Κατηγορίες Εκπαιδευτικού Λογισμικού Κριτήρια Αξιολόγησης Γιώργος Γώγουλος

Εκπαιδευτικό λογισμικό  Εκπαιδευτικό λογισμικό είναι το προϊόν της σύγχρονης τεχνολογίας, το οποίο είναι σχεδιασμένο σύμφωνα με συγκεκριμένη παιδαγωγική φιλοσοφία και έχει ως σκοπό να διευκολύνει τη διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης ενός γνωστικού αντικειμένου

Είδη Εκπαιδευτικού Λογισμικού  Λογισμικό παρουσίασης  Λογισμικό εξάσκησης και εμπέδωσης  Λογισμικό προσομοίωσης  Λογισμικό επίλυσης προβλήματος  Εκπαιδευτικά παιχνίδια  Διερευνητικό λογισμικό  Λογισμικό δημιουργίας  Λογισμικό αναφοράς

Τύποι Εκπαιδευτικού Λογισμικού  Κλειστού τύπου Επιτρέπουν στο μαθητή να εισάγει δεδομένα, αλλά η αντίδραση του συστήματος είναι προκαθορισμένη. (Λογισμικά παρουσίασης, εξάσκησης και εμπέδωσης, αναφοράς, οι κλειστές προσομοιώσεις, εκπαιδευτικά παιχνίδια κλπ.)

Τύποι Εκπαιδευτικού Λογισμικού  Ανοικτού τύπου Δεν υπάρχουν προκαθορισμένα πλαίσια. Οι δραστηριότητες καθορίζονται σύμφωνα με τις ανάγκες του μαθητή. (Εφαρμογές παραγωγής, λογισμικά δημιουργίας και έκφρασης, οι ανοικτές προσομοιώσεις, λογισμικά επίλυσης προβλημάτων, εργαλεία ανάπτυξης νοητικών δεξιοτήτων όπως έμπειρα συστήματα κλπ.)

Θεωρίες μάθησης που επηρεάζουν τα εκπαιδευτικά λογισμικά  Συμπεριφοριστικές Θεωρίες Μάθησης (Thorndike, Skinner…) (Πηγή της γνώσης οι αισθήσεις και η εμπειρία)  Γνωστικές Θεωρίες Μάθησης (Kant, Piaget, Bruner…) (Πηγή της γνώσης η σκέψη)  Δομητισμός (Piaget, Singlair, Dewey, Vygotsky…) (Οικοδόμηση της γνώσης)

Πλεονεκτήματα εκπαιδευτικού λογισμικού (Ι)  Συμβάλλει στην αύξηση της ενεργητικής συμμετοχής των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία.  Προάγει την ανακαλυπτική μάθηση.  Δημιουργεί συνεργατικό περιβάλλον.  Μειώνει το χρόνο μάθησης.

Πλεονεκτήματα εκπαιδευτικού λογισμικού (ΙΙ)  Αντιμετωπίζει τις ιδιαιτερότητες των μαθητών προτείνοντας μαθησιακά μοντέλα με διαφορετικούς ρυθμούς μάθησης.  Προσφέρει νέες δυνατότητες απεικόνισης δύσκολων εννοιών συμβάλλοντας έτσι στην καλύτερη κατανόησή τους.  Υπάρχει η δυνατότητα της πολλαπλής παρουσίασης των πληροφοριών.

Ποιότητα και Προδιαγραφές Εκπαιδευτικού Λογισμικού  Ο Διεθνής Οργανισμός Προτυποποίησης (International Standards Organization, ISO) ορίζει την ποιότητα ως:   «... το σύνολο των γνωρισμάτων και των χαρακτηριστικών του προϊόντος ή της υπηρεσίας που έχουν σχέση με τη δυνατότητα ικανοποίησης και κάλυψης καθορισμένων αναγκών»

Π.Ι & Ε.Λ  Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (1998), σε ότι αφορά στα επιθυμητά χαρακτηριστικά του Ε.Λ. έχει καθορίσει:  Γενικές προδιαγραφές Ε.Λ. με βάση τους εξής στόχους:  Να ευνοεί την ενεργοποίηση του μαθητή μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων, πειραματισμό και διερεύνηση.  Να συμβάλλει στη βιωματική προσέγγιση της γνώσης και στη φιλικότερη, ελκυστικότερη και πολύπλευρη παρουσίαση της ύλης.  Να ευνοεί τη συνεργασία.

