Σοφία Αυγητίδου Kαθηγήτρια Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Η συμβολή του παιχνιδιού στην ανάπτυξη του παιδιού: Θεωρίες και συνέπειες για την παιδική ηλικία Σοφία Αυγητίδου Kαθηγήτρια Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

Διερεύνηση προηγούμενων πεποιθήσεων ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΙ ΕΙΝΑΙ; ΟΦΕΛΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΡΟΛΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

Ερωτήματα Τι υπονοείται από τη θεωρία για την αξία του παιχνιδιού; Τι υπονοείται από τη θεωρία για την εικόνα της παιδικής ηλικίας; Τι υπονοείται από τη θεωρία για τους τρόπους διερεύνησης του παιχνιδιού; Τι υπονοείται από τη θεωρία για την αξιολόγηση ή αποτίμηση του παιχνιδιού των μικρών παιδιών;

Τα παιδιά παίζουν γιατί… ΤΙ ΥΠΟΝΟΟΥΝ – ΥΠΟΔΗΛΩΝΟΥΝ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΠΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ – ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ Τους αρέσει, χαίρονται με το παιχνίδι (το παιχνίδι ως αυτοσκοπός, ως αυτονόητα κύρια δραστηριότητα των παιδιών – στην περίπτωση αυτή δεν αναγνωρίζεται τόσο η γνωστική και κοινωνική αξία του παιχνιδιού αλλά η ευχάριστη διάθεση που δημιουργεί στα παιδιά)

Τα παιδιά παίζουν γιατί… ΤΙ ΥΠΟΝΟΟΥΝ – ΥΠΟΔΗΛΩΝΟΥΝ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΠΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ – ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ Αποφορτίζονται, εκτονώνονται, απελευθερώνουν τα συναισθήματά τους Θεωρία της πλεονάζουσας ενεργητικότητας / το παιχνίδι αποτελεί πλαίσιο ελευθερίας ενώ η ακαδημαϊκή δραστηριότητα αγχώνει, κουράζει, πιέζει το παιδί – Ρουσσώ. Ψυχαναλυτική θεωρία: Το παιχνίδι ως μέσο διάγνωσης και θεραπείας εργαστηριακά πειράματα για τη συναισθηματική κατάσταση των παιδιών και τις σχέσεις τους με τους άλλους, επιθετικότητα – προγράμματα παρέμβασης για τον θεραπευτικό χαρακτήρα του παιχνιδιού.

Μαθαίνουν διάφορα πράγματα Τα παιδιά παίζουν γιατί… ΤΙ ΥΠΟΝΟΟΥΝ – ΥΠΟΔΗΛΩΝΟΥΝ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΠΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ – ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ Μαθαίνουν διάφορα πράγματα Γνωστικο-εξελικτικές θεωρίες. Εκπαιδευτικές θεωρίες για τη σημασία του παιχνιδιού ως μέσο αγωγής. Ο προβληματισμός για τις θεωρίες αυτές δεν εστιάζει στην αμφισβήτηση ότι τα παιδιά όντως μαθαίνουν αλλά στο ότι η αξία του παιχνιδιού επικυρώνεται κυρίαρχα σε σχέση με τη μάθηση.

Τα παιδιά παίζουν γιατί… ΤΙ ΥΠΟΝΟΟΥΝ – ΥΠΟΔΗΛΩΝΟΥΝ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΠΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ – ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ Μυούνται και εξασκούνται σε διάφορους ρόλους, π.χ. μαμά, μπαμπάς ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ –Mead Μαθαίνουν να συνεργάζονται με τους συνομηλίκους τους: κοινωνικοποιητικός - εκπαιδευτικός λόγος

Τα παιδιά παίζουν γιατί… ΤΙ ΥΠΟΝΟΟΥΝ – ΥΠΟΔΗΛΩΝΟΥΝ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΠΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΑΙΤΙΟΛΟΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ – ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ Κοινωνιο-πολιτισμικές θεωρίες (Βιγκότσκι), Θεωρία της Νέας Κοινωνιολογίας της Παιδικής Ηλικίας (James), ανθρωπολογικές θεωρίες παιχνιδιού: γιατί μέσα από το παιχνίδι κατασκευάζουν δικά τους ενδιαφέροντα και αξίες και παράλληλα οικειοποιούνται τον πολιτισμό στον οποίο ανήκουν.

Άρα, οι λειτουργίες του παιχνιδιού: εξαρτώνται από το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο συζητιέται το παιχνίδι. ως μέσο διάγνωσης και θεραπείας στην ψυχανάλυση, ως γνωστική διαδικασία στη Γνωστική Ψυχολογία, ως μέσο κοινωνικοποίησης στις κλασσικές κοινωνικοποιητικές θεωρίες, ως μέσο αλλαγής του περιβάλλοντός τους μέσα από τη δημιουργία φανταστικών καταστάσεων (Βιγκότσκι), ως πλαίσιο κοινωνικής κατασκευής και διαπραγμάτευσης του κόσμου των ενηλίκων (Νέα Κοινωνιολογία, Κοινωνικής Ανθρωπολογία), ως μέσο αγωγής (Παιδαγωγική) .

