ΑΥΤΟΦΡΟΝΤΙΔΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ   23ο Πανελλήνιο Καρδιολογικό Νοσηλευτικό Συνέδριο Αθήνα, 2017 ΑΥΤΟΦΡΟΝΤΙΔΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ Γεωργία Σκλάβου1, Νικόλαος Φώτος2, Ιωάννης Ελευσινιώτης3, Αικατερίνη Οικονόμου4, Ηρώ Μπροκαλάκη5   1 Νοσηλεύτρια Π.Ε., MSc. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα. 2 Επίκουρος Καθηγητής. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα. 3 Αναπληρωτής Καθηγητής. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα. 4 Νοσηλεύτρια Π.Ε., MSc, PhD(c). Κλινική Παθολογικής Φυσιολογίας, Γ.Ν.Α. «Λαϊκό», Αθήνα. 5 Καθηγήτρια. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αρτηριακή υπέρταση (ΑΥ) ορίζεται με τιμές ≥140mmHg (συστολική αρτηριακή πίεση) ή/και ≥90mmHg (διαστολική αρτηριακή πίεση) (European Society of Hypertension [ESH] and European Society of Cardiology [ESC], 2013). Το ένα τρίτο του συνόλου των θανάτων παγκοσμίως οφείλεται στην καρδιαγγειακή νόσο. Ειδικότερα, η ΑΥ είναι υπεύθυνη για τουλάχιστον το 45% των θανάτων που οφείλονται σε καρδιοπάθεια και το 51% αυτών που οφείλονται σε αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Όσον αφορά στην αντιμετώπισή της, για μερικούς ανθρώπους, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής δεν επαρκούν για τον έλεγχο της πίεσης του αίματος και χρειάζεται η λήψη κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Η ΑΥ προσβάλλει το 40% του πληθυσμού >25 ετών παγκοσμίως, ποσοστό το οποίο βαίνει συνεχώς αυξανόμενο. Στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό κυμαίνεται στο 30-45% του γενικού πληθυσμού. Το ποσοστό επιτυχούς ρύθμισης της ΑΥ, παρά το ευρύ φάσμα των αντιϋπερτασικών σκευασμάτων, παραμένει εξαιρετικά χαμηλό (30-40%). Η αύξηση του επιπολασμού της ΑΥ αποδίδεται στην αύξηση του πληθυσμού, τη γήρανση και συμπεριφορικούς παράγοντες κινδύνου, όπως η ανθυγιεινή διατροφή, η κατάχρηση αλκοόλ, το κάπνισμα, η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, το υπερβολικό βάρος και το έντονο άγχος (WHO, 2013).

ΑΥΤΟΦΡΟΝΤΙΔΑ Με τον όρο αυτοφροντίδα αναφερόμαστε στις δραστηριότητες που αναλαμβάνουν το άτομο, η οικογένεια και η κοινότητα με σκοπό την ενίσχυση της υγείας, την πρόληψη των νοσημάτων, το περιορισμό της ασθένειας και την αποκατάσταση της υγείας (WHO, 1983). Οι κατάλληλες αλλαγές στον τρόπο ζωής, ο αυτοέλεγχος της ΑΠ, η ορθή λήψη της φαρμακευτικής αγωγής και οι συστηματικές συναντήσεις με τους επαγγελματίες υγείας αποτελούν τους βασικούς τομείς της αυτοφροντίδας για την διαχείριση της ΑΥ (Han et al. 2013). Η ενίσχυση της αυτοφροντίδας μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων, που οφείλονται σε ΑΥ και κατ’ επέκταση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής (ΠΖ) (Sadeghi et al. 2013).

