Περιβάλλοντα εκμάθησης Γ2 1. Περιβάλλοντα φυσικής εκμάθησης (συνέχεια) Ο ρόλος της κοινωνικής ταυτότητας 2. Περιβάλλοντα καθοδηγούμενης εκμάθησης Επίπεδα γλωσσομάθειας Δίγλωσση εκπαίδευση Σχολεία εμβάπτισης

Μελέτες για τα περιβάλλοντα φυσικής εκμάθησης: μετανάστευση Ενδιαφέρον για την ηλικία άφιξης και τη σχέση της με την ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων σε επίπεδο ΦΟ. μελέτη της πολύπλοκης σχέσης που δημιουργείται ανάμεσα στη γλώσσα και την κοινωνική ταυτότητα που αναπτύσσει ο μαθητής στο περιβάλλον της Γ2.

Σε σχέση με την ταυτότητα: Άφιξη και πρώτες εντυπώσεις Τα στάδια ένταξης στον δρόμο προς την ενσωμάτωση (Coehlo 1998 Teaching and Learning in Multilingual Schools) Άφιξη και πρώτες εντυπώσεις: Επικρατεί ενθουσιασμός για το νέο περιβάλλον και αισιοδοξία για τις ευκαιρίες που προσφέρει. Όλα φαίνονται καινούρια και συναρπαστικά. Οι πρόσφυγες αισθάνονται ανακούφιση που έφτασαν σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Πολιτισμικό σοκ: Η αισιοδοξία υποχωρεί όσο γίνονται εμφανείς οι προκλήσεις της εγκατάστασης στη νέα χώρα. Δυσκολία να βρουν φίλους και να μάθουν τη γλώσσα. Νοσταλγία για τους οικείους και την πατρίδα. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η προσκόλληση στη δική τους γλώσσα και πολιτισμό και απόρριψη όποιου πράγματος σηματοδοτεί τη νέα χώρα. Ανάκαμψη και αισιοδοξία: Οι δυσκολίες τις προηγούμενης περιόδου βοήθησαν να αναπτυχθούν δεξιότητες για να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες. Αν και υφίσταται ακόμα κάποια πίεση, σταδιακά δημιουργείται η πεποίθηση ότι θα τα καταφέρουν. Αρχίζουν να κάνουν μακροπρόθεσμα σχέδια. Σταδιακά υιοθετούν αξίες και συμπεριφορές της χώρας υποδοχής. Ενσωμάτωση: Σε αυτή τη φάση ξεπερνούν την εσωτερική ένταση επαναπροσδιορίζοντας την ταυτότητά τους. Στόχος δεν είναι η αφομοίωση αλλά η εύρεση ισορροπίας με διατήρηση στοιχεία και των δύο πολιτισμών. Ενσωμάτωση σημαίνει και απόκτηση γλωσσικών δεξιοτήτων και στις δύο γλώσσες. . http://books.google.gr/books?id=uxsFvJdL-kcC&pg=PA26&lpg=PA26&dq=Recovery+and+optimism+acculturation&source=bl&ots=1EqCHRO3Yg&sig=rMjV5TcgjW4wl9a2dX2vIm35nRU&hl=el&sa=X&ei=jYiaUMaYFtD44QSBg4HYDQ&ved=0CCQQ6AEwAA#v=onepage&q=Recovery%20and%20optimism%20acculturation&f=false

Θεωρία της Κοινωνικής Ταυτότητας ( Norton 2000): ισχύς, ταυτότητα, γλωσσική εκμάθηση To obtain the “right to speak” and therefore, to be “pushed” to produce more output (pushed output, Swain & Lapkin 1998) learners need to be able to see themselves as legitimate speakers of the L2. To achieve this they may need to challenge the social identity that is often thrust upon them by target language speakers and to assert the right to communicate on an equal basis by insisting on a social identity that confers to a non-subservient status. (Ellis & Shintani 2014: 39)

