Νικολάου Νικόλαος Ε. Κ. Π. Α. : Μ. Π. Σ Νικολάου Νικόλαος Ε.Κ.Π.Α.: Μ.Π.Σ. << Διεθνείς και ευρωπαϊκές σπουδές>> Η μετανάστευση στην Μεσόγειο ως ζήτημα ασφάλειας.

Μετανάστες και πρόσφυγες αποβιβάζονται σε ελληνικό νησί ( πηγή: Καθημερινή)

Τι είναι μετανάστευση; Μετανάστευση: είναι η διαδικασία κατά την οποία τα σύνορα μιάς πολιτικής οντότητας ή μιας διοικητικής περιοχής διαπερνούνται από ένα ή περισσότερα άτομα για κάποια χρονική διάρκεια. Περιλαμβάνει τους πρόσφυγες, τους οικονομικούς μετανάστες,τους εξανδραποδισμένους ανθρώπους. Δύο είδη μετανάστευσης: η εσωτερική η οποία περιλαμβάνει την μετκίνηση από μία περιφέρεια σε μία άλλη εντός μιας χώρας. Η διεθνής που περιλαμβάνει την μετακίνηση από ένα κράτος σε ένα άλλο. Εξαναγκαστική μετανάστευση: η διαδικασία με την οποία ανθρώπινα σύνολα εγκαταλείπουν τον τόπο κατοικίας τους επειδή αναγκάζονται από συρράξεις, από περιβαλλοντικές καταστροφές, από λοιμό και λιμό, από πυρηνικές καταστροφές ή από την υλοποίηση αναπτυξιακών έργων. (www.forcedmigration.org)

Τα αίτια της μετανάστευσης οικονομική αδυναμία κρατών προέλευσης μεταναστών→ οικονομικοί μετανάστες. διαλυμένα ή <<εύθραστα>> κράτη→ μετανάστες που αναζητούν ασφάλεια. Λόγω πολέμου, διαφθοράς, υψηλού ποσοστού εγκλημάτων, καταδίωξης. Παράλληλα με αυτούς και πρόσφυγες (μεικτές ροές). περιβαλλοντικοί λόγοι→ περιβαλλοντικοί μετανάστες και πρόσφυγες. Αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους εξαιτίας ακραίων περιβαλλοντικών φαινομένων ( ξηρασία, ερημοποίηση, έλλειψη νερού, επισιτιστικό πρόβλημα και άλλα). οικογενειακοί λόγοι→ επανένωση οικογενειών που είναι διαχωρισμένες. Επίσης, η σύναψη γάμου. εκπαιδευτικοί→ συμμετοχή σε ανώτερα εκπαιδευτικά συστήματα με καλύτερη αφομίωση στην αγορά εργασίας.

Μεταναστευτικές δίοδοι Οι διαδρομές που ακολουθούν πρόσφυγες και μετανάστες είναι εφτά κατά την FRONTEX: δυτικής Αφρικής :Σενεγάλη, Μαυριτανία, Κανάρια Νησιά. Οι μετανάστες προέρχονται από τις δύο πρώτες χώρες καθώς και από τον Νίγηρα και την Νιγηρία. δυτικής Μεσογείου: διαδρομή Μαρόκο- Ισπανία μέσω των δύο θυλάκων Θέουτα και Μελίλα. Μετανάστες από Υποσαχάρια Αφρική. κεντρικής Μεσογείου: μέσω Λιβύης στην Ιταλία. Μετανάστες από κεντρική Αφρική και Ανατολικό Κέρας ηπείρου. Απουλία και Καλαβρία: από Βόρεια Αφρική κυρίως. Μετανάστες από Συρία, Ασιάτες, Αφρικανοί. Σημείο αφετηρίας και η Ελλάδα. Όχι κύρια διαδρομή. ανατολικής Μεσογείου: μέσω Τουρκίας σε Ελλάδα. Ιδίως σε ελληνικά νησιά. Μετανάστες και πρόσφυγες από Συρία, Ιράκ, Αφγανιστάν και Σομαλία. δυτικών Βαλκανίων: μέσω Ελλάδας διασχίζοντας το δυτικό τμήμα της χερσονήσου του Αίμου για να φτάσουν στην κεντρική Ευρώπη. ανατολικών συνόρων: μέσω Ρωσίας, Λευκορωσίας, Ουκρανίας, Πολωνίας και Μολδαβίας . Μετανάστες κυρίως από Καύκασο προς κεντρική Ευρώπη. Μικρής σημασίας διαδρομή.