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως ΠΖ ορίζεται ως η αντίληψη των ατόμων για τη θέση τους στη ζωή στα πλαίσια της κουλτούρας και του συστήματος αξιών μέσα στα οποία οι άνθρωποι ζουν και στη σχέση των στόχων, προσδοκιών ιδανικών και ανησυχιών τους. Πρόκειται για μία ευρεία έννοια που επηρεάζεται με έναν περίπλοκο τρόπο από την σωματική υγεία, τη ψυχολογική κατάσταση, το επίπεδο ανεξαρτησίας, τις κοινωνικές σχέσεις, τα προσωπικά πιστεύω, καθώς και τη σχέση των ατόμων με βασικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος (WHO, 1991).

ΣΚΟΠΟΣ Εκτίμηση της επίδρασης της αυτοφροντίδας στην ποιότητα ζωής ασθενών με αρτηριακή υπέρταση Επιμέρους στόχοι: Αξιολόγηση του βαθμού αυτοφροντίδας των ασθενών με ΑΥ. Εκτίμηση της ποιότητας ζωής των ασθενών με ΑΥ.

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Δείγμα: 130 ασθενείς με αρτηριακή υπέρταση. Συγχρονική μελέτη. Δείγμα: 130 ασθενείς με αρτηριακή υπέρταση. Δειγματοληψία ευκολίας κατά την επίσκεψη σε εξωτερικά ιατρεία (ιατρείο υπέρτασης) δημόσιου νοσοκομείου της Αθήνας. Χρονικό διάστημα: 6 μήνες (Νοέμβριος 2015- Μάιος 2016)

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Κριτήρια ένταξης των ασθενών στη μελέτη: Ηλικία ≥18 ετών. Επαρκής γνώση γραφής και ανάγνωσης της ελληνικής γλώσσας. Φυσιολογικό επίπεδο συνείδησης. Διαγνωσμένη ΑΥ τουλάχιστον για χρονικό διάστημα ≥6 μηνών. Λήψη τουλάχιστον ενός αντιϋπερτασικού φαρμάκου. Κριτήρια αποκλεισμού των ασθενών στη μελέτη: Εξάρτηση από αλκοόλ. Λήψη ναρκωτικών ουσιών. Συνοδό ψυχικό νόσημα. Διάγνωση χρόνιου νοσήματος (καρδιακή ανεπάρκεια σταδίου NYHA IV, ΑΕΕ με κινητικά ή/και αισθητικά ελλείμματα, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, κακοήθεια). Εγκυμοσύνη.

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Έντυπο συλλογής δημογραφικών και κοινωνικο-οικονομικών χαρακτηριστικών, το οποίο αποτελεί μέρος της κλίμακας «World Health Organization Quality of life-BREF-greek version». Ερωτηματολόγιο «The Hypertension Self Care Profile (HBP SCP)». Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο αποτελείται από 3 κλίμακες (Συμπεριφορά, Κίνητρα, Αυτοαποτελεσματικότητα), των 20 ερωτήσεων εκάστη. Οι ερωτήσεις είναι κλειστού τύπου (4 σημείων κλίμακα Likert, με το 1 να εκφράζει το «καθόλου σχετικό» και το 4 «πολύ σχετικό»), με τις υψηλότερες βαθμολογίες να δείχνουν υψηλότερα επίπεδα συμπεριφοράς αυτοφροντίδας, κινήτρων και αυτο-αποτελεσματικότητας.

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Ερωτηματολόγιο «World Health Organization Quality of life-BREF-greek version», το οποίο αποτελείται από τις 26 ερωτήσεις της αγγλικής έκδοσης και 4 ερωτήσεις που προστέθηκαν για τη διαμόρφωση της ελληνικής έκδοσης. Οι ερωτήσεις είναι κλειστού τύπου [5 σημείων -κλίμακας Likert], με το 1 να αντιστοιχεί στο «πολύ κακή» και το 5 «πολύ καλή» στις απαντήσεις των ερωτήσεων 1 και Ν1. Αντίστοιχα, το 1 αντιστοιχεί στο «καθόλου» και το 5 στο «υπερβολικά» από την 2 έως τη 15 ερώτηση και το 1 στο «πολύ δυσαρεστημένος» και το 5 στο «πολύ ικανοποιημένος» στις 16 έως 25 και Ν2 έως Ν4 ερωτήσεις, ενώ στην ερώτηση 26 το 1 αντιστοιχεί στο «ποτέ» και το 5 στο «συνεχώς». Η βαθμολογία υπολογίζεται ως προς τη συνολική ΠΖ, αλλά και ως προς τις διαστάσεις της, οι οποίες είναι: «Σωματική υγεία», «Ψυχολογική υγεία», «Κοινωνικές σχέσεις και Περιβάλλον». Υψηλότερες τιμές της βαθμολογίας υποδηλώνουν καλύτερη ΠΖ συνολικά, αλλά και σε κάθε τομέα ξεχωριστά.