Θεωρία της Κοινωνικής Ταυτότητας Η κοινωνική ταυτότητα του μαθητή παίζει σημαντικό ρόλο στο να δημιουργεί ευκαιρίες για γλωσσική εκμάθηση Oι ευκαιρίες αυτές απαραίτητες για την εσωτερίκευση ψυχολογικών διεργασιών. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο πώς η δημιουργία ανισομερών σχέσεων ισχύος ανάμεσα στις δύο ομάδες (ΦΟ-μΦΟ) περιορίζουν τις ευκαιρίες που έχουν οι μαθητές Γ2 να εξασκήσουν τη γλώσσα-στόχο σε φυσικές συνθήκες επικοινωνίας

Καθοδηγούμενη γλωσσική εκμάθηση (instructed language acquisition) Παραδοσιακό περιβάλλον τάξης Δίγλωσση εκπαίδευση Σχολεία εμβάπτισης

Περιβάλλον τάξης Έρευνα για διδακτικές μεθοδολογίες/ ταχύτητα ως προς τη γλωσσική ανάπτυξη των μαθητών/ επίπεδα γλωσσομάθειας Μαθητές τόσο παιδιά όσο και ενήλικες που μπαίνουν στη διαδικασία εκμάθησης μιας Γ2. (θυμηθείτε τη Γ2 ως ξένη γλώσσα)

Τα επίπεδα γλωσσομάθειας στο Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Α Β Γ Αρχικός Χρήστης Ανεξάρτητος Χρήστης Αυτάρκης Χρήστης (Basic User) (Independent User) (Proficient User) 1 2 1 2 1 2 ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΒΑΣΙΚΟ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑΣ Breakthrough Waystage Threshold Vantage Effective Proficiency Mastery ΠΗΓΗ: Common European Framework of Reference for Languages: Learning, teaching, assessment, 2001, σ.23

Αντιστοιχία επιπέδων γλωσσομάθειας και χρηστών στο ΚΕΠΑ Γ Αυτάρκης χρήστης Γ2 Επίπεδο Αυτάρκειας (Mastery) Γ1 Προχωρημένο Επίπεδο (Proficiency) Β Ανεξάρτητος χρήστης B2 Επίπεδο Επάρκειας (Vantage) Β1 Βασικό Επίπεδο (Threshold) Α Αρχάριος χρήστης A2 Εισαγωγικό Επίπεδο (Waystage) Α1 Στοιχειώδες Επίπεδο (Breakthrough)

Βασικές περιγραφές επιπέδων Α1-Β1 Α1: το χαμηλότερο επίπεδο λειτουργικής χρήσης της γλώσσας, όπου ο μαθητής θα πρέπει να μπορεί να επικοινωνεί με τον απλούστερο δυνατό τρόπο για ζητήματα της καθημερινής ζωής και των ενδιαφερόντων του, με την προϋπόθεση ότι η επικοινωνία πραγματοποιείται με συνομιλητή ο οποίος μιλά αργά και καθαρά και είναι διατεθειμένος να βοηθήσει. Α2: το επίπεδο του βασικού χρήστη της γλώσσας, όπου ο μαθητής έχει αποκτήσει μια βασική ικανότητα να χρησιμοποιεί τη γλώσσα-στόχο σε ορισμένες και συγκεκριμένες καταστάσεις, σε ένα ευρύ μεν φάσμα γλωσσικών λειτουργιών αλλά με πολύ απλό τρόπο υπό την προϋπόθεση ότι ο συνομιλητής του μιλάει αργά και καθαρά και είναι διατεθειμένος να βοηθήσει. Β1: το πρώτο της σειράς των έξι επιπέδων γλωσσομάθειας στο οποίο ο χρήστης της γλώσσας χαρακτηρίζεται δυνάμει ανεξάρτητος με τον ελάχιστο γλωσσικό εξοπλισμό που του επιτρέπει να αντεπεξέρχεται στις πλέον προβλέψιμες καταστάσεις της καθημερινής του ζωής και επικοινωνίας με έναν σχετικό βαθμό αυτοτέλειας και ανεξαρτησίας υπό την προϋπόθεση ότι μπορεί να στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό στη συνεργασιμότητα/ καλή διάθεση του συνομιλητή του.

