Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων" 1 ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΙΝ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ενότητα H προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων (problem solving) Καθηγήτρια Θ. Καλλινικάκη

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"2 Εισαγωγή  Η αρχική έννοια της διεργασίας λύσης προβλημάτων οφείλεται στον John Dewy, ο οποίος το 1933 στο βιβλίο του «Τρόπος του Σκέπτεσθαι» περιέγραψε τη διεργασία σκέψης του ανθρώπου, ο οποίος αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα και πως η συμπεριφορά του ανθρώπου για επίλυση προβλημάτων βασίζεται στη λογική σκέψη. (Compton & Galaway: 1984, 311).  Το άτομο εμπλέκεται στη διαδικασία επίλυσης ενός προβλήματος, αρχικά με ένα συναίσθημα αμφιβολίας ακόμη και σύγχυσης. Επιθυμεί τότε να περιορίσει τη δυσκολία ή να επιλύσει το πρόβλημα με μια λογική διεργασία. Εάν δεν χρησιμοποιήσει τη λογική, τότε ενεργεί παρορμητικά, χωρίς κρίση, καταλήγοντας σε λαθεμένα συμπεράσματα.

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"3 Εισαγωγή (συνέχεια)  η ίδια η ζωή είναι μια διεργασία επίλυσης προβλημάτων, συνειδητοποιημένη ή μη. Σύμφωνα με τον William Reid:  «όταν μια επιθυμία δεν ικανοποιηθεί, γίνεται πρόβλημα».  Εφ’ όσον οι ανθρώπινες επιθυμίες είναι συνεχείς, όλοι οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή, εμπλέκονται σε μια διεργασία επίλυσης προβλημάτων. Επομένως, κάθε άτομο, με το ψυχοδιανοητικό του δυναμικό, τις δυνάμεις του Εγώ και τις εμπειρίες ζωής του, διαμορφώνει τους δικούς του μηχανισμούς επίλυσης προβλημάτων.  Αυτόματα, λοιπόν, το άτομο για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος, επιστρατεύει τις διεργασίες και μηχανισμούς επίλυσης προβλημάτων, που έχει οργανώσει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.  Όταν οι μηχανισμοί που επιστρατεύει δεν επαρκούν για την επίλυση του προβλήματός του, τότε ζητάει βοήθεια από έναν ειδικό.

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"4 προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων (problem solving) (Perlman, 1959)  Στην Κοινωνική Εργασία, η Perlman χρησιμοποίησε τις ανωτέρω έννοιες και τις επεξεργάστηκε στα πλαίσια του επαγγέλματος. Βασίστηκε στη Ψυχολογία του Εγώ, στη δύναμη του Εγώ και στις αρχές του Dewy. H υποστηρίκτρια της ψυχοκοινωνικής κοινωνικής εργασίας με άτομα, δίδει έμφαση στην σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον κοινωνικό λειτουργό και το άτομο και στη διεργασία της αλλαγής που εξελίσσεται στο πλαίσιο αυτής της σχέσης, ).

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"5 προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων (Perlman, 1959) Όρισε τη διάγνωση ως μια δυναμική διεργασία που μελετά στο κοινωνικό πλαίσιο του ατόμου και παρότρυνε την ενιαία δυναμική κατανόηση τεσσάρων βασικών στοιχείων:  το πρόσωπο που ζητά βοήθεια  τον τόπο (οργάνωση, κοινωνική υπηρεσία ή πρόγραμμα)  το πρόβλημα που παρουσιάζει ο απευθυνόμενος στον/ την κοινωνική λειτουργό, και  τη διαδικασία που ακολουθείται για την επίλυση των προβλημάτων (μέθοδος, τεχνικές που αξιοποιεί ο κοινωνικός λειτουργός, με ενεργό εμπλοκή του ατόμου)  [1] Διαδεδομένα στη διεθνή βιβλιογραφία ως τέσσερα στοιχεία - κλειδιά της προσέγγισης, που στην Αγγλική γλώσσα αρχίζουν από p (person, place, problem, process [1]

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"6 Το μοντέλο της Διεργασίας Λύσης Προβλημάτων  αποτελεί τη «θεωρητική γέφυρα» μεταξύ του παραδοσιακού, Ψυχοκοινωνικού Μοντέλου και της σύγχρονης Γενικής Κοινωνικής Εργασίας, Το «πρόβλημα» αναφέρεται συνήθως σε κάποια δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις και την τρέχουσα λειτουργικότητα του ατόμου (Perlman,1970:147)

