ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Ο Αριστοτ έ λης ( π.Χ.) ή ταν Ιωνικ ή ς καταγωγ ή ς και γεννήθηκε στο δε ύ τερο μισ ό του 384 π.Χ. στα Στ ά γειρα. Υπ ή ρξε απ ό τους πιο προικισμ έ νους μαθητ έ ς του Πλ ά τωνα. Στη σχολ ή του Πλ ά τωνα, στην Ακαδημ ί α εισήλθε σε ηλικ ί α δεκαοχτ ώ ετ ώ ν και η πλατωνικ ή φιλοσοφ ί α επ έ δρασε αρκετ ά στη ζω ή του. Έ μεινε στην Ακαδημ ί α περ ί που ε ί κοσι χρ ό νια, δηλαδ ή μ έ χρι το θ ά νατο του δασκ ά λου του, του Πλ ά τωνα.

ΛΟΓΙΚΗ Η Λογικ ή του Αριστοτ έ λη. Επιμ έ ρους- καθ ό λου, Ουσ ί α, πρ ώ τες-δε ύ τερες ουσ ί ες, συμβεβηκ ό ς: Οι επιστ ή μες χωρ ί ζονται σε τρια τμ ή ματα: στις θεωρητικ έ ς, στις πρακτικ έ ς και στις ποιητικ έ ς. Στις θεωρητικ έ ς επιστ ή μες αν ή κουν τα μαθηματικ ά, η φυσικ ή, η θεολογ ί α και η μεταφυσικ ή. Στις πρακτικ έ ς επιστ ή μες συμπεριλαμβ ά νονται η ηθικ ή και η πολιτικ ή και στις ποιητικ έ ς επιστ ή μες περι έ χεται η αισθητικ ή της τ έ χνης, της πο ί ησης και του δρ ά ματος.

ΛΟΓΙΚΗ Η λογικ ή δεν εντ ά σσεται σε καμ ί α απ ό τις ανωτ έ ρω κατηγορ ί ες επιστημ ώ ν, αλλ ά αποτελε ί αυθ ύ παρκτη επιστ ή μη, η οπο ί α αποτελε ί μ έ ρος της γενικ ή ς παιδε ί ας, που έ πρεπε να γνωρ ί ζουν οι σπουδαστ έ ς σε προπαρασκευαστικ ό στ ά διο, ώ στε να μπορο ύ ν στη συν έ χεια να μελετ ή σουν οποιαδ ή ποτε επιστ ή μη.

ΛΟΓΙΚΗ Οι σπουδαστ έ ς οδηγο ύ νταν με τη λογικ ή στην ανακ ά λυψη των αληθει ώ ν, εφ ό σον β ά σει των εργασιών της κατανοο ύ σαν απ ό ποι έ ς προτ ά σεις πρ έ πει να ζητο ύ ν την απ ό δειξη, καθ ώ ς και τι ε ί δους απ ό δειξη να ζητο ύ ν Τα λογικ ά συγγρ ά μματα του Αριστοτ έ λη περι έ χονται στο Ό ργανον, που σημα ί νει τη μ έ θοδο ή το ό ργανο της έ ρευνας· γι' αυτ ό και με τον ό ρο αυτ ό δηλ ώ νεται η συλλογ ή των λογικ ώ ν έ ργων του.

ΛΟΓΙΚΗ Έχει ορθ ώ ς κατανο ή σει τη λογικ ή με τη σημασ ί α της μελ έ της της σκ έ ψης, με σκοπ ό την καταν ό ηση των πραγμ ά των. Στη λογικ ή του επιχειρε ί να διαγν ώ σει τη σχ έ ση αν ά μεσα στο γενικ ό και στο μερικ ό, δηλαδ ή αν ά μεσα στο καθ ό λου και στο επιμ έ ρους. Προσπ ά θησε, με επιστημονικ ά, δηλαδ ή με καθολικ ά έ γκυρο τρ ό πο, να καταστήσει σαφ έ ς ό τι η απ ό δειξη της σχ έ σης του γενικο ύ με το μερικ ό μπορε ί να βασιστε ί μ ό νο στην παραγωγ ή του μερικο ύ απ ό το γενικ ό.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ Ιδιαιτ έ ρως αληθιν ή σημασ ί α έχει το επιμ έ ρους, το οπο ί ο καθορ ί ζεται απ ό τη μορφ ή του, με αποτ έ λεσμα να αρμ ό ζει στην υπόστασή του το ό νομα ουσ ί α. Η ουσ ί α, δηλαδ ή το επιμ έ ρους μ έ σα στην πρ ό ταση ε ί ναι μ ό νο το υποκε ί μενο και τ ί ποτε ά λλο. Οι τρ ό ποι με τους οπο ί ους εμφαν ί ζεται ή οι εκφρ ά σεις που αποδ ί δονται σε αυτ ή ν ονομ ά ζονται Κατηγορ ί ες. Ο Αριστοτ έ λης απαριθμε ί δ έ κα κατηγορ ί ες μαζ ί με την ουσ ί α:

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ την ποσ ό τητα (ποσ ό ν), την ποι ό τητα (ποι ό ν), τη σχ έ ση (πρ ό ς τι), τον καθορισμ ό στο χ ώ ρο και στο χρ ό νο (πο ῦ, π ό τε), την πρ ά ξη (ποιε ῖ ν), το π ά θημα (π ά σχειν), την κατ ά σταση (κε ῖ σθαι) και τη συμπεριφορ ά ( ἔ χειν).