Βασικά χαρακτηριστικά περιγραφών επιπέδων Α1-Β1 Επαναληπτικότητα στοιχείων, Προβλεψιμότητα Τυποποίηση Συνεργασία (αρχή της συνεργασιμότητας) Μειωμένη προσωπικότητα

Βασικές περιγραφές επιπέδων Β2-Γ2 Β2: το επίπεδο της πλήρους αυτονόμησης του μαθητή στον βαθμό που ο ίδιος είναι σε θέση να διατυπώνει και να αξιολογεί προσωπικές στάσεις και απόψεις, να επιλέγει θέματα που άπτονται των ειδικότερων γνώσεων και προτιμήσεών του, να παράγει και να κατανοεί εκτεταμένα και σύνθετα εκφωνήματα αυξημένης δομικής πολυπλοκότητας και να προβαίνει σε λεπτομερέστερους γλωσσικούς χειρισμούς σε μια ποικιλία επικοινωνιακών περιστάσεων οι οποίες απομακρύνονται από τον ουδέτερο, υφολογικά μη διαφοροποιημένο λόγο. Γ1: το επίπεδο του ικανού χρήστη της γλώσσας, στον βαθμό που μπορεί να χρησιμοποιεί τη γλώσσα με ευελιξία, αυθορμητισμό και αποτελεσματικότητα για την κάλυψη κοινωνικών, ακαδημαϊκών και επαγγελματικών σκοπών, να κατανοεί και να παράγει μακροσκελή κείμενα αυξημένης γλωσσικής και γνωστικής πολυπλοκότητας και να τα ελέγχει ως προς την οργανωτική τους δομή, τους μηχανισμούς συνοχής τους, τη ρητά δηλωμένη ή την υπονοούμενη σημασιολογική τους δήλωση. Γ2: το επίπεδο της ολοκληρωμένης τέλειας γνώσης, του αυτάρκους ικανού χρήστη της γλώσσας (ο όρος δεν έχει σκοπό να υπονοήσει ικανότητα φυσικού ομιλητή) ο οποίος είναι σε θέση να χειρίζεται με οποιοδήποτε τρόπο (περιγραφή, περίληψη, επιχειρηματολογία, συμπέρασμα) οποιουδήποτε τύπου γραπτή ή προφορική πληροφορία και να εκφράζεται με αυθορμητισμό, ευχέρεια και ακρίβεια διαφοροποιώντας τις λεπτότερες σημασιολογικές αποχρώσεις ακόμα και στις πιο περίπλοκες επικοινωνιακές καταστάσεις.

Βασικά χαρακτηριστικά περιγραφών επιπέδων Β2-Γ2 Επικοινωνιακή αυτοτέλεια, Γλωσσική ποικιλία, Υφολογική διαφοροποίηση, Έλλειψη τυποποίησης Μικρός βαθμός εξοικείωσης Χαμηλή προβλεψιμότητα Γνωστική και γλωσσική πολυπλοκότητα

Προτεραιότητες ως προς την ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων Διαπροσωπική ικανότητα A1-B1 Β 1. ΚΠΛ 2. ΠΠΛ 3. ΚΓΛ 4. ΠΓΛ Aκαδημαϊκή ικανότητα 2 Γ1&Γ2 1. ΚΓΛ 2. ΚΠΛ 3. ΠΓΛ 4. ΠΠΛ

Δύο είδη επικοινωνιακής ικανότητας στη γλώσσα-στόχο Βασική διαπροσωπική ικανότητα Η γνώση για τη χρήση της γλώσσας σε καθημερινές σχέσεις και επαφές Η ικανότητα για διαπροσωπική επικοινωνία μέσα και έξω από το διδακτικό περιβάλλον Λέξεις υψηλής συχνότητας και απλές γραµµατικές δοµές Υποστήριξη του μηνύματος από εξωγλωσσικά ή παραγλωσσικά στοιχεία  χαρακτηρίζει τα χαμηλότερα μαθησιακά επίπεδα Ακαδημαϊκή ικανότητα