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"7 διεργασία λύσης προβλημάτων  Για τη επίλυση του προβλήματος, ο John Dewy αναφέρεται στις ακόλουθες πέντε φάσεις της λογικής σκέψης:  αναγνώριση της δυσκολίας,  προσδιορισμός της δυσκολίας,  συγκέντρωση πληροφοριών και υποδείξεων για πιθανές λύσεις,  επιλογή της καλύτερης λύσης μεταξύ διαφόρων προτάσεων και  εφαρμογή της λύσης

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"8 Στην Κοινωνική Εργασία, η Perlman χρησιμοποίησε τις ανωτέρω έννοιες και τις επεξεργάστηκε στα πλαίσια του επαγγέλματος. Βασίστηκε στη Ψυχολογία του Εγώ, στη δύναμη του Εγώ και στις αρχές του Dewy. Στην Κοινωνική Εργασία, η Perlman χρησιμοποίησε τις ανωτέρω έννοιες και τις επεξεργάστηκε στα πλαίσια του επαγγέλματος. Βασίστηκε στη Ψυχολογία του Εγώ, στη δύναμη του Εγώ και στις αρχές του Dewy. Τα κύρια χαρακτηριστικά της διεργασίας λύσης προβλημάτων στην Κοινωνική Εργασία είναι  η αναγνώριση του προβλήματος,  τα συναισθήματα του ατόμου και οι αιτιολογικοί παράγοντες που αναφέρονται στο πρόβλημα,  η αναζήτηση μέσων επίλυσης του προβλήματος,  οι επιλογές για λήψη αποφάσεων,  ο σχεδιασμός αντιμετώπισης η εφαρμογή του σχεδίου.  Η επαγγελματική «σχέση» και η «εμπλοκή με σημαντικούς άλλους» αποτελούν επίσης απαραίτητα τμήματα αυτής της διεργασίας (Perlman: 1957, 80-92).

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"9  Οι Pinkus και Minahan (1973), θεμελιωτές της Συστημικής Προσέγγισης στην Κοινωνική Εργασία, αναφέρονται σε τρεις φάσεις στη διεργασία λύσης προβλημάτων,  την αρχική φάση,  το συμβόλαιο – συμφωνία και  την περάτωση.  Στην αρχική φάση ο κοινωνικός λειτουργός αρχίζει να εμπλέκεται σε επικοινωνία με τα διάφορα συστήματα, κατά τη φάση της συμφωνίας ή του συμβολαίου ο κοινωνικός λειτουργός καταστρώνει συμφωνίες για αλλαγή μαζί με το σύστημα – άτομο και με τα άλλα συστήματα, ενώ στη φάση της περάτωσης, αρχίζει η διαδικασία λήξης του περιστατικού (Pinkus &Minahan:1973, 92-93).

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"10  ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ (Goldstein, 1974)  Στάδια Διεργασίας Λύσης προβλημάτων. Μαθησιακές διεργασίες Φάσεις εφαρμογής στην πράξη Ρόλοι του Κοινωνικού Λειτουργού σε κάθε φάση  1. Επισήμανση της ανάγκης - δυσκολίαςΕπικέντρωση του ενδιαφέροντος στην ανάγκη/ δυσκολία ΑΡΧΙΚΗ ΦΑΣΗΠροσδιορισμός του προβλήματος /ανάγκης του ατόμου /συστήματος.2. Διατύπωση – Προσδιορισμός της ανάγκης / δυσκολίαςΓνωστικό επίπεδο – αξιολόγηση της ανάγκης / δυσκολίας.  ΑΡΧΙΚΗ ΦΑΣΗΑξιολόγηση του προβλήματος /ανάγκης. Δημιουργία κινήτρων για συνεργασία με το άτομο /σύστημα.3. Συγκέντρωση Πληροφοριών.Γνωστικό επίπεδο – αναζήτηση & απόκτηση νέων πληροφοριών.  ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΑΣΗΚατανόηση των ψυχολογικών, κοινωνικών και συναλλακτικών διεργασιών.4. Διατύπωση πιθανών λύσεων.Πειραματισμός με πιθανές λύσεις, συμπεριφορές και συνέπειες.  ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΑΣΗΥποστήριξη του ατόμου/συστήματος με σκοπό την κινητοποίηση του.5. Εκτίμηση των συνεπειών των λύσεων.Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων.  ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΑΣΗΕκτίμηση της πραγματικότητας, παροχή ευκαιριών, ενδυνάμωση και επιβεβαίωση.6. Δοκιμή – αποδοχή – πραγματοποίηση των προτεινόμενων λύσεων.  Επίλυση του προβλήματος- επαναδιατύπωση του προβλήματος μετά την ανωτέρω διεργασία.  ΤΕΛΙΚΗ ΦΑΣΗΑνάλυση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης και προετοιμασία για περάτωση.