ΟΥΣΙΕΣ Επειδ ή στον αριστοτελικ ό στοχασμ ό το γ έ νος υπ ά ρχει μ ό νο, εφ ό σον πραγματ ώ νεται στα επιμ έ ρους και το επιμ έ ρους έ χει υπ ό σταση μ ό νο, εφ ό σον φ έ ρει μ έ σα του το γ έ νος, γι' αυτ ό η έ ννοια της ουσ ί ας λαμβ ά νει διπλ ή σημασ ί α. Δηλαδ ή οι πρ ώ τες ουσ ί ες ε ί ναι οι ατομικ έ ς υποστ ά σεις, τα επιμ έ ρους πρ ά γματα που ορ ί ζονται εννοιολογικ ά, π.χ. ο τ ά δε ά νθρωπος.

ΟΥΣΙΕΣ Σε συν ά φεια με αυτ έ ς και με μ έ γιστη δυναμικ ή φορ ά ε ί ναι οι δε ύ τερες ουσ ί ες, που κατ ά β ά ση πρ ό κειται για τις γνωστ έ ς πλατωνικ έ ς ιδ έ ες, τις οπο ί ες ο Αριστοτ έ λης ον ό μαζε ε ί δη ή γ έ νη, τα οπο ί α αποτελο ύ ν την ουσ ί α των επιμ έ ρους πραγμ ά των και συντελούν ώστε αυτ ά να υπ ά ρχουν ως ατομικ έ ς υποστ ά σεις. Παραδε ί γματος χ ά ρη η ανθρ ώ πινη ουσ ί α υπ ά ρχει ως ε ί δος-γ έ νος στο Σωκρ ά τη, που ε ί ναι ατομικ ή υπ ό σταση και ό χι μ ό νο σε αυτ ό ν, αλλ ά σε κ ά θε συγκεκριμ έ νο ά νθρωπο.

ΣΥΜΒΕΒΗΚΟΣ Ο Αριστοτ έ λης διακρ ί νει και έ ναν ά λλο τρ ό πο του Ε ί ναι, τον οπο ί ο και χαρακτηρ ί ζει ὂ ν κατ ὰ συμβεβηκ ό ς. Πρ ό κειται για χαρακτηριστικ ά που αποδ ί δονται στην ουσ ί α, αλλ ά ό μως δε θεωρε ί ται αναγκα ί α η ύ παρξ ή τους. Για παρ ά δειγμα η λευκ ό τητα και η μουσικ ό τητα που μπορε ί συμπτωματικ ά να χαρακτηρ ί ζουν έ ναν ά νθρωπο, π.χ. έ ναν μουσικ ό, δε σημα ί νει ό τι ε ί ναι αναγκα ί α για κ ά θε ά νθρωπο.

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ Η Μεταφυσικ ή του Αριστοτ έ λη. Τέσσερα αίτια καθ΄ αυτό αίτια των φύσει όντων: Στο έργο του Φυσικ ά υποστηρίζει την άποψη ότι κάθε φύσει ον οφείλει την ύπαρξή του σε τέσσερα αίτια, που θεωρούνται αναγκαία για τη σύσταση και τη λειτουργία του όντος.

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ Τα τέσσερα αίτια είναι συμφυή και εξίσου απαραίτητα φυσικά αίτια, τα οποία μάλιστα επιχειρεί ο Αριστοτέλης να τα συνδέσει μεταξύ τους αιτιοκρατικά και αποτελο ύ ν έ να ενια ί ο σ ύ νολο, που αποκαλε ί ται ολ ό τητα του φ ύ σει ό ντος.

ΑΙΤΙΑ-ΥΛΗ-ΣΚΟΠΟΣ Τα τ έ σσερα αρχικ ά α ί τια ε ί ναι: το υλικ ό, το ειδικ ό, το ποιητικ ό και το τελικ ό α ί τιο. Απ ό αυτ ά τα α ί τια θεωρε ί ως αρχικ ή αιτ ί α τη δυ ά δα των αιτ ί ων υλικ ό -ποιητικ ό και ως αποτ έ λεσμα τη δυ ά δα των αιτ ί ων ειδικ ό - τελικ ό. Αντιλαμβάνεται τον τελικό σκοπό ως το βασικό αίτιο, εξαιτίας του οποίου υπάρχει κάθε φύσει ον στη φύση. Ο τελικ ό ς σκοπ ό ς ε ί ναι η βασικ ή αιτ ί α, η οπο ί α προκαλε ί την κ ί νηση και την ηρεμ ί α. Η ύ λη δεν αποτελε ί το γενεσιουργ ό α ί τιο του σκοπο ύ, αλλ ά ε ί ναι το μ έ σο, για να πραγματοποιηθε ί ο σκοπ ό ς.