προδιαγραφές Ε.Λ… (Π.Ι)  Προδιαγραφές περιεχομένου.  Προδιαγραφές διδακτικής και παιδαγωγικής μεθοδολογίας.  Τεχνικές προδιαγραφές.  Προδιαγραφές αλληλεπίδρασης και περιβάλλοντος διεπαφής.

Ειδικές προδιαγραφές Ε.Λ … (Π.Ι)  Να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της μαθησιακής διαδικασίας.  Να συμπληρώνει το διδακτικό υλικό που χρησιμοποιείται για την επίτευξη των στόχων συγκεκριμένων Προγραμμάτων Σπουδών.

Επιθυμητά χαρακτηριστικά / Τεχνικές Προδιαγραφές  Λειτουργία του Λογισμικού  Καταλληλότητα (Suitability), Κάνει αυτό που θέλω ;  Αξιοπιστία (Reliability), Λειτουργεί χωρίς προβλήματα ;  Αποδοτικότητα( Εfficiency), Είναι ικανοποιητικοί οι χρόνοι απόκρισης ;  Χρηστικότητα (Usability), Μπορώ να το χρησιμοποιήσω εύκολα ;  Ασφάλεια ( Security), Προστατεύεται από μη εξουσιοδοτημένους χρήστες;  Συμμόρφωση (Compliance), Συμορφώνεται με τους κανονισμούς;

(II…)  Υποστήριξη του Λογισμικού  Αναλυτικότητα ( Analyzability), Μπορώ να διαγνώσω ελαττώματα ή τμήματα που πρέπει να αντικατασταθούν χωρίς μεγάλη προσπάθεια  Δυνατότητα αλλαγής (Changeability), H προσπάθεια που απαιτείται για μετατροπή ή για ενδεχόμενες αλλαγές που απαιτούνται όταν π.χ. αναβαθμίζεται το λειτουργικό σύστημα να είναι η μικρότερη δυνατή.  Σταθερότητα (Stability), Πρέπει να ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι απρόσμενων αποτελεσμάτων μετά από τροποποιήσεις που έγιναν.  Δυνατότητα δοκιμών (testability), πρέπει να ελέγχεται εύκολα η εγκυρότητά του.

(III…)  Συμβατότητα του Λογισμικού  Δυνατότητα μεταφοράς (Portability), Να μπορεί να εγκατασταθεί σε διαφορετικά εργαστηριακά περιβάλλοντα και περιορισμένη εκδοσή του να μπορεί να εκτελείται σε συστήματα χωρίς π.χ. κάρτα ήχου.  Δυνατότητα Επαναχρησιμοποίησης (Reusability), Μέρος του λογισμικού να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλη εφαρμογή.  Διαλειτουργικότητα (Interoperability), Na μπορεί να επικοινωνεί σε επίπεδο ανταλλαγής δεδομένων και με άλλες εφαρμογές (επεξεργαστές κειμένου κ.λπ.). Να ενσωματώνει την δυνατότητα πρόσβασης στον παγκόσμιο ιστό.