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Έγγραφη άδεια από το Επιστημονικό Συμβούλιο του νοσοκομείου διεξαγωγής της μελέτης. Έγγραφη άδεια της Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας του Τμήματος Νοσηλευτικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Προφορική άδεια από το Διευθυντή ιατρό και τον Προϊστάμενο νοσηλευτή των εξωτερικών ιατρείων, οι οποίοι και ενημερώθηκαν για τη φύση και τους σκοπούς της μελέτης.

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Για τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το πακέτο στατιστικής ανάλυσης SPSS (SPSS 19.0 for Windows, SPSS Inc., Chicago, IL, USA). Η εσωτερική αξιοπιστία του ερωτηματολογίου «World Health Organization Quality of life-BREF-greek version», ελέγχθηκε με τη χρήση του συντελεστή Cronbach’s-α. Για τον έλεγχο της σχέσης δύο ποσοτικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson (r). Η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης (linear regression analysis) με τη διαδικασία διαδοχικής ένταξης/αφαίρεσης (stepwise) χρησιμοποιήθηκε για την εύρεση ανεξάρτητων παραγόντων που σχετίζονται με τις διαστάσεις της κλίμακας ποιότητα ζωής από την οποία προέκυψαν συντελεστές εξάρτησης (β) και τα τυπικά σφάλματα τους (standard errors= SE). Επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας: p=0,05

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ασθενείς N (%) Ηλικία (έτη), μέση τιμή (SD) 63,5 (10,8) Φύλο Άνδρες 61 (46,9) Γυναίκες 69 (53,1) Επίπεδο εκπαίδευσης Bασική / Μέση Εκπαίδευση 72 (55,4) Ανώτερη/Ανώτατη Εκπαίδευση (ΤΕΙ / ΑΕΙ) 58 (44,6) Οικογενειακή κατάσταση Έγγαμοι 98 (75,4) Διαζευγμένοι, χήροι, άγαμοι 32 (24,6) Ύπαρξη τέκνων Όχι 15 (11,5) Ναι 115 (88,5) Συνθήκες διαβίωσης Μόνος 23 (17,7) Με οικογένεια/ τρίτο πρόσωπο 107 (82,3) Επαγγελματική κατάσταση Εργαζόμενος 41 (31,5) Μη εργαζόμενος 89 (68,5)

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Χρήση αλκοόλ Ασθενείς N (%) Χρήση αλκοόλ ≤2 ποτήρια για άντρες/ ≤1 ποτήρι για γυναίκες ημερησίως 113 (86,9) ≥2 ποτήρια για άντρες/ ≥1 ποτήρι για γυναίκες ημερησίως 17 (13,1) Κάπνισμα Όχι 106 (81,5) Ναι 24 (18,5)   Μέση τιμή (SD) / Ν % BMI (Kgr/m2) 28,0 (4,4) BMI Φυσιολογικοί 37 28,5 Υπέρβαροι 48 36,9 Παχύσαρκοι 45 34,6