ΑΙΤΙΑ-ΥΛΗ-ΣΚΟΠΟΣ Αν ά μεσα στην ύ λη και στο σκοπ ό υφ ί σταται μια αιτιοκρατικ ή και τελολογικ ή σχ έ ση. Στην αιτιοκρατικ ή σχ έ ση προηγε ί ται η αιτ ί α απ ό το αποτ έ λεσμα, ώ στε η ύ λη να προσδιορ ί ζει το σκοπ ό, που ε ί ναι το αποτ έ λεσμα, εν ώ στην τελολογικ ή σχ έ ση ο σκοπ ό ς ως αιτ ί α προσδιορ ί ζει το μ έ σον, δηλαδ ή την ύ λη, ως εργαλείο δια του οποίου θα εξασφαλισθεί το αποτ έ λεσμα.

ΥΛΗ-ΜΟΡΦΗ Ύ λη και μορφ ή : Η ύ λη ε ί ναι το ά μορφο πρ ά γμα, το οπο ί ο στη συν έ χεια θα δεχτε ί τη μορφ ή. Ο Αριστοτ έ λης χαρακτηρ ί ζει την ύ λη ως πρ ώ τη ύ λη, θ έ λοντας να τον ί σει ό τι είναι ο οντολογικός παράγοντας που ενυπ ά ρχει σε κ ά θε φ ύ σει ον και αποτελε ί το πρ ώ το υπ ό βαθρό του. Σε αυτ ό το ε ί δος της ύ λης ενυπ ά ρχει η κ ί νηση και η στ ά ση του φ ύ σει ό ντος.

ΥΛΗ-ΜΟΡΦΗ Η πρ ώ τη ύ λη αποτελε ί ικαν ή και αναγκα ί α συνθ ή κη για την ύ παρξη του φ ύ σει ό ντος, καθ ώ ς προ έ ρχεται απ ό την υπόστασή της και επιστρ έ φει σε αυτ ή ν, ό ταν πλ έ ον φθε ί ρεται. Έ να απ ό τα παραδε ί γματα, που αναφ έ ρει ο Αριστοτ έ λης για την πρ ώ τη υποκε ί μενη ύ λη ε ί ναι ο γνωστ ό ς ανδρι ά ντας, τον οπο ί ο ανασ ύ ρει απ ό το χ ώ ρο της τ έ χνης, υποστηρ ί ζοντας ό τι η πρ ώ τη ύ λη του ανδρι ά ντα ε ί ναι ο χαλκ ό ς

ΥΛΗ-ΜΟΡΦΗ Το ε ί δος ε ί ναι ο παράγοντας που μορφοποιε ί την ύ λη, με αποτ έ λεσμα το ε ί δος να ε ί ναι φ ύ σις σε αν ώ τερο βαθμ ό απ ό την ύ λη. Έ τσι, ό ταν το ε ί δος φτ ά σει στην τελει ό τητ ά του ονομ ά ζεται εντελ έ χεια του ε ί δους, εφ ό σον στην τελικ ή μορφ ή του πλ έ ον εκπληρ ώ νει έ να συγκεκριμ έ νο σκοπ ό.

ΚΑΘΑΥΤΟ/ΣΥΜΒΕΒΗΚΟΣ Η φ ύ ση ως ποιητικ ό α ί τιο. Η διαφορ ά του καθ' αυτ ό απ ό το κατ ά συμβεβηκ ό ς: Στο έ ργο του Φυσικ ά ορ ί ζει τη φ ύ ση ως την αρχ ή της κ ί νησης και της μεταβολ ή ς Δηλ ώ νει ό τι η φ ύ ση, ως αρχ ή της κ ί νησης, ε ί ναι ο παράγοντας που οδηγε ί το φ ύ σει ον στο ε ί δος του, που ε ί ναι ο σκοπ ό ς του, εν ώ η ηρεμ ί α ε ί ναι η φ ύ λαξη του ε ί δους. Η φ ύ ση ε ί ναι το ποιητικ ό α ί τιο στο οπο ί ο οφε ί λεται η εσωτερικ ή αρχ ή του φ ύ σει ό ντος και το οπο ί ο ε ί ναι συμφυ έ ς με την ύ λη και τη μορφ ή αυτο ύ του ό ντος και οδηγε ί σ' έ να σταθερ ό και μοναδικ ό οικε ί ο σκοπ ό, αλλ ά διαφορετικ ό για κ ά θε φ ύ σει ό ν.