Ποσοστά μεταναστών 2014-2016 (πηγή ΔΟΜ)

Μεταναστευτικές ροές 2015

Θάνατοι προσφύγων και μεταναστών 2014-16 (πηγή: ΔΟΜ)

Ενδείξεις Τα στοιχεία που παρατέθηκαν δείχνουν ότι από το 2014 έχει αλλάξει η κατάσταση. Τον ρόλο της Ιταλίας σαν χώρα υποδοχής μεγάλου αριθμού μεταναστών παίρνει η Ελλάδα. Μεταβολή παρατηρείται και στην ισορροπία μεταναστών-προσφύγων. Μέχρι το 2014 η πλάστιγγα έγερνε υπέρ των πρώτων. Από το 2015 και έπειτα εκείνη γέρνει υπέρ των δεύτερων. Βασική χώρα προέλευσης είναι η Συρία.

Η μετανάστευση ως αίτιο ανασφάλειας; Η μετανάστευση ως αίτιο ανασφάλειας; Η μετανάστευση δεν αποτελεί σαν διαδικασία από μόνη της απειλή για το σύστημα ασφάλειας. Συνοδεύεται, μάλιστα, από κάποια θετικά αποτελέσματα: οι μετανάστες αποτελούν νέο εργατικό δυναμικό που προορίζεται να αφομιωθεί σε επαγγελματικούς τομείς που υπάρχει έλλειψη ατόμων. οι μετανάστες με την συμμετοχή τους σε επαγγέλματα συμβάλουν στην ενδυνάμωση της οικονομίας μιάς χώρας αφού πληρώνουν εισφορές και φορολογούνται. Παράλληλα, ενισχύουν και την τοπική αγορά μιάς και καταναλώνουν τοπικά προϊόντα. (www.oecd.org) με την άφιξή τους φέρνουν και στοιχεία της κουλτούρας και του πολιτισμού τους. Όμως, η μετανάστευση υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να επηρεάσει το περιβάλλον ασφάλειας. Οι λόγοι που κάτι τέτοιο συμβαίνει θα παρατεθούν παρακάτω.

όταν αυτή είναι αθρόα, ανοργάνωτη και περιλαμβάνει πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Αυτό το χαρακτηριστικό τρόμαξε και τρομάζει τα κράτη υποδοχής. η άφιξη μεταναστών νόμιμων ή μη επηρεάζει την ατομική ασφάλεια τόσο των πολιτών του κράτους υποδοχής όσο και των ίδιων των μεταναστών. Πιο συγκεκριμένα, η αθρόα προσέλευση ανθρώπων ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα στην δημόσια υγεία αφού μέρος τωνμεταναστών ίσως έχει κάποια λοιμώδη ασθένεια. Ακόμα, η αδυναμία του κράτους να τους αφομοιώσει τους οδηγεί σε παραβατική συμπεριφορά. Εκείνη περιλαμβάνει ληστείες, φόνους, λαθρεμπόριο παντός είδους πράξεις που θίγουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των γηγενών κατοίκων. Ταυτόχρονα, η μαζική μετανάστευση επηρεάζει και τους μετακινούμενους. Δηλαδή, είναι φορείς ρατσιστικής ή ατιμωτικής συμπεριφοράς, πέφτουν θύματα παραβατικής συμπεριφοράς τόσο από τους ντόπιους όσο και από άλλους μετανάστες ενώ πολύ συχνά βρίσκουν το θάνατο ( οι πολλοί πνιγμοί μεταναστών και προσφύγων στην Μεσόγειο κυρίως).

εκτός από την ατομική επηρεάζει και την οικονομική ασφάλεια των κρατών υποδοχής. Τα τελευταία καλούνται να περιθάλψουν και εν συνεχεία να αφομοιώσουν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό μεταναστών κάτι που κοστίζει αρκετά. Το πρόβλημα επιδεινώνεται αν όλα ή κάποια κράτη αντιμετωπίζουν οικονομική κρίση. με την είσοδο στα κράτη μεγάλου αριθμού προσώπων και την συγκέντρωση μέρους αυτών είτε στα αστικά κέντρα είτε σε κέντρα φιλοξενίας δημιουργούνται περιβαλλοντικά προβλήματα. Τίθεται με άλλα λόγια ζήτημα περιβαλλοντικής ασφάλειας. Τα απορρίματα είναι πολλά με αποτέλεσμα οι κρατικές αρχές να δυσκολεύονται στην καταστροφή τους. ζητήματα τίθενται και με την εθνική ασφάλεια. Η εθνική ασφάλεια περιλαμβάνει φυσικά όσα προαναφέρθηκαν αλλά καλό είναι να προστεθεί και κάτι ακόμα. Η μαζική συγκέντρωση στα αστικά κέντρα με έλλειψη αφομοίωσης και με την πάροδο του χρόνου έχει ως απόρροια την δημιουργία γκέτο (γκετοποίηση). Με την δημιουργία τέτοιων <<παράλληλων>> κοινοτήτων η δυνατότητα αποτελεσματικού ελέγχου του κράτους μειώνεται. Η κατάσταση γίνεται πιο επείγουσα όταν η γκετοποίηση συνοδεύεται με την εγκαθίδρυση λαθρεμπορίου και την πρόταξη παραβατικής συμπεριφοράς.

