Xριστακόπουλος Ιωάννης Δρ Σύμβουλος Σταδιοδρομίας Ψυχολογικές Θεωρίες: Χαρακτηριστικών (Parsons), Τυπολογική (Holland), Ψυχοδυναμική (Roe)» Xριστακόπουλος Ιωάννης Δρ Σύμβουλος Σταδιοδρομίας

Στόχοι ενότητας Nα αποτυπωθούν τα στάδια, σύμφωνα με τα οποία το άτομο λαμβάνει μια απόφαση κατά τη θεωρία του Parsons. Να αξιολογηθεί η πρακτική χρησιμότητα της θεωρίας του Holland Nα συζητηθεί η επίδραση της γονεικής συμπεριφοράς στην επαγγελματική επιλογή

Θεωρία των χαρακτηριστικών (Parsons) Στηρίζεται στην ψυχολογία των ατομικών διαφορών και την ανάλυση των επαγγελμάτων. Δίνει έμφαση στην αντιστοιχία των χαρακτηριστικών του ατόμου με τα χαρακτηριστικά-προδιαγραφές του επαγγέλματος

Θεωρία των χαρακτηριστικών (Parsons) Τα στάδια που ακολουθεί το άτομο για την επιλογή επαγγέλματος είναι: (Δημητρόπουλος, 1994). Η αυτογνωσία δηλ. η κατανόηση από το άτομο του εαυτού του (ικανοτήτων, ενδιαφερόντων, αξιών, φιλοδοξιών, μέσων, περιορισμών κλπ) Επαρκής γνώση των επαγγελμάτων και της αγοράς εργασίας γενικά (προϋποθέσεων και απαιτήσεων εισόδου στο επάγγελμα, πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων, δυνατοτήτων απασχόλησης, εξέλιξης στο επάγγελμα, συνθηκών εργασίας κλπ) Λήψη λογικής απόφασης που θα προσαρμόζει τα χαρακτηριστικά του ατόμου με τα δεδομένα των επαγγελμάτων (Δημητρόπουλος, 1994).

Λογική της θεωρίας του Parsons (1909) Tα άτομα διαφέρουν ως προς τις ικανότητές τους, τα ενδιαφέροντα και τα λοιπά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους. Ύστερα κάθε επάγγελμα απαιτεί σε διαφορετικό βαθμό την ύπαρξη των χαρακτηριστικών και των παραγόντων αυτών. Είναι επόμενο, λοιπόν, να διαφέρουν και τα άτομα που μπορούν να ακολουθήσουν το κάθε επάγγελμα ή την κάθε ομάδα επαγγελμάτων (Δημητρόπουλος, 2003)

Συζήτηση Υποστηρίζεται ότι το σημαντικότερο μειονέκτημα της θεωρίας του Parsons συνοψίζεται στην πεποίθηση ότι τα χαρακτηριστικά του ατόμου και οι απαιτήσεις του περιβάλλοντος είναι στατικά και όχι δυναμικά. Συζητήστε την άποψή σας στα πλαίσια της ομάδας σας.

Κριτική στη θεωρία του Parsons (1909) Ο Cooley (1964) έχει υποστηρίξει ότι, η αδυναμία της θεωρίας αυτής δεν είναι απλά η δυσκολία συσχέτισης του αποτελέσματος ενός εργαλείου πρόγνωσης με κάποιο επάγγελμα, αλλά η μελέτη του πλέγματος των χαρακτηριστικών και της σχέσης του με τη σειρά των αποφάσεων που πρέπει να πάρουν οι νέοι άνθρωποι για να μπουν στον κόσμο της εργασίας και να σταθεροποιηθούν σ’ αυτόν. Αν μια τέτοια διαδικασία καταστεί δυνατή, θα εξαλειφθεί μια σημαντική αδυναμία αυτής της θεωρίας, δηλαδή η άποψη ότι τα χαρακτηριστικά του ατόμου και οι απαιτήσεις του περιβάλλοντος είναι στατικά και όχι δυναμικά. Μια τέτοια θεώρηση υποτιμά τη δυνατότητα του ατόμου και να αναπτυχθεί ή την τάση των εκπαιδευτικών και επαγγελματικών απαιτήσεων να αλλάζουν με τον χρόνο.