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ασθενείς N (%) 46 (35,4) Αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (ΑΜΕΑ) 46 (35,4) Αναστολείς των υποδοχέων τύπου 1 της αγγειοτενσίνης (ΑΥΑ) 62 (47,7) Διουρητικά 39 (30,0) Αναστολείς των διαύλων ασβεστίου 58 (44,6) β-αποκλειστές 37 (28,5) Αριθμός αντιϋπερτασικών φαρμάκων, μέση τιμή (SD) διάμεσος (ενδ. εύρος) 1 (1 - 2)

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ν % Έτη με αρτηριακή υπέρταση , μέση τιμή (SD) Στάδιο ΑΥ   Ν % Έτη με αρτηριακή υπέρταση , μέση τιμή (SD) 8,0 (±7,1) Στάδιο ΑΥ Στάδιο 1 105 80,8 Στάδιο 2 17 13,1 Μεμονωμένη συστολική υπέρταση 8 6,2 Κληρονομικό ιστορικό ΑΥ Όχι 42 32,3 Ναι 88 67,7 Συννοσηρότητα 23 17,7 107 82,3 Δυσλιπιδαιμία 56 43,1 74 56,9 Σακχαρώδης διαβήτης 111 85,4 19 14,6 Θυρεοειδοπάθειες 87 66,9 43 33,1 Φαρμακευτική αγωγή 0,0 130 100,0

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέση τιμή (SD) Cronbach's a Han H.R., Lee H., Commodore-Mensah Y, Miyong K., 2013, ‘Development and Validation of the Hypertension Self-Care Profile: A Practical Tool to Measure Hypertension Self-Care’, Journal Cardiovascular Nursing, vol. 29, no. 3, pp. E11–E20. Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέση τιμή (SD) Cronbach's a Συμπεριφορά (HBP SCP) 1,65 3,80 2,82 (0,39) 0,81 Κίνητρο (HBP SCP) 2,65 4,00 3,19 (0,38) 0,95 Αυτοαποτελεσματικότητα (HBP SCP) 1,90 3,95 2,92 (0,41) 0,89