ΚΑΘΑΥΤΟ/ΣΥΜΒΕΒΗΚΟΣ Η οικε ί α φ ύ ση, που ε ί ναι η αρχ ή και η αιτ ί α της κ ί νησης και της ηρεμ ί ας του φ ύ σει ό ντος εμφαν ί ζεται ως η καθ' αυτ ό ιδι ό τητα, δηλαδ ή η ουσιαστικ ή ιδι ό τητα του ό ντος, που ε ί ναι π ά ντα συμφυ ή ς και σταθερ ή με το φ ύ σει ον και αχ ώ ριστη απ ό την υπόστασή του.

ΚΑΘΑΥΤΟ/ΣΥΜΒΕΒΗΚΟΣ Το κατ ά συμβεβηκ ό ς δηλ ώ νει τη συμπτωματικ ή και ό χι την ουσιαστικ ή και αναγκα ί α ιδι ό τητα του φ ύ σει ό ντος, η οπο ί α τυχα ί ως παρυφ ί σταται στις ουσι ώ δεις ιδι ό τητες του φ ύ σει ό ντος. Το κατ' συμβεβηκ ό ς ισοδυναμε ί μ' έ να α ό ριστο και απερι ό ριστο πλ ή θος δυνατοτ ή των.

Ο ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Το ακ ί νητο κινο ύ ν-ο Θε ό ς του Αριστοτ έ λη: ΣΗΜΑΣΙΕΣ: το κινο ῦ ν, δηλαδ ή το σ ώ μα που κινε ί έ να ά λλο, το κινο ύ μενον, δηλαδ ή το σ ώ μα που κινε ί ται, ό μως δεν κινε ί ά λλα σ ώ ματα και το ὧ κινο ῦ ν, δηλαδ ή το σ ώ μα που αποτελε ί το μ έ σον δια του οπο ί ου το κινο ῦ ν μεταδ ί δει την κ ί νηση στο κινο ύ μενον

Ο ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Παρουσι ά ζει το πρ ῶ το κινο ῦ ν ως υπερβατικ ή αρχ ή του κ ό σμου να κινε ί απ ό μ ό νο του, εν ώ το ί διο να μ έ νει αναγκαστικ ά ακ ί νητο. Υφ ί σταται έ να πρ ῶ το κινο ῦ ν ἀ κ ί νητο, το οπο ί ο κινε ί τον εαυτ ό του, και συνεπ ώ ς ε ί ναι οντολογικ ά πρ ώ το και συν ά μα ε ί ναι α ΐ διο, ό πως και α ΐ δια ε ί ναι η κ ί νησ ή του. Εξαιτ ί ας του αϊδ ί ου κινο ύ ντος βρ ί σκονται τα ουρ ά νια σ ώ ματα (το κοσμικ ό σ ύ μπαν) σε συνεχ ή και α ΐ δια κυκλικ ή κ ί νηση. Το πρ ῶ τον κινο ῦ ν ἀ κ ί νητον, που κινε ί στην αιωνι ό τητα και στην απειρ ί α του χρ ό νου συναποκαλε ί ται απ ό τον Αριστοτ έ λη θε ό ς.

Ο ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Το πρ ῶ τον κινο ῦ ν ἀ κ ί νητον ή θε ό ς θεωρείται ως ἐ νεργε ίᾳ ὄ ν, δηλαδ ή ως καθαρ ό ε ί δος, το οπο ί ο παραμ έ νει ακ ί νητο, αμετ ά βλητο, αναλλο ί ωτο, α ύ ταρκες στην εν έ ργει ά του, χωρ ί ς καμ ί α υλικ ό τητα και του οπο ί ου η ουσ ί α προβ ά λλεται ως νους- ν ό ησις, αναγνωρ ί ζοντας έ τσι στο θε ό μια μ ό νο πρ ά ξη, αυτ ή του νοειν. Ο θε ί ος νους του Αριστοτ έ λη στην πραγματικ ό τητα ε ί ναι κλεισμ έ νος στον εαυτ ό του, μη συσχετιζ ό μενος με τον έ ξω κ ό σμο.

ΗΘΙΚΗ&ΠΟΛΙΤΙΚΗ Οι Μεταφυσικ έ ς απ ό ψεις του Αριστοτ έ λη συνδ έ ονται ά μεσα με την ηθικ ή φιλοσοφ ί α του, εφ ό σον τ ό σο ο θε ό ς ό σο και η φ ύ ση τ ί ποτα δεν τελούν μ ά ταια, αλλ ά και τα δύο οδηγο ύ ν προς έ να σκοπ ό, τον τελικ ό σκοπ ό που οδηγε ί στο ύ ψιστο αγαθ ό, την ευδαιμον ί α, που ε ί ναι και ο σκοπ ό ς δρ ά σης του ανθρ ώ που.