Κριτική στη θεωρία του Parsons (1909) H επαγγελματική ανάπτυξη δεν περιλαμβάνει μόνο την επιλογή ενός επαγγέλματος. Επίσης, οι πληροφορίες για τις απαιτήσεις ενός επαγγέλματος δεν είναι δυνατό να είναι απόλυτα πλήρεις, ενώ παράλληλα οι απαιτήσεις σ’ ένα επάγγελμα μπορεί να αλλάζουν από καιρού εις καιρόν. Τέλος, τα τεστ και τα ερωτηματολόγια δεν έχουν απόλυτη εγκυρότητα. Εξ αιτίας, λοιπόν, αυτών των αδυναμιών στην επαγγελματική πληροφόρηση και στις εκτιμήσεις μας για το άτομο, μπορεί να γίνουν μη ικανοποιητικές επιλογές ακόμη κι όταν παρέχεται η καλύτερη καθοδήγηση. Λάθη στην επαγγελματική επιλογή θα οδηγήσουν σε επαγγελματική δυσαρέσκεια, μη ικανοποιητική απόδοση στη δουλειά και αλλαγή επαγγελματικού περιβάλλοντος (Lofquist και Dawis, 1969).

Tυπολογική θεωρία του Holland (βασικές αρχές) (Δημητρόπουλος, 2003) Η εκλογή επαγγέλματος είναι έκφραση της προσωπικότητας Τα τεστ ενδιαφερόντων είναι τεστ προσωπικότητας Τα επαγγελματικά στερεότυπα προσφέρονται για αξιόπιστες ψυχολογικές και κοινωνικές ερμηνείες Τα άτομα που ασκούν ένα επάγγελμα έχουν όμοιες προσωπικότητες και παρόμοια προσωπική εξέλιξη Οι άνθρωποι σε ένα επαγγελματικό περιβάλλον έχουν όμοιες προσωπικότητες και αντιδρούν, σε πολλά προβλήματα, με παρόμοιο τρόπο. Η επαγγελματική ικανοποίηση εξαρτάται από το βαθμό αρμονίας μεταξύ της προσωπικότητας ενός ατόμου και του περιβάλλοντός του.

Tυπολογική θεωρία του Holland (βασικές αρχές) (Δημητρόπουλος, 2003) Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να καταταγούν σε έναν από τους παρακάτω τύπους προσωπικότητας Ρεαλιστικό: προτιμούν ρεαλιστικές και πρακτικές ασχολίες, χρησιμοποιούν πρακτικούς τρόπους για να λύνουν τα προβλήματά τους, εκτιμούν χειροπιαστά πράγματα (ισχύ, χρήμα, κοινωνική τάξη), στερούνται ικανοτήτων χειρισμού λεπτών ανθρώπινων σχέσεων, αποφεύγουν δραστηριότητες στον κοινωνικό και εκπαιδευτικό τομέα Ερευνητικό:διαθέτουν ικανότητες παρατηρητικές, συμβολικές ή οργανωτικές και αποφεύγουν τις κοινωνικές δραστηριότητες. Επιλέγουν επιστημονικές και μαθηματικές κατευθύνσεις Κοινωνικό:αποστρέφονται τις συστηματικές δραστηριότητες ή εκείνες που απαιτούν χειρωνακτική χρήση μηχανών, υλικών και εργαλείων. Προτιμούν κοινωνικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες Συμβατικό: αγαπούν την τάξη, τη συστηματική τήρηση των πραγμάτων και αποστρέφονται τις ελεύθερες,αμφίβολες και ασυστηματοποίητες δραστηριότητες. Επιχειρηματικό: έχουν την τάση να εκμεταλλεύονται άλλους για απόκτηση αγαθών. Στρέφονται σε ηγετικές θέσεις σε οργανισμούς. Καλλιτεχνικό: Kλίνουν προς ελεύθερες, απρογραμμάτιστες, αδέσμευτες, αισθητικές γενικά δραστηριότητες, οι οποίες οδηγούν σε δημιουργικά και πρωτότυπα αποτελέσματα.

Τυπολογική θεωρία του Holland (Δημητρόπουλος, 2003) Yπάρχουν αντίστοιχα έξι κατηγορίες περιβάλλοντος:το ρεαλιστικό, το διανοητικό, το κοινωνικό, το συμβατικό, το επιχειρηματικό και το καλλιτεχνικό. Σε κάθε μια αντιστοιχεί και ένας τύπος προσωπικότητας Οι άνθρωποι προτιμούν τα περιβάλλοντα εκείνα, τα οποία διευκολύνουν την έκφραση της προσωπικότητάς τους και την έκφραση των αξιών τους. Η τελική συμπεριφορά ενός ατόμου καθορίζεται από την αλληλεπίδραση των ιδιοτήτων της προσωπικότητάς του και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος.