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Μόνο το 27,7% των ατόμων με ΑΥ διαβάζει συχνά/πάντα τις ετικέτες των τροφίμων για να ελέγξουν τις πληροφορίες σχετικά με τη περιεκτικότητα σε νάτριο (αλάτι). Μόνο το 33,1% των ατόμων με ΑΥ διαβάζει συχνά/πάντα τις ετικέτες των τροφίμων για να ελέγξουν τις πληροφορίες σχετικά με τη περιεκτικότητα σε κορεσμένα και ακόρεστα λίπη. Το 34,6% των ατόμων με ΑΥ καταναλώνουν συχνά/πάντα 5 ή περισσότερες μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως. Το 40% των ατόμων με ΑΥ αναφέρει συχνά/πάντα καταστάσεις που προκαλούν υψηλά επίπεδα άγχους (π.χ. διαφωνίες, θάνατος μέλους της οικογένειας) με αποτέλεσμα την αύξηση της ΑΠ. Μόνο το 19,3% των ατόμων με ΑΥ επιδίδεται σε δραστηριότητες που μπορούν να μειώσουν το άγχος (βαθιές εισπνοές, διαλογισμός, κ.α.).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Fan A.Z., Mallawaarachchi D.S.V., Gilbertz D., Li Y., Mokdad A.H., 2010, ‘Lifestyle behaviors and receipt of preventive health care services among hypertensive Americans aged 45 years or older in 2007’, Preventive Medicine, vol. 50, no. 3, pp. 138-142. Motlagh Z.S.F., Chaman R., Sadeghi E., Eslami A.A., 2016, ‘Self-Care Behaviors and Related Factors in Hypertensive Patients’, Iranian Red Crescent Medical Journal, vol. 18, no. 6, p. e35805. Tο 59,2% των ατόμων με ΑΥ λαμβάνει μέρος συχνά/πάντα σε τακτική φυσική δραστηριότητα (π.χ. 30 λεπτά περπάτημα 4-5 φορές την εβδομάδα). Το 65,4% των ατόμων με ΑΥ καταναλώνει συχνά/πάντα λιγότερο από 1 κουταλάκι του γλυκού (6 γραμμάρια) αλάτι ανά ημέρα. Το 95,4% των ατόμων με ΑΥ σπάνια/ποτέ και το 4,6% μερικές φορές, ξεχνούν να λάβουν την αντιϋπερτασική τους αγωγή και να ανανεώσουν τις συνταγές για τα φάρμακά τους.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στην κλίμακα της αυτο-αποτελεσματικότητας: Fan A.Z., Mallawaarachchi D.S.V., Gilbertz D., Li Y., Mokdad A.H., 2010, ‘Lifestyle behaviors and receipt of preventive health care services among hypertensive Americans aged 45 years or older in 2007’, Preventive Medicine, vol. 50, no. 3, pp. 138-142. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στην κλίμακα της αυτο-αποτελεσματικότητας: Μόνο το 38,5% των ατόμων με ΑΥ ήταν σίγουροι/πολύ σίγουροι ότι θα καταναλώνουν 5 ή περισσότερες μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως. Το 97,7% των ατόμων με ΑΥ ήταν σίγουροι/πολύ σίγουροι ότι θα λαμβάνουν την αντιϋπερτασική τους αγωγή. Το 80% των ατόμων με ΑΥ ήταν σίγουροι/πολύ σίγουροι ότι θα καταναλώνουν λιγότερο συχνά τροφές υψηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα/ακόρεστα λίπη. Το 83,5% των ατόμων με ΑΥ ήταν σίγουροι/πολύ σίγουροι ότι θα περιορίζουν την κατανάλωση σαλτσών υψηλής περιεκτικότητας σε αλάτι. Το 68,5% των ατόμων με ΑΥ ήταν σίγουροι/πολύ σίγουροι ότι θα καταναλώνουν λιγότερο από 1 κουταλάκι του γλυκού (6 γραμμάρια) αλάτι ανά ημέρα. Το 48,5% των ατόμων με ΑΥ ήταν σίγουροι/πολύ σίγουροι ότι θα προσπαθούν να μείνουν μακριά από καταστάσεις που προκαλούν άγχος.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέση τιμή SD Συνολική αξιολόγηση της ποιότητας ζωής και της υγείας 6,0 18,0 13,8 2,2 Σωματική υγεία 10,2 19,1 14,5 1,9 Ψυχολογική υγεία 9,3 18,7 14,0 Κοινωνικές σχέσεις 5,6 20,0 14,4 2,1 Περιβάλλον 8,5 18,5 13,6 1,6

Αυτό-αποτελεσματικότητα (HBP SCP) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Aguwa C.N., Ukwe C.V., Ekwunife O.I., 2008, ‘Effect of pharmaceutical care programme on blood pressure and quality of life in a nigerian pharmacy’, Pharmacy World & Science, vol.30, no.1, pp. 107–110. Συμπεριφορά (HBP SCP) Κίνητρο (HBP SCP) Αυτό-αποτελεσματικότητα (HBP SCP) Συνολική αξιολόγηση της ποιότητας ζωής και της υγείας R 0,06 -0,05 0,05 P 0,530 0,607 0,542 Σωματική υγεία 0,24 0,22 0,23 0,006 0,014 0,007 Ψυχολογική υγεία 0,14 -0,01 0,13 0,124 0,936 0,141 Κοινωνικές σχέσεις -0,09 0,08 0,143 0,329 0,398 Περιβάλλον 0,07 0,443 0,898 0,575

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση, με εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία στη διάσταση «Σωματική Υγεία»   β* SE** P BMI Παχύσαρκοι 0,00+ Φυσιολογικοί 1,09 0,40 0,008 Υπέρβαροι 0,96 0,38 0,013 Συμπεριφορά (HBP SCP) 0,87 0,43 0.044 Αυτοαποτελεσματικότητα (HBP SCP) 0,79 0,37 0,031 Κίνητρο (HBP SCP) 0,85 0,42 0,046 *συντελεστής εξάρτησης **τυπικό σφάλμα συντελεστή +υποδηλώνει κατηγορία αναφοράς