ΗΘΙΚΗ&ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ηθικ ή και Πολιτικ ή φιλοσοφ ί α. Πολιτικ ή και Παιδε ί α: Η π ό λη ε ί ναι μια μορφ ή κοινωνικ ή ς συμβ ί ωσης ί σων και ελε ύ θερων ανθρ ώ πων και ως συμβιωτικ ή κοιν ό τητα αποβλ έ πει κυρ ί ως διαμ έ σου της ηθικ ή ς και πνευματικ ή ς τελε ί ωσης των πολιτ ώ ν στην ευδαιμον ί α τους που αποτελε ί το αν ώ τατο αγαθ ό και ύ πατο σκοπ ό της π ό λης. Η π ό λη ε ί ναι μια μορφ ή κοινωνικ ή ς συμβ ί ωσης ί σων και ελε ύ θερων ανθρ ώ πων και ως συμβιωτικ ή κοιν ό τητα αποβλ έ πει κυρ ί ως διαμ έ σου της ηθικ ή ς και πνευματικ ή ς τελε ί ωσης των πολιτ ώ ν στην ευδαιμον ί α τους που αποτελε ί το αν ώ τατο αγαθ ό και ύ πατο σκοπ ό της π ό λης.

ΗΘΙΚΗ&ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τ ό σο στη φιλοσοφ ί α του Πλ ά τωνα ό σο και σε αυτ ή του Αριστοτ έ λη υπ ά ρχει συν ά φεια αν ά μεσα στην ηθικ ή και την πολιτικ ή ως κλ ά δων της πρακτικ ή ς επιστ ή μης. Ωστ ό σο ο Αριστοτ έ λης υπερ έ βη τον Πλ ά τωνα στο γεγον ό ς ό τι ο πρ ώ τος δι έ κρινε την ηθικ ή ως αυτ ό νομο κλ ά δο έ ναντι της πολιτικ ή ς.

ΗΘΙΚΗ&ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η ηθικ ή των Ελλ ή νων, καθ ώ ς και η πολιτικ ή ηθικ ή ε ί ναι κοινωνικ ή, εφ ό σον ο χ ώ ρος μ έ σα στον οπο ί ο αναπτ ύ σσεται και διαμορφ ώ νεται το ή θος του ατ ό μου ε ί ναι η π ό λη, η οπο ί α κατ' ουσ ί αν ως τελικ ό ς σκοπ ό ς έ χει προτεραι ό τητα απ έ ναντι στην οικογ έ νεια και το ά τομο. Η ηθικ ή του Αριστοτ έ λη επικεντρ ώ νει κυρ ί ως το ενδιαφ έ ρον στη διδασκαλ ί α περ ί των ηθικ ώ ν αρετ ώ ν και αξι ώ ν του ατ ό μου και ειδικ ό τερα στο φορ έ α αυτ ώ ν των αρετ ώ ν, το ά τομο.

ΗΘΙΚΗ&ΠΟΛΙΤΙΚΗ Οι ηθικ έ ς αρετ έ ς ε ί ναι μεσ ό τητες, δηλαδ ή βρ ί σκονται αν ά μεσα στην υπερβολ ή και στην έ λλειψη σε σχ έ ση π ά ντα με το ά τομο που πρ ά ττει και σ ύ μφωνα με τις επιταγ έ ς του ορθο ύ λ ό γου. Μεταξ ύ αυτ ώ ν των αρετ ώ ν υπ ά ρχει μια ομ ά δα αρετ ώ ν που αφορο ύ ν στις κοινωνικ έ ς σχ έ σεις των ανθρ ώ πων και ε ί ναι οι εξ ή ς: η αλ ή θεια, η ευτραπελ ί α και η φιλ ί α· αυτ έ ς οι αρετ έ ς προσδ ί δουν στην ηθικ ή κοινωνικ ό χαρακτ ή ρα.

ΗΘΙΚΗ&ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η πολιτικ ή ε ί ναι ηθικ ή, ειδικ ό τερα αν συλλογιστε ί κ ά ποιος ό τι ο βασικ ό ς σκοπ ό ς της π ό λης ε ί ναι η ηθικ ή προαγωγ ή του ατ ό μου και γενικ ό τερα του συν ό λου των πολιτ ώ ν. Η πολιτικ ή ε ί ναι ευρ ύ τερη έ ννοια σε σχ έ ση με την ηθικ ή, χωρ ί ς αυτ ό να σημα ί νει ό τι παραγκων ί ζεται και καταργε ί ται η αρχ ή της ηθικ ό τητας του ατ ό μου, διότι ακ ό μη στην ελληνικ ή π ό λη οι ν ό μοι αποτελο ύ ν προ έ κταση των παραδεδομ έ νων, ηθ ώ ν, με αποτ έ λεσμα η ηθικ ή να συμβαδ ί ζει με την πολιτικ ή.