Προδιαγραφές Αλληλεπίδρασης και Περιβάλλοντος Διεπαφής  Γλώσσα – Ορολογία, Γλώσσα απλή και κατανοητή. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται τεχνικοί όροι χωρίς να επεξηγούνται.  Δομή, Η σχεδίαση πρέπει να είναι σπονδυλωτή και τα μηνύματα μετάβασης από ενότητα σε ενότητα σαφή και κατανοητά. Καλό είναι να υπάρχει χάρτης περιεχομένων.  Επίπεδο Αλληλεπίδρασης, Η αλληλεπίδραση πρέπει να έχει τουλάχιστον 2 επίπεδα.  Δυνατότητα αποθήκευσης – εκτύπωσης, Δυνατότητα αποθήκευσης των αποτελεσμάτων την tesτ, δυνατότητα αποθήκευσης του κενού χρόνου ώστε ο καθηγητής να γνωρίζει τους ρυθμούς του μαθητή ώστε να μπορεί να επεμβαίνει. Δυνατότητα αποθήκευσης από τον καθηγητή νέων ερωτήσεων, ασκήσεων, σημειώσεων, παρατηρήσεων καθώς και σεναρίων. Τέλος, θα πρέπει να υπάρχει δυνατότητα εκτύπωσης οθονών, γραφικών, κειμένων και ασκήσεων.  Βοήθεια, θα πρέπει να υπάρχει σύστημα άμεσης βοήθειας, σύστημα χάρτη πλοήγησης, καθώς και λεξικό όρων και ονομασιών.

Αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού  Αποτελεί μια τυπική διαδικασία που σχετίζεται άμεσα με τη σχεδίαση, και επιτρέπει σε τρίτους να εκτιμήσουν έναν τίτλο λογισμικού, και ιδιαίτερα την αποτελεσματικότητά του ως προς το σκοπό για τον οποίον αναπτύχθηκε ή χρησιμοποιείται.  ΟCDE (1989), Squires & McDougall (1994): αξιόλογη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, κατάρτιση καταλόγου κριτηρίων αξιολόγησης εκπαιδευτικού λογισμικού  Τρεις κατηγορίες μεθόδων αξιολόγησης εκπαιδευτικού λογισμικού (Hinostroza et al., 2000):  πειραματικές  προσεγγίσεις με καταλόγους ελέγχου κριτηρίων (check-lists)  ποιοτικές μέθοδοι

Πειραματικές μέθοδοι  Χρήση αρχικών και τελικών ερωτηματολογίων:  Απαντούν άτομα που μετέχουν:  σε πειραματικές ομάδες και εργάζονται με το λογισμικό,  σε ομάδες ελέγχου και εργάζονται με παραδοσιακές μεθόδους.  Αξιολογούν με αξιόπιστο τρόπο την κατάκτηση ενός σώματος γνώσης από τους/ις μαθητές/ριες  Χρησιμοποιήθηκαν στις αρχικές έρευνες της δεκαετίας του ’80 για τη διερεύνηση του μαθησιακού αποτελέσματος της χρήσης του υπολογιστή (Σολομωνίδου, 2001/04)  Μπορεί να περιλαμβάνουν και μετα-έρευνες (διερεύνηση σε ένα δεύτερο επίπεδο των αποτελεσμάτων ενός μεγάλου αριθμού ερευνών με περιορισμένο δείγμα ή τοπικό χαρακτήρα) που επιτρέπουν την εξαγωγή συμπερασμάτων σε ένα ανώτερο επίπεδο (πχ. Kulik et al., 1980, 1983, Poole, 1995/1997, Σολομωνίδου, 2000α)

Προσεγγίσεις με κριτήρια αξιολόγησης (check-lists)  Στηρίζονται στη διαμόρφωση και χρήση συγκεκριμένων κριτηρίων για την αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού.  Τα κριτήρια αναφέρονται στην παιδαγωγική και στην τεχνική αξιολόγηση του λογισμικού:  Διερευνούν εάν στο λογισμικό υπάρχουν και σε ποιο βαθμό ορισμένα χαρακτηριστικά που κατατάσσονται σε 4 κατηγορίες (παιδαγωγική και αισθητική - τεχνική αξιολόγηση) ( Παναγιωτακόπουλος, Πιερρακέας & Πιντέλας, 2003, Squires & McDougall, 1994, Software Evaluation: eel/Conc/conceot.htm#Criteria%20for%20Evaluation)Evaluation eel/Conc/conceot.htm#Criteria%20for%20Evaluation

Εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά  παρέχει κίνητρα, και συγκεκριμένα:  προσελκύει και διατηρεί την προσοχή  προσδιορίζει την ενίσχυση  Προκαλεί, προωθεί την άμιλλα  ελέγχει την εμπιστοσύνη,  κεντρίζει την περιέργεια γενικά και τη γνωστική περιέργεια  ειδικά κινητοποιεί τη φαντασία, θέτει στόχους  υπολογίζει το βαθμό επίτευξής τους, είναι χρήσιμο, ικανοποιεί  έχει κατάλληλη διάρκεια και ποικιλία  προωθεί την αλληλεπίδραση και την ανάδραση  είναι προσανατολισμένο στο στόχο  προσδιορίζει τον ρόλο του/ης εκπαιδευτικού  χειρίζεται με κατάλληλο τρόπο τα λάθη των μαθητών/ριών

Σχέση του λογισμικού με το αναλυτικό πρόγραμμα  περιέχει αλληλουχίες συμβατές με το αναλυτικό πρόγραμμα  επιτρέπει τον πειραματισμό (εφαρμογή σε πραγματικές καταστάσεις)  χρησιμοποιεί τις απόψεις περί γνωστικής υπερφόρτωσης  είναι συμβατό με τα νοητικά σχήματα των μαθητών/ριών  κατανοούν οι χρήστες/ριες πώς πρέπει να πλοηγούνται και σε ποιο σημείο του λογισμικού βρίσκονται κάθε στιγμή  αισθάνονται ότι βρίσκονται σε οικείο περιβάλλον ή ότι χάνονται  παρέχονται στο/η μαθητή/ρια εργαλεία ελέγχου της διαδικασίας ή ο έλεγχος γίνεται εξ ολοκλήρου από το λογισμικό, οι μαθητές/ριες είναι ελεύθεροι/ες να ‘ανακαλύψουν’ το λογισμικό, η πλοήγηση είναι γραμμική ή διακλαδωμένη

Αισθητική  τα χρώματα είναι ελκυστικά και βοηθούν στην κατανόηση  ο τρόπος παρουσίασης των κειμένων είναι κατάλληλος  γίνεται χρήση κατάλληλων υπερκειμένων, γραφικών, ήχου, κινούμενων σχεδίων και βίντεο  η παρουσίαση της οθόνης είναι ελκυστική και κατανοητή  η παρουσίαση των εκπαιδευτικών οδηγιών είναι κατανοητή  υπάρχουν επαρκείς κατάλογοι επιλογών και εικονίδια  η σχεδίαση της διεπαφής είναι κατάλληλη, παρέχονται πληροφορίες για τον προσανατολισμό και κατάλληλα εργαλεία πλοήγησης

Τεχνική  εξασφαλίζεται η ατομική χρήση του λογισμικού,  το λογισμικό καταγράφει δεδομένα από τις απαντήσεις και την επίδοση του μαθητή ή της μαθήτριας,  μπορεί το λογισμικό να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια σε περίπτωση περιορισμένης βλάβης

Μέθοδος Menon  Αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του ομώνυμου δικτύου διαφόρων ακαδημαϊκών και ερευνητικών φορέων σε χώρες της Ευρώπης  Αποτελεί ένα παράδειγμα διαμόρφωσης ενός μοντέλου αξιολόγησης εκπαιδευτικού λογισμικού πολυμέσων με την προσέγγιση των κριτηρίων αξιολόγησης  Με βάση τη μέθοδο αυτή έχει αξιολογηθεί ένας μεγάλος αριθμός γνωστών τίτλων πολυμεσικού εκπαιδευτικού λογισμικού (