Δύο είδη επικοινωνιακής ικανότητας στη γλώσσα-στόχο Ακαδημαϊκή ικανότητα/ Γνωστική-ακαδημαϊκή γλωσσική επάρκεια Η γνώση για τη χρήση της Γ2 σε ακαδημαϊκό περιβάλλον, ως εργαλείου για την εκμάθηση άλλων γνωστικών αντικειμένων είτε ως μέσου για συγκεκριμένο επαγγελματικό πεδίο Η ικανότητα κατανόησης και παραγωγής γλωσσικά και γνωστικά απαιτητικά κειμένων Η γνώση της επίσημης μορφής της γλώσσας-στόχου  αφορά το Προχωρημένο Επίπεδο κατάκτησης της γλώσσας Ακαδημαϊκή ικανότητα

Δίγλωσση εκπαίδευση Σύστημα σχολικής εκπαίδευσης σε δύο γλώσσες (πχ ελληνικά-τουρκικά στα μειονοτικά σχολεία της Θράκης) Όταν μιλάμε για τη διγλωσσία στο σχολείο, μιλάμε τόσο για μαθητές που μιλούν και μαθαίνουν περισσότερες γλώσσες όσο και για ένα πρόγραμμα μαθημάτων όπου, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, λαμβάνονται υπόψη οι γλώσσες των μαθητών. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε για δίγλωσσα προγράμματα ή για δίγλωσση εκπαίδευση. Ποικιλία δίγλωσσων προγραμμάτων: (α) άλλα με στόχο να διατηρηθεί η μητρική γλώσσα του παιδιού και παράλληλα να μάθει μια άλλη γλώσσα, (β) άλλα με στόχο να περάσει το παιδί από τη χρήση της μητρικής στη χρήση της γλώσσας της πλειονότητας, και (γ) άλλα με στόχο την ανάπτυξη και η καλλιέργεια των δύο γλωσσών με ισοβαρή τρόπο.

Βασικές αρχές δίγλωσσης εκπαίδευσης (α) Οι δύο γλώσσες δεν αντιπροσωπεύουν αντιπαλότητες. (β) Οτιδήποτε διδάσκεται ένας μαθητής το μαθαίνει μέσα από το σύνολο των γλωσσών. Εάν κάτι δεν το καταλαβαίνει στη μια γλώσσα η κατανόηση θα διευκολυνθεί αν το συνδέσει με την άλλη. (γ) Το σχολείο ενεργοποιεί την προηγούμενη γνώση για να στηριχτεί το χτίσιμο νέας. (δ) Το σχολείο δεν έχει χαμηλές προσδοκίες από τους δίγλωσσους μαθητές. Εάν η εκπαίδευση δεν είναι εκπαίδευση ποιότητας και δεν φέρνει ακαδημαϊκά αποτελέσματα, ακυρώνεται το κέρδος της διγλωσσίας.