Ερωτηματολόγιο Holland (Self Directed Search-SDS) Σκοπός του ερωτηματολογίου είναι η αξιολόγηση των επαγγελματικών ενδιαφερόντων Με βάση τα αποτελέσματά του μπορούμε να δούμε πώς σχετίζονται α) η προτίμηση του ατόμου προς συγκεκριμένες δραστηριότητες β) συγκεκριμένες δεξιότητές του γ) η προτίμησή του προς ορισμένα επαγγέλματα δ) ο βαθμός στον οποίο το ίδιο το άτομο εκτιμά πως κατέχει ορισμένες ικανότητες/δεξιότητες

Τρόπος βαθμολόγησης Το ερωτηματολόγιο περιέχει προτάσεις με διωνυμική επιλογή « μου αρέσει » ή «δεν μου αρέσει» και «ναι» ή «όχι» Η βαθμολογία υπολογίζεται για κάθε υποκλίμακα με βάση τις καταφατικές απαντήσεις Το ερωτηματολόγιο μπορεί να βαθμολογηθεί από τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο και καταλήγει σε έναν επαγγελματικό κωδικό τριών γραμμάτων, που αντανακλά τα τρία επικρατέστερα περιβάλλοντα στο εξάγωνο του Holland

Ερμηνεία αποτελεσμάτων Για παράδειγμα, ΕΚΚ, είναι ο επαγγελματικός κωδικός ενός ατόμου που το υψηλότερο διαφέρον του είναι το Ερευνητικό ακολουθούμενο από το Κοινωνικό και το Καλλιτεχνικό. Η χρήση του SDS διευκολύνεται από το The Occupational Finder (Ευρετήριο Επαγγελμάτων) που δίνει μια λίστα 1500 επαγγελμάτων με κώδικα τριών γραμμάτων

Περιγραφή Δραστηριότητες(6 υποκλίμακες –11 προτάσεις η καθεμία) Πρόκειται για ένα ερωτηματολόγιο αυτοαναφοράς το οποίο μπορεί να βαθμολογηθεί από το ίδιο το άτομο που το συμπληρώνει Αποτελείται από 5 κλίμακες Τι ονειρεύτηκα να γίνω Δραστηριότητες(6 υποκλίμακες –11 προτάσεις η καθεμία) Ικανότητες (6 υποκλίμακες –11 προτάσεις η καθεμία) Επαγγέλματα (6 υποκλίμακες –14 προτάσεις η καθεμία) Αυτοαξιολόγηση Η συσχέτιση με τις επαγγελματικές ομάδες γίνεται με τη βοήθεια του συνοδευτικού φυλλαδίου «Ευρετήριο Επαγγελμάτων» και το Λεξικό των Επαγγελματικών Κωδίκων του Holland

www.paric.com Άλλοι διαθέσιμοι τύποι του Self-Directed Search Ενήλικες και μεγαλύτερης ηλικίας εφήβους με χαμηλό εκπαιδευτικό υπόβαθρο και βοηθά στην αξιολόγηση των ενδιαφερόντων τους. Τα αποτελέσματα καταλήγουν σε ένα κωδικό δύο γραμμάτων Ενήλικες για επαγγέλματα υψηλού επιπέδου επαγγελματικής ευθύνης Μαθητές γυμνασίου και τους βοηθά να διερευνήσουν και να αξιολογήσουν τα ενδιαφέροντά τους για να σχεδιάσουν τη μελλοντική τους εκπαίδευση και επαγγελματική σταδιοδρομία.

Κριτική Η κλίμακα του Holland χαρακτηρίζεται ως σεξιστική. Συγκεκριμένα τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι οι γυναίκες αντιστοιχούν κυρίως σε τύπους καλλιτεχνικούς και κοινωνικούς συχνότερα από ό,τι σε συμβατικούς ή ρεαλιστικούς. Να συζητήσετε την άποψη αυτή στα πλαίσια της ομάδας σας.