ΗΘΙΚΗ&ΠΟΛΙΤΙΚΗ Στο στοχασμ ό του Αριστοτ έ λη, ό πως και του δασκ ά λου του Πλ ά τωνα, η ηθικ ή υπ ά γεται στην πολιτικ ή, η οπο ί α αναλαμβ ά νει μ έ σ ῳ του ν ό μου να επιβ ά λει την ηθικ ή τ ά ξη στους πολ ί τες. Η υπαγωγ ή αυτ ή δε δ ύ ναται να εκληφθε ί ως αστυν ό μευση της ηθικ ή ς αυτονομ ί ας του ανθρ ώ που, αλλ ά ως ηθικ ή παρ ό τρυνση, με κ ύ ριο στ ό χο την τιμωρ ί α των αδικο ύ ντων, ή ό πως αλλι ώ ς, θα λ έ γαμε αποτελε ί έ να παιδαγωγικ ό μ έ σο για φρονηματισμ ό και συμμ ό ρφωση.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Ο Αριστοτ έ λης υποστηρ ί ζει ό τι στις "ορθα ί πολιτε ῖ αι" βασικ ό ς σκοπ ό ς ε ί ναι η εξασφ ά λιση του κοινο ύ συμφ έ ροντος, που ισοδυναμε ί με την ευδαιμον ί α των αρχομ έ νων. Αντιθ έ τως στα παρεκβατικ ά πολιτε ύ ματα δ ί νεται βαρ ύ τητα στο ί διο συμφ έ ρον του εν ό ς ή των πολλ ώ ν. Απ ό τη θ έ ση αυτ ή αναφα ί νεται ό τι στα ορθ ά πολιτε ύ ματα το αν ώ τατο αγαθ ό ε ί ναι η ευδαιμον ί α των πολιτ ώ ν.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Υφ ί σταται διαχωρισμ ό ς στην κοινωνικ ή ευδαιμον ί α απ ό τη θεωρητικ ή ευδαιμον ί α, καθ ώ ς η πρ ώ τη επιτυγχ ά νεται απ ό την ορθ ή και ευδα ί μονα συμβ ί ωση με τους συνανθρ ώ πους. Η δε ύ τερη ε ί ναι η θεωρ ί α του νου, σ ύ μφωνα με την οπο ί α ο ανθρ ώ πινος νους προσπαθε ί να ομοιωθε ί με τη μακαρι ό τητα του θε ί ου, ώ στε να επιτ ύ χει την τ έ λεια ευδαιμον ί α.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Ο ανωτ έ ρω διαχωρισμ ό ς οδηγε ί και στην δι ά κριση αν ά μεσα στο θεωρητικ ό και στον πολιτικ ό -πρακτικ ό β ί ο. Η πολιτικ ή ευδαιμον ί α αφορ ά στις βιοτικ έ ς αν ά γκες των πολιτ ώ ν και πολ ύ περισσ ό τερο στο διαρκ ή αγ ώ να κατ ά των παθ ώ ν διαμ έ σου των αρετ ώ ν. Ο Αριστοτ έ λης θεωρε ί ό τι βασικ ή προϋπ ό θεση, για να επιτευχθε ί ο αν ώ τατος σκοπ ό ς μ έ σα στην πολιτε ί α, δηλαδ ή η ευδαιμον ί α των πολιτ ώ ν, αποτελε ί η ορθ ή ηθικ ή διαπαιδαγ ώ γηση και αγωγ ή των πολιτ ώ ν απ ό τη νεαρ ή ακ ό μη ηλικ ί α τους.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ Εξαρτ ά την αρετ ή απ ό την παιδε ί α του πολ ί τη και των ν ό μων της π ό λης. Υποστηρ ί ζει ό τι οι σκοπο ί της παιδε ί ας μπορο ύ ν να ευοδωθο ύ ν μ ό νο με τη φροντ ί δα της πολιτε ί ας· γι' αυτ ό και ασκε ί αυστηρ ή κριτικ ή στην περ ί πτωση εκε ί νη ό που η π ό λη αδιαφορε ί για την οργ ά νωση του δημ ό σιου και ενια ί ου συστ ή ματος εκπα ί δευσης.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΠΑΙΔΕΙΑ Η παιδε ί α καθιστ ά τον ά νθρωπο ευδα ί μονα και του παρ έ χει τη δυνατ ό τητα να μιλ ά και να σκ έ φτεται σωστ ά, με αποτ έ λεσμα η δ ύ ναμη της παιδε ί ας να ε ί ναι ανεκτ ί μητη για τον ά νθρωπο. Για να υπ ά ρξει κ ά ποιο αποτ έ λεσμα μ έ σα απ ό τη διαδικασ ί α της παιδε ί ας, θα πρ έ πει να προϋποτεθο ύ ν στο ά τομο τρεις παρ ά γοντες, η φ ύ σις, το έ θος και ο λ ό γος. Η φ ύ σις, καλ ή φυσικ ή προδι ά θεση ε ί ναι το υπ ό στρωμα της παιδευτικ ή ς διαδικασ ί ας, η οπο ί α ε ί ναι κυρ ί ως μ έ λημα των γον έ ων.