Περιβάλλοντα κατάκτησης της γλώσσας για δίγλωσσα παιδιά ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗ Γ1 ΚΑΙ ΣΤΗ Γ2 Περίπτωση 1 Περίπτωση 2 Περίπτωση 3 Περίπτωση 4 Γλώσσα στην οικογένεια Γ1 Γ1 και Γ2 Γλώσσα στην ευρύτερη κοινότητα (Γ2 περιορισμένα) Γ2 Τι συμβαίνει; Το παιδί κατακτά τη Γ1 (στοιχεία της Γ2) Το παιδί κατακτά τη Γ1 και ίσως στοιχεία της Γ2 Το παιδί κατακτά και τη Γ1 και τη Γ2 Το παιδί κατακτά τη Γ1 και τη Γ2. Ίσως αρχίσει να χάνει τη Γ1 Γλωσσικό αποτέλεσμα για τη Γ1 Ισχυρή ανάπτυξη της Γ1 Εύρος γλωσσικών δεξιοτήτων στη Γ1 Ατομικές Διαφορές στις γλωσσικές δεξιοτήτες στη Γ1 Κατάσταση διγλωσσίας Μία γλώσσα – Γ1 (ίσως στοιχεία διγλωσσίας) Έναρξη διγλωσσίας Αναδυόμενη διγλωσσία Διγλωσσία σε κίνδυνο Περίπτωση 1: Τόσο η οικογένεια όσο και το περιβάλλον μιλούν την πρώτη γλώσσα (άλλη από την ελληνική) (η περίπτωση μεταναστών που κατοικούν σε περιοχή όπου είναι εγκατεστημένα και άλλα μέλη της κοινότητας που μιλά την ίδια γλώσσα). Ωστόσο, τα ελληνικά είναι η γλώσσα της τηλεόρασης και είναι πολύ δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι δεν υπάρχουν επιρροές από αυτή. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί μεγαλώνει ως μονόγλωσσο, ωστόσο δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει τελείως κάποια στοιχεία της ελληνικής. Περίπτωση 2: Η οικογένεια μιλά την πρώτη γλώσσα (άλλη από την ελληνική), αλλά η κοινότητα τη γλώσσα – στόχο (ελληνικά) (η περίπτωση μεταναστών που είναι εγκατεστημένοι σε γειτονιές όπου ομιλούνται τα ελληνικά). Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να θεωρηθεί ότι το παιδί ξεκινά να γίνεται δίγλωσσος, με ισχυρή όμως την ανάπτυξη της Γ1, αλλά και με καλές πιθανότητες για γνώσεις της ελληνικής φωνολογίας και κάποιων στοιχείων του λεξιλογίου. Καμία από τις περιπτώσεις 1 και 2 δεν μπορεί να θεωρηθεί το παιδί ως ενεργός δίγλωσσος. Περίπτωση 3: Το παιδί μεγαλώνει ως δίγλωσσος σε ένα δίγλωσσο περιβάλλον (οικογένεια και κοινότητα), οπότε μπορούμε να μιλήσουμε για αναδυόμενη διγλωσσία με ένα εύρος δεξιοτήτων τόσο στη μητρική όσο και στη ελληνικά. Ωστόσο η έκθεση στις δύο γλώσσες δεν είναι σταθερή σε όλη τη διάρκεια της ζωής του παιδιού. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι μεταβολές στην έκθεση σε κάθε γλώσσα, σχετίζονται με μεταβολές στο εύρος του λεξιλογίου σε κάθε γλώσσα (Pearson & Fernandez 1994). Περίπτωση 4: Ηοικογένεια μιλά και τις 2 γλώσσες, αλλά το περιβάλλον και κάθε είδους φροντίδα εξωτερική προς το παιδί (αλλά και η εκπαίδευση μεγαλύτερων συγγενών, π.χ. αδερφιών) είναι στα ελληνικά . Σε αυτές τις περιπτώσεις τα παιδιά συχνά επιλέγουν να διατηρήσουν προσληπτικές δεξιότητες στη Γ1 και να αναπτύξουν παραγωγικές δεξιότητες στη Γ2 (ελληνικά), δεδομένου ότι το περιβάλλον τους αντιλαμβάνεται και αυτή τη γλώσσα. Άλλες φορές το περιβάλλον επιλέγει τα ελληνικά ως γλώσσα επικοινωνίας, γιατί έτσι θεωρούν ότι βοηθούν την επιτυχία του παιδιού στο σχολείο. Γενικά στην περίπτωση 4 μπορούμε να μιλήσουμε για διγλωσσία σε κίνδυνο. 21