Ποιοτικές μέθοδοι  Χρήση ποιοτικών μεθόδων αξιολόγησης σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα και καταστάσεις (εγκατεστημένη αξιολόγηση)  Πχ. Squires & McDougall (1994): μια μέθοδος ανάλυσης των χαρακτηριστικών εκπαιδευτικού λογισμικού η οποία στηρίζεται στη διάκριση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ χρήστη-σχεδιαστή, εκπαιδευτικού-χρήστη και εκπαιδευτικού-σχεδιαστή.  Crook, 1994: είδος των αλληλεπιδράσεων δια μέσου των υπολογιστών ή με τη συνεργασία των μαθητών/ριών μπροστά ή γύρω από τον υπολογιστή  Στην πλειοψηφία τους τα κριτήρια αυτά είναι εμπνευσμένα κυρίως από τη συμπεριφορική και λιγότερο από τη γνωστική προσέγγιση  Πχ. Squires & Preece (1999): σειρά κριτηρίων αξιολόγησης εκπ. λογισμικού που είναι συμβατά με τις εποικοδομητικές προσεγγίσεις για τη μάθηση:  γνωστική αυθεντικότητα και αυθεντικότητα πλαισίου,  γνωστικές προσεγγίσεις για την πρόβλεψη της αξιολόγησης  κριτήρια ευχρηστίας και κοινωνικο-εποικοδομητικής αντίληψης για τη μάθηση  αξιοπιστία, πολυπλοκότητα, αίσθημα οικειότητας και προσωπικής ‘ιδιοποίησης’  συνεργασία, συμφωνία με το αναλυτικό πρόγραμμα  μάθηση μέσα από δημιουργικές στρατηγικές του λογισμικού

Αξιολόγηση κατά την ανάπτυξη εκπαιδευτικού λογισμικού  Ανάλυση των αναγκών εκπαίδευσης των μαθητών/ριών, με τη διερεύνηση μέσω ερωτηματολογίων, συνεντεύξεων, παρατηρήσεων, κλπ.  Παραγωγή πρωτοτύπων, προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις πάνω στη βασική παιδαγωγική προσέγγιση που θα ακολουθηθεί και παραγωγή ενός πρωτότυπου (demo) του λογισμικού.  Διαμορφωτική αξιολόγηση, με στόχο να διαπιστωθεί εάν το λογισμικό καλύπτει τις ανάγκες από την ανάλυση που προηγήθηκε και εάν μπορεί να βελτιωθεί ώστε να γίνει ελκυστικότερο και αποτελεσματικότερο.  Υλοποίηση των αναγκαίων αλλαγών, προκειμένου να διορθωθούν τα προβλήματα που διαπιστώθηκαν κατά τη διαμορφωτική αξιολόγηση.  Αρχική δοκιμασία ελέγχου (Pre-Test), προκειμένου να διαπιστωθεί εάν το λογισμικό καλύπτει τους στόχους του, με τη συμμετοχή μαθητών/ριών σε ομάδες πειραματικές και ομάδες ελέγχου.  Εφαρμογή του λογισμικού σε πραγματικές εκπαιδευτικές συνθήκες, με στόχο τη διερεύνηση της λειτουργίας του.  Τελική δοκιμασία ελέγχου (Post-Test) των μαθητών/ριών που μετέχουν σε πειραματικές ομάδες και σε ομάδες ελέγχου προκειμένου να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα του λογισμικού, και εάν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των επιδόσεων των μαθητών/ριών στις δύο κατηγορίες ομάδων.  Συνολική αξιολόγηση, η οποία αποτιμά συνολικά τη συμβολή της χρήσης του λογισμικού για τις συνθήκες εργασίας των μαθητών/ριών και της διδασκαλίας γενικότερα.  Λήψη αποφάσεων σχετικά με την περαιτέρω εφαρμογή του λογισμικού ως έχει, καθώς και για την περαιτέρω ανάπτυξή του.  Εφαρμογή σε ευρύ επίπεδο, προκειμένου να διαπιστωθεί η συμβολή της συστηματικής χρήσης του στην εκπαίδευση και στους/ις μαθητές/ριες.