Ορισμός του παιχνιδιού επιφυλάξεις για έναν κοινό ορισμό του παιχνιδιού. Προσοχή στην ανάγνωση ορισμών: ποιος ορίζει το παιχνίδι, με ποιες διαδικασίες έχει προκύψει ο ορισμός, ποια δομικά ή λειτουργικά στοιχεία του παιχνιδιού αναδεικνύονται στον ορισμό και για ποιο λόγο. Ταξινόμηση ορισμών: α) ως μία σειρά χαρακτηριστικών που προκύπτουν από τις βιολογικές ή ψυχολογικές προδιαθέσεις του παιδιού β) ως παρατηρήσιμη συμπεριφορά και γ) ως πλαίσιο δραστηριοτήτων. Κοινή παραδοχή: αν και το παιχνίδι μπορεί να ξεκινά από βιολογικές ενορμήσεις, αποτελεί ένα κοινωνικό και πολιτισμικό φαινόμενο το οποίο μπορεί να γίνει κατανοητό ακριβώς σ’αυτά τα πλαίσια. Βασικά χαρακτηριστικά: ελεύθερο, ανιδιοτελές, έχει τους δικούς του κανόνες, χρονικοί περιορισμοί, σημαίνουσα λειτουργία για τους συμμετέχοντες. Παιχνίδι σημαίνει χαρά;;; (Vygotsky).

Abott, Lesley: Play is ace! Developing play in schools and classrooms: Χαρακτηριστικά που μπορούν να ορίσουν το παιχνίδι: Freedom=Ελευθερία Spontaneity=Αυθορμητισμός Exuberance=Μεγάλη αφθονία Fun=Διασκέδαση Ownership= Η αίσθηση της «κατοχής»

Είδη του παιχνιδιού Σύμφωνα με το κοινωνικό πλαίσιο (Parten): χωρίς απασχόληση, θεατής, μοναχικό παιχνίδι, παράλληλο, συνεργατικό

Σύμφωνα με τη γνωστική λειτουργία (Piaget): αισθησιο-κινητικό - παιχνίδι άσκησης (0-2), συμβολικό παιχνίδι (2-5 ή 7) και παιχνίδι με κανόνες (5 και έπειτα).

Σύμφωνα με το περιεχόμενο ή το διδακτικό σκοπό (παιδαγωγικές θεωρίες): κατασκευαστκά παιχνίδια, παιχνίδια ρόλων, μουσικά, κινητικά, διδακτικά παιχνίδια, παιχνίδια-αντικείμενα, ηλεκτρονικά παιχνίδια.

Σύνθεση των παραπάνω (Smith): αισθησιο-κινητικό, συμβολικό, κατασκευαστικό, κοινωνικο-δραματικό, κανόνων, παιχνίδι σωματικής άσκησης, ψευτο-πάλεμα.

Θεωρίες και πρακτικές για το παιχνίδι Το σημαντικό είναι να κατανοήσουμε ότι: α)οι επιστημονικές θεωρίες για τις λειτουργίες του παιχνιδιού επηρεάζουν ή υπονοούνται στις προσωπικές μας θεωρίες για τη διδασκαλία και τη μάθηση και β) ότι οι προσωπικές μας θεωρίες για την αξία του παιχνιδιού μεταφράζονται σε εκπαιδευτικές πρακτικές (πόσο, πως και τι να παίξουν) και νέες θεωρητικές αξιολογήσεις της παιχνιώδους δραστηριότητας των παιδιών (τι κερδίζουν τα παιδιά παίζοντας; Γιατί να τα αφήσω να παίξουν παραπάνω ώρα;)

Ενδεικτικές αναφορές στο παιχνίδι στον οδηγό της νηπιαγωγού (2006) Ενδεικτικές αναφορές στο παιχνίδι στον οδηγό της νηπιαγωγού (2006) Σελ. 8 «το παιχνίδι μπορεί να αξιοποιηθεί σημαντικά στη διαδικασία μετάβασης του παιδιού στη ζώνη της επόμενης εξέλιξης» Σελ. 11 «Η γνώση αντιμετωπίζεται ως ολότητα και προσεγγίζεται μέσω του παιχνιδιού…» Σελ. 16 «Είναι σημαντική η επιτυχής σύνδεση παιχνιδιού και μάθησης» Σελ. 18 «Είναι σημαντική η κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών. Τα παιδιά ακούν, μιλούν, ρωτούν, απαντούν, παρακολουθούν, συνεργάζονται». Σελ. 19 Αναφορά στο τι μαθαίνουν τα παιδιά όταν παίζουν