Αφαιρετική διγλωσσία (subtractive bilingualism) Μαθησιακή κατάσταση κατά την οποία η γλώσσα της πλειονότητας μαθαίνεται σε βάρος της Γ1 των μειονοτικών μαθητών. Αντίθετα η έρευνα σε δίγλωσσα προγράμματα στην Αμερική έχει δείξει ότι The greater the amount of L1 instructional support for language minority students combined with balanced L2 support, the higher they are able to achieve academically in L2 in each succeeding academic year, in comparison to matched groups being schooled monolingually in L2. (Collier 1992:205) Άρα, ο πιο ισχυρός παράγοντας για την απόκτηση υψηλής επάρκειας στη Γ2 είναι η ποσότητα της διδασκαλίας και στη Γ1.

Σχολεία εμβάπτισης (immersion education) Τύπος δίγλωσσης εκπαίδευσης όπου οι μαθητές οι οποίοι μιλάνε τη γλώσσα της πλειονότητας δέχονται μέρος της εκπαίδευσής τους σε μια δεύτερη γλώσσα (γλώσσα-στόχο) και μέρος στη μητρική τους. Το χαρακτηριστικό αυτού του τύπου της εκπαίδευσης είναι η διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων όπως η ιστορία και οι επιστήμες στη γλώσσα-στόχο. Γενικά, το 50% τουλάχιστον του προγράμματος πρέπει να είναι στη γλώσσα-στόχο για να μπορεί να θεωρηθεί ως πρόγραμμα «εμβάπτισης». Σύμφωνα με δεδομένα από τον Καναδά, στα σχολεία πρώιμης εμβάπτισης, προβλέπονται 6000-7000 ώρες επαφής με τη γλώσσα-στόχο, στα σχολεία όψιμης εμβάπτισης 3500 ώρες, ενώ τα παραδοσιακά σχολεία όπου διδάσκεται η Γ2 περιλαμβάνουν μόνο 1000 ώρες για τη διδασκαλία της.

Σχολεία εμβάπτισης (immersion education) Τα προγράμματα αυτά εισήχθησαν για πρώτη φορά στη γαλλόφωνη επαρχία του Κεμπέκ από τα μέσα της δεκαετίας του ‘60, ως αποτέλεσμα της επιθυμίας των αγγλόφωνων οικογενειών να μάθουν τα παιδιά τους γαλλικά αποτελεσματικά και γρήγορα. Υπάρχει τεράστια βιβλιογραφία σχετικά με τα μαθησιακά αποτελέσματα αυτού του τύπου εκπαίδευσης. Η γλωσσική περιοχή στην οποία οι μαθητές αυτών των σχολείων φαίνεται ότι δεν τα πηγαίνουν εξίσου καλά με τους φυσικούς ομιλητές, είναι στις παραγωγικές δεξιότητες, ΠΓΛ και ΠΠΛ, κυρίως ως προς το κομμάτι της ανάπτυξης της γραμματικής ικανότητας.

4 κατηγορίες μαθητών (+, -, ?) Γ1 Γ2 Χαρακτηριστικά μαθητή Παιδί (εκτός περιβάλλοντος τάξης) Έφηβος (εντός περιβάλλοντος τάξης) Ενήλικος 1. Γνώση μιας άλλης γλώσσας 2. Γνωστική ωριμότητα 3. Μεταγλωσσική γνώση 4. Γνώση του κόσμου 5. Νευρικότητα ως προς την αναγκαιότητα να μιλήσει

4 κατηγορίες μαθητών (+, -, ?) Γ1 Γ2 Μαθησιακές συνθήκες Παιδί (εκτός περιβάλλοντος τάξης) Έφηβος (εντός περιβάλλοντος τάξης) Ενήλικος 1. Ελευθερία στο να μείνει σιωπηλός (σιωπηλή περίοδος) 2. Εύρος διαθέσιμου χρόνου 3. Διόρθωση λαθών: γραμματική και προφορά 4. Διόρθωση λαθών: επιλογή λέξεων 5. Τροποποιημένο γλωσσικό εισαγόμενο