Τριγμοί προκαλούνται και στην διακρατική / υπερεθνική ασφάλεια Τριγμοί προκαλούνται και στην διακρατική / υπερεθνική ασφάλεια. Αρχικά, είναι δυνατόν να γεννηθούν έριδες μεταξύ κρατών αποστολής μεταναστών και κρατών υποδοχής. Ενίοτε εμπλέκονται και << ενδιάμεσα>> κράτη διαμετακόμισ ης μεταναστών ( Ισπανία με Μαρόκο και Μαυριτανία, Ελλάδα/ Ε.Ε.- Τουρκία). Επιπλέον, αντιδράσεις μπορούν να προκληθούν και με το ποιά χώρα θα είναι υπεύθυνη για την αστυνόμευση των μεταναστών. Η κατασκευή Κέντρων Φιλοξενίας Μεταναστών και Προσφύγων σε παραμεθόριες περιοχές είναι γενεσιουργός αιτία τέτοιων αντιδράσεων ( διαφωνία Ελλάδας και Σκοπίων κατά την διάρκεια των επεισοδίων στην Ειδομένη). Οι τριβές δεν περιορίζονται μόνο στις σχέσεις μεταξύ των διάφορων κρατών. Συμμμετέχουν και υπερεθνικοί δρώντες όπως διεθνείς και περιφερειακοί οργανισμοί καθώς και Μ.Κ.Ο. (σύγκρουση της κυβέρνησης Β. Ορμπάν με Ε.Ε.) η αθρόα μετακίνηση ατόμων συνδέεται και με την ανάπτυξη του οργανωμένου εγκλήματος. Εκείνο παραβιάζει όλα τα είδη ασφάλειας. Η παραπάνω μετακίνηση συνοδεύεται/ πραγματοποιείται από την δράση δουλεμπόρων, κυκλωμάτων εμπορίας ανθρώπων, όπλων, ναρκωτικών και πορνείας (εργαστήριο χαπιών σε Ασπρόπυργο). το γεγονός ότι ο μεγαλύτερος αριθμός μεταναστών αλλά και προσφύγων προέρχονται από μουσουλμανικές χώρες στις οποίες δραστηροποιούνται ισλαμιστικές ένοπλες ομάδες ( ISIS, Al-Shabaab) οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πολύ πιθανόν να έχουν εισχωρήσει στις τάξεις τους πράκτορες ή οι ίδιοι οι μετανάστες να εμφορούνται από ριζοσπαστικές ιδέες. Κίνδυνος ισλαμικού ριζοσπαστισμού με την δημιουργία θυλάκων ή την μετακίνηση ύποπτων προσώπων.

Συμπεράσματα Είναι γνωστό πλέον στις ηγεσίες των χωρών ιδίως εκείνων της Ε.Ε. ότι η άνευ ορίων μετανάστευση συνδυασμένη από το 2015 και έπειτα με την άφιξη μεγάλου αριθμού προσφύγων εγκυμονεί κινδύνους για όλα τα επίπεδα ασφάλειας. Επίσης, ενεργοποιεί τα ανακλαστικά των κοινωνιών (ο ΄΄Άλλος΄΄). Παράλληλα, με την Αραβική Άνοιξη η εσωτερική κατάσταση στις βορειοαφρικανικές και μεσανατολικές χώρες χειροτέρεψε. Αυτή η εξέλιξη ανάγκασε πολλούς ανθρώπους σε εξαναγκαστική μετανάστευση και προσφυγιά. Τόσο η Ε.Ε. όσο και η κάθε χώρα ξεχωριστά το αντιμετωπίζουν σαν ζήτημα ασφάλειας. Η δράση τους χαρακτηρίζεται από τα εξής: σε επίπεδο κράτους: σύναψη διμερών συμφωνιών κατά τα πρότυπα εκείνων μεταξύ Λιβύης- Ιταλίας, Ισπανίας- Μαρόκο, Μαυριτανίας, Σενεγάλης. Επίσης, επιχειρήσεις αστυνόμευσης των χερσαίων και θαλάσσιων συνόρων ( Επιχείρηση Mare Nostrum). σε υπερεθνικό επίπεδο: συμφωνία Ε.Ε.- Τουρκίας. Χρήση ευρωπαϊκών υπηρεσιών φύλαξης και ασφάλειας (FRONTEX, Eurosur, Europol). Ακόμα, η Ε.Ε. προσπαθεί με διάφορα συνέδρια να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.

Εν κατακλείδει, αν και έχουν γίνει βήματα για την διευθέτηση του ζητήματος εκείνα χαρακτηρίζονται από σπασμωδικότητα ενώ οι μεικτές ροές δεν έχουν περιοριστεί και συνεχώς άνθρωποι πνίγονται στην Μεσόγειο. Όμως, ότι έχει γίνει αποτελεί μία καλή βάση για περαιτέρω πιο αποτελεσματικές ενέργειες που θα ρυθμίσουν το ζήτημα.