Διάγραμμα συσχέτισης συμπεριφοράς γονέων και επαγγελματικών επιλογών

Συζήτηση Υποστηρίζεται ότι η γονεική συμπεριφορά όπως αυτή εκδηλώνεται με την μορφή σχέσης με τα παιδιά θα μπορούσε να επηρεάσει την επαγγελματική τους επιλογή. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Θεωρία της Αnn Roe Ξεκινώντας από ψυχαναλυτικές αφετηρίες, προσπάθησε να μελετήσει τη σχέση μεταξύ των εμπειριών του ατόμου κατά την παιδική ηλικία και της επαγγελματικής του συμπεριφοράς (Δημητρόπουλος, 2003) Σύμφωνα με την Roe o τύπος του οικογενειακού περιβάλλοντος, ιδιαίτερα όπως αυτός καθορίζεται από την ψυχολογική συμπεριφορά των γονέων στις σχέσεις τους με τα παιδιά τους οδηγεί στην ανάπτυξη συγκεκριμένων τύπων προσωπικότητας και στη συνέχεια στην εκδήλωση ορισμένης επαγγελματικής συμπεριφοράς και σε συγκεκριμένες συμπεριφορές (Κασσωτάκης, 2003)

Ψυχοδυναμική θεωρία της Roe

Οι θέσεις της συνοψίζονται στις εξής: (Δημητρόπουλος, 2003) Η ιστορία της ζωής κάθε ατόμου, η οποία γράφεται με βάση την επαγγελματική του δραστηριότητα, περιγράφει την ύπαρξη του πληρέστερα από όσο μπορεί να την περιγράψει κάθε άλλη προσέγγιση Καταστάσεις σχετικές με αυτή την ιστορία αρχίζουν σε μια συγκεκριμένη οικογένεια, σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο και συνεχίζονται σε ολόκληρη τη ζωή του.

(Δημητρόπουλος,2003) Μπορεί να υπάρχουν διαφορές ως προς το βάρος των διαφόρων συντελεστών αλλά οι διαδικασίες της επαγγελματικής συμπεριφοράς και της επαγγελματικής απόφασης δεν διαφέρουν από άλλες διαδικασίες Η έκταση στην οποία οι επαγγελματικές αποφάσεις και η επαγγελματική συμπεριφορά ελέγχονται από το άτομο, ποικίλλει, αλλά ίσως ελέγχεται περισσότερο από όσο φαίνεται Η επαγγελματική ζωή επηρεάζει όλες τις άλλες όψεις της ζωής Ένα κατάλληλο και ικανοποιητικό επάγγελμα μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο σε ψυχολογικές ασθένειες του ατόμου ή ακόμα και θεραπεία του από ψυχολογικά προβλήματα Oι προσπάθειες κάθε κοινωνίας μπορούν να προσανατολιστούν προς την κατεύθυνση της εξασφάλισης πιο ικανοποιητικών επαγγελματικών καταστάσεων για τα μέλη προκειμένου να αυξηθεί η ποιότητα ζωής. Δεν υπάρχει επαγγελματική απασχόληση, η οποία να είναι η μόνη κατάλληλη για το άτομο. Αντίστοιχα δεν υπάρχει ένα μόνο άτομο που να είναι κατάλληλο αποκλειστικά και μόνο για μια μόνο συγκεκριμένη επαγγελματική απασχόληση.

Συμπεράσματα Με βάση την εμπειρία σας και τα αναγνώσματά σας να αναλύσετε τα δυνατά και τα αδύναμα στοιχεία των θεωριών επαγγελματικής ανάπτυξης που αναλύθηκαν (Parsons, Holland, Roe)

Συμπεράσματα Με βάση την εμπειρία σας και τα αναγνώσματά σας να αναλύσετε τα δυνατά και τα αδύναμα στοιχεία των θεωριών επαγγελματικής ανάπτυξης που αναλύθηκαν (Parsons, Holland, Roe)

Kριτική στη θεωρία των χαρακτηριστικών και των παραγόντων H άποψη της θεωρίας των χαρακτηριστικών και των παραγόντων ότι τα χαρακτηριστικά του ατόμου και οι απαιτήσεις του περιβάλλοντος είναι στατικά και όχι δυναμικά υποτιμά τόσο τη δυνατότητα του ατόμου να αναπτυχθεί ενώ δεν αναγνωρίζει την τάση των εκπαιδευτικών και επαγγελματικών απαιτήσεων να αλλάζουν με τον χρόνο.

Κριτική στο ερωτηματολόγιο ενδιαφερόντων του Holland Συνεχίζει να είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο επαγγελματικών ενδιαφερόντων. Απλό, οικονομικό, ακριβές, μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άτομα και ομάδες και να προκαλέσει συζητήσεις για θέματα που σχετίζονται με την επαγγελματική επιλογή. Το γεγονός ότι είναι τόσο δημοφιλές μεταξύ συμβούλων και ερευνητών αποτελεί μαρτυρία της χρησιμότητας και της αποτελεσματικότητάς του (Daniels,1994).