β΄ Γυμνασίου, μετά την ολοκλήρωση της ύλης, για την ανάθεση, καθοδήγηση από τον/την εκπαιδευτικό και παρουσίαση από τους/τις μαθητές/τριες αυτών των εργασιών, ως ολοκλήρωση της διδασκαλίας του μαθήματος στην κάθε τάξη. Στην περίπτωση της Γ΄ Γυμνασίου πιστεύουμε ότι ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να βρει πολύ ενδιαφέρουσες διαθεματικές δραστηριότητες στο σχολικό εγχειρίδιο και να εμπλέξει το τμήμα του με κάποιες από αυτές που μπορούν να υλοποιηθούν παράλληλα με τη διδασκαλία του μαθήματος ή με την ευκαιρία των εθνικών εορτών ή να προτείνει ο ίδιος ή οι μαθητές του κάποιες άλλες.

Προτάσεις για εργασίες (Α΄ και Β΄ Γυμνασίου) Ερευνητικές εργασίες πάνω σε θέματα με τα οποία ασχολήθηκαν κατά τη διάρκεια της χρονιάς... ή πάνω σε θέματα τοπικής ιστορίας  Με τη μορφή είτε: ιστοριογραμμών-χρονολογίων αφηγηματικής ανασύνθεσης ιστορικών γνώσεων σύντομων αρχαιολογικών οδηγών για χώρους-μνημεία της περιοχής των μαθητών κλπ.

Σας ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σας.