«Συνολική αξιολόγηση της ποιότητας ζωής και της υγείας» ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση, με εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία στη διάσταση «Συνολική αξιολόγηση της ποιότητας ζωής και της υγείας»   β* SE** P Σακχαρώδης διαβήτης Όχι 0,00+ Ναι -1,23 0,53 0,023 BMI Παχύσαρκοι 0,00 Φυσιολογικοί 0,65 0,47 0,171 Υπέρβαροι 1,45 0,44 0,001 *συντελεστής εξάρτησης **τυπικό σφάλμα συντελεστή +υποδηλώνει κατηγορία αναφοράς

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Μονοκεντρική μελέτη Το μέγεθος του δείγματος ήταν μικρό Έλλειψη ομάδας ελέγχου Χρήση αυτοσυμπληρούμενων ερωτηματολογίων Στο δείγμα συμπεριλήφθησαν τόσο ασθενείς με πρόσφατη έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής για την ΑΥ όσο και χρονίως πάσχοντες

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η αυτοφροντίδα επιδρά θετικά στην ποιότητα ζωής των ασθενών με ΑΥ. Συγκεκριμένα, σχετίστηκε θετικά ως προς τη διάσταση «Σωματική Υγεία». Ο βαθμός της ΠΖ των ασθενών με ΑΥ ήταν μέτριος προς καλός. Ο βαθμός αυτοφροντίδας των ασθενών με ΑΥ ήταν μέτριος προς αυξημένος. Μη συχνές συνήθειες των ατόμων με ΑΥ ήταν: Το διάβασμα των ετικετών των τροφίμων για έλεγχο των πληροφοριών σχετικά με τη περιεκτικότητα σε νάτριο (αλάτι) αλλά και σε κορεσμένα/ακόρεστα λίπη Η κατανάλωση 5 ή περισσότερων μερίδων φρούτων και λαχανικών ημερησίως. Φάνηκε ότι ως προς τις υπόλοιπες συστάσεις (φυσική δραστηριότητα, διατροφικές συνήθειες, μείωση προσλαμβανόμενου άλατος, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, έλεγχος ΑΠ, φαρμακευτική αγωγή, τακτική επίσκεψη στον επαγγελματία υγείας), οι ασθενείς ήταν συμμορφωμένοι σε μεγάλο βαθμό. Τα άτομα με ΑΥ φαίνεται να μην μπορούν να αποφύγουν καταστάσεις που προκαλούν άγχος.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Αναγκαία φαίνεται η αξιολόγηση των ατόμων με ΑΥ όσον αφορά στην αυτοφροντίδα τους ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να υπάρχει ολοκληρωμένη εικόνα. Η δημιουργία προγραμμάτων αυτοφροντίδας είναι εξέχουσας σημασίας, καθώς με αυτό τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί συνεχής εκπαίδευση και ενημέρωση των ασθενών με ΑΥ όσον αφορά στις συνιστώμενες οδηγίες για την αντιμετώπιση της ΑΥ, με αποτέλεσμα το έλεγχο της ΑΥ και την βελτίωση της ΠΖ. Αξιολόγηση της ΠΖ των ατόμων με ΑΥ, ώστε να τεθούν στόχοι, μέσω των προγραμμάτων αυτοφροντίδας, για τη βελτίωση της ΠΖ. Το εργαλείο μέτρησης αυτοφροντίδας που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα μελέτη θα μπορούσε να είναι χρήσιμο και σε κλινικό επίπεδο, καθώς παρέχει τη δυνατότητα στον ιατρό και το νοσηλευτή να γνωρίζουν σε ποιούς τομείς πρέπει να επικεντρωθούν προκειμένου να εκπαιδεύσουν κάθε ασθενή.

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ !