ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΊΑ - ΔΙΆΛΕΞΗ ΙΙΙ Δήμητρα Παπαστεργίου Ψυχολόγος MSc. 2015

 Η νοητική καθυστέρηση αποτελεί την πιο πολυμελετημένη, αλλά και ταυτόχρονα την πιο πολύπαθη διαταραχή.  Πρόκειται για την πιο ανομοιογενή ομάδα ως προς την αιτιολογία, το δείκτη νοημοσύνης, την κοινωνική προσαρμογή, την ύπαρξη και άλλων συνοδών προβλημάτων

Ορισμός  Υπάρχουν διαφορετικοί ορισμοί για την νοητική καθυστέρηση ανάλογα με τον φορέα που τον προτείνει.  Η Αμερικάνικη Εταιρία για την Νοητική Ανεπάρκεια θεωρεί την νοητική καθυστέρηση ως ¨ την σημαντικά κάτω από τον μέσο όρο γενική λειτουργία που συνυπάρχει με την ανεπάρκεια στην προσαρμοστική συμπεριφορά όπως εκδηλώνεται κατά την περίοδο της εξέλιξης ¨.

 Για να κατανοηθεί καλύτερα η σημασία αυτού του ορισμού πρέπει να τηρηθούν κάποιες παράμετροι.  Η έγκυρη εκτίμηση λαμβάνει υπόψη την πολιτιστική και γλωσσική διαφοροποίηση, όπως επίσης διαφορές στους παράγοντες επικοινωνίας και συμπεριφοράς.  Η ύπαρξη περιορισμών στις δεξιότητες προσαρμογής εμφανίζονται μέσα στο περιβάλλον της κοινωνίας ή κοινότητας, όταν συγκρίνονται με συνομηλίκους και αποτελούν τις ατομικές ανάγκες για υποστήριξη.

 Οι συγκεκριμένοι προσαρμοστικοί περιορισμοί συνήθως συνυπάρχουν με ικανότητες σε άλλες προσαρμοστικές δεξιότητες ή άλλες προσωπικές δυνατότητες.  Με την κατάλληλη υποστήριξη σε ένα επαρκές χρονικό διάστημα η λειτουργική ζωή του ατόμου με νοητική καθυστέρηση θα βελτιωθεί.

 Ιστορικά η πρώτη ενασχόληση ξεκινά από τον Ναπολέοντα, ο οποίος ξεκινά την διαδικασία καταγραφής των ¨ κρετίνων ¨ σε ένα από τα ελβετικά καντόνια.  Πολλές έρευνες δείχνουν διαφορές στην εκτίμηση της συχνότητας των ατόμων με νοητική καθυστέρηση ανάμεσα σε 34 % -50%.

 Αυτό οφείλεται σε μεθοδολογικά ζητήματα που θα προσδιορίσουν με ακρίβεια τα διάφορα δεδομένα.  Οι τρόποι από τους οποίους αντλούμε πληροφορίες για την συχνότητα της νοητικής καθυστέρησης είναι συγκεκριμένοι :

 Μελέτες φορέων : Στοιχεία από σχολεία, κλινικές, νοσοκομεία  Συνεντεύξεις με πρόσωπα της κοινότητας  Μελέτες νοικοκυριού : Στοιχεία από κατ ’ οίκον επισκέψεις  Κλινική αξιολόγηση των ίδιων των ατόμων  Δεδομένα από στοιχεία απογραφών

 Τα άτομα που πάσχουν από νοητική καθυστέρηση παγκοσμίως εμφανίζονται με συχνότητα περίπου 1% σε κάθε χώρα.  Έτσι, χωρίς να έχουμε ξεκάθαρα στοιχεία από καταγραφές υπολογίζουμε να είναι στην Ελλάδα άτομα που παρουσιάζουν νοητική καθυστέρηση.  Εκτιμάται ακόμη, ότι εξ αυτών ζουν ιδρυματικά

Αιτίες νοητικής καθυστέρησης  Τα αίτια είναι  προγεννητικά  περιγεννητικά  μεταγεννητικά - περιβαλλοντικά

Προγεννητικά αίτια  Κληρονομικοί παράγοντες  Χρωμοσωμικές ανωμαλίες ( σύνδρομο Down, σύνδρομο Klinefelter, σύνδρομο Turner)  Ασθένειες της εγκύου ( λοιμώξεις, ερυθρά, ιλαρά, κοκ.)  Ανωμαλίες μεταβολισμού (PKU)

 Ασυμβατότητα του Rh του αίματος της μητέρας με αυτό του εμβρύου  Ανοξία  Τραυματισμοί της εγκύου  Κακή διατροφή  Δηλητηριάσεις από μόλυβδο

Περιγεννητικά αίτια  Ανοξία  Τραυματισμοί και αιμορραγία του εγκεφάλου  Πρόωρη γέννηση.

Μεταγεννητικά αίτια  Μολυσματικές ασθένειες  Ατυχήματα  Υψηλός πυρετός  Μεταβολικές ανωμαλίες  Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες ( ιδρυματοποίηση, στερημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον, συναισθηματική αποστέρηση ).

Ταξινόμηση νοητικής καθυστέρησης  Η πιο διαδεδομένη μορφή ταξινόμησης της νοητικής καθυστέρησης είναι αυτή που χρησιμοποιεί το δείκτη νοημοσύνης  Χρειάζεται προσοχή στην εκτίμηση των δυνατοτήτων του ατόμου με νοητική υστέρηση και στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων του δείκτη νοημοσύνης

Κατηγοριοποιήσεις νοητικής καθυστέρησης  Ήπια Νοητική Υστέρηση ( με δείκτη νοημοσύνης από έως 70)  Μέτρια Νοητική Υστέρηση ( με δείκτη νοημοσύνης από έως 50-55)  Σοβαρή Νοητική Υστέρηση ( με δείκτη νοημοσύνης από έως 35-40)

 Βαριά Νοητική Υστέρηση ( με δείκτη νοημοσύνης κάτω από 20-25)  Νοητική Υστέρηση ΜΠΑ, όταν δηλαδή υπάρχει μια Νοητική Υστέρηση αλλά η ευφυΐα του ατόμου δεν μπορεί να μετρηθεί από τα σταθμισμένα τεστ

 Υπάρχει και μια άλλη διάκριση της νοητικής υστέρησης η οποία βασίζεται στην ικανότητα μάθησης των ατόμων με νοητική καθυστέρηση  Αυτή η διάκριση ανήκει στον Kirk και έχει δεχθεί κριτική για τον περιοριστικό ρόλο που αποδίδει στα άτομα

 Τα εκπαιδεύσιμα άτομα. Πρόκειται για την ανώτερη βαθμίδα, όπου ο δείκτης νοημοσύνης είναι μεταξύ  Τα άτομα αυτής της κατηγορίας μπορούν να αποκτήσουν τις βασικές σχολικές γνώσεις και κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες. Συνήθως, τα καταφέρνουν να ζουν μερικώς ή ολικώς οικονομικά και κοινωνικά ανεξάρτητα.

 Τα ασκήσιμα άτομα. Πρόκειται για την μεσαία βαθμίδα με δείκτη νοημοσύνης μεταξύ  Τα άτομα αυτά δεν μπορούν να αποκτήσουν τις βασικές σχολικές γνώσεις, μπορούν όμως να μάθουν τις δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης ( καθαριότητα, ντύσιμο, φαγητό κ. τ. λ.).  Συνήθως, απασχολούνται στα πλαίσια της οικογένειας ή σε ειδικά πλαίσια, όπως σε κάποια προστατευόμενα εργαστήρια.

 Οι ιδιώτες  Πρόκειται για την κατώτερη βαθμίδα ( δείκτης νοημοσύνης μικρότερος του 20).  Δεν μπορούν να επωφεληθούν από καμιά αγωγή και έχουν ανάγκη από διαρκή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Κριτήρια DSM  Έναρξη πριν από τα 18 έτη ηλικίας  Ο δείκτης ευφυΐας είναι ίσος ή κάτω από 70.  Έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου σε τουλάχιστον δύο από τους παρακάτω τομείς :

 κοινωνικές δεξιότητες  χρήση των πηγών της κοινότητας  Αυτονομία  λειτουργικές σχολικές δεξιότητες  εργασία

 Επικοινωνία  Αυτοεξυπηρέτηση  διαβίωση στο σπίτι  ελεύθερος χρόνος  υγεία  ασφάλεια

Χαρακτηριστικά ατόμων  Ελαφριά νοητική υστέρηση (85%)  Περιβάλλον αποστέρησης  Μικρό ποσοστό οργανικής αιτιολογίας  Στο δημοτικό η πρώτη κατανόηση των προβλημάτων  Μπορούν να μάθουν βασικές δεξιότητες

 Μέτρια νοητική υστέρηση (10%)  Οφείλεται σε οργανικούς λόγους σε ατυχήματα, τραυματισμούς ή μολυσματικές ασθένειες κατά την ενδομήτρια, την περιγεννητική, τη βρεφική ή και τη νηπιακή περίοδο  Εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά

 Η κινητική τους ικανότητα είναι φτωχή και χαρακτηρίζεται από προβλήματα τόσο στην αδρή, όσο και στη λεπτή κινητικότητα.  Απόκτηση των στοιχειωδών σχολικών δεξιοτήτων όπως ανάγνωση, γραφή απλών φράσεων ή μικρών κειμένων ή απλές αριθμητικές πράξεις.

 Σοβαρή νοητική υστέρηση (3%-4%)  Οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά σε βιολογικά αίτια  Εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά  Η φυσική και η κινητική τους ανάπτυξη χαρακτηρίζεται από σοβαρότατα προβλήματα σε όλα τα επίπεδα  Μέχρι ένα περιορισμένο σημείο από τη διδασκαλία προ - ακαδημαϊκών αντικειμένων, όπως η οικειότητα με το αλφάβητο ή την απλή αρίθμηση

 Βαριά νοητική καθυστέρηση  Διαγνωσμένο νευρολογικό πρόβλημα, που είναι υπεύθυνο για τη νοητική καθυστέρηση  Τα εκπαιδευτικά προγράμματα στοχεύουν στην κοινωνική τους προσαρμογή σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον.

 Όταν αναφερόμαστε σε οργανική αιτιολογία για τη νοητική υστέρηση μπορεί να οφείλεται σε :  Χρωμοσωμικές ανωμαλίες  Φενυλκετονουρία  Λοιμώδεις ασθένειες της μητέρας  Τοξικές ουσίες ( στο περιβάλλον, στο φαγητό )  Περιγεννητικά ατυχήματα

 Τα άτομα που παρουσιάζουν νοητική υστέρηση παρουσιάζουν έκπτωση σε γνωστικές λειτουργίες  Προσοχή  Ταχύτητα επεξεργασίας των πληροφοριών  Οργάνωση των πληροφοριών και χρήση της λογικής  Μνήμη - Εύρος μνήμης  Γνωσιακή βάση  Χρήση του λόγου

Προϋποθέσεις εκπαιδευτικών προγραμμάτων  επίπεδο αξιολόγησης κατά της αξιολόγηση  ετήσιοι στόχοι ( μακροπρόθεσμοι ) και βραχυπρόθεσμοι στόχοι  ειδική εκπαίδευση και σχετιζόμενες υπηρεσίες  ημερομηνία έναρξης και διάρκειας των υπηρεσιών  αξιολόγηση των διαδικασιών μέτρησης των συμπεριφορών σε μία τουλάχιστον ετήσια βάση.

Δημογραφικά δεδομένα  Ηλικία : Από τα 5 εώς και 12 παρατηρείται αύξηση του ποσοστού της νοητικής καθυστέρησης  Η κορύφωση του ποσοστού σημειώνεται στο γυμνάσιο και στο λύκειο λόγω των απαιτήσεων του σχολείου  Μειώνεται στην ηλικία των 22-34, εξαφανίζεται δε στην μέση ηλικία

Φύλο  Οι περισσότερες έρευνες δείχνουν σαφές προβάδισμα στους άντρες από ό, τι στις γυναίκες  Τα αγόρια έχουν περισσότερες πιθανότητες να χαρακτηριστούν ως πάσχοντα με νοητική υστέρηση

 Επίδραση του κοινωνικο - οικονομικού επιπέδου της οικογένειας στην εμφάνιση αλλά και στην αντιμετώπιση της.

Διπλή διάγνωση  Η νοητική υστέρηση μπορεί να συνυπάρχει με άλλες καταστάσεις υγείας και συναισθηματικές διαταραχές.  Οι συναισθηματικές διαταραχές και η αδυναμία να ανταπεξέλθουν σε αυτές είναι και ο λόγος εγκλεισμού των ατόμων αυτών σε ιδρύματα και κλινικές.

 Αυτή η μεγάλη επικράτηση των συναισθηματικών διαταραχών στα άτομα με νοητική υστέρηση μπορεί να εξηγηθεί από  την μειωμένη ικανότητα ερμηνείας του τι ακριβώς τους συμβαίνει  Ανεπαρκής γνωστική ικανότητα για επίλυση συγκρούσεων

 Έλλειψη κρίσης που οδηγεί σε ευπιστία έτσι ώστε να οδηγούνται σε μπλεξίματα  απροθυμία των ειδικών να αντιμετωπίσουν τις συναισθηματικές συγκρούσεις

 Συνοδά προβλήματα με την Νοητική Υστέρηση είναι οι ψυχώσεις  Υπάρχει μεγάλη σύνδεση ανάμεσα στην ΝΥ και στην σχιζοφρένεια.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις  Φαρμακοθεραπεία με σκοπό την διαχείριση προβλημάτων συμπεριφοράς  αντιεπιληπτικά  αντικαταθλιπτικά  Μείζονα ηρεμιστικά

 Ψυχοθεραπείες  Ατομική  Ομαδική  Οικογενειακή

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας !! 