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"11 μοντέλο διεργασίας λύσης προβλημάτων ( Howard Goldstein, 1974) α) Τα Στάδια διεργασίας λύσης προβλημάτων, είναι: α) Τα Στάδια διεργασίας λύσης προβλημάτων, είναι:  Επισήμανση της ανάγκης / δυσκολίας.  Διατύπωση, προσδιορισμός της ανάγκης / δυσκολίας.  Συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών.  Διατύπωση πιθανών λύσεων. .Εκτίμηση των συνεπειών των λύσεων.  Δοκιμή, αποδοχή, πραγματοποίηση προτεινόμενων λύσεων  β) Οι αντίστοιχες μαθησιακές διεργασίες στα ανωτέρω στάδια είναι:  Επικέντρωση του ενδιαφέροντος του κοινωνικού λειτουργού στην ανάγκη / δυσκολία.  Γνωστικό επίπεδο – Αξιολόγηση της ανάγκης / δυσκολίας.  Γνωστικό επίπεδο – Αναζήτηση και απόκτηση νέων πληροφοριών.  Πειραματισμός με πιθανές, εναλλακτικές λύσεις, συμπεριφορές, συνέπειες.  Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων.  Επίλυση – επαναδιατύπωση του προβλήματος.

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"12  γ) Οι αντίστοιχες φάσεις εφαρμογής στην πράξη είναι:  - Η αρχική φάση η οποία αντιστοιχεί με το πρώτο και δεύτερο στάδιο διεργασίας λύσης προβλημάτων. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη διασαφήνιση του ρόλου του ατόμου /συστήματος παράλληλα με την αναγνώριση και εκτίμηση της ανάγκης /δυσκολίας.  - Η κεντρική φάση ή φάση πυρήνας είναι η περίοδος κατά την οποία το «σύστημα αλλαγής» σταθεροποιείται, επιτυγχάνεται αμοιβαιότητα ρόλων και στόχων, ενώ έμφαση δίδεται στην κάλυψη αναγκών, επίλυση δυσκολιών και προβλημάτων. Αντιστοιχεί με το τρίτο, τέταρτο και πέμπτο στάδιο επίλυσης προβλημάτων.  - Η φάση της περάτωσης ή τελική φάση είναι η περίοδος κατά την οποία έχει επιτευχθεί η οποιαδήποτε κάλυψη της ανάγκης ή η επίλυση του προβλήματος και αξιολογείται η συνολική εργασία. Αντιστοιχεί με το έκτο στάδιο.  δ) Ο ρόλος Κοινωνικού Λειτουργού σε κάθε στάδιο επίλυσης προβλημάτων.  διευκολύνει τη διεργασία επίλυσης προβλημάτων, σε αντιστοιχία με τα ακόλουθα στάδια:  Προσδιορισμός του προβλήματος /ανάγκης του ατόμου /συστήματος.  Αξιολόγηση του προβλήματος /ανάγκης – Δημιουργία κινήτρων για συνεργασία με το άτομο /σύστημα.  Κατανόηση των ψυχολογικών, κοινωνικών και συναλλακτικών διεργασιών.  Επιδίωξη υποστήριξης του ατόμου /συστήματος, κινητοποίηση.  Εκτίμηση της πραγματικότητας, παροχή ευκαιριών, ενδυνάμωση και επιβεβαίωση.  Ανάλυση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης και προετοιμασία για περάτωση.

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"13 Η Maria O’ Neil McMahon(1996) αναφέρεται στις εξής φάσεις της Γενικευμένης μεθόδου, οι οποίες ουσιαστικά είναι φάσεις διεργασίας λύσης προβλημάτων:  Εμπλοκή  Συγκέντρωση Πληροφοριών  Εκτίμηση  Παρέμβαση  Αξιολόγηση  Περάτωση

Θ. Καλλινικάκη, Θεωρία κοιν. εργ: "η προσέγγιση της επίλυσης προβλημάτων"14  Τις δεκαετίες '50 και '60 η ψυχο-κοινωνική κοινωνική εργασία με άτομα δέχεται ουμανιστικές επιρροές και συμπλέει με τις προσωπο-κεντρικές απόψεις του Carl Rogers (1951, 1961, Rogers και Strauss, 1967).