Σελ. 23 υποκεφάλαιο με τίτλο «ο σημαντικός ρόλος του παιχνιδιού στην ανάπτυξη των μικρών παιδιών» Σελ. 30 στις ενέργειες της νηπιαγωγού «ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή των παιδιών στο παιχνίδι» Σελ. 42-48 στο κεφάλαιο «η συνεργασία με το σπίτι», οι γονείς ενθαρρύνονται να παίζουν με τα παιδιά τους, να προσφέρουν ευκαιρίες για παιχνίδι με άλλα παιδιά, να συμμετέχουν σε παιχνίδια στον αύλειο χώρο. Σελ. 49-57 στο κεφάλαιο «Η σημασία του σχεδιασμού και της οργάνωσης του μαθησιακού περιβάλλοντος». Σελ. 66-74 στο Κεφάλαιο 6 «Εργασία και παιχνίδι σε ομάδες: ένα υποστηρικτικό πλαίσιο για κάθε ατομική προσπάθεια». Κεφάλαια 8-12: ανάπτυξη του προγράμματος: διάσπαρτες αναφορές στο παιχνίδι και στις ομάδες.

Abott, Lesley: Play is ace! Developing play in schools and classrooms: Στη διαδικασία σχεδιασμού του Αναλυτικού Προγράμματος λαμβάνουν υπόψη τα εξής: Collaborating=Συνεργάζονται Making choices=Παίρνουν αποφάσεις Organizing=Οργανώνουν Explaining=Εξηγούν Talking and communicating= Μιλούν και επικοινωνούν Sharing=Μοιράζονται Taking responsibility=Αναλαμβάνουν ευθύνες Asking and answering=Ρωτάνε και απαντάνε Recording=Καταγράφουν Interpreting, predicting, recalling and reflecting=Ερμηνεύουν, Προβλέπουν, Ανακαλούν, Συλλογίζονται

Ενώ, θεωρούμε δεδομένα ότι: Α) το παιχνίδι αποτελεί κεντρική δραστηριότητα στη ζωή του νηπίου Β) το παιδί μέσα από το παιχνίδι μαθαίνει, Ποια είναι η θέση του παιχνιδιού στην προσχολική εκπαίδευση;

Προσωπικές θεωρίες για το παιχνίδι υπονοούν ότι: α) όλα τα παιδιά ξέρουν να παίζουν και αβίαστα και φυσικά συμμετέχουν στο παιχνίδι και ότι β) ο ρόλος της νηπιαγωγού είναι να αφήσει τα παιδιά ελεύθερα να εκφραστούν και να δημιουργήσουν μέσα από το παιχνίδι. «έθος του παιχνιδιού» (Smith) Κριτική για την παραδοχή ότι το παιχνίδι αποτελεί μια ελεύθερη δραστηριότητα στο νηπιαγωγείο (Μακρυνιώτη) Παρατηρήσεις στα νηπιαγωγεία

Προτάσεις για παιχνίδια: ενδεικτική ταξινόμηση Α) Παίζω-ψυχαγωγούμαι: ψυχαγωγία, εμψύχωση, ενεργοποίηση των εκφραστικών μέσων (συναισθηματική-κοινωνική, ψυχοκινητική έμφαση) Παράδειγμα: κινητικό-παραδοσιακό παιχνίδι με συχνές εναλλαγές ή μουσικο-κινητικό με σενάριο σαν δραματικό παιχνίδι (τι κάναμε στην τάξη: το κουτί που για το ξετυλίξεις και να δεις τι έχει μέσα χρειάζεται να ακολουθήσεις μία σειρά από οδηγίες που καλούν την ομάδα να εκφραστεί με ποικίλους τρόπους)

Β). Παίζω- Μαθαίνω: Η κατηγορία αυτή αναφέρεται σε παιχνίδια που μπορούν να συνδεθούν με διαφορετικές μαθησιακές περιοχές Παράδειγμα: Διερευνώ με τα παιδιά πώς μπορούμε να κάνουμε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι: Ζητάω από τα παιδιά να μου πουν τους αγαπημένους τους ήρωες και στήνουμε σενάριο, πιόνια, κανόνες…. (τι κάναμε στην τάξη: φέρνω ένα αγαπημένο αντικείμενο από την παιδική ηλικία, το περιγράφουμε και ζωγραφίζουμε τα συναισθήματα που νοιώθουμε. Συζητάμε με τα παιδιά τα συναισθήματα αυτά)

Γ). Παίζω-Δημιουργώ: παιχνίδια για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας. Παράδειγμα: Πώς να βρούμε τρόπους να κάνουμε τον ψηλότερο πύργο με αντικείμενα που έχουμε στην τάξη; 2 ομάδες συνεργάζονται… Ποιο θα ήταν το τέλος της ιστορίας αν ήμασταν εμείς συγγραφείς; Μπορούμε να παίξουμε σε θέατρο το τέλος αυτό; Τι θα χρειαστούμε; Πώς θα στήσουμε το θέατρο μας;

Εργασία Αναρτήστε στο e-class μία-δύο σελίδες με τα ονόματα της ομάδας και την περιγραφή ενός παιχνιδιού για κάθε μία από τις παραπάνω κατηγορίες (3 παιχνίδια).