ΕΥΡΩΠΑЇΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: Εκπαιδευτική Πολιτική ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: κ. Ηλιάδου-Τάχου ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: Φραντζεσκάκη Παναγιώτα ΑΕΜ 3229

«Ευρώπη»: μία σύνθετη έννοια Η έννοια «Ευρώπη» καλύπτει μια ευρύτερη γνωστική περιοχή με πολλούς αποδέκτες, όπως τους σκοπούς της εκπαίδευσης, το περιεχόμενο της σχολικής γνώσης, τις μεθόδους διδασκαλίας, την οργάνωση του σχολικού χώρου, την πιστοποίηση των σπουδών, τις ενδοσχολικές δραστηριότητες. Παράλληλα έχει κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις, καθώς δίνει μεγάλη σημασία στην ιδιότητα του Ευρωπαίου πολίτη, στην ισότητα ευκαιριών, στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, στη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού ευρωπαϊκού χώρου, στη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς. Ωστόσο, η ένταξη της συγκεκριμένης έννοιας στα προγράμματα σπουδών θεωρείται από πολλούς ανταγωνιστική, διότι προωθεί τα ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά της ταυτότητας και της ιδιότητας του Ευρωπαίου πολίτη και παραμελεί τα στοιχεία εκείνα που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας.

Η παρουσία της «Ευρώπης» στα γνωστικά αντικείμενα Στα μαθήματα της Ιστορίας, της Γεωγραφίας, της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής, των Ξένων Γλωσσών, της Αισθητικής Αγωγής, της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, της Λογοτεχνίας είναι φανερή η παρουσία της. Βέβαια στα προγράμματα σπουδών των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών η διδασκαλία για την Ευρώπη περιορίζεται στα γνωστικά αντικείμενα της Ιστορίας, της Γεωγραφίας και των Ξένων γλωσσών. Σε ένα μικρότερο βαθμό εντάσσεται στις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες και την Αισθητική Αγωγή και πολύ σπάνια στις Φυσικές Επιστήμες. Η διδασκαλία της περιλαμβάνει ένα ευρύ διαθεματικό φάσμα που διαφοροποιείται ως προς το περιεχόμενό του στις δύο βαθμίδες της γενικής εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια).

Η εισαγωγή της «Ευρώπης» στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση Κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της φοίτησης στο δημοτικό σχολείο οι μαθητές αναπτύσσουν και συγκροτούν την εθνική τους ταυτότητα. Όντας εθνικά υποκείμενα κοινωνικοποιούνται και καλλιεργούν την εθνική τους συνείδηση με βάση τα στοιχεία της πολιτισμικής τους κληρονομιάς. Παράλληλα στο δημοτικό σχολείο καλλιεργείται και μία συναισθηματική προσέγγιση της Ευρώπης με στόχο την ανάπτυξη στάσεων απέναντί της μέσα από παραμύθια, ιστορίες, τόπους, μνημεία προκειμένου να κατανοηθεί η ύπαρξη του άλλου, του διαφορετικού, της πολιτιστικής ετερότητας. Στο Γυμνάσιο και το Λύκειο οι μαθητές έρχονται σε επαφή με στοιχεία του πολιτικού και οικονομικού τομέα όπως πολέμους, πολιτισμούς, ιστορικές εξελίξεις. Πρώτα όμως συνδέουν τη συνείδηση της ταυτότητάς τους με τοπικά, πολιτισμικά χαρακτηριστικά και έπειτα κατευθύνονται προς την κατανόηση των στοιχείων της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Κρίσιμο και απαραίτητο στήριγμα αποτελούν, λοιπόν, τα στοιχεία της εθνικής ταυτότητας για την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών της ευρωπαϊκής ταυτότητας.

Οι έννοιες «ευρωπαϊκή ταυτότητα και συνείδηση», η γνώση και η κατανόηση της Ευρώπης πρέπει να περιλαμβάνουν καθορισμένους διδακτικούς και παιδαγωγικούς στόχους στη σχολική μονάδα. Στόχους που δε θα περιορίζονται στην ανάπτυξη της γνώσης, αλλά θα αποσκοπούν στην ανάπτυξη στάσεων και αντιλήψεων των μαθητών ως μελών μιας ευρωπαϊκής κοινότητας. Η ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης οφείλει να ενθαρρύνει την ανάπτυξη της ιδιότητας του «Ευρωπαίου πολίτη» παράλληλα με αυτήν του «εθνικού πολίτη» προωθώντας το σεβασμό στη διαφορετικότητα και χωρίς να επιζητεί την ομοιογένεια και ομοιομορφία των εκπαιδευτικών συστημάτων.

Ο παρακάτω ορισμός δόθηκε από την Ευρωπαϊκή Διάσταση της Εκπαίδευσης τον Οκτώβριο του 1980: «Για τις ανάγκες της διδασκαλίας των ευρωπαϊκών σπουδών η Ευρώπη μπορεί να οριστεί ως το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των ανθρώπων που ζουν στη γεωγραφική περιοχή από το Βόρειο Ακρωτήρι έως τη Μεσόγειο, από την Ισλανδία έως τα Ουράλια. Η έκταση της Ευρώπης δε θα πρέπει να θεωρηθεί ως συνώνυμη με το χώρο που ορίζεται από τα μέλη που συνιστούν έναν οποιονδήποτε ευρωπαϊκό οργανισμό. Η Ευρώπη δεν αποτελείται από τα εννέα κράτη-μέλη της ΕΟΚ, ούτε από τις είκοσι τρεις χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης. Θα πρέπει να ορίζεται γεωγραφικά ως ο υπερεθνικός χώρος που εκτείνεται από τα Ουράλια έως τα Βρετανικά νησιά και την Ισλανδία. Το κοινό παρελθόν και η ιστορική κληρονομιά των Ευρωπαίων υπογραμμίζουν τις διαφορετικές κουλτούρες και τις ανθρώπινες κοινωνίες για περισσότερα από δύο χιλιάδες χρόνια».

Λέξεις – κλειδιάΈννοιες, Ιδέες, ΑξίεςΜεθοδολογία διερεύνησης/προσέγγισης ΕνότηταΙσότητα, Συνεργασία, ΈνωσηΟλισμός, Γενίκευση Ποικιλότητα, ΔιαφοράΠολλαπλότητα, Ποικιλία, Μειονότητες Αντίθεση, Παράδοξο ΑλλαγήΕπανάσταση, Μεταρρύθμιση, Πρόοδος Αιτία- Αποτέλεσμα, Διαδικασία ΣυνέχειαΠαράδοση, Ήθη, ΈθιμαΣυνέχεια, Συνοχή ΣύγκρουσηΕξουσία, Πόλεμος, Ρατσισμός Αντίθεση ΕλευθερίαΔικαιώματα, Ατομικότητα, Δημοκρατία Σεβασμός, Συνεργασία, Συμμετοχή ΑσφάλειαΕιρήνη, Οργάνωση, ΤάξηΣυναίνεση, Κατανόηση ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑЇΚΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Ο όρος «εκπαιδευτική διάσταση της εκπαίδευσης» περιλαμβάνει τρεις διακριτές περιοχές: 1) την εκπαίδευση εντός της Ευρώπης, 2) την εκπαίδευση για την Ευρώπη και 3) την εκπαίδευση διαμέσου της Ευρώπης. Η πρώτη αποτελεί την περιοχή στην οποία αναπτύσσονται οι δεξιότητες και αφορά το εμείς, την αναγνώριση και την αποδοχή του άλλου στην κατανόηση της Ευρώπης. Η δεύτερη αναφέρεται στην αποσαφήνιση εννοιών του όρου «Ευρώπη», των παραγόντων που τη συνιστούν και της σημασίας που είχε και έχει στην ιστορική της μετεξέλιξη. Η τρίτη αποτελεί την περιοχή στην οποία διαμορφώνονται στάσεις και αξίες και επέρχεται η κατανόηση της ανάγκης για συνεργασία μεταξύ των Ευρωπαίων στη δημιουργία της μελλοντικής Ευρώπης.

Η έννοια της Ευρώπης που βρίσκεται στο κέντρο του παραπάνω σχήματος, είναι περικυκλωμένη από τις θεμελιώδεις διαστάσεις του χώρου, του χρόνου και του πολιτισμού. Ο όρος «χώρος» αναφέρεται σε εδαφικές σχηματοποιήσεις που νομιμοποίησαν τις πολιτικές, κοινωνικές, εθνοκρατικές εξουσίες και έχουν εκδιπλωθεί ιστορικά όπως γεωγραφικά σύνορα (Ρώμη, Βυζάντιο) και πολιτικά σύνορα (Ιερή Συμμαχία, ΝΑΤΟ). Ο όρος «χρόνος» αναφέρεται στο παρελθόν, παρόν και μέλλον και διαμεσολαβείται από ό,τι ορίζεται ως ιστορία και ιστορική διάσταση. Ο όρος «πολιτισμός» αναφέρεται στις ξεχωριστές μορφές της εθνικής κουλτούρας των ευρωπαϊκών κρατών και στο μόρφωμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού ως το συνθετικό αποτέλεσμα των διαφορετικών πολιτισμικών επιδράσεων στην ιστορική εκδίπλωση των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Και οι τρεις αυτές διαστάσεις αλληλοσυνδέονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Για να γίνει αυτό κατανοητό ας σκεφτούμε για παράδειγμα τα δημιουργήματα της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης (γράμματα, τέχνες), τα οποία θεωρούνται ως προϊόντα του χρόνου (ιστορικά), ως προϊόντα του χώρου (που συνέβησαν στην επικράτεια του έθνους- κράτους) και ως προϊόντα του πολιτισμού (της ιστορικής κληρονομιάς του έθνους). Παράλληλα, και το ευρωπαϊκό πολιτισμικό περιβάλλον αντανακλά και εκφράζει τις ιδιαιτερότητες των ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Οι τρεις διακριτές περιοχές της εκπαιδευτικής διάστασης της εκπαίδευσης (εκπαίδευση περί, εντός και διαμέσου της Ευρώπης) παραπέμπουν σε τρεις αντίστοιχες παιδαγωγικές διαστάσεις: γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις. Ο όρος «γνώσεις» αναφέρεται στη συστηματική προετοιμασία των μαθητών με εφόδια για εξετάσεις και την εισαγωγή τους σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Συνδέεται επίσης, με τον τεχνολογικό αλφαβητισμό και την κατοχή υψηλού επιπέδου γνώσεων στα μαθηματικά,τις φυσικές, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Και η γνώση και χρήση των ξένων γλωσσών προωθούν την κινητικότητα, τη διάδοση της κουλτούρας και την ενσωμάτωση στο ευρωπαϊκό περιβάλλον. Ο όρος «δεξιότητες» αναφέρεται σε ικανότητες συνεργασίας, δράσης, ενεργητικής συμμετοχής, δημιουργικότητα, φαντασία, ευρηματικότητα, άσκηση πολιτικής και κοινωνικής υπευθυνότητας. Ο όρος «στάσεις» αναφέρεται στις έννοιες «δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερία, ανεκτικότητα, πλουραλισμός». Η διδασκαλία τέτοιων αξιών εστιάζει στην ανάπτυξη και την καλλιέργεια στάσεων που συνδέονται με τις οικουμενικές αξίες και τη διαπολιτισμική προσέγγιση.

Σύμφωνα με τον Bell οι έννοιες, οι γνώσεις-δεξιότητες και οι στάσεις που θα στηρίξουν την ευρωπαϊκή διάσταση είναι οι εξής: Η εκπαίδευση για την ανάπτυξη της προσωπικής ταυτότητας που συνδέεται με τα χαρακτηριστικά της πολιτικής κοινωνικοποίησης. Η εκπαίδευση για την ανάπτυξη της εθνικής ταυτότητας που συνδέεται με την προοπτική διαμόρφωσης μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Η εκπαίδευση για την ανάπτυξη της διαπολιτισμικής κατανόησης που συνδέεται με τη διαμόρφωση προσωπικών και συλλογικών ταυτοτήτων. Η εκπαίδευση για την ανάπτυξη της οικονομικής και βιομηχανικής κατανόησης με στόχο την κατανόηση της ένταξης στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας. Η εκπαίδευση για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής ιθαγένειας που συνδέεται με την ιδιότητα του Ευρωπαίου πολίτη. Η εκπαίδευση για την ανάπτυξη της διεθνούς κατανόησης ως διορθωτικού παράγοντα του Ευρωκεντρισμού. Η εκπαίδευση για την ανάπτυξη του παγκόσμιου-οικουμενικού περιβάλλοντος που συνδέεται με τις αρχές της διεθνούς αλληλεπίδρασης και της οικουμενικότητας. Η διδασκαλία για την Ευρώπη μπορεί να επιτευχθεί μέσα από άμεσες ή έμμεσες αναφορές στα γνωστικά αντικείμενα (Ιστορία και Γεωγραφία της Ευρώπης), εξωσχολικές δραστηριότητες και διεπιστημονικές ή πολυθεματικές προσεγγίσεις με επιλογή θεμάτων από γνωστά αντικείμενα και έμφαση της κατεύθυνσης της διδασκαλίας κυρίως προς τους στόχους και λιγότερο προς τα γνωστικά πεδία των υπαρχόντων γνωστικών αντικειμένων.

Σύμφωνα με τον Pinkel η Ευρώπη αντιμετωπίζεται με βάση την εκάστοτε εθνική προοπτική, ενώ παράλληλα έχουν αναπτυχθεί ανταγωνιστικά μοντέλα της ευρωπαϊκής ιστορίας. Η Ευρώπη ως σύνολο εθνών, ως ορισμός στο χώρο, ως κοινό υποσύνολο εξελίξεων, τις οποίες υπερβαίνουν τα μεμονωμένα εθνικά κράτη, τα σύνορα της Ευρώπης, «η Ευρώπη και ο κόσμος» και «η Ευρώπη ως προοπτική» αποτελούν τους κυριότερους τρόπους προσέγγισης της Ευρώπης. Ωστόσο, ο Bell επισημαίνει ορισμένα ισχυρά εμπόδια στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης: η παραδοσιακή διδακτική αντίληψη της παιδαγωγικής στις σχολικές πρακτικές, η επικυριαρχία των «μεγάλων θεωριών» στην ανάπτυξη της παιδαγωγικής επιστήμης σε αντίθεση με τις «θεμελιωμένες θεωρίες» και τα χάσματα που υπάρχουν στη επικοινωνία μεταξύ των ακαδημαϊκών, των σχολικών συμβούλων, των επιθεωρητών, των πολιτικών και των διδασκόντων. Για την αντιμετώπιση αυτών ο Bell προτείνει να ξεκινήσει μία συλλογική προσπάθεια διερεύνησης των υφιστάμενων ορίων της γνώσης με μια σειρά από προγράμματα μικρής κλίμακας σε ολόκληρη την Ευρώπη, με κύριο αντικείμενό τους την διαπολιτισμική εκπαίδευση και τα οποία θα σχεδιάζονται βάσει σαφών προδιαγραφών.

Τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη προστέθηκαν νέες αξίες με ανθρωπιστικό και οικουμενικό περιεχόμενο όπως: αλληλεγγύη, δικαιοσύνη, κατανόηση, αποδοχή, ανεκτικότητα, σεβασμός, συνεργασία. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που τις θεωρούν ανταγωνιστικές με τις νεωτερικές, αφού συνδέονται με τη συνείδηση της εθνοφυλετικής ταυτότητας και εμπεριέχονται στα βασικά χαρακτηριστικά της πλουραλιστικής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Διαμέσου όμως αυτών των ανταγωνιστικών νομιμοποιήσεων η συγκρότηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας μπορεί να έχει μια σχέση συμπληρωματική της εθνικής ταυτότητας. Πλεονεκτήματα αυτής της σχέσης μεταξύ εθνικής και ευρωπαϊκής ταυτότητας αποτελούν οι έννοιες των ανθρωπιστικών αξιών που περιέχονται στους Καταστατικούς Χάρτες και τους εκπαιδευτικούς νόμους κάθε χώρας, η διδασκαλία των πολιτισμικών αξιών στα σχολεία που έχει οργανωθεί βάσει των αξιών της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και η διδασκαλία της Ευρώπης που πραγματοποιείται μέσα από διαθεματικές προσεγγίσεις και εξωσχολικές δραστηριότητες. Ωστόσο, μειονέκτημα αποτελεί το γεγονός ότι παρά τις θετικές διακηρύξεις λίγα σχετικά στοιχεία έχουν ενσωματωθεί στα προγράμματα σπουδών των σχολείων.

Στα πλαίσια της διαμόρφωσης της συμπληρωματικής σχέσης μεταξύ εθνικής και ευρωπαϊκής ταυτότητας, το περιεχόμενο της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης αποκτά όχι μόνο γνωστικό-διδακτικό χαρακτήρα, αλλά και συμβολικό, πράγμα το οποίο οδηγεί αναπόφευκτα στην ανάγκη της υιοθέτησης γνωσιολογικών κριτηρίων (γεωγραφικών, ιστορικών, παιδαγωγικών) που αφορούν την εισαγωγή της διδασκαλίας της ως γνωστικού αντικειμένου στην υποχρεωτική εκπαίδευση και κριτηρίων ιδεολογικών, πολιτικών, κοινωνικών, τα οποία παραπέμπουν στη γενικότερη συζήτηση για τους όρους και το περιεχόμενο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (ευρωπαϊκή ιδέα, ευρωπαϊκός πολιτισμός, Ευρωπαίος πολίτης, ευρωπαϊκή ταυτότητα).

ΜαθαίνωΠερί της ΕυρώπηςΓνώση Ζω, ανήκω, εργάζομαι, σπουδάζω Εντός της ΕυρώπηςΔεξιότητες Επικοινωνώ, συνεργάζομαιΔιαμέσου της ΕυρώπηςΣτάσεις Στοχεύω, οραματίζομαι (ποια Ευρώπη;) Για την ΕυρώπηΑξίες Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται τέσσερις διαστάσεις της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης (ένας επιπλέον άξονας σε σχέση με τους προηγούμενους): Ορισμένοι θεωρούν πως μια θεωρία για την ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης παραμένει ελλιπής αν δεν προστεθεί και ένας τέταρτος άξονας (προς για ποια Ευρώπη;) που να αφορά τη διάσταση της προοπτικής, της πορείας, της ενεργούς συμμετοχής του πολίτη στην οικοδόμηση της ενωμένης Ευρώπης και να σχετίζεται με τις αξίες της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας και το πρόταγμα της «Πολυπολιτισμικής Ευρώπης» και της «Ευρώπης των πολιτών», που ίδια η Ευρώπη δημιούργησε.

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!!!