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΠΑΙΔΕΙΑ Η μ ά θηση ολοκληρ ώ νεται με κ ό πο και συχν ά εισ ά γονται στη διαδικασία της παιχν ί δια για χαλ ά ρωση της έ ντασης. Διακρ ί νει μαθ ή σεις που ε ί ναι χρ ή σιμες και αναγκα ί ες και αυτ έ ς που έ χουν αξ ί α καθεαυτ έ ς. Ο ευρ ύ ς φιλοσοφικ ό ς στοχασμ ό ς για την πολιτικ ή και τη ηθικ ή, του έ δωσε τη δυνατ ό τητα να διαμορφ ώ σει και με εμπεριστατωμ έ νο τρ ό πο μια φιλοσοφ ί α της εκπα ί δευσης, η οπο ί α αποτελε ί κ ύ ριο έ ργο της πολιτε ί ας.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΠΑΙΔΕΙΑ Στο πλα ί σιο αυτ ό προσδιορ ί ζει τους σκοπο ύ ς της παιδε ί ας, το π ώ ς θα λειτουργ ή σει ο θεσμ ό ς στην κοινων ί α με τη φροντ ί δα της, τη διαδικασ ί α αν ά πτυξης μ έ σα απ ό την ωρ ί μανση του ανθρ ώ πινου λογικο ύ και τ έ λος τους ό ρους που απαιτο ύ νται για την προστασ ί α της ελευθερ ί ας του ανθρ ώ που, οι οπο ί οι συχν ά παραβλ έ πονται απ ό την εκπαιδευτικ ή πρ ά ξη.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Η αισθητικ ή φιλοσοφ ί α. Περ ί της μ ί μησης και του ωρα ί ου: Ο Αριστοτ έ λης έ λαβε απ ό τον Πλ ά τωνα την έ ννοια της μ ί μησης. Στο έ ργο του Περ ί ποιητικ ή ς ό ριζε τις εικαστικ έ ς τ έ χνες, την πο ί ηση, την αυλητικ ή και την κιθαριστικ ή ως μιμ ή σεις κατ ά το σ ύ νολο ο καλλιτ έ χνης που μιμε ί ται τα αισθητ ά δεν ε ί ναι τ ό σο απομακρυσμ έ νος απ ό την αλ ή θεια, εφ ό σον και τα καθ ό λου δεν ε ί ναι τ ό σο αποκομμ έ να απ ό τα καθ' ἕ καστα.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Σ ύ μφωνα με τη θεωρ ί α του περ ί των ιδε ώ ν-καθ ό λου μ έ σα απ ό το αισθητ ό επιμ έ ρους η μορφ ή -ε ἶ δος βρ ί σκεται στην ψυχ ή του καλλιτ έ χνη. Η προσπ ά θεια να μιμηθο ύ με μια ζωγραφι ά ή έ να γλυπτ ό με επιτυχ ί α, ακ ό μη και αν αυτ ό δεν ε ί ναι ευχ ά ριστο, ωστ ό σο προκαλε ί απλ ή και μ ό νο ευχαρ ί στηση συνιστά έναν συλλογισμ ό, σύμφωνα με τον οποίο το ομο ί ωμα και το αντικε ί μεν ό του ταυτ ί ζονται.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Εδ ώ ακριβ ώ ς βρ ί σκεται το αποτ έ λεσμα της μ ά θησης, που συν ά μα εκδηλ ώ νεται και ως η δυνατ ό τητα να αναπτυχθε ί η αν ώ τερη δ ύ ναμη του ανθρ ώ που, ο θεωρητικ ό ς νους. Ο Αριστοτ έ λης θεωρε ί ως κατεξοχ ή ν μιμητικ ή τ έ χνη την τ έ χνη της πο ί ησης, την οπο ί α μ ά λιστα στην πραγματε ί α του Ηθικ ά Νικομ ά χεια ως τ έ χνη την ορ ί ζει ἕ ξις μετ ά λ ό γου αληθο ύ ς ποιητικ ή.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Η μ ί μηση δεν ε ί ναι μια απλ ή αντιγραφ ή, δια της οπο ί ας υποβιβ ά ζεται η τ έ χνη, και κυρ ί ως οι καλ έ ς τ έ χνες. Μ ί μηση σημα ί νει επεξεργασ ί α της πραγματικ ό τητας, την οπο ί α αναλαμβ ά νει ο νους του καλλιτ έ χνη, ο οπο ί ος ενεργε ί ελε ύ θερα, σ ύ μφωνα με τους ν ό μους της ανθρ ώ πινης ψυχ ή ς. Στην τ έ χνη της πο ί ησης, στην οπο ί α επικ έ ντρωσε το ενδιαφ έ ρον του ο Αριστοτ έ λης, ο ποιητ ή ς μιμε ί ται ή θη και πρ ά ξεις.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Εστι ά ζοντας κ ά ποιος την προσοχ ή του βλ έ πει εμφαν ώ ς ό τι στην τ έ χνη των αρχα ί ων το ενδιαφ έ ρον δεν στρ έ φεται στην προσωπικ ό τητα του καλλιτ έ χνη, ό πως συμβα ί νει στα νε ό τερα χρ ό νια, αλλ ά περισσ ό τερο ενδιαφ έ ρει το ί διο το έ ργο. Η διαφορ ά ακριβ ώ ς της πο ί ησης απ ό τις ά λλες τ έ χνες ε ί ναι ό τι αυτ ή μιμε ί ται χαρακτ ή ρες και συμπεριφορ έ ς.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Η αντ ί ληψη του Αριστοτ έ λη για τη μιμητικ ή τ έ χνη διαχ έ εται και απ ό μια ηθικολογικ ή τ ά ση, που ή δη απαντ ά ται στην πρ ώ ϊμη φ ά ση της αισθητικ ή ς κριτικ ή ς και πολ ύ περισσ ό τερο, ό πως ή δη αναφ έ ρθηκε, στον Πλ ά τωνα. Ο Αριστοτ έ λης διακρ ί νει την τραγωδ ί α, στην οπο ί α αναπαριστ ά νονται καλο ί χαρακτ ή ρες, απ ό την κωμωδ ί α, στην οπο ί α απεικον ί ζονται κακο ί χαρακτ ή ρες.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Μ έ σα απ ό την καλλιτεχνικ ή μ ί μηση χαρακτ ή ρων και πρ ά ξεων ο καλλιτ έ χνης φα ί νεται τελικ ά ό τι δεν αποσκοπε ί στο να μιμηθε ί τα καθ' ἕ καστον, αλλ ά μιμε ί ται τα καθ ό λου. Αυτ ό ακριβ ώ ς ε ί ναι που προσδ ί δει ανωτερ ό τητα στην τ έ χνη της πο ί ησης, εφ ό σον ο δραματικ ό ς ποιητ ή ς προσπαθε ί και επιτυγχ ά νει να απεικον ί σει στο έ ργο του, μ έ σα απ ό τη σκιαγρ ά φηση των χαρακτ ή ρων, το καθολικ ό ν ό ημα της ζω ή ς και της μο ί ρας των ανθρ ώ πων.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Η σημασ ί α της τραγωδ ί ας δε σταματ ά μ ό νο στην κ ά θαρση, ο Αριστοτ έ λης την εντοπ ί ζει και σ' εκε ί νο το στοιχε ί ο, εξαιτ ί ας του οπο ί ου ο ά νθρωπος αισθ ά νεται τη μεγαλ ύ τερη έ νταση. Και αυτ ό ε ί ναι το ωρα ί ο, το οπο ί ο απαντ ά ιδιαιτ έ ρως στην εμπειρ ί α του τραγικο ύ. Διευκριν ί ζει ό τι οι κ ύ ριες μορφ έ ς του ωρα ί ου ε ί ναι: η τ ά ξη, η συμμετρ ί α και το ορισμ έ νο. Πρ ό κειται για τα μορφολογικ ά κριτ ή ρια του ωρα ί ου, τα οπο ί α θα πρ έ πει να πληρο ί ο δραματικ ό ς ποιητ ή ς, ό πως και κ ά θε καλλιτ έ χνης.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Ο Αριστοτ έ λης στο έ ργο του Μετ ά τα Φυσικ ά προβα ί νει εμφαν ώ ς στη δι ά κριση του ἀ γαθο ῦ απ ό το καλ ό ν, δηλαδ ή του καλο ύ απ ό το ωρα ί ο, επεξηγ ώ ντας ό τι το αγαθ ό -καλ ό βρ ί σκεται στην πρ ά ξη, καθ ώ ς προϋποθ έ τει απαρα ί τητα κ ί νηση, εν ώ το καλ ό ν-ωρα ί ο μπορε ί να βρ ί σκεται και στα ακ ί νητα.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ Αποδ ί δει στην τραγωδ ί α ως τ έ χνη μιμητικ ή την έ ννοια του καλο ύ, δηλαδ ή του ωρα ί ου με τη σημασ ί α του τ έ λειου, χαρακτηρ ί ζοντας και αυτ ή ακ ό μη την τραγωδ ί α καλλ ί στη, γεγον ό ς που δε ί χνει την υπεροχ ή και ποι ό τητα της τ έ χνης. Ωστ ό σο η έ ννοια του ωρα ί ου, το οπο ί ο φα ί νεται να αποτελε ί έ να ιδε ώ δες, ανεξ ά ρτητο απ ό τα υλικ ά και προσιδι ά ζοντας στα ακ ί νητα, δε καθορ ί ζεται με σαφ ή νεια απ ό το Σταγιρίτη φιλ ό σοφο.